Droga do władzy
Josip Broz Tito zasługuje na szczególne miejsce wśród komunistycznych przywódców państw europejskich. O jego odmienności świadczy fakt, iż władzy nie otrzymał z nadania sowieckiego, lecz doszedł do niej sam. Był przykładem narodowego komunisty, który potrafił sprzeciwić się imperialistycznym zapędom Rosji i poprowadzić kraj drogą, którą sam wytyczył.
Urodził się 25 maja 1892 roku we wsi Kumrovac w Chorwacji. Jego ojciec, Franciszek, z pochodzenia był Chorwatem, zaś matka, Maria, Słowenką . Po skończeniu szkoły podstawowej uczył się na ślusarza. W 1910 przeniósł się do Zagrzebia, tam po niedługim czasie wstąpił do Chorwackiej Partii Socjaldemokratycznej. Podczas I wojny światowej, walcząc w austriackiej piechocie, dostał się do niewoli rosyjskiej i wkrótce został skierowany na roboty. Po ucieczce z obozu koło Permu, pomocy udzielił mu polski kolejarz, który ułatwił mu znalezienie pracy w Zakładach Putiłowskich . Gdy w październiku 1917 roku doszło do wybuchu rewolucji Tito bardzo szybko przyłączył się do Międzynarodowej Czerwonej Gwardii. Po powrocie do Chorwacji we wrześniu 1920 roku wstąpił do Komunistycznej Partii Jugosławii i w przeciągu siedmiu lat wspiął się na pozycje sekretarza. Rok później, w procesie zagrzebskim tzw. grupy wywrotowej, oskarżony o działalność antypaństwową i rewolucyjną trafił do więzienia gdzie spędził kolejne 6 lat. Po odzyskaniu wolności wyjechał do Moskwy w charakterze reprezentanta partii jugosłowiańskiej w centrali Międzynarodówki Komunistycznej, gdzie na jednym ze zjazdów Kominternu domagał się powrotu kierownictwa KPJ do kraju, twierdząc, że w przeciwnym razie straci ono kontakt z ludem. W 1936 roku Tito został wysłany do Jugosławii z zadaniem przezwyciężenia podziałów w partii. Udaje mu się to i w zamian Komintern powierza mu funkcję sekretarza generalnego partii. W kolejnych latach poświęca się głównie działalności partyjnej. Pod koniec lat trzydziestych był jedynym europejskim przywódcą podziemnej partii komunistycznej, który na stałe przebywał we własnym kraju, a nie w Moskwie. W 1939 roku Tito odbywa kolejną podróż do Moskwy. Tam po raz pierwszy wyraźnie sprzeciwia się polityce Rosji, która zawarła z Niemcami pakt o nieagresji. Uważał, że prędzej czy później Jugosławia zmuszona będzie do obrony przed wojskami faszystowskimi i po dwóch latach jego przewidywania sprawdziły się. 6 kwietnia 1941 roku wojska hitlerowskie wraz z włoskimi, bułgarskimi i węgierskimi zaatakowały Jugosławię i w ciągu 10 dni doprowadziły do jej kapitulacji. Już wkrótce jedyne działania przeciwko okupantom podejmowane były przez podzielony ruch oporu. Z jednej jego strony stała komunistyczna partyzantka Tity, a z drugiej, lojalni wobec króla Piotra II Karadjordjevića i rządu emigracyjnego, czetnicy, na czele których stał Draža Mihailović. Walcząc z wojskami niemieckimi, Tito sprzeciwiał się poleceniom Stalina, który dążył do porozumienia z Hitlerem. Dopiero w momencie ataku Niemiec na ZSRR otrzymał instrukcje z Moskwy, która wzywała do mobilizacji sił przeciwko faszystom. Jugosłowiańscy komuniści odnieśli sukces w mobilizowaniu ludności do walki z okupantami. KPJ z organizacji liczącej 12 tys. członków w lipcu 1941 r. stała się partią masową, a pod koniec wojny liczba jej członków wzrosła do 141 tys. . 27 czerwca 1941 roku Tito zorganizował Sztab Główny Ludowowyzwoleńczych Oddziałów Partyzanckich Jugosławii. Szeregi oddziałów partyzanckich bardzo szybko zwiększyły swoją liczbę. Spowodowane było to między innymi tym, że ludność w ten sposób usiłowała chronić się przed ustaszami.
26 listopada 1942 w bośniackim mieście Bihać powołano do życia Antyfaszystowską Radę Narodowego Wyzwolenia Jugosławii (AVNOJ), która miała koordynować walkę z okupantami. Na jej czele stanął Tito. W 1943 roku doznał on poważnych obrażeń podczas ataku bombowego na jego kwaterę jakiego dopuścili się Niemcy. W tym czasie na żądanie Stalina alianci zawiesili pomoc dla Mihailovića i przerzucili swoją sympatię na Titę. 29 listopada 1943 roku w Jajce odbyła się II sesja AVNOJ. Na wniosek Tity rada ta obwołała się najwyższą władzą przedstawicielską i ustawodawczą Jugosławii i jednocześnie powołała swoje ciało wykonawcze w postaci Komitetu Wyzwolenia Narodowego Jugosławii, który miał pełnić funkcję rządu . Tito został przewodniczącym tego komitetu, komisarzem obrony narodowej, a na dodatek został mianowany marszałkiem. Jedna z uchwał AVNOJ zakazywała Piotrowi II powrotu do kraju, a kwestia monarchii miała zostać rozstrzygnięta przez lud po wyzwoleniu. Poczynania Tity już wówczas wyraźnie dawały do zrozumienia, że szykuje on się do przejęcia władzy w Jugosławii po wojnie. Kiedy 20 października 1944 komunistyczni partyzanci wspierani przez oddziały sowieckie weszli do Belgradu, w historii Jugosławii rozpoczynała się nowa epoka, w której losy kraju wyznaczało już tylko jedno nazwisko- Josipa Broz Tito.
Jugosławia pod rządami rostatniego Habsburgar1;
Tuż po wyzwoleniu Belgradu przybył do Tity premier Šubašić by rozmawiać z nim na temat sposobu rządzenia w powojennej Jugosławii. Tito wyraził zgodę, aby kwestie ustrojowe pozostawić do rozstrzygnięcia aż wojna dobiegnie końca, ale zalecał, by uprawnienia króla zostały przeniesione na trzech regentów. Mieli oni złożyć przysięgę Piotrowi II, a do ich kompetencji należeć miało powołanie rządu złożonego z członków Komitetu Narodowego i rządu emigracyjnego, który miał z kolei przysiąc narodowi zachowanie wierności celom rewolucji . 7 marca 1945 rada regencyjna wybrała Titę na premiera rządu tymczasowego, a ten powołał rząd zdominowany przez komunistów. Zasiadało w nim 22 komunistów i 6 polityków z byłego rządu emigracyjnego. Cel jaki wytyczył sobie Tito od początku był jasny- szybka komunizacja Jugosławii. W tym celu powoływane były sądy ludowe, które oskarżały i wydawały wyroki za przestępstwa popełnione w czasach okupacji. Od wyroków nie było możliwości apelacji. Sądy te stały się instrumentem w rękach komunistów służącym do rozprawiania się z przeciwnikami. W 1972 r. Tito sam przyznał rNasze zmagania były bardzo ciężkie i po wojnie nie stroniliśmy od najbardziej drastycznych metod eliminacji wroga klasowego. Kiedy opór osłabł, to i my złagodnieliśmyr1; . Największe represje dotknęły chorwackich ustaszy. Około 15 tysięcy zostało wymordowanych w lipcu 1945 roku w obozie w Bleiburgu, osadzono także tysiące osób w obozie w Jasenovcu. Bardzo długo na wolności pozostawał jeden z największych wrogów Tity i chyba jedyny, którego naprawdę się obawiał- Dragoljub Mihailović. Do jego schwytania doszło w marcu 1946 roku. Oskarżony o kolaboracje z okupantem i zbrodnie wojenne został skazany na śmierć i rozstrzelany 17 lipca 1946 roku. W wyniku procesów i represji w Jugosławii z rąk komunistów zginęło około 300 tys. osób .
W sierpniu 1945 roku powołano Front Ludowy, organizacje społeczną, której celem było upowszechnianie ideologii i celów Komunistycznej Partii Jugosłowiańskiej. Na pierwszym kongresie Frontu Ludowego (5-7 sierpnia 1945) określono przemiany społeczne, jakie mają w kraju nastąpić, m. in. zniesienie monarchii, przekształcenia w rolnictwie, program odbudowy zniszczonego wojną kraju. Nie ulega wątpliwości, iż organizacja ta odegrała ważną role w kształtowaniu systemu monopartyjnego- zdobywała wśród mas poparcie dla KPJ. W tym samym miesiącu miała miejsce III sesja AVNOJ, podczas której zaaprobowana została ordynacja wyborcza, która pozbawiała praw wyborczych kolaborantów i osoby, które w czasie wojny zwalczały opozycję. Po raz pierwszy przyznawała je natomiast kobietom . W trakcie sesji rada przekształciła się także w tymczasowy parlament. Niebawem uchwalił on szereg ustaw, które uniemożliwiały prowadzenie legalnej działalności opozycyjnej, a przebywającego w Londynie króla zdyskredytowała uznając, iż z chwilą przekazania pełnomocnictwa regentom utracił on wszystkie uprawnienia. W przeprowadzonych 11 listopada 1945 roku wyborach blisko 7,5 mln obywateli jugosłowiańskich głosowało na listę przedstawioną przez komunistów . Nowo wybrane Zgromadzenie Ludowe 29 listopada proklamowało utworzenie Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii (FLRJ), w której skład weszły: Serbia, Chorwacja, Słowenia, Bośnia i Hercegowina, Macedonia oraz Czarnogóra. Tymczasowy gabinet Tity podał się do dymisji, lecz powierzono mu dalsze pełnienie obowiązków. ZSRR niezwłocznie uznał nowy, komunistyczny rząd z Titą na czele. W swej polityce Tito wzorował się na doświadczeniach ZSRR. Już 11 kwietnia 1945 roku podpisał z Mołotowem układ o wzajemnej pomocy, przyjaźni i współpracy, dwa dni później zawarto układ handlowy, a 31 stycznia 1946 r. uchwalono tam pierwszą w powojennej Europie konstytucję, która bardzo wiernie opierała się na wzorcu stalinowskim z 1936 roku. Przejęła z niej system organów państwowych, mechanizm stosunków w ramach federacji, prawo wyborcze, model organów terenowych i ich zależności od władz centralnych.
Świat z wielkim zaskoczeniem przyjął to, co nastąpiło w połowie 1948 roku, a mianowicie zerwanie Tity z Moskwą i światowym obozem komunistycznym. Główną przyczyną konfliktu był fakt, iż Moskwa dążyła do tego by w sprawach Bałkanów prowadzić politykę pod jej dyktando. Oskarżała przywódców jugosłowiańskich o nadmierną samodzielność i krytykowała nieprzyjazny stosunek do radzieckich doradców wojskowych i cywilnych. Kierownictwu KPJ zarzucono błędy w funkcjonowaniu i wywoływanie antyradzieckiej psychozy. Tito poczuł się także dotknięty wrogością Stalina wobec planów utworzenia konfederacji bałkańskiej. Czuł już wtedy, że Związek Radziecki dąży do pozyskania większej kontroli nad Jugosławią. Stalin zaś, świadomy autorytetu Tity, coraz bardziej obawiał się, że z czasem może go on zastąpić w roli przywódcy międzynarodowego komunizmu. Do otwartego potępienia KPJ doszło w rezolucji Kominformu O sytuacji w Komunistycznej Partii Jugosławii. Przywódców KPJ oskarżono w niej o surową antyradziecką i antypartyjną działalność. W odpowiedzi na nią V Kongres KPJ obradujący w lipcu 1948 roku wyraził pełne poparcie w sporze dla kierownictwa partii. Stalin, dążąc do obalenia jej przywódców, sięgał po najróżniejsze środki. Prowokował incydenty na granicy Jugosławii z Węgrami i Rumunią, pozyskiwał obywateli jugosłowiańskich do walki z KPJ, a nawet podejmował próby fizycznego ich zgładzenia. Głównym ich celem był sam Tito. Przygotowywana była też inwazja, do której jednak nie doszło. Zaostrzyło to czujność jugosłowiańskiego aparatu bezpieczeństwa. Urząd Bezpieczeństwa Państwowego otrzymał wówczas prawie nieograniczone kompetencje, a jego agenci dostarczali sądom licznych dowodów zdrady stanu. Powstało wtedy wiele obozów karnych na oddalonych wyspach adriatyckich, a więzienia w Slawonii i Serbii bardzo szybko się zapełniły. W sumie aresztowano około 12 tysięcy osób. Wielu także zostało zmuszonych do emigracji. Kolejna rezolucja Kominformu zaostrzyła jeszcze bardziej walkę z przywódcami jugosłowiańskimi. Była w niej mowa o rprzejściu przez klikę titowską w okresie od czerwca 1948 roku z burżuazyjnego nacjonalizmu do faszyzmu i otwartej zdrady interesów narodowychr1; oraz o rumocnieniu się pod jej przywództwem reżimu typu gestapowskiegor1; . Trwała ona aż do śmierci Stalina w 1953.
Dzięki pomocy bliskich sąsiadów i państw zachodnich Jugosławia przetrwała okres ogromnego nacisku ZSRR. Po śmierci Stalina władze radzieckie zdecydowały się na normalizację stosunków z Jugosławią. Podczas wizyty delegacji radzieckiej w Jugosławii (26 maja- 3 czerwca 1955 r.), na czele której stał Nikita Chruszczow, strony uznały równoprawność we wzajemnych stosunkach, pokojowe współistnienie oraz różne drogi w budowaniu socjalizmu. rPrzestudiowaliśmy dokładnie- mówił Chruszczow- materiały, na których bazowały ciężkie oskarżenia i obelgir30; Fakty świadczą, iż sfabrykowali je wrogowie ludu, podli agenci imperializmu, którzy podstępem wcisnęli się w szeregi naszej partiir1; . Potwierdzone one zostały podczas wizyty Tity w Moskwie w kwietniu 1956. W trakcie konfliktu, a nawet po jego zakończeniu, w Jugosławii masowo tępiono zwolenników Kominformu, dla oczyszczenia szeregów partii usuwano członków podejrzanych o odchylenia.
Mimo załagodzenia stosunków, Jugosławia Tity już zawsze sytuowała się poza światowym blokiem komunistycznym, a on sam z punktu widzenia Moskwy był nietypowym, nie do końca dobrym komunistom. Tito nigdy nie wahał się krytykować imperialistycznych zapędów Związku Radzieckiego. Po krótkiej odwilży bardzo zaniepokoiła go rdoktryna Breżniewar1; ogłoszona wraz z inwazją państw Układu Warszawskiego na Czechosłowację w 1968 roku, która mówiła o ograniczonej suwerenności krajów komunistycznych. W rozmowie z włoskim pisarzem mówił: rMusimy oświadczyć z całkowitą szczerością, że nie widzimy dla niej żadnych podstaw prawnych i nie uznajemy w ogóle istnienia podobnej doktryny, która wydaje się nam po prostu niedopuszczalna. Zresztą nie stanowi ona żadnego niebezpieczeństwa dla Jugosławii. Jesteśmy w stanie przeciwstawić się każdej sytuacji, która by była następstwem zastosowania tej doktrynyr1; . Konflikt bardzo osłabił wpływy Moskwy na Bałkanach, sprawił, że w podzielonym na dwa przeciwstawne bloki świecie, Jugosławia stała się krajem neutralnym. Choć rządzona przez komunistów, nie związała się z żadnym z blokiem, z wyjątkiem państw niezaangażowanych. Odegrała natomiast ważną role w próbach załagodzenia napięć między Wschodem i Zachodem. Sam Tito wiele razy uczestniczył w konferencjach państw niezaangażowanych. Zachód darzył sympatią zbuntowanych przeciwko Moskwie komunistów jugosłowiańskich, często służył im pomocą finansową i ekonomiczną.
Począwszy od roku 1948 Tito wciąż poszukiwał drogi do jednoznacznego odcięcia Jugosławii od rzbiurokratyzowanego systemu socjalizmu w wydaniu radzieckimr1; . Wyrazem jego ciągłego poszukiwania były częste zmiany konstytucji. Za panowania komunistów Jugosławia zmieniała ją cztery razy. W 1950 roku Tito zainaugurował koncepcję socjalizmu samorządowego, w której miało nastąpić ograniczenie roli państwa w budowie systemu i zwiększenie roli społeczeństwa. Nie rezygnując z komunizmu Tito chciał go przepoić pierwiastkiem ludowym, szukał czegoś, co nie może istnieć-demokratycznej dyktatury . Miał być on odpowiedzią na rosnący centralizm w pozostałych państwach komunistycznych. Socjalizm samorządowy stał się oficjalnym dogmatem politycznym Jugosławii i fundamentem jej funkcjonowania. W 1949 roku komitety ludowe otrzymały samodzielność w sprawach lokalnych, rok później zasadę samorządności wprowadzono do zakładów produkcyjnych. Nastąpiły również zmiany w partii i w strukturach państwowych. 29 listopada 1952 r. Komunistyczna Partia Jugosławii zmieniła swoją nazwę na Związek Komunistów Jugosławii. Miała ona także przestać oddziaływać na życie kraju. 31 stycznia 1953 przyjęto nową konstytucję FLRJ. Główne zmiany dotyczyły struktury i kompetencji centralnych władz państwa. Parlament składał się z Izby Związkowej i Izby Producentów, w miejsce prezydium utworzono urząd prezydenta, który objął Tito. Zamiast Rady Ministrów powstała Związkowa Rada Wykonawcza. W miesiąc później odbył się kongres Frontu Ludowego, na którym przyjął on nową nazwę Socjalistyczny Związek Ludu Pracującego Jugosławii. Do jego zadań należała wymiana poglądów, aktywizowanie społeczeństwa i wypracowanie metod nadzorowania aparatu państwowego. Zmiany te wywołały dwojakie nastroje w Związku. U jednych budziły niepokój, że znacznie osłabnie rola partii, inni zaś, a wśród nich wicepremier Djilas, dążyli do jeszcze większego jej ograniczenia, proponując nawet jej likwidację. Za ten pogląd został on wykluczony z ZKJ i skazany na paroletnie więzienie. Kolejna konstytucja z 7 kwietnia 1963 roku zatwierdzała rozszerzenie systemu samorządowego poza sferę gospodarki, dalszą decentralizację i sukcesywne ograniczanie roli państwa. W stosunku do stanowisk przedstawicielskich, ważniejszych pozycji oraz władz polityczno- wykonawczych wprowadzono mechanizm rotacji. Miał on dotyczyć również funkcji prezydenta, aczkolwiek artykuł 22 zaznaczał, iż ograniczenie to nie ma zastosowania do Josipa Broza. Zmieniła ona również nazwę państwa na Socjalistyczną Federacyjną Republikę Jugosławii (SFRJ).
Koncepcja systemu samorządowego okazała się równie nieudana jak system radziecki. Samorządy nigdy nie funkcjonowały tak, jak to sobie wyobrażano. W konsekwencji i w tym systemie dochodziło do sprzeczności i trudności w wykonywaniu planów gospodarczych. Wynikiem tego było wysokie bezrobocie. W 1968 roku bezrobotnych było 400 tys. osób, a dwa lata później 900 tysięcy . W odpowiedzi na rosnące bezrobocie i pojawiające się protesty zaczęła powstawać opozycja proponująca powrót do centralnego zarządzania gospodarką przez państwo. Na jej czele znajdował się członek Komitetu Wykonawczego KC ZKJ, szef Urzędu Bezpieczeństwa Państwowego (UDB) i od 1963 roku wiceprezydent Aleksander Ranković. Podczas IV Plenum ZKJ Ranković i jego zwolennicy zostali oskarżeni o próbę postawienia organów bezpieczeństwa ponad społeczeństwo i partię. Wykluczono ich z ZKJ, pozbawiono Funkcji państwowych, a w UDB dokonano głębokich czystek. Poparto natomiast zwolenników doskonalenia systemu samorządowego na czele z Edvardem Kardelją.
Owo doskonalenie sprzyjało liberalizacji politycznej. W środowiskach studenckich zaczęły pojawiać się namiętności narodowe, których wyrazem były liczne demonstracje. Coraz częściej ze strony republik padały zarzuty o ich dyskryminację. W Chorwacji pojawił się ruch intelektualny, który oskarżał władzę o dyskryminację gospodarczą i językową przez wpływy serbskie. Usiłowano załagodzić pojawiające się sprzeczności. Wprowadzano poprawki do konstytucji gwarantujące suwerenne prawa narodów. Zwiększały one władzę organów republikańskich, a osłabiały władze centralne. Wszystko to doprowadziło do zagrożenia rozpadu Jugosławii. Tito również dostrzegł to, iż zagrożona jest jego władza prezydencka i przywództwo w ZKJ. W konsekwencji przez Jugosławię znów przeszła fala czystek i aresztowań. Tito uznał, iż demokratyzacja państwa zaszła zbyt daleko i poparł zreformowanie systemu samorządowego. Próbę naprawy państwa podjęto ustanawiając 21 lutego 1974 roku kolejną, czwartą już z kolei konstytucję SFRJ. Miała ona być podsumowaniem socjalistycznych przeobrażeń i podstawą do dalszego umacniania systemu samorządowego. Wprowadziła ona system delegatów, który zastąpił stary wybór radnych i posłów, a także dokonała zmian w składzie Związkowej Rady Wykonawczej, do której weszli federalni sekretarze stanu i szefowie rządów republik i okręgów. Titę, będącego równocześnie członkiem Prezydium SFRJ, uczyniono dożywotnim prezydentem. Po jego śmierci kompetencje prezydenta miało przejąć Prezydium, którego przewodniczący mieli być wybierani co roku spośród jego członków. Ta instytucja prezydencka miała zabezpieczyć Jugosławie przed rozpadem .
Wszelkie próby naprawy państwa nie przynosiły zamierzonych efektów. Jedyną instytucją, która funkcjonowała poprawnie i scalała kraj był sam Tito. Jednoczył on w swoich rękach ogromną władzę. Od 1945 roku do 1953 był premierem, potem specjalnie z myślą o nim utworzono urząd prezydenta o rozbudowanych uprawnieniach. Jako marszałek był pięciokrotnie wybierany szefem państwa. Wreszcie w maju 1974 roku uczyniono go prezydentem dożywotnim. Tito był także zawsze szefem partii. Od 1945 roku był również głównodowodzącym Jugosłowiańskiej Armii Ludowej. Otaczano go prawie bizantyjskim kultem. Jego imieniem nazywano miasta, szkoły, ulice. Otrzymał honorowe obywatelstwo wszystkich jugosłowiańskich gmin. Był doktorem honoris causa wszystkich jugosłowiańskich uniwersytetów i szkół wyższych. Honorowo przewodniczył także akademii nauk oraz wszystkim organizacjom naukowym. Jako prezydent państwa nie przypominał już dawnego ascetycznego partyzanta. Żył w przepychu. Stanowczość jego rządów zaczęły rozbrajać aspiracje demokratyczne społeczeństwa. On jednak nie miał zamiaru tolerować jakiegokolwiek sprzeciwu. Za wszelką cenę chciał zachować jedność narodów jugosłowiańskich w ramach wspólnego państwa. Aby tego dokonać reformował słabsze elementy federacji, a państwo dostosowywał do zmieniającej się rzeczywistości. Reformy te prowadziły do zwiększenia uprawnień poszczególnych republik i rozszerzały pole do dezintegracji.
4 maja 1980 roku po czterech miesiącach ciężkiej choroby Josip Broz Tito zmarł w szpitalu w Lublanie. Uroczystości pogrzebowe trwały 4 dni, uczestniczyło w nich 34 szefów państw i 16premierów. Były one największą ceremonią w historii Jugosławii. W Belgradzie wzniesione zostało mauzoleum upamiętniające jego osobę.
Od 1945 roku sześć republik: Serbii, Chorwacji, Macedonii, Słowenii, Czarnogóry, oraz Bośni I Hercegowiny istniało jako jeden, zjednoczony w komunistycznej federacji, twór państwowy-Jugosławia. Po II wojnie światowej rządy w niej objęli komuniści na czele z Josipem Broz Tito. Ważny jest jednak fakt, że władzy nie otrzymał on z nadania sowieckiego, ale doszedł do niej sam. Przez lata głównym jego celem było utrzymanie jedności narodów jugosłowiańskich w niezależnym państwie. Jugosławia była mozaiką narodów, kultur, tradycji, języków i religii. Utrzymanie w jednym państwie tak zróżnicowanego społeczeństwa wymagało nieprzeciętnych umiejętności politycznych. Z tego powodu Tito często bywał określany mianem rostatniego Habsburgar1; . Z pewnością dokonaniem Tity było uspokojenie powojennej Jugosławii, w której panoszyli się niebezpieczni ustasze i kolaboranci współpracujących z wrogiem w czasie okupacji oraz wyrwanie Jugosławii spod rosnących wpływów sowieckich. W jego działalności czarną kartą są zapewne dyktatorskie metody sprawowania przez niego władzy. Za jego panowania przez Jugosławie wiele razy przetaczała się fala czystek. Niemal każdy, kto odważył się sprzeciwić jego woli, natychmiast zostawał oskarżony o działanie przeciwko narodowi, a następnie usuwany lub osadzony w więzieniu. Chybiona była polityka gospodarcza Tity (przede wszystkim nadmierne zaciąganie kredytów zagranicznych), która przyczyniła się do kryzysu gospodarczego. Jednak to jego osoba była najmocniejszym ogniwem spajającym republiki Jugosławii. Po śmierci Tity zabrakło jego autorytetu, rządów silnej ręki, a federacja zaczęła przeżywać coraz większe trudności, by w końcu załamać się i rozpaść.
Bibliografia:
1. Broz-Tito J., Artykuły i przemówienia 1969-1975, Warszawa 1977.
2. Felczak W., Wasilewski T., Historia Jugosławii, Kraków 1985.
3. Mankowicz M., Demokraci i dyktatorzy. Przywódcy polityczni współczesnego świata, Kraków 1993.
4. Tanty M., Bałkany w XX wieku. Dzieje polityczne, Warszawa 2003.
5. Walkiewicz W., Jugosławia. Byt wspólny i rozpad, Warszawa 2000.