Od Księga Hioba do Księga Malachiasza
Księga Hioba (22. księga Starego Testamentu) należy do ksiąg dydaktycznych. Biblia Hebrajska zalicza ją do zbioru Pism (do grupy ksiąg Pięciozwoju).
Najczęściej datuje się ją na VI w. przed Chr. (po wygnaniu babilońskim), choć niektórzy podają szeroki przedział: VII-IV w. przed Chr.
Akcja opowiadania toczy się w czasach patriarchów. Jest tłem do poruszenia problemu niezawinionego cierpienia, próbą odpowiedzi na pytanie, co począć ze sobą w obliczu takiego doświadczenia, a także wyobrażeniem Boga i celu życia. Księga ma formę dysputy Hioba z przyjaciółmi, którzy uznają Boga za sprawiedliwego sędziego, który nagradza za wierność, a karze za niegodziwość. Prowadzi ona Hioba do granicy zwątpienia; zaczyna się on zastanawiać, czy Bóg nie jest brutalną, pozbawioną wrażliwości siłą. Księga pisze, że Bóg odmienił los Hioba dopiero wtedy, gdy zaakceptował on swoje cierpienie i przebaczył przyjaciołom. Odzyskał wówczas wszystko.
W Księdze Hioba zostało postawionych wiele pytań, lecz pozostały one bez odpowiedzi. Problem cierpienia niewinnych rozwiązał dopiero Jezus Chrystus.
Księga Psalmów
Księga Psalmów należy do ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu. Kanon Biblii Hebrajskiej umieszcza ją pośród Pism (nosi ona tam nazwę sefer tehilim - Księga Pochwał). Jako jedyna księga Biblii Psałterz ma podwójną numerację: hebrajską i grecką (Septuaginta).
Zbiór zawarty w kanonie Pisma świętego powstawał od czasów królewskich (X w. przed Chr.) do czasów Machabeuszy (II w. przed Chr.). Stanowi wybór 150 psalmów. Większość z nich przypisuje się Dawidowi i Salomonowi.
Greckie psalmos (od czasownika psallo - szarpać struny instrumentu podobnego do harfy lub cytry) oznacza poemat z akompaniamentem muzyki, inaczej kantyk (pieśń). Psalmy są utworami odznaczającymi się szczególną formą i metryką; są poetyckim wyrazem postawy człowieka wobec Boga. Mają zróżnicowany charakter ze względu na czas powstania, styl, formę literacką oraz pierwotny cel. Wyróżnia się wśród nich psalmy historyczne, mesjańskie, królewskie, mądrościowe, uwielbienia, prośby, pochwalne, złorzeczące, prawne, pokutne, lamentacje
Księga Przysłów
Księga Przysłów jest pismem mądrościowym Starego Testamentu. Biblia Hebrajska zalicza ją do Pism. Septuaginta nadała jej nazwę Księgi Przypowieści, nieco odbiegającą od hebrajskiego oryginału - meszalim.
Pochodzi prawdopodobnie z V w. przed Chr. Nieznany autor zebrał różne teksty w całość, dodając własny wstęp.
Księga Przysłów jest księgą sentencji (aforyzmów, krótkich, zwięzłych zdań, ostrych kontrastów, uogólnień). Ukazuje ideał człowieka wykształconego, kierującego się prawem moralnym, pobożnego. Porusza temat mądrości, sprawiedliwości, mocy słów i języka, rodziny, stosunku do pracy, bogactwa i ubóstwa, pokory, przyjaźni, służby i bojaźni Bożej.
Księga Koheleta
Księga Koheleta jest jedną z ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu. W Biblii Hebrajskiej należy do zbioru Pism (jest jedną z ksiąg Pięciozwoju). Septuaginta nadała jej nazwę Eklezjastes (gr. odpowiednik hebr. kohelet oznaczającego funkcję lub urząd mędrca przemawiającego na zgromadzeniach).
Niektórzy uważają, że księga powstała w V lub IV w. przed Chr. Autor (nazywający siebie Koheletem) prawdopodobnie pochodził z dynastii Dawida i sprawował funkcję namiestnika lub rządcy za czasów perskich. Inni jednak sugerują, że księga została spisana w III w. przed Chr. przez nieznanego autora.
Treścią księgi (która jest bardziej filozoficzna niż religijna) są rozważania nad sensem życia ludzkiego. Kohelet stawia pytania o drogę do prawdziwego szczęścia, ale nie znajduje na nie odpowiedzi. Mimo że uznaje życie za pełne daremnego trudu, nie wpada w pesymizm - widząc w dobrach stworzonych dar Boży, radzi korzystać z nich roztropnie, gdyż ze wszystkiego kiedyś trzeba będzie zdać sprawę przed Bogiem.
Pieśń nad Pieśniami
Pieśń nad Pieśniami należy do grupy ksiąg mądrościowych Starego Testamentu. Biblia Hebrajska umieszcza ją w zbiorze Pism (w Pięciozwoju). Nazwa księgi (hebr. szir haszirim - pieśń pieśni) oznacza pieśń najdoskonalszą.
Autorstwo dzieła przypisuje się Salomonowi. Istnieją jednak wątpliwości co do daty powstania księgi. Najczęściej przyjmuje się drugą połowę VI w. przed Chr.
Pieśń nad Pieśniami dzieli się na kilka poematów miłosnych, w których toczy się dialog pomiędzy mężczyzną a kobietą. Księga opisuje tęsknotę i zachwyt nad ukochaną osobą. W rozumieniu dosłownym mówi o miłości kobiety i mężczyzny. Natomiast tradycyjna interpretacja alegoryczna widzi w niej obraz miłości Boga do Jego ludu. Chrześcijanie dodają jeszcze płaszczyznę miłości Jezusa Chrystusa do Kościoła i do konkretnego człowieka.
Księga Mądrości
Księga Mądrości w Starym Testamencie jest zaliczana do ksiąg dydaktycznych. Jest pismem deuterokanonicznym. Nie ma jej w Biblii Hebrajskiej, a przez protestantów uważana jest za apokryf. W dawnych tłumaczeniach łacińskich i w Septuagincie nosi nazwę Mądrości Salomona.
Mimo że księga została napisana w języku greckim, wyraża myśl hebrajską. Cechy językowe wskazują, że powstała w II/I w. przed Chr. Jej autorem był zapewne zhellenizowany Żyd.
Księga Mądrości jest dziełem apologetycznym ostro przeciwstawiającym się bałwochwalstwu. Jest pochwałą mądrości. Dzieli się na trzy części. Pierwsza jest poświęcona mądrości ludzkiej prowadzącej człowieka drogą sprawiedliwości do Boga. Druga omawia mądrość królów sprawujących rządy roztropnie i sprawiedliwie. Trzecia mówi o roli mądrości Bożej (przybierającej cechy osobowe) w stworzeniu świata oraz w historii zbawczej Izraela. Księga Mądrości zajmuje się również problemem cierpienia oraz nagrody i kary, które to kwestie ostatecznie rozwiązują się w szczęśliwości wiecznej.
Mądrość Syracha
Mądrość Syracha (inaczej Syracydesa) jest księgą deuterokaniczną zaliczaną do pism mądrościowych Starego Testamentu. Nie należy do kanonu Biblii Hebrajskiej, mimo że jak wskazują odkrycia z genizy kairskiej i Qumran, została napisana w języku hebrajskim. Protestanci uważają ją za apokryf. Tradycja łacińska nazwała ją „księgą kościelną”, czyli Eklezjastykiem.
Księga powstała ok. 180-170 r. przed Chr. Jej autor - Jezus syn Syracha - był nauczycielem Prawa obeznanym z tradycjami mądrościowymi.
Mądrość Syracha przedstawia obraz judaizmu i społeczeństwa żydowskiego w Palestynie w przededniu powstania Machabeuszy. Celem księgi jest nauczenie ludzi młodych sztuki właściwego życia i samokontroli. Promuje ona oszczędność, ciężką pracę, współczucie dla ubogich, uczciwość i niezależność. Ukazuje rodzaj praktycznej filozofii opartej na Prawie i historii ludu Bożego.
Księga Izajasza
Księga Izajasza jest pierwszą i najdłuższą księgą prorocką Starego Testamentu. Biblia Hebrajska zalicza ją do zbioru Proroków Późniejszych. Jej nazwa pochodzi od imienia proroka Izajasza (hebr. Jeszaja - Jahwe jest zbawieniem) żyjącego w Judzie w latach 765-701 przed Chr., biorącego czynny udział w życiu religijnym i politycznym kraju.
Można w niej wyodrębnić trzy części. Rozdz. 1-39 to tzw. Proto-Izajasz przypisywany bezpośrednio Izajaszowi, spisany w VIII w. przed Chr. Deutero-Izajasz obejmuje rozdziały 40-55. Za jego autora uznaje się anonimowego proroka z okresu wygnania babilońskiego (ok. 550 r. przed Chr.), który doskonale znał naukę, język i styl Izajasza. Ostatnia część księgi, tzw. Trito-Izajasz (rozdz. 56-66), powstała pod koniec VI w. przed Chr. Podstawą scalenia tych trzech dzieł była prawdopodobnie duża ilość wspólnych tematów.
Księga Izajasza nawołuje do nawrócenia, zapowiada nadejście sądu Bożego, piętnuje pychę, wyzysk, niesprawiedliwość, potępia praktyki wróżbiarskie, formalizm religijny i synkretyzm. Dużo miejsca poświęca zapowiedziom mesjańskim (przyjście Emmanuela, Króla Sprawiedliwego) i obrazowi misji Mesjasza (cztery Pieśni o Cierpiącym Słudze Jahwe). Na proroctwa Izajasza bardzo często powołują się ewangeliści, ukazując ich spełnienie w osobie Jezusa.
Księga Jeremiasza
Księga Jeremiasza jest drugą wielką księgą prorocką. Kanon Biblii Hebrajskiej umieszcza ją w zbiorze Proroków Późniejszych. Prorok Jeremiasz (hebr. Jirmejahu - Jahwe niech podniesie) żył w VII/VI w. przed Chr. w Judzie. Przemawiał do narodu w imieniu Boga w formie ustnej, pisemnej i za pośrednictwem czynności symbolicznych. Przyczynił się do reformy Jozjasza.
Zalążek księgi stanowiły groźby wypowiedziane przez Jeremiasza (zniszczone przez Jojakima, a następnie odtworzone i rozbudowane) przed 605 r. przed Chr. Po upadku Jerozolimy dołączono do nich mowy. Ostatni etap tworzenia księgi nastąpił w okresie perskim (IV w. przed Chr.), kiedy dokonano rewizji, wzbogacenia i uaktualnienia tekstu. Fragmenty księgi odnaleziono w grotach Qumran.
Księga dzieli się na trzy części. Pierwsza zawiera zapowiedź nieszczęść mających spotkać naród, króla, kapłanów i proroków odstępujących od Przymierza, druga - proroctwa dotyczące zbawienia narodu i Nowego Przymierza, a trzecia - groźby przeciw Egiptowi, Babilonii, Moabowi, Edomowi, Filistynom i innym wrogom Judy. Księgę kończy dodatek historyczny opisujący oblężenie i ostateczny upadek Jerozolimy (587 r. przed Chr.).
Księga Lamentacji
Księga Lamentacji należy do ksiąg prorockich. W Biblii Hebrajskiej należy do drugiej grupy Pism. W Septuagincie i w przekładach łacińskich jest dołączana do Księgi Jeremiasza. Nazwa hebrajska (eka) jest pierwszym słowem Księgi. Nazwę Lamentacji nadała jej dopiero Septuaginta, używając greckiego słowa Threnoi (treny).
Początkowo była przypisywana Jeremiaszowi (stąd druga nazwa - Lamentacje Jeremiasza), gdyż nawiązuje do zniszczenia świątyni. Współcześnie uznaje się, że została spisana w języku hebrajskim po wygnaniu babilońskim (VI/V w. przed Chr.) przez kilku anonimowych autorów.
Księga Lamentacji składa się z pięciu pieśni żałobnych wyrażających rozpacz z powodu zniszczenia Jerozolimy i upadku dynastii Dawidowej. Nie jest szczegółowym opisem, lecz wyrazem żalu i złorzeczenia wrogom. Autor występuje przeciw odstępstwom od Jahwe, nawołuje do nawrócenia i podkreśla, że klęska nie była spowodowana tym, że bóg najeźdźców był silniejszy od Boga Izraela, lecz była karą za grzechy ludu.
Księga Barucha
Księga Barucha jest deuterokanoniczną księgą prorocką Starego Testamentu, choć jest utworem bardziej liturgicznym i mądrościowym. Protestanci zaliczają ją do apokryfów, a Biblia Hebrajska nie obejmuje jako zachowaną tylko w języku greckim (choć została spisana po hebrajsku). Niektóre rękopisy Septuaginty wydzielają z niej szósty rozdział jako oddzielną księgę (List Jeremiasza).
Księga wzięła nazwę od imienia Barucha (ucznia i sekretarza proroka Jeremiasza), któremu przypisuje się jej autorstwo. Powstała na przełomie II/I w. przed Chr. List Jeremiasza (przypisywany prorokowi) pochodzi z III/II w. przed Chr.
Na księgę Barucha składa się narracyjne wprowadzenie (lokalizujące powstanie księgi na czas wygnania babilońskiego), Modlitwa wygnańców (modlitwa pokutna za mieszkańców Judy oraz wygnańców, Hymn do uosobionej mądrości (nawiązujący do Księgi Hioba, mówi o poszukiwaniu mądrości utożsamianej z Prawem Bożym i Psalm Pocieszenia, będący lamentacją Syjonu nad utraconymi dziećmi. Dołączony do księgi List Jeremiasza do wygnańców jest polemiką z obcymi bóstwami, szczególnie z bałwochwalstwem szerzonym w Babilonii.
Księga Ezechiela
Księga Ezechiela jest jedną z ksiąg proroków wielkich Starego Testamentu. W kanonie Biblii Hebrajskiej należy do zbioru Proroków Późniejszych.
Jej nazwa pochodzi od imienia domniemanego autora - kapłana i proroka Ezechiela (hebr. Jechezqel - Bóg jest mocny, lub Bóg czyni mocnym) poważnie zaangażowanego w sprawy religijne i polityczne Judy. Została spisana po wygnaniu babilońskim (ok. 500 r. przed Chr.) przez anonimowego redaktora.
Księga Ezechiela stanowi zbiór proroctw i wizji. Głosi świętość Jahwe objawiającą się w miłości Boga do narodu wybranego pomimo jego grzechów. Zawiera wizję chwały Bożej i opis powołania Ezechiela, groźby pod adresem fałszywych proroków i niewiernych Izraelitów, wyrocznie o narodach pogańskich (Ammonitach, Moabitach, Edomitach, Filistynach, mieszkańcach Tyru i Egiptu. Na końcu umieszczone są obietnice dotyczące całego narodu po upadku królestwa judzkiego (zapowiedź odbudowy królestwa Izraela, opis nowej świątyni, nowy podział kraju).
Księga Daniela
Księga Daniela należy do ksiąg proroków wielkich. Biblia Hebrajska umieszcza ją wśród Pism. Fragmenty tej księgi (Pieśń Trzech Młodzienców, opowiadanie o Zuzannie, opowiadanie o Belu i wężu) są uznawane za deuterokanoniczne (protestanci uważają je za apokryfy). Nazwa księgi pochodzi od jej głównego bohatera - proroka Daniela (hebr. Danijjel - Bóg jest moim sędzią), prawowitego Żyda.
Księga powstała podczas powstania machabejskiego (II w. przed Chr.).
Opowiada o życiu Daniela na dworze króla babilońskiego, o wytłumaczeniu przez niego snów Nabuchodonozora o kolosie na glinianych nogach i o wielkim drzewie, opisuje historię trzech młodzieńców, którzy nie ulegli królewskiemu nakazowi oddawania czci złotemu posągowi (Szadrak, Meszak i Abed-Neg). Podaje opis uczty Baltazara i ręki piszącej na ścianie oraz historię Daniela w jaskini lwów. Księgę kończą apokaliptyczne wizje Daniela (wizje bestii, Syna Człowieczego, czterech królestw, męża w białych szatach, itp.) oraz dodatki (opowiadanie o Zuzannie, o oszukańczym kulcie Bela i o wężu).
Księga Ozeasza
Księga Ozeasza jest pierwszą księgą zbioru proroków mniejszych. Biblia Hebrajska włączyła ją do tzw. Księgi Dwunastu. Nazwa księgi pochodzi od imienia proroka Ozeasza (hebr. Hoszea, skrót od Jehoszua - Jahwe wybawił) działającego w Państwie Północnym w VIII w. przed Chr. za panowania dynastii Jehu.
Księgę zredagował anonimowy autor, który zebrał proroctwa Ozeasza po upadku Izraela.
Ozeasz działał w czasie zamętu politycznego i upadku religijnego Izraela. Był świadkiem zaniku sakralnego charakteru monarchii. Księga opisuje historię małżeństwa Ozeasza z nierządnicą, którą prorok mimo niewierności wykupił, ponownie dając jej szansę (jest to alegoria bezgranicznej miłości Jahwe do ludu mimo jego bałwochwalstwa). Dalej księga piętnuje grzech, karcąc dworskich dygnitarzy, polityków i kapłanów lokalnych sanktuariów oraz zapowiada karę (wojnę i wygnanie), która ma doprowadzić lud ponownie do Boga, kochającego pomimo niewierności. Księgę kończy wezwanie do powrotu do Boga i zapowiedź prawdziwego nawrócenia.
Księga Joela
Księga Joela jest jedną z ksiąg proroków mniejszych Starego Testamentu. W Biblii Hebrajskiej stanowi drugą część Księgi Dwunastu.
Powstała po powrocie Żydów z wygnania babilońskiego. Przypisuje się ją Joelowi (hebr. Jahwe jest Bogiem), o którym nie wiadomo nic pewnego. Przypuszcza się, że był on kapłanem i działał w Jerozolimie.
Księga Joela jest streszczeniem apokaliptyki starotestamentowej. Jej myślą przewodnią jest Dzień Pański (wyrażenie zapożyczone od proroka Abdiasza oznaczające dzień sądu). Ukazuje go w dwóch kontekstach. Po pierwsze jako doraźną karę zesłaną przez Boga w celu pobudzenia narodu do pokuty, a po drugie jako ostateczną karę zesłaną na wrogów Izraela za ich występki. Proroctwo Joela jest zapowiedzią Sądu Ostatecznego. Przygotowanie do sądu polega na obdarzeniu wybranych Duchem Bożym (darami charyzmatycznymi).
Księga Amosa
Księga Amosa jest trzecią księgą zbioru proroków mniejszych. W kanonie Biblii Hebrajskiej wchodzi w skład Księgi Dwunastu.
Autorem księgi był Amos (hebr. Jahwe niósł), pasterz i hodowca drzew figowych, działający jako prorok w Królestwie Północnym (szczególnie w Betel i Samarii) w VIII w. przed Chr. Ostatniej redakcji dokonał zapewne któryś z jego uczniów.
Księga Amosa składa się z krótkich mów prorockich skierowanych głównie do Izraela i do jego sąsiadów (do Tyru, Fenicji, Edomu, Ammonu, Moabu) oraz pięć wizji (szarańczy, suszy, pionu ołowianego, kosza owoców i upadku świątyni) zapowiadających karę. Mają one również wydźwięk troski Boga nie tylko o Izraela, ale również o inne narody. Amos wprowadza pojęcie „reszty Izraela” (części narodu wybranego, która zawsze była wierna Bogu, zawsze do Niego powracała) oraz „Dnia Jahwe” jako dnia sądu. Zawiera też przepowiednie odnowy mesjańskiej.
Księga Abdiasza
Księga Abdiasza (inaczej: Widzenie Abdiasza) jest najkrótszą księgą Starego Testamentu (21 wierszy). W kanonie katolickim należy do zbioru proroków mniejszych, natomiast w hebrajskim jest częścią Księgi Dwunastu.
Przypisuje się ją Abdiaszowi (hebr. sługa Jahwe). Datowanie księgi jest niepewne (wnioski można wyciągać tylko z analizy treści) - obecnie przyjmuje się VI/V w. przed Chr. (choć istnieją też argumenty za IX/VIII w. przed Chr.).
Treść księgi stanowi potępienie zbrodni Edomu popełnionych wobec Izraelitów. Nie jest ono wypowiedziane z pragnienia zemsty, lecz z głębokiego poczucia sprawiedliwości - Edomici, występując przeciw bratniemu ludowi i pomagając jego wrogom w plądrowaniu Jerozolimy, podeptali fundamentalne prawa. Księga Abdiasza zawiera również zapowiedź ostatecznego triumfu królestwa Bożego uosabianego w zwycięskim Syjonie.
Księga Jonasza
Księga Jonasza jest piątą księgą proroków mniejszych Starego Testamentu. W Biblii Hebrajskiej jest częścią Księgi Dwunastu. Nazwa księgi pochodzi od głównego bohatera - proroka Jonasza (hebr. gołąb) z Gad działającego za Jeroboama II, króla Izraela.
Pomiędzy V a III w. przed Chr. spisał ją w formie midraszu anonimowy autor.
W przeciwieństwie do innych ksiąg prorockich Księga Jonasza nie zawiera żadnych mów, upomnień, wyroczni ani wizji. Jest opowieścią o proroku początkowo uciekającym przed wypełnieniem powierzonej mu przez Boga misji. Opisuje jak pod wpływem niezwykłych wydarzeń („znak Jonasza”) Jonasz spełnia swoje posłannictwo w Niniwie i mieszkańcy miasta nawracają się. Gdy zaś prorok oburza się na Boga za niezesłanie zamierzonej kary, otrzymuje pouczenie o miłosierdziu Boga nad skruszonym miastem. Księga głosi szeroki uniwersalizm - Bóg okazuje miłosierdzie wszystkim ludziom dobrej woli, nawet dawnym wrogom Izraela.
W Ewangeliach Jezus odwołuje się do znaku Jonasza będącego typem Jego zmartwychwstania.
Księga Micheasza
Księga Micheasza należy do ksiąg proroków mniejszych Starego Testamentu. Kanon Biblii Hebrajskiej włączył ją do Księgi Dwunastu.
Micheasz (hebr. kto jest jak Jahwe) był prorokiem w królestwie Judy w VIII w. przed Chr. Końcowej redakcji księgi dokonał w V w. przed Chr. anonimowy redaktor, dołączając do mów Micheasza materiał własny pochodzący z okresu wygnania babilońskiego i późniejszy.
Księga jest zbiorem mów prorockich o Samarii i Jerozolimie. Micheasz, kontynuując dzieło Amosa i Ozesza, występuje w obronie sprawiedliwości i jedności braterskiej w narodzie, które zostały złamane przez niesprawiedliwy ustrój społeczny. Aby nakłonić naród do poprawy i pokuty, prorok grozi mu strasznymi karami (niewolą, zniszczeniem Jerozolimy). Odrodzonej i oczyszczonej Reszcie Izraela zapowiada szczęśliwe czasy królestwa mesjańskiego. Jednak na przyjście Władcy pochodzącego z Betlejem Izraelici muszą się przygotować przez całkowitą odmianę serc, wewnętrzne dążenie do pełnienia sprawiedliwości i miłosierdzia oraz pokornego obcowania z Bogiem.
Księga Nahuma
Księga Nahuma jest siódmą księgą proroków mniejszych. W Biblii Hebrajskiej stanowi część Księgi Dwunastu.
Autorem proroctw spisanych w księdze (ok. VII w. przed Chr.) jest Nahum (hebr. Jahwe pociesza) działający w Niniwie w czasach króla Jozjasza.
Księga Nahuma należy do tzw. wyroczni przeciw narodom. Jej myślą przewodnią jest pomsta na krwawym i niesprawiedliwym ludzie asyryjskim. Księga ukazuje wizję upadku i spustoszenia Niniwy i Asyrii.
Księga Nahuma podkreśla, że choć Jahwe jest miłosierny, tym razem wyczerpała się Jego cierpliwość w stosunku do tych, którzy się przed Nim pysznią. Ukazuje, że gniew Boży jest szybki, nieuchronny i skuteczny.
Księga Habakuka
Księga Habakuka jest ósmą księgą zbioru proroków mniejszych. W Biblii Hebrajskiej wchodzi w skład Księgi Dwunastu.
Nazwa księgi pochodzi od imienia proroka Habakuka działającego w Judzie pod koniec VII w. przed Chr. (czasy Jozjasza i Jojakima). Jemu też jest przypisywane jej autorstwo, choć ostateczna redakcja nastąpiła zapewne w VI w. przed Chr.
Punktem kulminacyjnym nauki Habakuka o sprawiedliwości jest stwierdzenie, że nieprawy zginie, natomiast sprawiedliwy żyć będzie dzięki swej wierności. Rozdziały 1-2 to dwie indywidualne lamentacje prorockie i dwie odpowiedzi Boga (druga z nich przechodzi w pięciokrotne „biada” pod adresem nieprawych). Ostatni rozdział jest modlitwą Habakuka mającą formę hymnu opisującego wystąpienie Boga przeciwko Jego nieprzyjaciołom (Bóg-Wojownik). Uwagi dotyczące jej muzycznego wykonywania świadczą o używaniu tego tekstu w liturgii.
Zdanie: „Sprawiedliwy żyć będzie dzięki swej wierności” (Ha 2,4) stało się jedną z najważniejszych starotestamentowych podstaw nauki św. Pawła o usprawiedliwieniu.
W jednej z grot Qumran odnaleziono komentarz do 1 i 2 rozdziału Księgi Habakuka.
Księga Sofoniasza
Księga Sofoniasza jest zaliczana do ksiąg proroków mniejszych. Kanon Biblii Hebrajskiej włączył ją do Księgi Dwunastu. Jej nazwa pochodzi od imienia proroka Sofoniasza (hebr. Sefanjah - Jahwe ochronił) działającego w Judzie w VII w. przed Chr.
Została spisana przez samego proroka przed reformą Jozjasza. W czasie po wygnaniu babilońskim dołączono do niej nieliczne uzupełnienia.
Proroctwa Sofoniasza ukazują radykalną reakcję Boga na bałwochwalcze skutki rządów Manassesa (697-642 r. przed Chr.) i Amona (642-640 r. przed Chr.) w Judzie. Prorok piętnuje niesprawiedliwość i synkretyzm religijny, nawołuje do posłuszeństwa woli Bożej, bo brak uległości i pokory spowoduje nadejście Dnia Jahwe (dnia sądu). Księga nie zawiera idei mesjańskich, zapowiada jednak ludowi judzkiemu odrodzenie moralne i pomyślną przyszłość.
Księga Aggeusza
Księga Aggeusza to dziesiąta księga należąca do zbioru proroków mniejszych (jest jedną z najkrótszych ksiąg Starego Testamentu: 2 rozdziały, 38 wierszy). W Biblii Hebrajskiej jest częścią Księgi Dwunastu. Prorok Aggeusz (hebr. urodzony w święto), od którego imienia księga wzięła nazwę, działał w Jerozolimie ok. 520 r. przed Chr.
Została spisana po zakończeniu działalności proroka (VI/V w. przed Chr.) przez anonimowego redaktora z jego otoczenia.
Księga Aggeusza nawołuje wracających z wygnania babilońskiego Żydów do odbudowy świątyni. Klęski i niepowodzenia nękające kraj prorok tłumaczy karą za opieszałość Izraelitów w odbudowie Domu Bożego. Obok troski o świątynię Księga Aggeusza ukazuje prawdę o Bogu jako najgodniejszym czci opiekunie Izraela i wszechmocnym Panu świata. Z odbudową świątyni łączy się początek ery mesjańskiej i suwerennego panowania Jahwe nad całym światem. Dawne obietnice koncentrują się na osobie Zorobabela, który jest uważany za szczególnego wybrańca Jahwe.
Księga Zachariasza
Księga Zachariasza jest przedostatnią z dwunastu ksiąg proroków mniejszych. Biblia Hebrajska umieszcza ją w Księdze Dwunastu. Jej nazwa pochodzi od imienia proroka Zachariasza (hebr. Zakarjah - Jahwe pamięta), przywódcy klasy kapłańskiej Iddo za panowania Jojakima (VI w. przed Chr.).
Pierwsza część księgi (rozdz. 1-8) jest przypisywana samemu prorokowi. Co do autorstwa i czasu powstania drugiej (rozdz. 9-14) nie ma zgodności wśród egzegetów.
Księga Zachariasza zawiera zachętę do nawrócenia i osiem wizji (jeźdźców, rogów, sznura mierniczego, Jozuego, świecznika i oliwek, latającego zwoju, dzbana i czterech rydwanów) tłumaczonych przez anioła wysłanego przez Jahwe. Dalej księga zawiera zapowiedzi mesjańskie - opisuje przyszłe przyjście Króla Pokoju, dzięki któremu Izrael odzyska swą dawną świetność. Opis śmierci Mesjasza nawiązuje do Pieśni o Słudze Jahwe pochodzącej z Deutero-Izajasza.
Księga Malachiasza
Księga Malachiasza jest ostatnią księgą proroków mniejszych i jednocześnie ostatnią księgą Starego Testamentu. W Biblii Hebrajskiej wchodzi w skład Księgi Dwunastu. Księga nosi imię proroka Malachiasza (hebr. poseł Jahwe); niektórzy uważają, że nie jest to imię własne, lecz po prostu określenie proroka jako posła.
Księgę datuje się na początek okresu perskiego (VI/V w. przed Chr.). Prorok ostro krytykuje zachowanie i postawę kapłanów i ludu. Kapłanom zarzuca lekceważenie Boga przez składanie skażonych ofiar, a ludowi zwątpienie w Bożą sprawiedliwość i złe postępowanie wobec siebie nawzajem. Dzięki Przymierzu Izraelici stali się braćmi - synami jednego Boga, tak też powinni traktować jeden drugiego. Księga krytykuje małżeństwa mieszane ze względu na niebezpieczeństwo czczenia bóstw narodów ościennych. Odpowiedzią na wykroczenia społeczeństwa ma być przybycie Anioła Przymierza, który przygotuje ludzi na Sąd Ostateczny. Zapowiedź sprawiedliwego sądu to przestroga i zachęta do nawrócenia zarówno dla żyjących w małżeństwach mieszanych, jak i dla uprawiających czary, krzywoprzysięzców, lichwiarzy i wyzyskiwaczy.