Sejm od 1989 roku
Jednak dopiero w 1989 r. — wobec coraz bardziej słabnącej władzy komunistycznej, a rosnącej roli opozycji — doszło do porozumień „okrągłego stołu", które otworzyły drogę do częściowo demokratycznych wyborów (4 VI 1989 r.); wyłonione zostały — Sejm X kadencji zw. kontraktowym, (bowiem ustalono wcześniej liczbę mandatów dla ludzi z opozycji) i wybrany w wolnych wyborach (przywrócony) Senat I kadencji; Sejm z Senatem tworzyły Zgromadzenie Narodowe celem wyboru prezydenta. 29 grudnia znowelizowano konstytucję: przywrócono nazwę Rzeczpospolita Polska (odtąd — III Rzeczpospolita) i tradycyjne godło — Orła w koronie, usunięto zapis o przewodniej roli partii komunistycznej. Rozpoczęto prace nad nową konstytucją: jesienią 1990 r. uchwalono poprawkę wprowadzającą powszechne wybory prezydenta. Został nim Lech Wałęsa, któremu Prezydent Rzeczypospolitej na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski przekazał (22 XII 1990) oryginał Konstytucji kwietniowej i insygnia najwyższych władz państwa przechowywane — od czasów wojny — w Londynie.W połowie 1991 r. Sejm podjął decyzję o samorozwiązaniu i uchwalił nową ordynację wyborczą. 27 października odbyły się pierwsze w powojennej Polsce w pełni demokratyczne wybory parlamentarne. Rok później wprowadzono zasadnicze zmiany w konstytucji regulujące stosunki między władzą wykonawczą a ustawodawczą (kolejna tzw. Mała Konstytucja).Nową Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej uchwaliło Zgromadzenie Narodowe 2 IV 1997 r.; ustawę zasadniczą zatwierdzono w ogólnonarodowym referendum 25 V 1997; konstytucja ugruntowuje w Polsce demokrację parlamentarną, uwzględnia zasadę podziału władz z racjonalnym wzmocnieniem pozycji władzy wykonawczej (rządu RP); zawiera obszerny katalog wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela.W przebudowie życia społeczno-politycznego i gospodarczego w Polsce na przełomie XX i XXI w. parlament III RP odgrywa zasadniczą rolę. 17 II 1999 r. sejm uchwalił ustawę o ratyfikacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO). Poważne znaczenie mają wprowadzone w 1999 r. — uchwalone przez Sejm III kadencji — reformy: samorządowa, zdrowia, oświaty i ubezpieczeń społecznych.
Kolejnym wyzwaniem, jakie stanęło przed Sejmem, była integracja Polski z Unią Europejską. Uchwałę w tej sprawie Izba podjęła 5 grudnia 2002 r. Zaś 17 kwietnia 2003 r. Sejm podjął uchwałę w sprawie trybu wyrażenia zgody na ratyfikację Traktatu dotyczącego przystąpienia RP do UE oraz uchwałę o zarządzeniu ogólnokrajowego referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację Traktatu dotyczącego przystąpienia RP do UE. Referendum odbyło się w dniach 7-8 czerwca 2003 r. i dało wynik pozytywny. W związku z integracją Sejm podjął w ostatnich latach ogromny wysiłek legislacyjny polegający na dostosowaniu prawa polskiego do norm UE. Jeżeli wszystkie państwa członkowskie i przystępujące do UE ratyfikują Traktat, to Polska stanie się członkiem Unii 1 maja 2004 r. W Sejmie, wybieranym na 4-letnią kadencję, zasiada 460 postów grupujących się w klubach poselskich. Organami Sejmu są: Marszałek Sejmu, Prezydium Sejmu. Konwent Seniorów (złożony z przewodniczących klubów poselskich) i komisje sejmowe. Drugą izbą parlamentu jest wybierany jednocześnie i podobnie zorganizowany, stuosobowy Senat.
Ustawa Konstytucyjna o wzajemnych stosunkach miedzy władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym z 17 października 1992 roku
Powstały polityczne warunki do kształtowania nowego systemu ustrojowego zgodnie z treścią Stanowiska w sprawie reform politycznych z 5 IV 1989. W toku przyspieszonych sejmowych prac legislacyjnych przeprowadzono szereg nowelizacji ustawy zasadniczej w latach 1989-1992. Stanowiło to prawne usankcjonowanie programu reform „okrągłego stołu”.
Przeciągające się prace projektodawcze nad nową ustawą zasadniczą doprowadziły do przyjęcia tymczasowej regulacji prawnej w postaci Małej Konstytucji. Po przezwyciężeniu prawnych i politycznych sporów Prezydent Lech Wałęsa podpisał 17 X 1992 ten akt. Mała Konstytucja weszła w życie 8 XII 1992. Była to już trzecia i ostatnia, zarazem najobszerniejsza, niepełna konstytucja, która doszła do skutku w XX w.
Akt z 17 X 1992, poza zasadami ogólnymi (rozdz. 1) oraz przepisami przejściowymi i końcowymi, zawiera postanowienia dotyczące parlamentu, Prezydenta, rządu oraz samorządu terytorialnego. Weszły one w miejsce regulacji zawartych w konstytucji z 1952. Poza unormowaniem konstytucyjnym pozostała pozycja prawna jednostki oraz sądownictwo. Na mocy art. 77 aktu z 1992 uchylono moc obowiązującą konstytucji z 1952 (z wyłączeniami). Z woli nowego ustrojodawcy pozostała w mocy większość postanowień uchylonej konstytucji. Formalnie postanowienia obu części aktu z 17 X 1992 miały jednakową moc prawną. Akt ten miał obowiązywać do uchwalenia ustawy zasadniczej Trzeciej Rzeczypospolitej, co nastąpiło w 1997.
Mała Konstytucja z 1992 przywróciła zasadę podziału władzy. Organami władzy ustawodawczej był Sejm i Senat, natomiast wykonawczej, Prezydent i rząd, a w zakresie władzy sądowniczej, niezawisłe sądy. Zamierzeniem ustrojodawcy było uzyskanie stanu równowagi między legislatywą a egzekutywą. W istocie utrzymano częściową dominację parlamentu.
Mała Konstytucja z 1992 i praktyka ustrojowa wykształciły w Polsce pewną odmianę klasycznego systemu parlamentarnego (zlikwidowanego przez konstytucję z 1952).