Królestwo Polskie w przededniu powstania styczniowego (1856 - 1863) - w okresie „odwilży posewastopolskiej” (od zakończenia wojny krymskiej do wybuchu powstania styczniowego). Podr. ,s.107 -110, 118 , oprac. RM
„Leczyć administracją kraj chory na politykę”, Aleksander Wielopolski
„Dla Polaków można zrobić coś dobrego, z Polakami nigdy”, Aleksander Wielopolski
„Point de reveries, monsieurs”, car Aleksander II
„Oni mają bagnety, kule i broń, my słuszność, prawdę i ducha”. J. I. Kraszewski
1. Sprawa polska na arenie międzynarodowej w okresie wojny krymskiej - „O wojnę
powszechną, prosimy Cię Panie...”. podr. s. 103 -104
- niezrealizowane nadzieje Polaków na niepodległość w związku z wojną krymską
działalność Hotelu Lambert w okresie wojny krymskiej
podróż Adama Mickiewicza do Konstantynopola w celu zorganizowanie legionu polskiego
sprawa polska na kongresie pokojowym w Paryżu (1856): poseł cara jedynie obiecał poprawę położenia Polaków
2. „Odwilż posewastopolska” w Rosji - reformy w Rosji nowego cara Aleksandra II po
zakończeniu wojny krymskiej (ograniczone w swoim zakresie i nie podważające carskiego
absolutyzmu), podr. s. 104 - 106
zwł. reformy agrarne w 1861 r.: zniesienie poddaństwa osobistego chłopów i uwłaszczenie (zasady uwłaszczenia: chłopi będą gospodarować ziemią wspólnie - w ramach „wspólnot terytorialnych, prywatnymi właścicielami działek ziemi staną się dopiero w okresie rewolucji 1905 r.)
powstania samorządu terytorialnego (ziemstw)
skrócenie służby wojskowej
reform sądownictwa (np.. zniesienie kar cielesnych, prawo do obrońcy w sądzie)
reforma szkolnictwa (np. przyznanie uniwersytetom autonomii, umożliwienie podjęcia studiów młodzieży pochodzenia chłopskiego i mieszczańskiego)
narodziny opozycji politycznej w Rosji (raznoczyńcy, narodnicy)
3. Najważniejsze przejawy „odwilży posewastopolskiej” w Królestwie Polskim (od II połowy
lat 50 - tych do początków lat 60 - tych XIX w. i wybuchu powstania styczniowego).
zakończenie okresu „nocy paskiewiczowskiej” (nowy namiestnik Kongresówki hr. Aleksander Gorczakow (1856 - 1861) dążył do ugody z polskimi elitami i tolerował przez pewien czas niektóre aspekty legalnej działalności patriotycznej, związanej z tzw. rewolucją moralną, np. pokojowe demonstracje na ulicach Warszawy w 1860 r.).
wizyta nowego cara, Aleksandra II, w Warszawie w maju 1856 r. (polityczna wymowa jego przemówienia: car zapewnił, że jest przychylnie nastawiony wobec Polaków, nie mogą jednak liczyć na poważniejsze ustępstwa polityczne - w zakresie swobód narodowych oraz stopnia odrębności Kongresówki wobec Rosji, „Point de reveries, monsieurs”).
utworzenie Towarzystwa Rolniczego (1857) - skupiało ziemiaństwo z Kongresówki, propagowało konieczność jej ożywienia gospodarczego, zwłaszcza na polu rolnictwa - np. nowe techniki upraw, maszyny, oczynszowanie chłopów; Towarzystwo Rolnicze pełniło w Kongresówce (pozbawionej sejmu po upadku powstania listopadowego) także funkcje polityczne - było namiastką parlamentu, pełniło rolę opiniotwórczego forum dyskusyjnego; prezesem Towarzystwa Rolniczego był Andrzej Zamojski
reformy w Kongresówce w okresie „odwilży posewastopolskiej” (w przededniu powstania styczniowego): reforma szkolnictwa (np. utworzenie Akademii Medyko - Chirurgicznej w 1857 r. i Szkoły Głównej w 1862 r.), reaktywowanie Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1861), powołanie tzw. rządu cywilnego (1862), oczynszowanie chłopów (1862), równouprawnienie ludności żydowskiej z pozostałą ludnością Kongresówki (1862) - zob. działalność Leopolda Kronenberga i rabina B. Meiselsa (wprowadził j. polski do żydowskich szkół wyznaniowych)
- pierwszy polski znaczek pocztowy (1860)
4. Ożywienie nastrojów patriotycznych w Kongresówce w przededniu powstania
styczniowego - „rewolucja moralna” i „czasy polskie”.
„Rewolucja moralna” - szereg działań w Kongresówce w przededniu powstania styczniowego (w
początkach lat 60 - tych) mających na celu budzenie nastrojów patriotycznych w szerokich kręgach
społeczeństwa, w myśl zasady „oni mają bagnety, kule i broń, my słuszność, prawdę i ducha”.
Najważniejsze przejawy rewolucji moralnej: świętowanie rocznic narodowych, manifestacje
patriotyczne (np. 29 XI 1860, 25 II 1861), nabożeństwa akcentujące treści patriotyczne - m.in.
propagowanie nowej wersji pieśni „Boże coś Polskę”, propagowanie żałoby w stroju (czerń)
Funkcje rewolucji moralnej w zamyśle zwolenników powstania:
budzenie nastrojów patriotycznych ma przygotować społeczeństwo do wybuchu powstania i skłonić
je do udziału w nim.
Funkcje rewolucji moralnej w zamyśle przeciwników powstania:
- propagowanie treści patriotycznych ma pełnić funkcję swoistego „wentylu bezpieczeństwa”, który
zapobiegnie wybuchowi powstania,
- integrowanie społeczeństwa w duchu solidaryzmu społecznego i pracy organicznej.
„Czasy polskie” - okres działalności w Warszawie Delegacji Miejskiej (27 II 1861- 4 IV 1861)
Delegacja Miejska - samorząd mieszkańców Warszawy, (powołany do życia 27 II 1861za zgodą namiestnika
Gorczakowa, po krwawo stłumionej tego samego dnia manifestacji patriotycznej na Starym Mieście - zginęło 5 osób)
mający min. utrzymywać porządek w mieście, członkowie Delegacji Miejskiej reprezentowali
przeważnie kupców, bankierów, przedstawicieli wolnych zawodów, powiązani byli ze stronnictwem
białych (Leopold Kronenberg, Tytus Chałubiński, rabin Beer Meisels).
5. Kształtowanie się stronnictw politycznych „białych” i „czerwonych”. (źródło, podr., s. 118)
Czerwoni.
• poglądy czerwonych: zwolennicy powstania, uwłaszczenia chłopów, program demokratyczno -
republikański nawiązujący do Manifestu Rządu Narodowego powstania krakowskiego oraz
Wielkiego Manifestu TDP
• zaplecze społeczne czerwonych: młodzież studencka i gimnazjalna, część inteligencji
• najwyższa władz czerwonych: Komitet Miejski przekształcony (VI 1862) w Komitet Centralny
Narodowy
• przywódcy czerwonych: Jarosław Dąbrowski (aresztowany w VIII 1862), Stefan Bobrowski
(tajny naczelnik miasta Warszawy po aresztowaniu Dąbrowskiego), Zygmunt Padlewski (tajny
naczelnik województwa płockiego), Zygmunt Sierakowski, Agaton Giller
• związki czerwonych z rewolucjonistami rosyjskimi (z tzw. raznoczyńcami i narodnikami)
- Aleksander Hercen (pismo „Kołokoł“ w Londynie, współpraca z J. Dąbrowskim)
- porucznik A. Potiebnia jako uczestnik powstania styczniowego
Biali.
• poglądy białych: są przeciwnikami powstania (gdy jednak wybucha część z nich włącza się do
niego), program konserwatywno - liberalny bliski Hotelowi Lambert, zarzucają czerwonym
radykalizm społeczny
• zaplecze społeczne białych: ziemiaństwo, burżuazja, część inteligencji • grupy w obrębie białych:
- klemensowczycy (ziemianie związani z Towarzystwem Rolniczym i jego prezesem Andrzejem
Zamojskim)
- millenerzy (grupa inteligencji warszawskiej skupiona wokół Edwarda Jurgensa, propagująca pracę
organiczną, przeciwnicy zarzucali im, że odzyskanie przez Polskę niepodległości odkładają na
tysiąc lat)
- grupa skupiona wokół Leopolda Kronenberga (środowisko warszawskiej burżuazji, propagujące
zwł. konieczność działań na rzecz rozwoju gospodarczego Kongresówki)
6. Działalność Aleksandra Wielopolskiego w Kongresówce w przededniu powstania
styczniowego
- pełnione funkcje: przewodniczący Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (III - X 1861),
prezes rządu cywilnego Królestwa Polskiego ( od VI 1862)
- poglądy A. Wielopolskiego: konserwatysta, zwolennik ugody z caratem, przeciwnik irredenty
(działalności konspiracyjnej i powstania), zwolennik reform w sferze gospodarki i oświaty
- działalność w sferze kultury i gospodarki: był inicjatorem reform w Kongresówce -
oczynszowanie chłopów (1862), równouprawnienia ludności żydowskiej z pozostałą ludnością
Kongresówki (1862), utworzenia Szkoły Głównej (1862)
- działalność polityczna: był inspiratorem rozwiązania Towarzystwa Rolniczego i Delegacji
Miejskiej, był przeciwnikiem politycznym Andrzeja Zamojskiego, próbował zapobiec wybuchowi
powstania, w tym celu zwalczał czerwonych i był inicjatorem „branki”
7. Próby zdławienia opozycji patriotycznej w Kongresówce w przededniu powstania
styczniowego (polityka represji caratu i A. Wielopolskiego)
rozwiązanie Delegacji Miejskiej 4 IV 1861 i Towarzystwa Rolniczego 6 IV 1861 (w wyniku porozumienia Gorczakowa z Wielopolskim - w zamian za utworzenie KRWRiOP)
stłumienie demonstracji na Placu Zamkowym przez namiestnika A. Gorczakowa (8 IV 1861), zginęło ok. 100 - 200 osób
wprowadzenie w Kongresówce stanu wojennego przez namiestnika K. Lamberta (14X 1861- w przeddzień rocznicy śmierci T. Kościuszki), m.in. zakaz manifestacji ulicznych, nabożeństw akcentujących treści patriotyczne.
carat wobec Kościoła: patriotyczna postawa arcybiskupów warszawskich Antoniego Fijałkowskiego (zm. w X 1861) oraz Zygmunta Szczęsnego Felińskiego
nieudana próba ugody nowego namiestnika - wielkiego księcia Konstantego Mikołajewicza - z polskimi elitami (spotkanie namiestnika w Belwederze z Andrzejem Zamojskim we wrześniu 1862 r.)
„branka” do wojska rosyjskiego, nie na drodze losowania, jak zazwyczaj, ale wg. list imiennych (14 - 15 I 1863), cele: osłabić czerwonych, zapobiec wybuchowi powstania -„usunięcie z kraju elementów burzliwych, do niespokojności i anarchii podniecających”, „przeciąć wrzód rewolucyjny”
3