ODDZIAŁYWANIE ŚRODOWISKA NA CZŁOWIEKA - WYKŁAD I

Środowisko - jest to suma elementów , które mają istotne znaczenie dla wzrostu i rozwoju organizmów żywych . Elementy te stanowią czynniki tworzące środowisko ekologiczne ( funkcjonale ) .

Kategorie środowiska :

- środowisko abiotyczne : fizyczne i chemiczne

- środowisko biotyczne .

Ekosystem - to fragment biosfery , obejmująca wszystkie organizmy żyjące na danym obszarze ( biocenoza ) wraz z fizycznymi elementami środowiska , które powiązane ze sobą ……. przepływu energii i obiegu materii . Podstawowymi czynnikami biotycznymi warunkującymi istnienie wymienionych procesów w ekosystemie są rośliny zielone - producenci , zwierzęta - konsumenci oraz grzyby , bakterie - destruenci . Grupy te tworzą strukturę troficzna tzw. łańcuch pokarmowy .

Ekosystem :

1.biosfera : rośliny i zwierzęta

2.siedlisko : klimat , gleba .

Ze względu na stopień przekształcenia środowiska przez człowieka wyróżnia się :

- środowisko naturalne - nie przekształcone lub przekształcone w minimalnym stopniu .

- środowisko pierwotne - najmniej zmienione ( Tajga , Himalaje , Antarktyda )

- środowisko przeobrażone - zmienione przez człowieka , ale nadal rządzą tam prawa przyrody

- środowisko sztuczne - stworzone przez człowieka , nie może istnieć bez energii dostarczonej przez niego

( szklarnie) .

Środowisko przekształcone przez człowieka ( świadomie lub spontaniczne ) - środowisko antropogeniczne

( antroposfera ) .

Zasoby środowiska dzieli się według stopnia ich ruchliwości :

1.abiotyczne

a ) zasoby stabilne

* litosfera ( skały mineralne ) - obieg w tempie geologicznym

* ciecze

- hydrosfera - cykl obiegu sezonowy , roczny , wieloletni .

* gazy

- atmosfera - cykl obiegu minutowy , godzinny , dzienny , sezonowy .

b ) zasoby labilne

2. biotyczne

a ) biosfera

* fitosfera

* zoosfera

Cykl obiegu minutowy , godzinowy , dzienny , kilkudniowy , sezonowy , roczny , wieloletni .

Antroposfera - struktury , urządzenia i instalacje stworzone przez człowieka .

Antroposfera - to budynki , drogi , parkingi , linie kolejowe itd.

Obciążenia środowiska :

- ładunki wprowadzone do środowiska w postaci zanieczyszczeń lun innych oddziaływań wpływających niekorzystnie na środowisko lub jego elementy .

Zdolność środowiska do przyjmowania antropogenicznych , a szczególnie technogennych , nazywana jest pojemnością środowiska .

Obciążenia środowiska człowieka :

	Sprawcy
Przemysł , górnictwo , energetyka	Rzemiosło , transport , środki transportu	Wojsko , gospodarka leśna i wodna , gospodarka komunalna
	Oddziaływanie
Techniczne : budownictwo lądowe , morskie , melioracje	Chemiczne : ścieki , odpady , spaliny , pestycydy , nawozy , środki medyczne , substancje uzupełniające	Fizyczne : hałas , odory , ciepło , promieniowanie , obciążenia audiowizualne
Powietrze , woda , gleba , grunt	Człowiek	Flora , fauna

Ekspozycja środowiska :

1.czynniki chemiczne i fizyczne obecne :

- w powietrzu , wodzie i pożywieniu

- w domu , pracy , rejonie zamieszkania

2.obrona ustroju :

- mechanizmy obronne wrót wnikania ( skóra , płuca , przewód pokarmowy )

- mechanizmy detoksykacyjne

- mechanizmy immunologiczne .

Toksykologia ( toksikon +logos ) - nauka o truciznach .

Toksykologia :

- kliniczna

- sądowa

- przemysłowa

- środowiskowa .

Toksykologia środowiskowa - rozwija się w powiązaniu z chemizacją środowiska , czyli włączeniem do biosfery substancji chemicznych .

Włączenie to może mieć charakter celowy ( nawozy , pestycydy )- chemizacja celowa - lub niezamierzony ( metale ciężkie , WWA , dioksyny ) - chemizacja niezamierzona .

Rocznie na świecie produkuje się ok. 2 tysiące nowych związków chemicznych , a ponadto 60 tysięcy różnych chemikaliów stosowanych jest na co dzień w gospodarce , medycynie , życiu codziennym . Związki te występują w powietrzu , wodzie , glebie , roślinach , organizmach zwierzęcych . Ze względu na zagrożenie dla zdrowia człowieka określone są jako trucizny środowiskowe .

Toksykologia środowiskowa jest nauką wielodyscyplinarną . W badaniach korzysta z :

- chemii (charakterystyka substancji chemicznych )

- farmakologii ( sposób wnikania i dystrybucji trucizny w organizmie )

- biochemii i fizjologii ( metabolizm substancji chemicznych i ich oddziaływanie na tkanki i narządy )

- genetyki ( wpływ trucizny na zmiany w kodzie genetycznym przyszłych pokoleń )

- biologii ( oddziaływanie substancji toksycznych na środowisko naturalne ) .

Podstawowe terminy zastosowane w toksykologii środowiska :

Toksyczność - zdolność substancji do wywołania zaburzeń fizjologicznych czynności organizmu i powodowania uszkodzeń w organizmie , prowadzących w skrajnych przypadkach do śmierci .

Trucizny - substancje , które wprowadzone do organizmu powodują zaburzenia chorobowe wskutek niewłaściwej aktywności biochemicznej .

Efekty jakie wywołuje substancja ( trucizna ) zależy od :

- stężenia

- dawki

- typu organizmu , jego stanu zdrowia

- drogi wchłonięcia

- czasu ekspozycji .

Toksyny - trujące substancje organiczne o charakterze białek lub polipeptydów . Są pochodzenia :

- bakteryjnego

- grzybowego

- roślinnego

- zwierzęcego .

Wykazują zdolność do hamowania funkcji fizjologicznych , prowadzących do zachorowań lub śmierci ludzi i zwierząt . Toksyny o dużych ciężarach cząsteczkowych po wprowadzeniu do organizmu powodują tworzenie p/ciał . Toksyny o małej masie cząsteczkowej nie są immunologiczne .

Toksyny wchodzą w skład :

- jadu węży

- jadu skorupiaków

- jadu pająków i innych zwierząt

- trujących roślin .

Najwięcej jest znanych toksyn bakteryjnych i grzybowych .

Trucizny :

- o działaniu miejscowym

- o działaniu ogólnym

Dawka progowa DM

Dawka lecznicza DC

Dawka toksyczna DT

Dawka śmiertelna DL

Toksyczność:

-ostra

- podostra ( krótkoterminowa )

- podprzewlekła

- przewlekła .

Drogi wnikania trucizny do organizmu :

- układ pokarmowy

- układ oddechowy

- skóra .

Wnikanie przez układ oddechowy :

Zatrucia przez drogi oddechowe są najbardziej niebezpieczne . Szybkość zależy od :

- stężenia substancji trującej w powietrzu

- rozpuszczalności w płynach ustrojowych

- szybkość oddechu

- pracy serca .

Wchłanianie są substancje stałe , gazy i cieczek .

Wnikanie przez naskórek :

Przenikanie przez naskórek odbywa się na drodze dyfuzji przez naskórek do skóry właściwej oraz wnikanie przez kanaliki potowe i wzdłuż torebek włosowych . Najtrudniejszą do pokonania przeszkodą dla wody i ksenobiotyków jest zrogowaciała warstwa naskórka - wykazuje minimalną aktywność metaboliczną i oddechowa .

Przepuszczalność skóry zależy od :

- gatunku

- cech osobniczych

- grubość warstwy ochronnej

- podatność substancji na dyfundowanie .

Czynniki wpływające na szybkość przenikania trucizny przez skórę :

- czas ekspozycji

- grubość warstwy zrogowaciałej

- właściwości substancji wnikającej - łatwiej wnikają związki nie polarne i niezjonizowane ( warstwy skóry maja charakter litofilny ) , substancje nie polarne wnikają do skóry na drodze dyfuzji przez warstwę lipidową : w transporcie związków polarnych ( cząsteczki posiadające ładunek , które nie mogą pokonać warstwy lipidowej na drodze dyfuzji ) biorą udział enzymy z grupy permeaz ( przenoszą hydrofilowe cząsteczki przez warstwę nie polarną ) .

- zwilżenie warstwy niezrogowaciałej - woda ułatwia wnikanie substancji polarnych ; rozpuszczalnikami organicznymi poprawia przepuszczalność skóry .Wzrost temperatury i wilgotności powietrza - zwiększa potliwość i przekrwienie skóry sprzyja wchłanianiu trucizny .

Przykłady trucizn łatwo przenikających przez skórę :

- endogenne hormony i witaminy ( A ,D ,E K ) :

- toksyczne rozpuszczalniki organiczne ( chloroform , benzen )

- substancje lipofilowe tj. dobrze rozpuszczalne w tłuszczach , tłuszczolubne , mają wysokie powinowactwo do lipidów i wykazują tendencję przemieszczania się wody do błon biologicznych np. związki chloro - fosfoorganiczne

- nikotyna .

Tempo przenikania przez skórę :

Gazy → Ciecze .

Ciała stałe nie są przez skórę wchłaniane . Mogą rozpuszczać się w wydzielinach skóry i zostać zaabsorbowane jako substancje rozpuszczone .

Zatrucia przez skórę wywołane są przez substancje rozpuszczalne w tłuszczach i lipidach , w mniejszym stopniu przez rozpuszczalne w wodzie .

Wchłanianie przez przewód pokarmowy :

W żołądku substancje ulegają działaniu soku żołądkowego i są metabolizowane do postaci , w której są sorbowane do naczyń krwionośnych i krwi . Zabsorbowane z jelita poprzez naczynia limfatyczne lun żyłą wrotną kierowane są do wątroby , gdzie większość substancji pod wpływem enzymów mikrosomalnych ulega przemianie do związków mniej toksycznych . Zmetabolizowane ksenobiotyki penetrują do ukł . krwionośnego i są rozpuszczalne w całym organizmie . Część z nich ulega filtracji i jest usuwana . Metabolity słabiej rozpuszczalne w wodzie podlegają procesom emulgacji i przez dwunastnicę trafiają do jelita gdzie są wydalane .

LOSY KSENOBIOTYKÓW W ORGANIZMIE :

Ksenobiotyk - greckie słowo xenos - oznacza obcy .

Ksenobiotykiem - jest każda substancja nie będąca naturalnym składnikiem żywego organizmu : - substancja egzogenna , - materiał antropogenny o strukturze nie występującej w przyrodzie , do których organizmy nie przystosowały się na drodze wcześniejszej ewolucji .

Główne grupy substancji obcych dal człowieka to :

- leki

-pestycydy

- niektóre substancje celowo dodane to żywności

- zanieczyszczenia środowiska zewnętrznego ( pochodzenia zawodowego i komunalnego , wewnątrzdomowe i zewnątrzdomowe pochodzenia nieorganicznego i organicznego ) .

Metabolizm ksenobiotyków w organizmie obejmują :

- wchłanianie ( absorpcja )

- rozmieszczenie ( dystrybucja )

- przemiana biochemiczna ( biotransformacja )

- wydalanie .

Metabolizm substancji chemicznych :

Sub. chemiczne do tk. i narządów dostają się po przeniknięciu przez błony biologiczne na zasadzie transportu :

- biernego

- aktywnego

- nośnikowego .

Zostają wówczas pokonane bariery nabłonkowe poszczególnych układów oraz błon białkowo - lipidowe oddzielające różne tk od płynów ustrojowych .Zw. silnie polarne np. kwasy sulfonowe lub aminy czwartorzędowe czy też sub. bardzo lotne np. eter etylowy nie ulegają przemianą metabolicznym w ustroju człowieka . Wydalane są w swej pierwszej formie .

Większość ksenobiotyków ulega biotransformacji , wydalane są z ustroju w postaci metabolitów .

1. metabolity są mniej toksyczne w stosunku do substratu lub wręcz staja się nietoksyczne - detoksykacja .

2. metabolity te mogą stawać się bardziej toksyczne niż dostarczone do organizmu substrat .

W związku z tym na określenie przemiany wewnątrzustrojowych ksenobiotyków używany jest termin ,, biotransformacji '' .

Rodzaje toksyczności związane z przemianą ksenobiotyków .

1. cytotoksyczność kesnobiotyków - reaktywne postacie ksenobiotyków łączą się kowalencyjnym wiązaniem makrocząsteczkami komórkowymi doprowadzając do uszkodzenia komórki .

2. wpływ na strukturę białek i antygenność - sam ksenobityk może nie stymulować podstawowymi p/ ciał , natomiast po połączeniu z białkami może działać jak hapten . Może dojść wówczas do immunologicznego uszkodzenia komórki .

3. działanie mutagenne i i udział w kancerogenezie chemicznej - niektóre związki chemiczne w swojej pierwotnej postaci nie powinny wywoływać żadnych zmian w materiale genetycznym , a nabierają takich właściwości dopiero w organizmie człowieka .Najbardziej znanym przykładem jest benzo (a) piren . Substancją rakotwórczą staje się dopiero po aktywacji przez monooksygenazy siateczki śródplazmatycznej .

Źródła zanieczyszczeń środowiska :

1.naturalne :

- pyłki roślin

- erupcja wulkanów

- pożary lasów i stepów

- opady pyłu kosmicznego

- burze pyłowe i piaskowe

- wyładowania atmosferyczne

- wydzielanie gazów z terenów bagiennych .

2. antropogeniczne :

- komunikacja

-gospodarka komunalna

- przemysł paliwowo - energetyczny

- przemysł metalurgiczny i chemiczny

- inne dziedziny działalności człowieka .

Pierwiastki , zw. chemiczne i sub. chemiczne oddziaływujące na zdrowie człowieka:

- zanieczyszczenia występujące w powietrzu ( gazy , pyły , wtórne zanieczyszczenia powietrza )

- zanieczyszczenia występujące w wodzie

- WWA

- dioksyny

- polichlorowane bifenyle

- azotany ( V ) w wodzie i żywności

- nitozoaminy

- mikotoksyny

- alkaloidy ( nikotyna )

- sub. toksyczne występujące w organizmie człowieka

- hałas i wibracje

- fluor .

NIKOTYNA

Czym jest nikotyna :

- jest jedną z najważniejszych sub. występujących w roślinach z rodzaju Nicotiana

- jest sub należącą do grupy związków zwanych alkaloidami pirydynowymi lun tytoniowymi

- do zw. j.w. zaliczmy nikotynę , nor - nikotynę oraz anabazynę

- sub te zbudowane są z pierścienia pirydynowego i podstawionego bocznie pierścienia heterocyklicznego

nazwa systematyczna nikotyny to 3[2-(metylopirolidyno)]pirydyna .

- w formie czystej jest bezbarwna , bezwonną cieczą o temp wrzenia 246 c , szybko ulegająca utlenianiu do kwasu nikotynowego ( o barwie brunatnej )

- jest rozpuszczalna w wodzie jak i w rozpuszczalnikach niepolarnych jak eter czy alkohol

- jest sub silnie toksyczna dawka bezpośrednia wprowadzona do organizmu to 0,05 g ( np. wypicie wywary sporządzonego z 4 papierosów grozi zaburzeniem funkcjonowania mięśnia przepony w efekcie czego człowiek umiera na skutek

uduszenia ) ,jednocześnie przyjęcie dawki 1-3 mg działa stymulująco na organizm .

Nazwa nikotyny pochodzi od francuskiego lekarza J. Nicot ,który w XVI w używał tytoniu jako leku . Po raz pierwszy został on wyizolowany z tytoniu w roku 1828 . Jej chemiczna budowa został ustalona w 1843 . Sztuczna nikotynę po raz pierwszy syntezowało w 1904 r .

Gdzie występuje nikotyna :

- alkaloid ten głównie występuje w liściach tytoniu Nicotiana tabacum , Nicotiana glauca , aczkolwiek pewne jego śladowe ilości znaleziono również w pomidorach , bakłażanach i papryce .

- tytoń szlachetny pochodzi z terenów tropikalnych Ameryki Północnej , jest roślina roczną lub dwuletnią . Dorasta do wysokości 2 m .Charakteryzuje się łodygą wzniesiona nie rozgałęziona , liśćmi podłużnymi lancetowatymi oraz kwiatostanami wiechowatymi o kwiatach białych lub różowo - czerwonych

- uprawiany jest na całym świecie , również w Polsce

- surowcem sa suszone i sfermentowane liście lub całe ziele

- tyton jest jedną z najstarszych roślin indiańskich uprawnych stosowanych w praktykach religijnych ( tytoń jest halucynogenny ) , jako lek i afrodyzjak , do produkcji wyrobów tytoniowych oraz środków owadobójczych .

Działanie nikotyny na organizm człowieka :

Ukł. nerwowy :

- w niewielkich dawkach stymuluje ukł. nerwowy , działanie nikotyny jest zbliżone do amfetaminy

- działa na OśUN oraz AuTN ( autonomiczny )

- powoduje wzrost wydzielania noradrenaliny , adrenaliny ( co objawia się : zanikiem bólu i głodu , przyspieszeniem bicia serca , rozszerzeniem źrenicy …itd. ) serotoniny oraz dopaminy ( odpowiedzialnych za samopoczucie )

- w większych dawkach powoduje trwałe zablokowanie działnia ukł . nerwowego , gdyż wiąże się ona trwale z tzw. receptorami nikotynowymi w komórkach nerwowych zaburzając ich metabolizm .

- nikotyna ( podobnie jak alkohol ) wpływa również na wydzielanie acetylocholiny ( wykorzystywanej zarówno przez współczulną , jak i przywspółczulną część AuN oraz glutaminianu .

Ukł. krwionośny :

- nikotyna działan na ukł. współczulny powodując przyspieszenie akcji serca , skurcz naczyń krwionośnych ,wzrost zużycia tlenu przez mięsień sercowy , zwiększony przepływ krwi przez LK serca i jego naczynia wieńcowe

- małe dawki mogą powodować odruchową tachykardię i wzrost ciśnienia tętniczego poprzez stymulację chemoreceptorów w aorcie i kłębkach szyjnych

- zwiększenie ciśnienia krwi powoduje wzrost oporów naczyń obwodowych i upośledzenie ukrwienia narządów wewnętrznych

- nikotyna działa p/zakrzepowo .

Ukł. oddechowy :

- małe dawki nikotyny powodują wzrost głębokości i częstości oddechów

- wyższe dawki stymulują bezpośrednio ośrodek oddechowy w rdzeniu przedłużonym , natomiast dawki śmiertelne ok. 0,05 g powodują paraliż ośrodka oddechowego ( mięśni oddechowych ) czego następstwem jest śmierć .

Ukł. pokarmowy :

- przez stymulacje nerwów przywspółczulnych nikotyna powoduje spadek aktywności ruchowej jelita , co między innymi powoduje uczucie sytości

- spadek perystaltyki ukł pokarmowego powoduje zwolnienie procesu opróżniania żołądka z treści pokarmowej , co w konsekwencji może prowadzić do powstania wrzodów żołądka i dwunastnicy .

- nikotyna hamuje wydzielanie trzustkowe .

Objawy zatrucia nikotyną :

- dawka śmiertelna to 50 mg nikotyny przyjętej dożylnie lub doustnie

- objawami zatrucia nikotynowymi są :

* nudności , ślinotok wymioty , drżenia kończyn , bladość skóry , poty , biegunka , kolka jelitowa , drgawki , zaburzenia wzroku , początkowe zwolnienia , a potem przyspieszenia tętna, utrata przytomności , zapaść , a w końcu porażenie oddechowe i śmierć .

- po zgonie sekcja zwłok stwierdza :

* odmę płucną , przekrwienie płuc , obrzęk błon śluzowych ust , krtani , przełyku , żołądka , martwicę nerek .

Niebezpieczna również okazuje się praca przy zbiorze tytoniu na plantacji . Z badań przeprowadzonych przez uczonych z Wake Forest Universiti School of Medicine w USA wynika że ¼ sezonowych robotników pracujących na polach tytoniowych całego świata cierpi na tzw. chorobę zielonego tytoniu . Dolegliwość ta objawia się bólem i zawrotami głowy , mdłościami oraz wymiotami . Choroba jest spowodowana kontaktem spoconej skóry z tytoniem , co powoduje wnikanie nikotyny do organizmu , czego konsekwencją jest zatrucie . Objawy te ustępują w ciągu 2 dni po przerwaniu pracy na polach .Niestety zdarza się , że zatrutego trzeba leczyć w szpitalu .

Przemysłowe wykorzystanie nikotyny :

- przemysł nikotynowy

- przemysł chemiczny - produkcja środków owadobójczych

- przemysł garbarski .

Dlaczego palenie papierosów zabija :

- dym papierosowy zawiera ok. 4000 zw. chemicznych , w tym ponad 40 sub. rakotwórczych

- zaliczamy do nich :

* aceton - rozpuszczalnik , składnik farb …itd.

* amoniak - stosowany w chłodnictwie , składnik nawozów mineralnych , stosowany w papierosach w celu zwiększania pochłaniania nikotyny z dymu papierosowego

* arsen - stosowana jako popularna trutka na szczury

* benzopiren - związek rakotwórczy , wiąże się z guaniną

* butan - gaz pędny , wykorzystywany w syntezie benzyny

* chlorek winylu - zw. używany do produkcji plastiku , rakotwórczy

* sub. smoliste - są odpowiedzialne za powstawanie nowotworów

* cyjanowodór - kwas pruski , gaz używany prze hitlerowców w komorach gazowych

* DDT- insektycyd polichlorkowy

* dibenzoakrydyna - używana przy produkcji barwników , rakotwórcza

* fenole - niszczą rzęski nabłonka wyścielającego drogi oddechowe

* formaldehyd - zw. stosowany do konserwacji preparatów biologicznych

* kadm - silnie trujący metal ciężki , rakotwórczy

* metanol - silnie trujący , wykorzystywany w produkcji benzyny

* naftyloamina - wchodzi w skład barwników drukarskich , jest rakotwórcza

* piren - zw. używany w syntezie organicznej

* polen - radioaktywny pierwiastek

* tlenek węgla - czad , utrudnia prace serca , zmniejsza ilość tlenu we krwi

* toluidyna - zw. wykorzystywany w syntezach chemicznych , rakotwórczy

* uretan - zw. rakotwórczy

Dodatkowo do papierosów dodawane są sub. polepszające aromat oraz konserwujący papieros np. :

* sole - powoduje , że papieros cały czas się tli

* gliceryna - przedłuża świeżość tytoniu

* amoniak - większa przyswajalność nikotyny

* cukry i lukrecja - poprawiają smak .

Ukł. oddechowy :

Dochodzi do wzrosty przepuszczalności nabłonka płucnego hipersekrecja śluzu , oraz upośledzenie funkcji aparatu rzęskowego , prowadzi to w I etapie do niepowikłanych zapaleń oskrzeli ( nadmierne wydzielanie śluzu i kaszel ) , następnie dochodzi do przewlekłego nieżytu oskrzeli i oskrzelików oraz do obturacji dystalnych dróg oddechowych co w efekcie prowadzi do rozedmy płucnej i utraty śródmiąszu pęcherzykowego .

Życie seksualne :

Palenie jest przyczyna impotencji u młodych mężczyzn , zw. zawarte w dymie przyczyniają się do obniżenia jakości nasienia oraz do uszkodzenia plemników .

U palących kobiet zaobserwowano naruszenie równowagi między poziomem hormonów męskich i żeńskich , co może spowodować zniekształcenie klasycznej figury kobiecej ( zwiększa ryzyko cukrzycy i chorób serca ) . Młode palaczki są narażone na wczesną menopauzę ( średnio o 2 lata ) . Palenie jest przyczyną przedwczesnego starzenia się , również u palaczy zaobserwowano szybsze skracanie się telomerów .Palącym kobietą trudniej jest zajść w ciąże a prawdopodobieństwo wystąpienia u nich niepłodności jest dwukrotnie wyższe z powodu występowania metali ciężkich w dymie papierosowym , palenie w czasie ciąży może doprowadzić do uszkodzenia płodu lub poronienia .

Palenie jest przyczyną powstawania nowotworów : płuc , krtani , przełyku , jamy ustnej , nerek , pęcherza moczowego , żołądka , jelita grubego , oraz białaczki .Sub. kancerogennymi są sub. smoliste : głównie N - nitrozoaminy oraz wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne . Palenie długofalowe zmniejsza zachorowalność na chorobę Parkinsona .

Ciekawostki :

- liczba palaczy w Polsce jest szacowana na 10 mln osób , które wypalają dziennie 90 mln papierosów ( na świecie ok. 14 mln )

- polskie papierosy stanowią 1 ,6 % produkcji światowej , chociaż ludność polski to zaledwie 0,6 % mieszkańców ziemi

- palenie jest przyczyną 80 - 90 % przypadków raka płuc u mężczyzn i 60 - 80 % u kobiet

- rocznie Polacy wypalają 16 mln złotych , miesięcznie to wydatek ok. 150 zł , rocznie ok. 1, 800 zł

- dziennie kupując paczkę papierosów rezygnujesz z :

* wyjazdy na Wyspy Kanaryjskie , kupna 2 rowerów górskich , 40 wizyt u kosmetyczki lub fryzjera, 150 biletów do kina , 100 biletów do teatru , kupna 64 książek

- aby kupić paczę papierosów musisz przepracować 40 min

- co dziennie z powodu nałogu tytoniowego umiera 7 tyś osób

- na świecie , ani w Polsce nie istnieją żadne normy regulujące rodzaj i ilość zw. obecnych w tytoniu , z wyjątkiem nikotyny i sub. smolistych , która została ustalona w 1990 r na poziomie 1,8 - 2 0 mg / papieros ( w 1998 norma dla sub smolistych została obniżona do 15 mg w UN wartość ta wynosi 12 mg ) .

1

---