Platon - początek VII księgi „Państwa”. Jaskinia - kopalnia z niewolnikami. Słońce - idea dobra samego, przedmioty, które oświetla prawdziwe światło, ludzie - cienie, twarzą do ściany. Odbicie idei - to nie rzeczywistość. Niewolnik wychodzi na Słońce, ślepnie, wraca do kopalni ślepnie znowu. Zaczyna tłumaczyć, uczyć, natchniony widzi więcej. Na przykładzie dzbana - anfory - idea (1. poziom bytu), cień (2. poziom bytu), cień cienia (3. poziom bytu) - gr. mimesis - naśladowanie natury, 4. poziom bytu - łac. imitatio (naśladowanie sztuki). Łac. quemolatio - współzawodnictwo (np. ulepszenie tekstu).
Poetyka Arystotelesa - fragm. Z IV rozdziału.
- człowiek jest istotą zdolną do naśladowania (to przyrodzona cecha),
- sztuka poetycka powstaje przez naśladowanie, a sprawia to przyjemność,
- fragm. II rozdziału,
- naśladowanie ludzi działających, przedstawianie ludzi lepszymi, gorszymi, lub takimi jak w rzeczywistości (sztuka, literatura), tragedia - lepszymi, komedia - gorszymi, „dzban może być piękniejszy”,
- fragm. IX rozdziału,
-przedstawianie tego co mogłoby się stać, historyk pisze o tym co się zdarzyło, a poeta o tym, co mogło,
- fragm. XXIV rozdziału,
- lepiej aby stało się niemożliwe, niż nieprawdopodobne,
- piękno - nadrzędny cel poety,
- poeta drugim bogiem, kreuje światy, poeta alter deus,
SZAŁ - natchnienie platońskie.
Trzeba wybrać sobie wzorcowego autora i naśladować. Np. Homer - autorytet (od autor -ytet). Rzymski wzór tragika to Eurypides, a liryka - Pindar. Istniały szkoły retoryczne, nauka wymowy, definicji. Rzym - „O kształceniu mówcy” Kwintylian. Cyceron „Retoryka dla Herliniusza”. 3 warunki tworzenia sztuki: ars (sztuka), imitatio, exercitio (ćwiczenie).
LIST DO PIZONÓW HORACY - kopiowanie modeli za pomocą reguł. Ożywianie duszy natchnionej widokiem piękna.
Renesans chciał stworzyć cos nowego na wzór klasyczny. W humanizmie chciano oddać naturę człowieka, ważne były cechy ogólne, a nie jednostkowe. Był to jakby projekt antropologiczny mający na celu odroczenie człowieka, społeczeństwa.
Lekcja łaciny w renesansie, uczyli się na pamięć, jaką łacinę naśladować - Cycerona. Retoryka łacińska w prawie, medycynie. Poznanie prawa rzymskiego - XIV w. Spadek znaczenia kobiet.
5 - plejada - czołowy poeta renesansowy francuz Ronsard. Joachim du Bellay - fr. Poeta łaciński. Napisał „manifest” 1549 r. - „Obrona i sławienie języka francuskiego”.
ARETE (idealny wzorzec, do którego należy dążyć, to wzór osobowy w starożytnej Grecji przechwycony głównie przez szlachtę, ARETES - cnota męstwa = rzymski VIRTUS, od Aristos - najwyższy stopień przymiotnika „dobry”, od tego arystokracja, u Homera odnosi się Arete głównie do ciała - siła, męstwo, ciało, odwaga, ważne pojęcie czci - opinia społeczna, podziw, współzawodnictwo o wieniec arete, aristeja - pojedynki między dwoma wojownikami, w Odysei wybija się już umysł, a nie ciało, obraza czci - najgorsza obraza np. Achilles, który stracił łupy wojenne i brankę) I ETHOS - styl życia pewnej społeczności i jej ogólna orientacja, przyjęta przez daną kulturę hierarchia wartości sformułowana, lub dająca się wyczytać z jej zachowań. Ethos dotyczy grup, a nie jednostek. Ananke to Fatum - grecka Mojra - konieczność.
Megalopsychos - wielkoduszny, znaczy słusznie dumny, uważa się za godnego rzeczy wielkich i taki jest, to osoba szczodra, ładnie mówi. Miłuje samego siebie jako ideał, ale nie fizyczny. Zrealizowanie Arete - wydobycie sławy przez śmierć na polu bitwy.
„Cywilizacja wstydu” - czasy Homera, bo odebranie czci gorsze od śmierci. Arete dotyczy też bogów, nie wybaczają człowiekowi gdy zawini.
Rycerz średniowieczny - żył w małych, ekskluzywnych grupach, obserwowany, wiedziano o nim wszystko. Odwaga niezbędna dla obrony honoru. Kult śmierci na polu walki - chwała. Przymioty etosu średniowiecznego:
- dobre urodzenie lub szczególne osiągnięcia, rozbudowane drzewa genologiczne, musi być silny, choćby dla zbroi, która ważyła nieraz 60-80 kilogramów, pięknie, zadbani i zazdrośni o sukcesy innych (pycha, duma). 2 cnoty - obowiązki: lojalność, wierność. Osamotnieni, bo ciągle poza domem, musieli kochać, ale platonicznie, a kobiety czekać, być wiernymi. Panią serca była żona wasala, lub księcia - nosili ich barwy. Chanson de geste - pieśni trubadurów lub rycerzy uprawiających poezję,
- musieli unikać pychy, podłości, grzechu, opiekować się chorymi, wdowami, biednymi, bronić Kościoła, toczyć wojny tylko w słusznej sprawie, szanować przeciwnika, walczyć równo, nie walczy się z nieuzbrojonym - tchórzostwo, skłonności do przechwałek,
Rycerz dworzanin - epoka odrodzenia.
- powrót do kultury, nauki, musi znać historię i prawo, mile widziany szlachetny rodowód, zna łacinę, grekę, czytuje poezję, sam cos skrobie, dbanie o sławę, lubi wolność, piękne kobiety, ale nie małżeństwa, skłonność do gier, hazardu, byli np. dyplomatami, cenili prestiż, bogactwo, musi bronić tajemnic dworskich i królewskich.
Pegaz - uderzył kopytem o Helikon i stąd wypłynęła woda - źródło, Helikon - siedziba muz, pegaz to źródło natchnienia.
Owidiusz - koniec epoki augustiańskiej, jak Horacy. Rzymska elegia miłosna - wcześniej Tibullus i Propercjusz.
Kwintylian - „Kształcenie mówcy” Rozdział 15, ks. II (definicja i cel retoryki).
Retoryka - umiejętność wysławiania się, mowa niewiązana (oratio soluta - nie określa jej metrum, w przeciwieństwie do oratio ligata - mowa wiązana). Służy przekonaniu odbiorcy. Topos pozyskiwania odbiorców.
Retoryka ma 5 działów:
1. inwencja, (wynajdowanie argumentów, toposów, ale nie tematów).
2. dyspozycja, (dispositio - ułożenie materiału).
3. wysłowienie, (elocutio - tropy i figury, z niego korzysta poezja, warstwa językowa).
4. memoria, (zapamiętanie).
5. actio (wygłoszenie mowy).
- exordium - czego tekst dotyczy,
- narratio - opowiadanie,
- argumentatio - argumentacja,
- refrutatio - odparcie kontrargumentów,
- peroratio - rekonstrukcja całej treści,
Wszystko co napisano w starożytności było literaturą (ale retoryczność, a nie literackość).
3 funkcje retoryki: - rozum - dydaktyczna (docere), styl niski, mowa sądowa (z niej zrodziła się retoryka w Sycylii).
- uczucie - sprawianie przyjemności (delectare), styl średni, mowa popisowa,
- wola - poruszenie (movere), styl wysoki, mowa doradcza,
Kwintylian pyta czy każdy może być mówcą? Odp. tylko moralnie dobry. Retoryka jest wiedzą w zakresie rzetelnej wymowy.
Studia humanitatis, humaniora:
- Gramatyka, Retoryka, Poetyka, Historia, Filozofia moralna.
Humanizm - opozycja dla scholastyków.
XV - XVI w. - humanista - prof. Humaniorów.
Sztuki wyzwolone - Gramatyka, Retoryka, Logika (dialektyka), (TO TRIVIUM), Astronomia, Geometria, Muzyka, Arytmetyka.