KONSPEKT
LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO W KL. V
Temat: Wędrówka wróbli po wyrazach z „ó”, „u”, „ż” i „rz”.
CELE
ogólne:
- utrwalenie pisowni wyrazów z „ó”, „u”, „ż” i „rz”.
operacyjne:
uczeń
zna zasady pisowni wyrazów z ó, u, rz, ż wymiennym i niewymiennym,
stosuje znajomość tych zasad w praktyce, podczas rozwiązywania ćwiczeń, czy w wypowiedziach pisemnych,
poprawnie zapisuje nazwy państw, miast, imion,,
korzysta ze słownika ortograficznego,
potrafi współpracować w grupie,
METODY:
podająca,
burza mózgów,
ćwiczeniowa.
FORMY:
praca grupowa,
praca indywidualna,
ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
słownik języka polskiego,
podręcznik M. Nagajowej Słowa zwykłe i niezwykłe,
słowniki ortograficzne,
tablice ortograficzne,
zestawy ćwiczeń.
PRZEBIEG LEKCJI:
Faza orientacyjna:
Wprowadzenie:
Powitanie uczniów, zapytanie o samopoczucie, sprawdzenie obecności, zaprowadzenie ładu klasowego.
Uświadomienie uczniom celów i zadań lekcji. Nauczyciel przybliża krótko to, o czym będzie mowa na lekcji.
Zapisanie tematu lekcji. Uczniowie przepisują go do zeszytów, zgłaszają ewentualne pytania.
Faza operacyjna:
Wprowadzenie nowych treści:
Uczniowie przypominają zasady pisowni wyrazów z ó, u, ż, rz, korzystając z reguł w podręczniku oraz ze słowników ortograficznych:
Pisownia wyrazów z „ó”
ó piszemy wtedy, kiedy wymienia się na o lub e w innych formach danego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych, np.
dwór - dwory powóz - powozy trójka - troje
pokój - pokoje sposób - sposoby przód - przodem
siódmy - siedem szósty - sześć ziółka - ziele
przyjaciółka - przyjaciel piórko - pierze przód - przedni
ó piszemy w zakończeniach: -ów, -ówka, -ówna,
-ów w zakończeniach nazw miejscowych, np. Piotrków, Kraków, Jędrzejów, Gorzów, a także w zakończeniach dopełniacza lmn rzeczowników rodzaju męskiego, np. chłopców, obiadów, krajów, olbrzymów,
-ówka w zakończeniach: złotówka, leśniczówka, końcówka, klasówka, miejscówka,
WYJĄTKI: skuwka, zasuwka
-ówna w zakończeniach nazwisk oraz nazwach panien: Nowakówna, Iłłakowiczówna, młynarzówna,
ó piszemy na początku niewielu wyrazów, np.: ósmy, ósemka, ów, ówczesny, ówdzie,
ó piszemy w niektórych wyrazach mimo braku wymiany na o lub e. Jest to grupa wyrazów, których pisownię należy zapamiętać:
chór płótno wkrótce
córka późno włóczęga
dopóki próba włócznia dopóty próchno włókno
główny próżny wójt
góral również wówczas
jaskółka różnica wróbel
kłótnia różowy wróżba
król rózga wróżka
krótki skóra wzgórze
który stróż źródło
mózg tchórz żółty
ołówek wiórki żółw
oprócz
Pisownia wyrazów z „u”
u piszemy w zakończeniach:
-un opiekun, zwiastun -uch leniuch, maluch
-unek rachunek, rysunek -ula matula, babula
-unka piastunka, opiekunka -ulka brzydula, babulka
-uchna córuchna, matuchna -ulec budulec, hamulec
-utki milutki, skromniutki -us dzikus, wiarus
-uszka pieluszka, poduszka -uszek staruszek, maluszek
u piszemy w zakończeniach zdrabniających:
-uchny, -uni, -usi, -utki, np. bieluchny, tyciuni, malusi, calutki,
-uchna, np. ciotuchna,
-ulo, -ulek, -ula, -ulka, np. dziadulo, ojczulek
-unio, np. dziadunio
-uszek, -uszka, -uszko, np. dzbanuszek, wianuszek, kaczuszka, serduszko,
-uś, np. Franuś, Hanuś
zgrubiających:
-uch, -ucha, np. piecuch, leniuch, pastuch,
-us, np. obdartus, dzikus, lizus
u piszemy w różnych formach czasowników typu: kuć, snuć, psuć, kujemy, kują, snujesz, psujcie, psuj,
u piszemy w zakończeniach czasowników:
-uję rysuję, buduję, obserwuję
-ujesz rysujesz, budujesz, obserwujesz
-uje rysuje, buduje, obserwuje
u piszemy w większości wyrazów w jezyku polskim:
audycja autor biurko bluzka brudny
gumka hufiec już kałuża kożuch
rzut skrupuły tłusty trudny tułów
burza drużyna żubr fabuła głuchy
kukułka kultura lektura pauza reguła
wujek wzdłuż żuraw żurek
Zasady pisowni wyrazów z „rz” i „ż”
rz piszemy wtedy, kiedy wymienia się na r w innych formach danego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych, np.
starzec - starca
dworzanin - dworski
uwierzyć - wiara
wzorzysty - wzór
rowerzysta - rower
marzec - marca
rz piszemy po spółgłoskach: b, p, t, d, k, g, ch, j, w, np.:
brzuch, brzoskwinia, brzeg
przyroda, przyrząd
trzymać, strzelba
drzewo, drzemać, modrzew
krzew, krzątanina, skrzydło
grzebień, grzbiet, pielgrzym
chrzan, chrześniak, chrzęst
ujrzeć, spojrzeć, przejrzysty
wrzenie, wrzawa, wrzesień
WYJĄTKI: pszenica, pszczoła, Pszczyna, kształt, wszystko, zawsze, Oksza, bukszpan, gżenie się, gżegżółka,
rz nie piszemy w formach stopnia wyższego i najwyższego przymiotników utworzonych przyrostkiem -szy, -ejszy, np.
bogatszy najbogatszy
lepszy najlepszy
cichszy najcichszy
mocniejszy najmocniejszy
rz nie piszemy w partykule -że, np.
skądże, mówże, dajże, róbże
rz nie piszemy w wyrazach typu: odżywić, odżyć, obżerać, odżałować
rz piszemy w zakończeniach:
-arz księgarz, kalendarz
-erz rycerz, kołnierz
-mistrz zegarmistrz, sztukmistrz
rz piszemy w wielu wyrazach mimo braku wymiany współcześnie na r, np.:
barbarzyńca burzyć jarzębina jarzyny
korzeń korzyść kurz narząd
narzekać zorza narzędzia orzechy
porządek porzeczka rzadki rządzić
rzecz rzeczownik rzeka rzemień
rzemiosło rześki rzetelny rzeźbić
rzodkiewka rzucać tchórz towarzyski
twarz uderzyć urząd warzywa
wierzba wierzch zarzut zdarzenie
zmierzch zarządzać zwierzęta
ż piszemy wtedy, kiedy wymienia się na g, dz, h, z, ź, s w innych formach danego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych, np.
odważny - odwaga mrożony - mróz
mosiężny - mosiądz zakażenie - zakaźny
drużyna - druh niżej - nisko
ż piszemy w zakończeniach:
-aż reportaż, sprzedaż, garaż, bandaż
-eż młodzież, kradzież, odzież, grabież
ż piszemy po literach l,ł, r i w wyrazach zapożyczonych po n, np.
lżejszy, aranżacja, małżeństwo, rewanż, oskarżenie, oranżada
ż piszemy w partykułach -że, -ż, np. także, gdyż, cóż, któż, czyż, tenże,
ż piszemy w wielu wyrazach, np.
ciężki dążenie drożdże duży dyżur
inżynier jeż jeżyny każdy krzyżówka
księżyc łóżko mężczyzna mnożenie mżawka
nożyce pasożyt podróż pożyczka pożytek
spiżarnia strażak wieża życzenia wzwyż
żaden żarówka żartować żarzenie żądać
żeglarz żelazko żwawo życiorys żyrandol
Uczniowie przepisują wskazane reguły do zeszytu celem ich nauczenia i utrwalenia.
Analiza materiału:
Uczniowie losują z koszyczka wyrazy z trudnością ortograficzną, wyjaśniają jej zasady pisowni i odszukują w słowniku ortograficznym.
Uczniowie otrzymują na kartkach wyrazy, które przepiszą w porządku alfabetycznym i dopiszą do nich liczbę mnogą. Są to wyrazy: dwór, utwór, ogród, wróg, mróz, chłód, wieczór, bój, pokój, wóz.
Uczniowie uzupełniają podane wyrazy rzeczownikami z ramki.
dachówka, Kraków, makówka, piekarzówna, złotówka, Malarzówna, chłopców, stalówka
miasto …………….. moneta ……………….
Zosia ……………… dwóch ………………..
pusta ………………. czerwona ……………….
złamana …………… mała …………………….
Uczniowie czytają kolejno ćwiczenie uzupełniając go literą ż lub rz.
B…eg, b…ask, b…oza ma ten znak. Ch…ęst, ch…an, ch…ąszcz tez piszcie tak. Ma go d…azga, d…emka, d…wi, w g…odce tak…e tkwi.
Nauczyciel podaje wyrazy, a uczniowie wskazują poprawną pisownię.
Synteza:
Posumowanie, będące pytaniami do uczniów o to, jak się pisze poszczególne wyrazy. Ocena za znajomość ortografii i udział w zajęciach.
Praca domowa:
Pracą domową jest wyszukanie 10 nowych wyrazów z trudn9ością ortograficzną, wpisanie ich do zeszytu i wyjaśnienie ich pisowni.
5