Kształtowanie kompetencji językowych

Noam Chomsky :Kompetencja językowa to wiedza o języku dana każdemu człowiekowi która pozwala mu rozumieć i tworzyć nieskończenie wiele poprawnych zdań w określonym języku.

Wiedza ta dotyczy

- składni tj. reguł pozwalających wytwarzać i rozumieć zdania

- fonologii która pozwala zdaniom nadać formę fonetyczną

- semantyki która przypisuje im znaczenie

Wykonanie językowe = kompetencja komunikacyjna

Chomsky zastrzega sobie że kompetencja językowa może być wyższa niż aktualne wykonanie językowe. Kompetencja językowa to znajomość słownictwa i reguł gramatyki. Chomsky uważa że każdy uczy się języka w sposób szybki i łatwy.

Biologiczne uwarunkowania - możliwości które muszą być rozwijane i kształtowane przez środowisko.

Dziecko uczy się mowy na zasadzie naśladownictwa, osłuchiwania się z mową otoczenia, istotny jest wzorzec językowy jaki mu dostarczamy i wsparcie językowe. Ważne żeby w słownictwie nie było wulgaryzmów, wypowiedzi gwarowych, kolokwializmów. Gwara- odmiana języka ogólnopolskiego, różniąca się słownictwem i fonetyką.

Kompetencja komunikacyjna - umożliwia nam sprawne posługiwanie się językiem i efektywną wymianę informacji.

Składa się z 4 elementów:

1. Językowa sprawność komunikacyjna( poprawna wyp. Pod względem gramatycznym) 2. Społeczna sprawność komunikacyjna (umiejętność dostosowania wypowiedzi do pełnionej roli społecznej)

3. Językowa sprawność sytuacyjna

4. Językowa sprawność pragmatyczna( umiejętność realizowania celu swojej wypowiedzi)

Warunkiem sprawnego funkcjonowania w otoczeniu jest komunikowanie się, a warunkiem komunikowania się jest istnienie uniwersalnego systemu znaków. Uniwersalny system znaków nazywamy językiem.

Język jest to system znaków dźwiękowych i określonych reguł syntaktycznych, semantycznych i fonetycznych które są realizowane w poszczególnych aktach mowy człowieka, a mowa to są konkretne akty użycia języka czyli czynności werbalne.

Dwa podstawowe kanały komunikowania się

- język werbalny- leksykalny- język słów komunikacja werbalna

- język gestów społecznych- komunikacja niewerbalna ( mimika, pantomimika, prajęzyk)

Cztery typy ekspresji niewerbalnej

- mimika twarzy

- kinezjetyka ( pozycje ciała, postawa, gesty, ruchy ciała)

- proksemika (zajmuje się przestrzenną odległością między ludźmi)

sfera intymna- 15cm - 45cm ; sfera osobista 46cm- 122cm ; sfera społeczna 123cm- 3,6m ; sfera publiczna powyżej 3,6m

• Parajęzyk -cechy głosu, wysokość, natężenie, tempo mówienia

Zakłócenia w płynności mowy: śmiech, ziewanie, westchnienie, chrząkanie

Komunikacja werbalna może przebiegać w sposób bezpośredni i pośredni. - bezpośredni - realizowana poprzez język mówiony, kontakt osoby mówiącej i słuchającej ; (słuchanie i mówienie) - pośredni - odbywa się poprzez znaki graficzne pełniące rolę pośrednika jakim jest komunikat zapisany a nie mówiony ;( czytanie ,pisanie)

W procesie komunikowania się istotną rolę odgrywa umiejętność uważnego słuchania , słuchaniu przypisuje się większe znaczenie niż mówieniu. Umiejętność uważnego słuchania jest bardzo trudna, należy odróżnić słuchanie od słyszenia. Słyszenie jest to automatyczna reakcja naszego układu nerwowego , nie wymaga zaangażowania z naszej strony, jest automatycznie przebiegające, pasywnie. Słuchanie wymaga koncentracji od odbiorcy, skupienia całkowitej uwagi na informacjach przesłanych do niego. Słuchanie wymaga świadomego wysiłku, aby słuchać trzeba chcieć , a więc uruchamia procesy myślowe. Gotowość słuchania wymaga: - kontaktu wzrokowego, - mimika twarzy żywo reagująca na wypowiadane treści; - pozycja siedząca z lekkim nachyleniem do przodu;

Uważne słuchanie wzmacnia u osoby wysłuchanej poczucie wartości, jest wyrazem uznania, szacunku, akceptacji, sprzyja bliskości emocjonalnej, sprzyja akcentowaniu naszego pozytywnego emocjonalnego nastawienia do drugiej osoby. Słuchanie jest cennym prezentem który dla wielu osób ma większą wartość niż jakakolwiek rzecz nabyta za pieniądze.

Słuchanie kompetentne :

1. Słuchanie interaktywne-skupiamy się na znaczeniu słów. Występuje podczas dyskusji .Raz słucham raz mówię .Gwałtownie zmieniają się rolę słuchającego i mówcy.

2. Słuchanie reaktywne- skupiamy się na znaczeniu słów. Nadążanie za tokiem ekspozycji. Stosowane jest podczas wykładu. Jak najwięcej zapamiętać i zapisać.

3. Słuchanie wybiórcze. Określone dźwięki, znaczenie dźwięków. Z określonego kontekstu dźwięków skupiamy się na określonym dźwięku np. nauka języka obcego ( wybrzmiewanie dźwięku)

4. Słuchanie doceniające. Daje nam przyjemność estetyczną np. koncerty

5. Słuchanie aktywne Parafrazowanie i precyzowanie inf. Zwrotnej oraz zadawanie pytań jeżeli czegoś nie zrozumiałam. Parafrazowanie - powtarzanie własnymi słowami inf. Przekazanej przez drugą osobę. W przypadku słuchającego i mówiącego jest tak samo ważne.

6. Słuchanie empatyczne. Wsłuchiwanie się w stan emocjonalny mówcy. Zwracamy uwagę na ruchy niewerbalne.

Słuch fizjologiczny ( fizyczny) : umożliwia nam percepcję mowy. Zdobywanie mowy. Jest podstawą słuchu fonematycznego muzycznego. Cechą tego słuchu jest ostrość słyszenia.

Percepcja mowy odbywa się dzięki funkcjonowaniu:

• Słuchu fizycznego ( fizjologicznego)

• Słuchu muzycznego

• Słuchu fonematycznego

Słuch fizyczny- cechuje ostrość

Słyszenie na podstawie której wyróżniamy ludzi słyszących, niedosłyszących i głuchych. Od niego zależy zdolność odbierania wrażeń słuchowych w ogóle.

Podstawą prawidłowego rozwoju mowy stanowi sprawnie działający słuch.Za pomocą słuchu dziecko uczy się mowy od otoczenia, kontroluje własną funkcję i artykulację.

Jeżeli dziecko nie słyszy lub słyszy słabo mowa nie rozwija się lub rozwija się wadliwie. Gdy ostrość słuchu nie jest wystarczająca mowa staje się niewyraźna, zamazana, niemelodyjna.

Wrażliwość słuchowa w zakresie słuchu fizycznego dokonaliśmy w oparciu prawidłowo działający narząd słuchu poprzez rozwijanie u dzieci umiejętności rozpoznawania, naśladowania dźwięków,odgłosów występujących w ich najbliższym otoczeniu ( dźwięków naturalnych pochodzących z otoczenia np. rozpoznawanie głosów zwierząt, odgłosów ulicy, osób po głosie, barwy dźwięków instrumentów muzycznych). Słuch fizyczny stanowi podstawę dla rozwoju słuchu muzycznego i słuchu fonematycznego.

Słuch muzyczny decyduje o zdolności rozróżniania wysokości dźwięków i wrażliwości na najmniejsze nawet różnice w wysokości

Bloki dźwięków

Zabawy :

1. Kogo słyszysz?

2. Odgłosy ulicy: kroki ludzkie, bieg ( tupot nóg), samochód odjeżdżający, klakson samochodu, motocykl, dorożka, traktor, pogotowie

3. Środki lokomocji: tramwaj, autobus, pociąg, samolot, statek

4. W domu: otwieranie i zamykanie drzwi

5. Na podwórku: szczekanie psa

6. W ogrodzie i w polu

7. Głosy ptaków

8. Odgłosy przyrody

9. Rozpoznawanie dźwięków instrumentów muzycznych

Do ćw. Ortofonicznych zaliczamy :

1. Ćw. Oddechowe

2. Ćw. Fonacyjne

3. Ćw. Logorytmiczne

4. Ćw. Kształcące słuch fonematyczny

5. Ćw. Usprawniające motorykę narządów mowy

6. Ćw. Artykulacyjne

Słuch fonematyczny- rozpoznawanie dźwięków mowy ludzkiej. Słuch fizjologiczny jest podstawą kształtowania słuchu fonematycznego. To zdolność precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy ludzkiej .Nie jest to zdolność wrodzona. Wykształca się w dzieciństwie pod wpływem bodźców słuchowych ( dzięki słuchowi fizycznemu).

W przypadku słuchu fonematycznego jednostką różnicującą jest fonem. Fonem i głoska to prawie to samo. Ta sama głoska może być różnie wymawiana. Fonem obejmuje wszystkie warianty wymawiania tej samej głoski.

Można też powiedzieć ,że słuch fonematyczny to rozłożony proces analizy i syntezy dźwięków mowy.

Za pomocą słuchu fonematycznego możemy wyodrębniać z potoku mowy wyrazy w wyrazach, sylabach, w sylabach głoski, uchwycić kolejność głosek w wyrazie, odróżnić poszczególne głoski, a tym głoski dźwięczne od bezdźwięcznych ( pąk-bąk)

Etapy kształtowania słuchu fonematycznego:

1. Wyodrębnienie wyrazów w zdaniu ( 3,4 latki)

2. Podział wyrazów na sylaby ( 4-5 latki)

3. Wyodrębnienie głosek w wyrazach ( 5-6 latki)

W wieku przedszkolnym niezbędne jest postrzeganie zdolności graficzno-fonetycznej. Powinny to być wyrazy proste, które tak samo się wymawia i piszę np. mama, tata, los, lis itp.

Wiek przedszkolny cechuje naturalna wadliwość wymowy wypływająca z nieukończonego rozwoju kory mózgowej, niedostatecznego wyrobienia mięśni narządów mowy.

Do wad rozwojowych zaliczamy :

1. U 3 latków- szeplenienie, seplenienie, zmiękczanie spółgłosek ( sz,s ź,z,cz,c,t,d). Wadliwa wymowa głosek ( k,g,r). Wymawianie dźwięcznych spółgłosek jako bezdźwięcznych. Nieprawidłowy, nierytmiczny odech. Kolizja między rytmem oddychania a strukturą wypowiedzi. Upraszczanie wyrazów.

2. U 4 latków- szeplenienie,seplenienie,wadliwa wymowa r , czasem nieprawidłowy oddech,upraszczanie grup spółgłoskowych lub zmiana brzmienia całego wyrazu np. mreko,radro

3. U 5 latków- seplenienie. Choć poszczególne dźwięki sz,cz,z,dż dziecko potrafi już wypowiedzieć,czasem wadliwa wymowa r , upraszczanie grup spółgłoskowych trudniejszych np. peoła zamiast pszczoła

4. 6 letnie dzieci powinny wymawiać prawidłowo wszystkie dźwięki mowy wyizolowane oraz występujące w różnych pozycjach w wyrazie

Przezwyciężaniu naturalnej wadliwości wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym służą ćw. Ortofoniczne

Ortofonia- nauka poprawnej wymowy

Wada wymowy- odchylenie od normy językowej spowodowane zmianami w budowie lub funkcjonowaniu mechanizmów mowy i wady rozwojowe ,wady organiczne i wady aparatu słuchowego, stany zapalne wiązadeł głosowych ,zrosty w opłucnej ,gotyckie podniebienie ,nieprawidłowy zgryz, niesprawność języka i warg, zbyt duże napięcie języka ,nieprawidłowa budowa języka.

Błąd wymowy : odchylenie od normy językowej spowodowane wpływami środowiska, błędny wzór językowy

Ćw. Oddechowe :

• Ćw. Mobilizujące wyłącznie aparat oddechowy

• Oddychanie brzuszno-przeponowe

• Łączenie ćw. Oddechowych z ruchami rąk, nóg, tułowia

• Ćw. Oddechowe związane z jednoczesnym wypowiadaniem pojedynczych głosek

• Ćw. Oddechowe związane z mówieniem i śpiewaniem

Świadomość fonologiczna- dotyczy percepcyjnych aspektów języka mówionego.

Fazy kształtowania świadomości fonologicznej :

1. Zwrócenie uwagi na globalne podobieństwa i różnice fonologiczne( koncentrowanie uwagi dzieci na rymie ,rytmie, akcencie oraz takich elementach składowych słów ułatwiających różnicowanie ich znaczenia np. las,pas

Przejawem wczesnej świadomości fonologicznej jest :

• Różnicowanie przez dzieci słów dłuższych i krótszych np. ul-samochód

• Dzieci reagują na nieprawidłowo wymawiane słowa np. rozwijamy w oparciu o wierszyki, piosenki, rymowanki, wyliczanki i zabawy paluszkowe np. idzie rak , kominiarz

2. Zwracanie, dostrzeżenie, uświadomienie uwagi dzieci ,że różne słowa mogą się zaczynać i kończyć taką samą głoską

3. Dostrzeżenie przez dzieci podzielności słów. Możliwość tworzenia nowych słów z określonych sylab ( tych samych )

4. Dostrzeżenie przez dzieci, że wyrazy zbudowane są z głosek. Wyodrębnienie głosek z wyrazów

Ćw. Artykulacyjne- to ćw. ,które przeprowadzane są na głoskach i zgłoskach

Sachajska

Rozwijanie umiejętności opowiadania i tworzenia dłuższych komunikatywnych wypowiedzi

Opowiadanie - istotą opowiadania jest akcja czyli ciąg wydarzeń następujących po sobie w określonej chronologii powiązanych stosunkiem przyczynowo-skutkowych

Praca z obrazkiem, historyjka obrazkowa- romowa na ich temat

• Rozwijanie spostrzeżeń

• Synkretyzm spostrzeżeń dziecięcych niedokładne

• Dziecko nie potrafi przeprowadzić szczegółowej analizy

Fazy w odczytywaniu przez dzieci obrazków:

1. Dziecko patrząc na obrazek wylicza nazwy przedmiotów, osób, zwierząt na obrazkach ( 3 latki)

2. Wyliczanie nazw, stanów i czynności w jakich się znajdują przedmioty i osoby

3. Dostrzeganie związków przyczynowo-skutkowych łączących osoby,przedmioty znajdujące się na obrazku, wychwytywanie całej akcji, nadawanie tytułu obrazkami, potrafią określić powiązanie między elementami

W jaki sposób można pracować z obrazkiem?

• Abstrakcyjne obrazki

• Zasłanianie obrazka

Opowiadanie dla 3 latków powinno zawierać :

1. Uproszczoną akcję ( krótkie 5 min. )

2. Mniej wątków,wydarzeń

3. Przyczyny i skutki tuż obok siebie

4. Liczba głównych bohaterów zmniejszona 3,4

5. Akcja opowiadania pogodna

6. Szybko powinna się rozwijać( dynamiczna akcja)

7. Optymistycznie powinna się zakończyć

8. Posługujemy się czasem teraźniejszym ze względu na sytuacyjny charakter mowy dziecka

9. Słownictwo - elementy dźwiękonaśladowcze charakterystyczne dla danego przedmiotu

10. Język prosty

11. Zdania pojedyncze,współrzędnie złożone

12. Bohaterów opisujemy w 2,3 cechach

13. Dominują rzeczowniki czasowniki

Stałe elementy w opowiadaniu:

1. Bohater/ bohaterowie

2. Miejsce i czas akcji

3. Akcja ( poszczególne wydarzenia)

4. Zakończenie akcji

5. Tytuł opowiadania

Wąskie i szerokie ujęcie umiejętności czytania :

1. Podejście lingwistyczne- odzwierciedla wąskie ujęcie umiejętności

Elkonin- czytanie to tworzenie dźwiękowej formy słowa na podstawie obrazu graficznego.

Jednostką dobrze czytającą jest ta osoba, która potrafi utworzyć prawidłowo formę dźwiękową słowa na podstawie symbolu graficznego. Nie ma tu mowy o rozumieniu czytanego tekstu. Kładzie się tu nacisk na technikę czytania

2. Podejście psychologiczne -

Odzwierciedla szerokie ujecie umiejętności czytania ( Tinker,Mahnquist,Brzezińska,Styczek,Russell) Russel- istotą czytania jest:

• Identyfikacja symbolu graficznego

• Rozumienie symbolu zidentyfikowanego

Wyrazem podejścia psychologicznego jest ujmowanie czytania jako założonego procesu poznawczego- procesu myślowego obejmującego wszystkie rodzaje myślenia : ocenianie,wydawanie sądów,wnioskowanie,rozwiązywanie problemów.Jest to złożona organizacja wyższych procesów psychicznych i jako taka powinna być kształtowana.Aby dziecko mogło z zainteresowaniem uczyć się tej umiejętności , musi prawidłowo od początku nauki, roumieć znaczenie znaków graficznych, musi uczyć się na materiale ,, coś znaczącym''

Aspekty czytania :

1. Aspekty techniczne czytania : jak ? odpowiada technice czytania. Istotą tego wymiaru jest odkrycie przez dziecko istnienia zgodności między kodem graficznym i fizycznym

2. Aspekt semantyczny: co? Rozumienie dosłowne czytanego tekstu ,poszczególnych słów, zdań

3. Aspekt krytyczno-twórczy: po co ? czytanie nie tylko dosłowne ale przenośne, refleksyjne, oceny czytanych treści w kontekście własnego doświadczenia

Metody nauki czytania :

• Metody syntetyczne

• Metody analityczne

• Metody analityczno-syntetyczne

1. Metody syntetyczne :

Należą do najstarszych metod nauki czytania. Metoda ta polegała na zapoznawaniu uczniów ze strukturą umiejętności czytania, czyli naukę czytania rozpoczynano od składników wyrazów, tj. dźwięków, sylab, liter. W ramach metod syntetycznych wyróżniamy metody dźwiękowe, sylabowe, alfabetyczne

2. Metody analityczne :

Proces nauki czytania rozpoczyna się do wyrazów. Poznają je dzieci całościowo, globalnie. Analiza ma na celu utrwalenie wyglądu poznawanych globalnie wyrazów. Nie kształtuje u dzieci umiejętności odczytywania nowych wyrazów na podstawie uprzednio poznanych wyrazów i ich części składowych- liter

3. Metody analityczno-syntetyczne :

Podstawową rolę odgrywają procesy analizy ( wyodrębnianie z określonych całości odpowiednich części składowych- wyodrębniane z wyrazów, głosek, liter) i syntezy ( tworzenie nowych całości z poszczególnych części składowych- tworzenie nowych wyrazów z poznanych głosek, liter). Metoda ta polega na tym, że wyodrębnia się z wyrazów najpierw słuchowo odpowiednie głoski- samogłoski, spółgłoski a następnie wzrokowo głoski zapisane symbolami literowymi.

Elementy umiejętności czytania :

1. Znajomość znaków języka pisanego

2. Umiejętność rozszyfrowania lub tłumaczenia znaków (m rozumienie tekstu)

3. zdolność ujmowania przy jednorazowym popatrzeniu na tekst napisany oraz większej liczby znaków graficznych- najpierw kr…ótkich wyrazów, później stopniowo coraz dłuższych, a u sprawnego czytelnika zdań lub kilku zdań ( technika czytania )

Istnieje zależność między techniką czytania a rozumieniem czytanego tekstu. Im sprawniejsza technika czytania, tym wyższy poziom rozumienia tekstu czytanego.

Podstawowym zadaniem początkowej nauki czytania jest wdrażanie oka dziecka do ujmowania podczas jednego ,,skoku'' jednocześnie coraz większej liczby znaków graficznych.

1

---