Zaimki Dzierżawcze

W nahuatl zaimki dzierżawcze nie są, jak w języku polskim, odrębnymi słowami, tylko dodaje się w postaci przedrostka do rzeczowników, przymiotników itp.

no- mój mo- twój i- jego, jej

to- nasz amo- wasz in- ich

Aby poniższe przykłady były w pełni zrozumiałe, należy w tym miejscu wyjaśnić pewne zmiany fonetyczne, jakie występują w języku nahuatl. Kiedy przedrostek kończy się na samogłoskę, i łączy się bezpośrednio z pierwszą samogłoską tematu, któraś z nich musi zniknąć (dwie samogłoski nie mogą występować obok siebie). Ogólna zasada jest taka, że -o jest samogłoską słabą i ustępuje miejsca następującej po niej samogłosce; w ten sposób "no" + "axcai[tl]" daje "naxca" (a nie, jak mogłoby się wydawać, "noaxca"); dwa "o" łączą się dając jedno, czyli "no" + "oquich[tli]" daje "noquich". Inną samogłoską słabą jest -i, które również odpada jeśli znajdzie się obok innej samogłoski, ale NIE wtedy, kiedy jest to -i występujące jako zaimek dzierżawczy (jak wyżej); więc "i" + "oquich[tli]" daje "ioquich", zaś "i" + "acalli" daje "iacal".

Samogłoski a i e są mocne, więc to one "wypychają" samogłoskę następującą po nich. W tej lekcji nie ma jeszcze takich przykładów, ale zapamiętanie tej zasady przyda się w późniejszych lekcjach.

Liczba pojedyncza rzeczowników z zaimkami dzierżawczymi

Do rzeczowników kończących się na -in, -tli, -li dodajemy je na początku wyrazu, który traci przy tym swój pierwotny sufiks, np.:

calli (dom)

nocal (mój dom) mocal (twój dom) ical (jego dom)

tocal (nasz dom) amocal (wasz dom) incal (ich dom)

Inne przykłady:

nantli (matka) - tahtli (ojciec) - tlatolli (słowo, mowa) - chimalli (tarcza) -

inan (jego matka) tota (nasz ojciec) intlatol (ich słowo) mochimal (twoja tarcza)

Niektóre rzeczowniki kończące się na -tli tracą co prawda podstawowy sufiks, ale zamiast niego dodaje się sufiks -hui:

ohtli (droga) - nohui (moja droga)

W niektórych przypadkach można do dodać lub nie, obie formy są poprawne:

oquichtli (mężczyzna, mąż) - ioquich lub ioquichhui (jej mąż)

W przypadku rzeczowników kończących się na -tl (ich temat zawsze kończy się na samogłoskę) wygląda to trochę inaczej. Niektórym dodaje się sufiks -uh do rdzenia:

conetl (dziecko) - tetl (kamień) - yaotl (wróg) - teotl (bóg) - cihuatl (kobieta) - coatl (wąż) -

noconeuh (moje dziecko) moteuh (twój kamień) iyaouh (jego wróg) toteouh (nasz bóg) amocihuauh (wasza kobieta) incoauh (ich wąż)

Inne natomiast tracą zarówno sufiks podstawowy, jak i ostatnią samogłoskę tematu, zazwyczaj wtedy, kiedy temat ma na końcu więcej niż jedną samogłoskę

yacatl (nos) - nacatl (mięso, ciało) - cueitl (spódnica) - maitl (ręka) - cuaitl (głowa) - cuicatl (pieśń) -

noyac (mój nos) (chociaż rdzeń to "yaca") monac (twoje ciało) icue (jej spódnica) toma (nasza ręka) amocua (wasza głowa) incuic (ich pień)

W nahuatl, jeżeli głoska m znajduje się na końcu wyrazu, zmienia się w n, i tak jest m.in. kiedy po odcięciu sufiksu podstawowego oraz końcowej samogłoski (jak wyżej) na końcu zostaje nam m:

comitl (garnek) - quemitl (ubranie) - itd.

nocon (mój garnek) moquen (twoje ubranie)

Rzeczowniki kończące się na -huitl też tracą sufiks podstawowy oraz samogłoskę, ale wtedy dostajemy temat kończący się na -hu, co jest niezgodne z ortografią nahuatl, więc zmieniamy to na -uh:

xihuitl (trawa) - chalchihuitl (jadeit, szmaragd) - teoxihuitl (turkus) -

noxiuh (moja trawa) nochalchiuh (mój szmaragd) noteoxiuh (mój turkus)

Są jeszcze wyjątki, tzn. rzeczowniki kończące się na -tl ale zachowujące się "normalnie" czyli tylko tracące sufiks podstawowy, ale jest ich bardzo mało.

ahuitl (ciotka) - icxitl (stopa) - ititl (brzuch) - iztitl (paznokieć) - tozquitl (gardło) - tlatquitl (majątek) -

nahui - moja ciotka mocxi - twoja stopa iiti - jego brzuch tizti - nasz paznokieć amotozqui - wasze gardło intlatqui - ich majątek

Wiemy już jak powiedzieć "jej dom", ale jak powiedzieć np. "dom kobiety"?
Mówimy wtedy:

ical cihuatl = dosłownie "jej dom kobiety" = czyli "dom kobiety"
albo:
incuic totome (pieśń ptaków)
ichimal toyaouh (tarcza naszego wroga) ... itp.

Można też przestawić słowa i na początku wstawić słowo oznaczające właściciela, np.
Teteo innan albo ichpochtli icue (spódnica dziewczyny)

W nahuatl występują też przedrostki odpowiadające naszym zaimkom nieokreślonym. Nieokreślony zaimek dzierżawczy ("czyjś, kogoś") wyrażamy przedrostkiem te-, a reszta modyfikacji przebiega jak wyżej.

cihuatl (kobieta) - calli (dom) -

tecihuauh (czyjaś kobieta) tecal (czyjś dom) ...itp.

Podobnie jak w języku polskim, forma nie wskazuje wtedy , czy dany dom albo kobieta ma jednego właściciela, czy kilku (tzn. "czyjś dom" - tecal - może należeć do jednej osoby lub np. rodziny).

Liczba mnoga rzeczowników z zaimkami Dzierżawczymi

Jeśli rzeczownik występuje z zaimkiem dzierżawczym, tworzy liczbę mnogą inaczej niż rzeczownik podstawowy. W tym wypadku przyrostek liczby mnogiej, dodawany do tematu rzeczownika, to -huan:

oquichtli (mężczyzna) - conetl (dziecko) - cihuatl (kobieta) - nantli (matka) - tahtli (ojciec) - teotl (bóg) -

noquichhuan (moi mężczyźni) moconehuan (twoje dzieci) icihuahuan (jego kobiety) tonanhuan (nasze matki) amotahhuan (wasi ojcowie) inteohuan (ich bogowie)

Przykłady zdań z zaimkami dzierżawczymi:
Nacatl in itlaqual quauhtli. - Mięso [jest] pożywieniem orła.
Juan itah Maria - Juan [jest] ojcem Marii.
Clara inan Juan - Clara [jest] matką Juana.
Niquitta ical Maria - Widzę dom Marii.
Tehuatl tipil Pedro - Jesteś synem Pedro.

(W ostatnim przykładzie tipil = "to" + "i" + "pilli")

ĆWICZENIA

Ćwiczenie 1: Przetłumacz na język polski:
nocal
momichhuan
tocihuauh
amoteuh
mocih
nocol
inpilhuan
inan
innan
namox
itoch
moteohuan
iichpochhuan
tohui
amotlatol
mocuic
icoauh
incoahuan
toyaohuan
mauh
topil
tamox

Ćwiczenie 2: Przetłumacz na nahuatl:
ich wrogowie
mój bóg
wasze trzciny
ich matka
twoje dziecko
nasz dom
jego turkus
twój garnek
moja dziewczyna
moja spódnica
wasze babcie
nasza ziemia
mój ojciec
nasi ojcowie

Ćwiczenie 3: Przetłumacz:
intlal mexicah
oquichtli ical
nantli icomitl
cihtli ihuan colli initzcuin
itoch in tlacatl
ioquich in nonan
incal cihuatl ihuan ipil
inan in toyaouh
ubranie władcy
dzieci boga
pies jego kobiety
dom waszego ojca
dziewczyna naszego wroga

Ćwiczenie 4: Przetłumacz:
Itoch ihuan icoauh nican.
Tecuhtli itepetl ompa.
Campa ical ihuan icon?
Quema, nocol ihuan mocol ipan calli.
Monan amo nican.
Amotochhuan ompan itic atl.
Gdzie jest dom naszych ojców?
Wasza ziemia jest tam.
Twój dziadek i twoja babcia są na targu.
Nasza matka i twój mąż są w świątyni.

---