Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski

Symbolizm jest kierunkiem w poezji, literaturze i sztuce, który swoje początki miał w epoce Młodej Polski. Po raz pierwszy nazwa symbolizm pojawia się w 1886 r. w tytule manifestu programowego młodych francuskich poetów. Opublikował go w 1886 r. paryski dziennik Le figaro. Jego tytuł brzmiał Le Symbolisme.

Symbolizm, czy też symbol jest swoistym znakiem zastępującym lub reprezentującym pewne głębiej ukryte treści pojęciowe lub przedmioty czy osoby. Charakterystyczne cechy symbolu to niekonwencjonalność i niejednoznaczność sprawiająca równocześnie, że nie da się go interpretować w sposób precyzyjny. Symboliści dążyli do wyrażania ogólnoludzkich problemów psychologicznych oraz treści metafizycznych, które można poznawać jedynie przez intuicję, emocje, podświadomość. Chcieli docierać w rejony niedostępne poznaniu racjonalnemu, poza byt realny.

Symbolizm najsilniej zarysował się w literaturze: francuskiej: Artur Rimbaud, Charles Baudeliare.

Symbolizm był zupełnie nowym kierunkiem związanym z silnie zakorzenionym w epoce przekonaniem o istnieniu obszaru i zjawisk niezbadanych, niepojętych, a mających rozstrzygające znaczenie dla ludzkiej egzystencji. Określono je jako mare tenebrarum - morze ciemności, a nazwa była synonimem tego, co niezgłębione, zagadkowe, czego nie można wyrazić tradycyjnymi środkami przekazu. Dlatego posługiwano się symbolem - znakiem o nieograniczonej ilości znaczeń, za pomocą którego próbowano opisać stany, nastroje, zjawiska.

Symbolizm wprowadził do literatury belgijskiej pisarz, Maurycy Maeterlinek. W Polsce teoretykiem kierunku był Zenon Przesmycki, który w artykule "O symbolu i symbolizmie " stwierdził, że prawdziwa "żywa", mistyczna poezja nie istnieje bez symbolu. Mistrzem symbolizmu jest niewątpliwie Stanisław Wyspiański ( szczególnie w "Weselu" ), w malarstwie symbolizm reprezentuje Jacek Malczewski.

Przedmioty, obrazy i postacie symboliczne egzystują w twórczości Tetmajera, Staffa, Kasprowicza, Wyspiańskiego czy Żeromskiego.

Wiersze symbolistów kreują, nie podejmują treści moralnych. Istota poezji według Verlaine'a:

· wiersz powinien być płynny, wpadający w ucho: skonstruowany tak, by brzmieć jak melodia,
· wiersz miał być wolny, rezygnuje ze schematu wersyfikacyjnego,
· brak monotonii,
· brak rymów, które stwarzały ograniczenie,
· rezygnacja z wyszukanych wyrazów,
· wieloznaczność - symbolizm,
· rezygnacja z puenty, która spłycała utwór.

Jan Kasprowicz
a) „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach”
· Limba- symbol przemijania, brzydoty, martwoty
· Róża- symbol witalności, życia, piękna
-Róża obawia się burzy drży przed jej siłą, ale dąży do przetrwania. Widzi potężne drzewo, które nie podołało. Wszystko przemija, ale róża kurczowo trzyma się życia.

· Wiersz o niepokojach, obawach współczesnego człowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, śmierci. Konieczność trwogi przed śmiercią.

b) „Dies irae”
· „głowa, owinięta cierniową koroną“- symbol męczeństwa Chrystusa z miłości do ludzi,
· „jasnowłosa Ewa, wygnana z raju na wieczysty czas”- symbol grzechów ludzkich,
· śmierć- przemijanie,
· droga- motyw wędrówki,
· rzeka, morze- przemijanie,
· Ewa- piękno, pożądanie,
· Adam- ofiara,

Leopold Staff
a) “Deszcz jesienny”
· płacząca “rozpacz”- symbol wszystkich ludzkich smutków I zmartwień,
· szatan- symbol zła,
· ogród- symbol duszy ludzkiej

-„Przez ogród mój, szatan szedł smutny śmiertelnie”,
· motyw wędrówki mar sennych- symbol życia ludzkiego pełnego cierpień,
· grób- symbol nieuchronności śmierci

-„mary powiewne, dziewicze(...) w dal poszły przez chmurną pustynię piaszczystą”,
-„szukają ustronia na ciche swe groby”.

b) “Kowal”
· „kowal”- człowiek,
· „młot”- silna wola, chęć i siła do pracy,
· „kruszce”- wnętrze człowieka, jego charakter,
· „kowadło”- rzeczywistość.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer
a) „Na Anioł Pański”
· „zaduma polna, osmętnica”- symbolizuje los człowieka, pełen smutku, cierpienia, żalu,
· grób młodej dziewczyny- symbol przemijania,
· wędrówka- symbol życia ludzkiego,
· rzeka- symbol życia, które zmierza do śmierci jak rzeka do morza,
· dusza- symbol człowieka, jej wędrówka symbolizuje życie pełne cierpienia i okrucieństwa.

Stanisław Wyspiański „Wesele”
a) Symbolizm rzeczy i postaci
· czapka z pawich piór = materializm
· złoty róg = idea, wola zwycięstwa, wezwanie do walki, dusza, moc, szlachetność, symbol sprawy narodowej
· chocholi taniec = sytuacja narodu, bezwolne codzienne czynności powtarzane w kółko - taniec pod dyktando
· widmo = symbol niespełnionej, straconej miłości
· rycerz = wcielenie marzeń literatury polskiej, symbol honoru i patriotyzmu,
· upiór = symbol okrucieństwa szlachty wobec chłopów
· Stańczyk= symbol mądrości

b) Symbolizm sytuacji
· Dziad i Upiór - Dziad jest nastawiony wrogo do inteligencji, zazdrości im bogactwa i marzy o rabacji.
· Pan młody i Hetman - Pan młody ma wątpliwości, czy powinien żenić się z chłopką.
· Poeta i Rycerz- Poeta marzy o walce, sile i mocy. Chciałby walczyć, ale pogrążony jest w marzeniach. Poeta budzi się tylko na chwilę uświadamiając sobie prawdę, ale potem jego chęci znów znikają.
· Dziennikarz i Stańczyk- słyszą dzwonienie „Zygmunta”. Za czasów Stańczyka dzwon Zygmunta kojarzył się z Polską złotego wieku (potęga). Dziennikarzowi kojarzy się z pogrzebami, podczas których dzwonił dzwon (niewiara w zwycięstwo).
· Marysia i Widmo- Marysia wspomina narzeczonego, gdy siostra wychodzi za mąż.

Stanisław Żeromski
a) „Ludzie bezdomni”
· Wenus z Milo
-posąg idealnej kobiety, obraz piękna, harmonii, miłości.
-Judym wypowiada się o tym posągu antycznym, iż Wenus to „jasny i dobry symbol życia, córka nieba i dnia”.

· „Rybak”
-obraz przedstawia nędzarza z „przedmieścia wielkiej stolicy”, wychudłego, odzianego w łachmany;
-człowiek ten wyczekuje beznadziejnie ze swą wędką zanurzoną w wodzie na rezultat „łowów”;
-obok widać równie wynędzniałą żonę i małe dziecko rybaka. Jest to symbol cierpienia, krzywdy, bezdomności.
-W wyobraźni Judyma, gdy myśli o tym obrazie, tworzą się dwie rzeczywistości, dwa światy: świat ludzi skrzywdzonych, cierpiących niewiarygodną nędzę i poniżenie oraz świat ludzi sytych, których egoizm tylko „przez chwilę” może ulec zachwianiu

·. rozdarta sosna
- symbol przeżywanej przez Judyma rozterki wyboru
między altruizmem(- bezinteresowna troska o dobro innych ludzi, nie kierująca się interesem własnym, egoizmem), a pragnieniem miłości i „urody życia”.
- Tragiczna sytuacja owej sosny polega na tym, że nie
może ona istnieć w sposób „normalny”, właściwy wszystkim drzewom, tj. rosnąć na jednym, określonym miejscu, zaś sposób bytowania, jaki przypadł jej w udziale, jest przyczyną niewymownych cierpień.
-Analogię między losem sosny a postacią Judyma można by określić jako tragiczny konflikt życia bohatera. Jest to rozdwojenie, „rozdarcie” między dwiema doniosłymi wartościami: miłością do Joasi, pragnieniem związania się z nią - a głosem obowiązku, moralnego nakazu, który, aby spełnić, trzeba zgodzić się na „bezdomność”.

· bezdomność
-dosłowna:
# biedacy, żebracy, których Judym spotyka w Paryżu i w Warszawie,
-w przenośni:
# bezdomność ideowa- Judym odnajduje cel w swoim życiu- chce pomagać biednym- rezygnując z osobistego szczęścia,
# bezdomność polityczna- Leszczykowski musiał emigrować po powstaniu styczniowym,
# bezdomność psychologiczna- Korzecki nie umie znaleźć swego miejsca na ziemi, nie widzi sensu życia- dlatego wybiera śmierć,
# bezdomność ekonomiczna- Wiktor Judym jest zmuszony do ciągłej wędrówki, aby znaleźć pracę, która zaspokoiłaby potrzeby rodziny.

· krzyk pawia- symbol śmierci,
· kwiat tuberozy- symbol bezużytecznego piękna- tak Judym określa Karbowskiego.

---