1. Co oznacza pojęcie administracji? Jakie cechy posiada administracja nowożytna?

2. Z jakim okresem wiąże się genezę nowożytnej administracji?

3. Zasady organizacji systemu biurokratycznego.

4. Cechy monarchii absolutnej, absolutyzm oświecony.

5. Teoria trójpodziału władz Monteskiusza.

6. Reformy administracji w Polsce doby oświecenia.

7. Ustrój i administracja Rzeczypospolitej przed reformami oświecenia.

8. Konstytucja 3 maja 1791.

9. Korpus urzędniczy w monarchiach absolutnych.

10. Co znaczy pojęcie klasycznej administracji XIX wieku?

11. Podstawy ustrojowe klasycznej administracji XIX wieku.

12. Jakie doktryny miały wpływ na działalność administracji dziewiętnastowiecznej?

13. Zadania administracji w praktyce XIX wieku.

14. Na czym polegała konstrukcja państwa prawnego?

15. Reformy administracji centralnej i terytorialnej w napoleońskiej Francji.

16. Sądownictwo administracyjne XIX wieku - Prusy, Austria, Francja.

17. Inne poza sądownictwem administracyjnym organy kontroli administracji w XIX wieku.

18. Samorząd angielski.

19. Definicja samorządu i jego rodzaje.

20. Samorząd Europy kontynentalnej, koncepcja Rudolfa Gneista.

21. Samorząd II Rzeczypospolitej.

22. Wymagania stawiane kandydatom na wyższe stanowiska urzędnicze w państwach europejskich XIX wieku.

23. Jakie doktryny miały wpływ na funkcjonowanie administracji w XIX wieku?

24. Funkcje administracji w XX wieku.

25. Podstawy ustrojowe administracji w XX wieku.

26. Administracja II Rzeczpospolitej.

27. Konstytucja marcowa i kwietniowa.

28. Administracja PRL.

1. Co oznacza pojęcie administracji? Jakie cechy posiada administracja nowożytna?

• Pojecie administracji wywodzi się z łaciny, ministrare - „służyć” , administrare - „obsługiwać”, „zarządzać”, a nawet „kierować” (ale nie „rządzić”, utożsamianie administracji z rządem nastąpiło tylko w USA)

• Termin administracji narodził się w starożytnym Rzymie, w językach europejskich znany był już od średniowiecza. Jednak od dawna miał i wciąż ma różne znaczenie. W krajach anglosaskich oznacza zarządzanie jakimikolwiek sprawami, zarówno osoby i instytucji prywatnej jak i państwa bądź instytucji państwowej. W krajach romańskich zaś utożsamiano administracje tylko z administracja państwową, czyli zarządzaniem sprawami publicznymi.

• Administracja istniała we wszystkich historycznych wydaniach państwa (np. Starożytne Ateny, starożytne despotie wschodnie tj. Egipt czy Chiny, Cesarstwo Rzymskie, zarząd gmin miejskich w średniowieczu). Jednak nie każda dawna organizatorska działalność państwa w pełni zasługuje na nazwę administracji. Początków administracji publicznej doszukujemy się w czasach monarchii absolutnej, a więc w początkach ery nowożytnej (pocz. XVII w.). Wtedy, bowiem administracja stała się ważnym elementem funkcjonowania państwa, miała szeroki zakres działania (na wzór administracji obecnej). Wykształtował się nowoczesny aparat państwowy.

Administracja nowożytna jest uporządkowana organizacyjnie, kompetencyjnie i formalnie.

Cechuje się tym, że:

• po części realizowana jest przy pomocy systemu biurokratycznego

• obejmuje obszerny zakres spraw

2. Z jakim okresem wiąże się genezę nowożytnej administracji?

• Bezpośrednie wzory dla współczesnej administracji publicznej pojawiły się w Europie doby absolutyzmu tj. w XVII i XVIII w.

• Budowę tzw. administracji klasycznej, czyli wzorcowej, i w swoim rodzaju doskonałej zapoczątkowali Francuzi w epoce napoleońskiej

• Jednym z klasycznych rozwiązań administracyjnych i ustrojowych był konstytucjonalizm (oparcie ustroju o konstytucję), system biurokratyczny, samorząd, sądownictwo administracyjne

3. Zasada organizacji systemu biurokratycznego.

• Biurokracja w języku potocznym jest synonimem wad administracji

• Biurokracja wg Maxa Webera (uczony niemiecki przełomu XIX/XX w.) ma charakter emocjonalnie neutralny - oznacza ona określony typ organizacji administracji i nie przesądza z góry o jego wadach

Podstawowe cechy systemu biurokratycznego:

• Zawodowy charakter administracji - pełnienie funkcji administracyjnych jest zawodem w tym sensie, ze stanowi wyłączne lub podstawowe źródło utrzymania urzędnika - urzędnicy są zawodowo przygotowani albo przed wstąpieniem do służby państwowej albo w trakcie urzędowania

Pionowy i poziomy podział pracy oraz związana z nim specjalizacja:

1. Specjalizacja łączy się z podziałem pracy

2. Poziomy podział pracy polega na rozgraniczeniu zadań urzędników i zespołów urzędników tego samego szczebla - podział ten jest z reguły jest przeprowadzany według kryterium rzeczowego tzn. poszczególni urzędnicy załatwiają sprawy jednego wycinka życia społecznego, gospodarczego, politycznego

3. Pionowy podział pracy odnosi się do urzędników i zespołów urzędników różnych szczebli - zadania powinny być na tyle sprecyzowane, aby nie dochodziło do kolizji urzędnikami innych szczebli

Hierarchiczna struktura władzy - wynika z pionowego podziały władzy - zespoły niższych urzędników podlegają zespołom wyższego szczebla:

1. Podległość osobowa - uzależnienie od czynnika wyższego (nominacja, wysokości nagród)

2. Podległość służbowa - obowiązek podporządkowania się poleceniom służbowym przełożonego

Obowiązywanie formalnych, generalnych reguł określających zachowanie na poszczególnych stanowiskach - nie sposób kierować rozgałęzionym aparatem biurokratycznym przy użyciu tylko indywidualnych poleceń służbowych - po to by administracja mogła działać jednolicie i sprawnie, wszelkie typowe sprawy powinny stać się przedmiotem regulacji normatywnej

4. Cechy monarchii oświeconej, absolutyzm oświecony.

• Nazwa użyta po raz pierwszy przez P. Lemerciera de La Rivière na określenie nowej formy absolutyzmu, rozwijającej się w Europie w 2 połołowy XVIII w.

• U jej podłoża legły przemiany społeczne wywołane siłą ekonomiczną i aspiracjami politycznymi burżuazji, upowszechnieniem się myśli filozoficznej i społecznej oświecenia oraz koniecznością modyfikacji systemu rządzenia.

• Absolutyzm oświecony rozwinął się w państwach, w których mieszczaństwo stanowiło znaczną siłę społ. dążącą z poparciem tronu do zajęcia pozycji równej szlachcie

• Absolutyzm oświecony najpełniejszy kształt przybrał w Prusach (Fryderyk II), Austrii (Józef II), częściowo w Hiszpanii i Portugalii - Rosja za panowania Katarzyny II przyjęła część idei absolutyzmu oświeconego, choć jej rzeczywiste zmiany ustrojowe nie były tak głębokie, jak w państwach niemieckich.

• Zasadniczej przemianie uległa pozycja samego monarchy absolutnego, mieniącego się „pierwszym sługą państwa” lub „pierwszym urzędnikiem państwa”, który miał zapewnić poddanym sprawiedliwy porządek prawny, opiekę i bezpieczeństwo - w tych celach władca absolutny upatrywał źródeł swej suwerennej władzy, przenosząc wyraźnie akcent na jej racjonalne i świeckie uzasadnienie - stąd też wprowadzano reformy:

1. w dziedzinie polityki - wzmacniały centralizm w zarządzaniu państwem, rozbudowywały armię z fachowym korpusem oficerskim

2. w dziedzinie gospodarki - stwarzały warunki do rozwoju przemysłu, handlu i rolnictwa,

3. w dziedzinie społeczno-prawnej:

1. zmieniały w znacznym stopniu system prawny (zniesienie tortur, zakaz procesów o czary)

2. zeświecczały i rozbudowywały szkolnictwo (wprowadzenie powszechnego obowiązku nauczania)

3. wprowadziły tzw. Józefinizm - nazwa systemu kościelno-politycznego polegającego na podporządkowaniu całokształtu życia religijnego państwu, wprowadzonego w Austrii przez Marię Teresę i jej syna ces. Józefa II (stąd nazwa) - w ramach józefenizmu prowadzono politykę kasaty klasztorów i majątków zakonnych, cenzurowania kazań i kontrolowania nauczania w seminariach duchownych, a nawet ingerencji w dziedzinę kultu religijnego

5. Teoria trójpodziału władz Monteskiusza.

• Karol Monteskiusz w dziele >>O duchu praw<< (1748) wyłożył teorię trójpodziału władz, według której powinny istnieć niezależnie od siebie: władza ustawodawcza - należąca do parlamentu, wykonawcza - powierzona królowi i ministrom oraz sądownicza - przekazana niezawisłym sądom. Władze te miałby się wzajemnie kontrolować i hamować, tak by żadna nie zaczęła dominować nad pozostałymi. System taki godził w istotę absolutyzmu, w którym król gromadził w swym ręku pełnię władz.

• Tak naprawdę w tych trzech zdaniach zawiera się cała esencja idei trójpodziału władz. W formie „ciekawostek” można dodać, że tak naprawdę pomysł ten nie był w 100% autorstwa Monteskiusza, lecz w dużej mierze był wzorowany na pracach Marsyliusza z Padwy, włoskiego filozofa, który żył na przełomie XIII i XIV wieku. Ów filozof stworzył koncepcję suwerenności ludu, władzy mieszanej, etc., które później stanowiły natchnienie dla Monteskiusza. Można też dodać, że trójpodział władzy jest teraz na świecie najpopularniejszą formą sprawowania rządów.

6. Reformy administracji doby oświecenia.

• Stworzono 2 Komisje skarbowe i 2 Komisje wojskowe, osobne dla Korony i dla Litwy

• Komisje skarbowe wg kameralizmu

1. Zarządzały skarbem państwa, działały w kierunku rozwoju przemysłu i handlu

2. Brały udział w realizacji uchwał sejmowych: o wprowadzeniu jednolitego systemu miar i wag, zniesieniu ceł wewnętrznych, wprowadzeniu jednolitych obowiązujących wszystkich opłat celnych od towarów przekraczających granicę państwa czyli wprowadzeniu cła generalnego

• W 1773 r. powołano do życia następne kolegialne ministerstwo, czyli Komisje Edukacji Narodowej, która była ministerstwem oświaty - posiadała samodzielność finansową w postaci funduszu edukacyjnego - KEN stała na czele systemu szkolnego, którego najniższymi ogniwami były szkoły elementarne, a najwyższymi uniwersytety - wprowadziła jednolite programy nauczania przepojone ideami oświecenia jak racjonalizm i aktywizm

• W 1775 r. ustanowiono kolegium rządowe, czyli Radę Nieustającą - plenum rady przewodniczył król - decyzje plenum były przygotowywane przez resortowe departamenty: Interesów Cudzoziemskich, Wojskowy, Sprawiedliwości, Skarbowy, Policji

• Sejm Czteroletni przejął dotychczasowe założenia ustroju administracyjnego - zamiast komisji skarbowych i departamentów Rady Nieustającej powołał do życia 3 kolegialne ministerstwa zwane komisjami rządowymi: Komisję Skarbu, Wojska i Policji Obojga Narodów

7. Ustrój i administracja Rzeczypospolitej przed reformami oświecenia.

Podział administracyjny

• Podział terytorialno-administracyjny Rzeczypospolitej nie był uporządkowany - Rzeczpospolita po Unii lubelskie w 1569 r. stanowiła unię realną, państwo złożone, w skład którego wchodziły: Korona Królestwa Polskiego, Wielkie Księstwo Litewskie oraz Księstwo Inflant stanowiące kondominium, czyli wspólna posiadłość Korony i Litwy, zarządzane na zmianę co rok przez ministrów koronnych i litewskich - wspólne dla całego państwa były tylko 2 instytucje: monarcha i Sejm

• Rzeczpospolita dzieliła się na 6 prowincji:

1. 4 w Koronie: Wielkopolska, Małopolska, Mazowsze, Prusy Królewskie

2. Litwa

3. Inflanty

• Prowincje dzieliły się na województwa, których w 1764 r. było 21 w Koronie i 9 na Litwie

• Najważniejszą jednostką podziału w Koronie była ziemia - ziemie stanowiło dawne księstwo z doby rozbicia dzielnicowego, które zachowało tradycje odrębności, a przede wszystkim własną hierarchię urzędniczą oraz własny sejmik

• Oprócz ziem były również powiaty, czyli jednostki, które wprowadzono w XIV w. wyłącznie dla potrzeb sądownictwa szlacheckiego i które z biegiem czasu nabrały odrębności podatkowej i administracyjnej, łącznie z odrębną hierarchią urzędniczą - w skład tej hierarchii nie wszedł starosta, gdyż okręg starościński był zawsze większy od powiatu

• W porównaniu z Koroną Wielkie Księstwo Litewskie miało nowocześniejszy podział terytorialno-administracyjny, który wprowadzono tuż przed unią z Polską w 1566 r. - województwa dzieliły się jednolicie na powiaty, a powiat litewski był okręgiem działania jednocześnie sądu ziemskiego, sejmiku i starosty

• Miasta i wsie posiadały samorząd na ogół bardzo ograniczony

• W miastach występowały rady miejskie z burmistrzami na czele

• Organami samorządu wiejskiego, przybierającego formę gromady był wójt i przysiężni, ściśle podporządkowani właścicielowi wsi

Ustrój Rzeczpospolitej Szlacheckiej

• Od XV w. do XVIII. Polska pozostałą Rzeczpospolitą Szlachecką - oznaczało to, ze najwyższa władza należy do szlachty jako reprezentanta narodu

• Faktyczną władzę posiadała najbogatsza grupa stanu szlacheckiego magnateria - magnaci wykonywali władzę bezpośrednio jako senatorzy oraz pośrednio poprzez posłów na sejmach

• Sejm Walny - od schyłku XV w. zwoływany był co 2 lata na 6 tygodni - składał się z „trzech stanów” sejmujących

• Król:

1. Zwoływał sejm i ustalał datę obrad

2. Miał prawo mianowania urzędników i nadawania im ziemi

3. Dysponował inicjatywą ustawodawczą

4. Kierował polityka zagraniczną

• Senat:

1. Na początku XVI w. było 80-90 senatorów, a po Unii lubelskiej w 1569 r. 140

2. Biskupi, wojewodowie, kasztelanowie, kanclerze, marszałkowie, podskarbowie Korony i Litwy

3. Senat obradował pod przewodnictwem króla

• Sejm:

1. Na początku XVI w. było 40-45 posłów, a po Unii lubelskiej 170

2. Posłowie ziem wybrani na sejmikach ziemskich

3. Uchwalał ustawy i podatki

4. Nadawał szlachectwo

5. Kontrolował skarb

6. Zwoływał pospolite ruszenie

7. Dysponował prawem łaski i amnestii

8. Izba poselska obradowała pod przewodnictwem marszałka sejmu wybranego spośród posłów

• Liberum veto - w Polsce XVII-XVIII w. zasada pozwalająca na zerwanie obrad sejmu i uchylenie podjętych wcześniej uchwał na skutek protestu jednego posła - po raz pierwszy zastosowane 1652 - zniesione przez Konstytycję 3 maja 1791.

• W 1572 r. umiera ostatni król z dynastii Jagiellonów Zygmunt August - nastaje czas bezkrólewia - od tej pory król był wybierany poprzez wolną elekcję - Henryk Walezy jako I król elekcyjny Polski

• Król zaprzysięgał tzw. Artykuły Henrykowskie - ustawa określająca podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej, ułożona w czasie bezkrólewia w. 1573 r. dla Henryka Walezego, zaprzysięgana przez wszystkich królów-elektów łącznie z paktami konwentami

• Król zawierał z narodem umowę tzw. Pacta conventa - umowa szlachty z nowo obieranym królem, określająca gł. zobowiązania polityczne i finansowe elekta - po raz pierwszy sformułowane w 1573 r.

• Król był podporządkowany prawu i w razie jego łamania można go było złożyć z tronu

• Centralna władza monarchy była słaba - ustrój państwa polskiego był przestarzały i silnie zdecentralizowany

• W 1764 r. po wyborze ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego rozpoczęły się reformy ustrojowe

• W 1788 r. rozpoczęły się obrady Sejmu Czteroletniego (Sejm Wielki) - dokonano na nim ważnych reform struktury społecznej i organizacyjnej państwa oraz uchwalono m.in. Konstytucję 3 maja 1791

8. Konstytucja 3-ego Maja

• Był to pierwszy tego typu akt prawny na kontynencie europejskim ( drugim na świecie po konstytucji Amerykańskiej z 1776 r.).

• Jego autorami byli: król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki oraz Hugo Kołłątaj, który dokonał ostatecznej jej redakcji.

• Konstytucja ta miała wprowadzić system monarchii parlamentarnej, wzmocnić pozycję tronu i rządu. Zacieśniono w Niej unię polsko-litewską, przy jednoczesnym zachowaniu federacyjnego charakteru Rzeczypospolitej. Wprowadzono zasadę zwierzchności narodu oraz podziału władzy zgodnie z trójpodziałem Monteskiusza.

• Dwuizbowy sejm : do izby poselskiej miało wchodzić 204 posłów, izbę wyższą ( Senat) mieli tworzyć wojewodowie i kasztelanowie, a także biskupi

• Król miał stać na czele władzy wykonawczej, jego akty miały być kontrasygnowane przez ministrów, zlikwidowano wolną elekcję

• Uchwalała reformę wojskową m.in. zwiększenie liczebności armii do 100 tys.

• Konstytucja gwarantowała wolność wyznań, przyznając jednak pierwszeństwo religii katolickiej.

• Konstytucja utrzymywała w mocy podział klasowy społeczeństwa na szlachtę, chłopów i mieszczan, przy czym rozszerzała prawa mieszczan, a osłabiała magnatów.

• Konstytucja 3 maja została obalona w 1792 r. przez zbrojną interwencję Rosji i Konfederację targowicką

9. Korpus urzędniczy w monarchiach absolutnych.

• Do korpusu urzędniczego w monarchii absolutnej należeli ludzie, którzy posiadali wykształcenie oraz odpowiednie kompetencje. Byli to najczęściej ludzie wywodzący się z drobnej szlachty oraz mieszczaństwa. Otrzymywali oni pensje(początkowo były one niskie), a w późniejszym okresie także emerytury. Jedną z cech stanu urzędniczego była sprzedawalność urzędów. Można było je kupić albo od monarchy albo od dotychczasowych posiadaczy.

• W monarchii absolutnej dostęp do urzędów zależał od posiadanych kwalifikacji. Dzięki temu powstała profesjonalna kadra administracyjna. Awans można było uzyskać po zdaniu specjalnego egzaminu przed komisją.

• Stałość uposażenia i wykształcenie prowadziły do powolnego izolowania się tej grupy od społeczeństwa. Towarzyszyła temu skłonność do formalizmu oraz do tendencyjnego załatwiania spraw. Co więcej jako ,że pensje początkowo były niewielkie wśród urzędników szerzyła się korupcja.

10. Co znaczy pojęcie klasycznej administracji XIX wieku?

• Administracja klasyczna, czyli wzorcowa i w swoim rodzaju doskonała, którą zaprojektowali Francuzi w epoce napoleońskiej opierała się o konstytucjonalizm .

• Instytucje napoleońskiej Francji dały więc początek klasycznej administracji burżuazyjnej na kontynencie europejskim, oddziałując pośrednio także na Anglię

• Rozwiązania te jednak zostały następnie uzupełnione o takie nowe instytucję jak: samorząd terytorialny, sądownictwo administracyjne, oraz związaną z konstytucjonalizmem odpowiedzialność rządu przed parlamentem

• Okres wypracowywania i wprowadzania klasycznych instytucji administracji nazwać można klasycznym okresem.

• Polityczne dzieło Wielkiej Rewolucji Francuskiej to Konstytucja wydana w 1791 r. - konstytucjonalizm stał się podstawą ustroju kraju

• Uchwaloną na początku rewolucji w 1789 r. Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, która formułowała podstawowe prawa i wolności obywatelskie uważa się za obowiązującą również współcześnie

• Szczególnie trwałe okazały się rozbudowane przede wszystkim za rządów Napoleona instytucję sądowe i administracyjne

• Reformy administracji dokonane przez Napoleona:

1. Instytucje sądowe kierowane przez 1 osobę

2. Centralizacja samorządu lokalnego

• We Francji, aby podkreślić stabilność administracji, mówi się, że „rządy i parlamenty odchodzą, a administracja pozostaje”

11. Podstawy ustrojowe klasycznej administracji XIX wieku.

Parafrazując pytanie: co konstytucje mówiła o administracji?

• Administracja zobowiązana była działać w ramach przepisów prawa oraz na ich podstawie. Przepisy nie mogą być narzucane przez panującego, lecz tworzone w drodze ustawodawczej przez parlament.

• Charakter norm administracyjnych jest dwustronnie obowiązujący ( obywateli i aparat administracyjny).

• Organy administracji nie mogą ingerować w sferę praw obywateli w dowolnych przypadkach i formach, zaś dopuszczalna ( w formach władczych), gdy istnieje wyraźna podstawa w przepisach prawnych.

• Administracja poddana jest kontroli ze strony legislatywy, w szczególności poprzez wprowadzenie możliwości pociągania ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej i parlamentarnej.

• Sądy administracyjne rozpatrują odwołania obywateli od sprzecznych z prawem decyzji administracyjnych.
  

12. Jakie doktryny miały wpływ na działalność administracji dziewiętnastowiecznej?

Konserwatyzm	Liberalizm		Socjalizm
-prawica (stary porządek) -jest to system broniący wcześniejszych założeń -wierzyli oni w opatrzność Boga (teizm) -dużą rolę przywiązywali do tradycji -uważali, że nie można stworzyć społeczeństwa szczęśliwego -w społeczeństwie nie ma równości (akceptowali to, prawdziwa równość będzie na Sądzie Ostatecznym) -uważali rodzinę za wartość, podstawową komórkę państwa, systemu	-centrum -Bóg był utożsamiany z przyrodą (deizm) -zakładał ze państwo nie powinno ingerować w życie gospodarcze -małżeństwo jest zbędne		-lewica (radykalne zmiany) Jest wiele odmian socjalizmu: - socjalizm utopijny - socjalizm technokratyczny - państwo powinno zrzeszać techników - reformizm - powstał w Niemczech, reformy miały zmienić państwo - marksizm -naukowy Cechy: -odrzucenie własności prywatnej za podstawę rozwoju gospodarki -stworzenie nowego państwa mówiącego o równości ekonomicznych -utopizm -ateizm
		Dzieli się na:
		L. GOSPODARCZY	L. POLITYCZNY
		-twórcami byli Anglicy -za najważniejszą normę uważali wolność jednostki -w społeczeństwie działała zasada samoregulacji -gospodarka- rządziły prawa podaży i popytu, wolna konkurencja - państwo miało zapewnić bezpieczeństwo, wolność	-zakładał, że każde państwo powinno mieć pisaną konstytucję -powinna być zasada trójpodziału władz -zadaniem parlamentu było kontrolowanie rządu -powstała koncepcja państwa prawnego -hierarchizacja aktów prawnych: 1) konstytucja 2) ustawy uchwalane przez parlament 3) rozporządzenia administracyjne

13. Zadania administracji w praktyce XIX wieku.

• Działalność XIX-wiecznej administracji okazała się w wielu dziedzinach mniej intensywna niż administracja wieku oświecenia;

• Zaprzestano zbędnego czy wręcz szkodliwego reglamentowania wielu sfer np. procesów produkcji;

• Poddanie administracji „rządami prawa”, jak to wówczas mówiono sprzyjało ograniczeniu jej działalności w formach władczych;

• Jednakże były też dziedziny, w których administracja działała obecnie intensywniej niż poprzednio;

• Państwo nigdy nie zrezygnowało z oddziaływania na życie gospodarcze - najwyżej ograniczało się do stosowania metod bardziej pośrednich, jak to miało miejsce w wielu krajach w XIX w. - wbrew stanowisku ekonomii klasycznej utrzymywano na ogół protekcjonizm celny - nakładanie wysokich ceł na towary z zza granicy ( przez to wzmacniano rodzimą gospodarkę).

• Pod wpływem aktywnych działań administracji zmieniła się intensywność działania liberalnej gospodarki.

• Rozwijała się administracja komunalna, mająca obowiązek organizowania różnego rodzaju służb miejskich, takich jak targowiska, wodociągi, kanalizacja, gazownie, elektrownie, komunikacja miejska.

• Państwo zajmowało się szkolnictwem i służbą pocztową.

• Inne sfery działania administracji: koleje żelazne, masowa emigracja, praca w przemyśle

• Miarą rozwoju administracji był m.in. stały wzrost wydatków budżetowych państwa - inną miarą rozwoju administracji było tworzenie nowych resortów administracyjnych.

14. Na czym polegała konstrukcja państwa prawnego?

Konstrukcja państwa prawnego(lub praworządnego)- pojawiła się w I połowie XIX w. przede wszystkim w państwach niemieckich, a jej nazwa związana jest m.in. z tytułem dzieła Roberta von Mohla „Nauka policji zgodnie z zasadami państwa prawnego”, konstrukcja ta jednakże ugruntowała się i upowszechniła dopiero w 2 połowie XIX. Była przeciwieństwem państwa policyjnego.

Cechowały ją:
- zasada konstytucjonalizmu- konstytucja najważniejszym aktem prawnym
- hierarchia aktów prawnych:

1.konstytucja;
2.ustawy;
3.rozporządzenia(wszystkie inne dokumenty)

• Akty niższego rzędu muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu

• zapewnienie praw i wolności obywateli

• równość wobec prawa

• odpowiedzialność rządu przed parlamentem

• stworzenie sądownictwa administracyjnego i samorządu terytorialnego

• podział władzy (prawodawcza, wykonawcza, sądownicza)

• decentralizacja - rozwój samorządu terytorialnego

• Administracja poddana jest kontroli ze strony legislatywy

• Konstrukcja państwa prawnego ugruntowywała poddanie administracji „rządom prawa”

15. Reformy administracji centralnej i terytorialnej w napoleońskiej Francji.

• Okres rządów Napoleona Bonapartego, czyniący z Francji pierwszą potęgę Europy, charakteryzował się licznie przeprowadzonymi reformami administracji centralnej i terytorialnej.

• Nową administrację wprowadzała ustawa z 17 lutego 1800 r. Zrywała ona z kolegialnością i obieralnością organów administracyjnych. Cała administracja publiczna (centralna i terytorialna) oparta została na zasadach: centralizmu, biurokratyzmu, podziału resortowego, hierarchiczności struktur, a także, po raz pierwszy, na zasadzie jednoosobowości.

• Zasada jednoosobowości wyposażała w uprawnienie władcze poszczególne osoby, nie zaś wieloosobowe organy. Podejmowanie decyzji przez konkretną osobę wnosiło elementy tempa i sprawności, jak również konkretyzowało odpowiedzialność za działanie. Jednak prowadziło to do odrywania się od szerszej opinii społecznej.

• Jedną z najważniejszych zasad, na których opierano działania administracji publicznej, była zasada resortowości. Polegała on na tym ,że wykonywanie administracji podzielono pomiędzy niezależne od siebie struktury organizacyjne zwane resortami. Na ich czele stawały jednoosobowo działający ministrowie. Do najważniejszych, a jednocześnie najwcześniej wyodrębnionych resortów należały: sprawy zagraniczne, skarbowości, wojskowości, sprawy wewnętrzne i wymiar sprawiedliwości. W każdym z resortów dochodziło do wykształcenie się swoistych metod i form wykonywania administracji.

Administracja centralna i jej reformy

• Po zamachu stanu w 1799 r. i objęciu rządów przez gen. Napoleona w charakterze pierwszego konsula rozpoczął się nowy etap w dziejach Francji. Po kilku latach Napoleon przyjął tytuł cesarza Francuzów. Ministrowie mianowani przez Napoleona przed nim też ponosili odpowiedzialność. Za naruszenie prawa mogli być sądzeni przez trybunały. Opracowanie projektów prawa oraz sądownictwo administracyjne w drugiej instancji powierzono Radzie Stanu, której członkowie nominowani byli również przez Cesarza.

• Francja w okresie konsulatu stała się państwem policyjnym przy silnej władzy burżuazji. Aparat policyjny ingerował w życie publiczne, osobiste obywateli, zniesiono wolność prasy.

Administracja terytorialna i jej reformy

Wprowadzono podział kraju na:

1. Departamenty
Na czele departamentu stał prefekt, jako zaufany przedstawiciel rządu, któremu podlegała niemal cała administracja (z wyjątkiem wojskowej, sądowej, szkolnej i pocztowej). Prowadziło to do daleko idącego zespolenia administracji. Prefekt mianowany był przez pierwszego konsula (później przez cesarza), podlegał natomiast w zakresie ogólnoadministracyjnym ministrowi spraw wewnętrznych, a w odniesieniu do innych działów - odpowiednim resortowo ministrom. Prefekci nominowani byli na czas nieoznaczony, a podstawowym kryterium przy nominacji były ich kompetencje. Przy prefekcie utworzono radę prefekturalną (składającą się z 2-5 osób), do której należało sądownictwo administracyjne I instancji. Ponadto działała w departamencie również rada departamentalna (generalna) jako organ doradczy i uchwalający, którego członkowie pochodzili z nominacji. Liczyła 16, 18 lub 24 członków. Do kompetencji rad departamentalnych należały np. sprawy z zakresu rozkładu na okręgi podatków i ich ściąganie, sprawy lokalne (jak budowa dróg, mostów). W praktyce znaczenie rad było mocno ograniczone, ich sesje były opóźniane przez prefektów nawet o rok i skracane nawet do dwóch dni (normalnie 15 dni).

2. Okręgi
Na czele okręgu stał mianowany przez pierwszego konsula podprefekt, podlegający służbowo prefektowi i posiadający w związku z tym ograniczony zakres samodzielnego działania. Był pośrednikikiem między prefektem a obywatelami. Przy podprefekcie działała rada okręgowa, zajmująca się rozkładem podatków na gminy oraz opiniowaniem próśb gmin o ich obniżenie. Liczyła 11 członków mianowanych przez pierwszego konsula. Znaczenie tych rad również i tu było mocno ograniczone.

3. Kantony (wyłącznie jako okręgi administracji skarbowej i sądowej

4. Gminy
Na czele gminy stał mer mianowany przez pierwszego konsula lub prefekta, (w zależności od wielkości gminy) początkowo na czas nieokreślony, później na 5 lat. Załatwiał on bieżące sprawy administracji gminnej (zarząd dobrami, dochodami i wydatkami gminy, utrzymanie budynków, dróg, policja lokalna) oraz pełnił funkcję urzędnika stanu cywilnego. Mer do pomocy miał radę gminną (municypalną). Liczyła ona 10-36 członków. Podejmowała uchwały w sprawach dochodów i wydatków gminy oraz w innych sprawach lokalnych.

• Zlikwidowany został wówczas trwale podział kompetencji gmin na poruczone (zlecone przez rząd) i własne, co było konsekwencją zniesienia samorządu gminnego. Gmina za rządów Napoleona stała się wyłącznie jednostką administracji centralnej (wykonywała jedynie zadania poruczone, nie wykonywała zadań własnych).

16. Sądownictwo administracyjne XIX wieku - Prusy, Austria, Francja.

Typy sądownictwa administracyjnego:

1. Typ angielski

2. Typ kontynentalny (francuski)

Za kolebkę kontynentalnego sądownictwa administracyjnego uchodzi Francja - początki francuskiego sądownictwa administracyjnego łączy się z organami, które w latach 1799-1800 powołała do życia Napoleon I: rady prefekturalne, Rada Stanu

Sądownictwo administracyjne we Francji - model francuski (dwuinstancyjny):

I instancja - rady prefekturalne - klauzula enumeratywna (sądy administracyjne mogą rozpatrywać tylko te sprawy, których rodzaje zostały wyraźnie wskazane w przepisach prawnych)

II instancja - Rada Stanu - klauzula generalna (sądy administracyjne rozpatrywały sprawy we wszystkich przypadkach naruszenia prawa przez organy administracji)

Właściwość:

1. Spory majątkowe między obywatelem a państwem

2. Skargi na nadużywanie władzy przez administrację

Sądownictwo administracyjne w Prusach - model pruski (trójinstancyjny):

I instancja - wydziały powiatowe były to organy wykonawcze samorządu powiatowego

II instancja - wydziały obwodowe były to organy wykonawcze samorządu prowincjonalnego

2 pierwsze instancje były związane z samorządem terytorialnym

III instancja - Wyższy Trybunał Administracji w Berlinie jako jedyny spośród 3 instancji charakteryzował się niezawisłością

Klauzula enumeratywna uzupełniona klauzulą generalną - w sprawach policyjnych i skarbowych

• System rewizji (sądy administracyjne miały prawo wydawania nowych, zgodnych z prawem decyzji, co wymagało przeprowadzania przez nie postępowania dowodowego)

Sądownictwo administracyjne w Austrii - model austriacki (jednoinstancyjny)

I instancja - Trybunał Administracyjny w Wiedniu powołany w 1875 r. - na czele Trybunału stali tzw. pierwszy i tzw. drugi prezydent - do Trybunału napływały skargi z całego obszaru państwa, po wyczerpaniu wszakże drogi postępowania wewnątrzadministracyjnego

Klauzula generalna

System kasacji (sądy administracyjne mogły mieć prawo uchylania sprzecznych z prawem decyzji organów administracyjnych).

17. Inne poza sądownictwem administracyjnym organy kontroli administracji w XIX wieku.

Kontrola to obserwowanie określonych zjawisk, analizowanie ich charakteru i orzekanie o niezgodności obserwowanych zjawisk z określonymi regułami postępowania, bądź tylko zwracania uwagi na niewłaściwość postępowania

Kontrola różni się w ten sposób od nadzoru, gdyż organ nadzorujący posiada określone sposoby wpływania na działalność organu nadzorującego i tym samym odpowiada w pewnym stopniu za tą działalność

Klasyczna administracja XIX w. znalazła się pod kontrolą nie tylko sądów administracyjnych, lecz również:

Pod kontrolą parlamentarną:

• Parlamenty uzyskały prawo kontrolowania administracji dzięki możliwości pociągania zwierzchników administracji do odpowiedzialności - najpierw była to odpowiedzialność konstytucyjna ministrów i dopiero stopniowo wprowadzono odpowiedzialność polityczną

• Parlamenty uzyskały tez prawo kontrolowania administracji poprzez uchwalenie budżetów i kontrolowanie ich wykonania oraz poprzez zgłaszanie interpretacji bądź zapytań do członków rządu

Pod kontrolą finansową:

• Finansowa kontrola parlamentarna łączyła się z kontrolą finansową sprawowaną przez szczególnie do tego powołane organy zwane izbami obrachunkowymi

• Początkowo izby obrachunowe były na ogół organami kontroli bardziej wewnętrznej - stopniowo były w mniejszym lub większym stopniu uzależnione od parlamentów, m.in. dostarczając im materiałów dla ich własnej działalności kontrolnej

Pod kontrolą szczególnego organu zewnętrznej kontroli administracji w postaci ombudsmana:

Stworzony przez Szwecję

• Pełnomocnik parlamentu do spraw wymiaru sprawiedliwości

• Przyjmował skargi obywateli na działalność wszelkich organów administracji z wyłączeniem rządu czyli Rady Stanu

• Miał w rezultacie prawo przeprowadzania postępowania wyjaśniającego i zwracania uwagi administracji na nieprawidłowość w jej funkcjonowaniu

18 . Samorząd angielski

w Anglii przeobrażenie administracji terytorialnej polegało na unowocześnieniu instytucji samorządowych dostosowanie ich do ogólnych wymogów konstytucjonalizmu

Angielski samorząd (terytorialny) - zespół instytucji gwarantujących obywatelom wpływ na sprawy państwowe, również za pośrednictwem ustawodawstwa i kontroli parlamentarnej

Samorząd lokalny - nieco szerszy zakres niż pojęcie samorządu terytorialnego

• organy działają tylko w dziedzinach wyraźnie wskazanych im przez ustawy, ale mogą też wydawać w swoim zakresie akty normatywne

• akty normatywne wymagały (i wymagają zatwierdzenia przez władze centralne, ale uprawnienia normodawcze organów samorządu lokalnego wykraczają poza wykonawczą sferę administracji terytorialnej

reformy:
1835 - objęła miasta
1888 - objęła hrabstwa

1. Utworzono przedstawicielskie władze lokalne pochodzące z wyborów; oddzielono je od wymiaru sprawiedliwości

2. Samorządowi (ale nominowani) sędziowie pokoju utracili kompetencje administracyjne na rzecz wybieralnych rad hrabstw; ograniczyli się do funkcji sądowniczych

1894 - powołanie rad okręgowych
trójstopniowy podział terytorialno-administracyjny

• Rady działają na plenach albo poprzez komisje, mogą też upoważniać swoich zawodowych urzędników do wydawania decyzji w przyznanym im zakresie działania


Administracja samorządowa miała charakter zespolony, obok niej rozwijała się administracja niezespolona o charakterze biurokratycznym
centralizm (ale tylko do pewnego stopnia)

Rosnący deficyt budżetów samorządowych wpływał na rzeczywiste wzmocnienie centralizacji; zmuszał organy samorządu do ubiegania się u władz centralnych o dotacje (często były to dotacje celowe)

1888 - sprawy samorządu podporządkowano specjalnemu organowi centralnemu Urząd Administracji Lokalnej (działał do 1919, po czym zastąpiły go organy bardziej wyspecjalizowane)
Zmiany dokonują się do dziś; przeobrażenie tradycyjnego układu stosunków między władzami terytorialnymi, a władzami centralnymi w kierunku wzmocnienia tych ostatnich

19. Definicje samorządu i jego rodzaje

Samorząd- ustalony prawem zakres kompetencji do samodzielnego rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowanie jej interesów wobec organów państwa i wykonywanie zadań określonych przez ustawy, umowy lub porozumienia.

Podział:
Samorząd zakładowy- ten typ samorządu jest prowadzony przez grupę osób, które pracują w zakładzie. Ma na celu zaspokojenie potrzeb pracowników. Przynależność nie jest obowiązkowa.
Samorząd korporacyjny- zgrupowanie obywateli. Członkostwo jest obowiązkowe. Obywatel staje się członkiem, jeżeli spełnia pewne warunki np. mieszka na określonym terenie lub wykonuje określony zawód.

Samorząd korporacyjny dzielimy:

1. samorząd terytorialny: obejmuje wszystkie osoby mieszkające na terenie określonej jednostki podstawowego podziału terytorialnego. Posiada własny majątek i dochody. Organowi temu powierza się bezpośrednie zarządzanie danym terenem.

2. specjalny: obejmuje osoby czynne w danej gałęzi gospodarki lub osoby wykonujące konkretny zawód.

Samorząd specjalny dzielimy:

1. samorząd zawodowy: zrzesza osoby wykonujące ten sam zawód. Jej celem jest reprezentowanie ich interesów wobec państwa.

2. Samorząd gospodarczy: przybiera postać izb przemysłowo-handlowych, rolniczych. Dba o interesy swoich członków, opiniuje projekty.

20. Samorząd Europy kontynentalnej, koncepcja Rudolfa Gneista.

Według pruskiego prawnika H. R. Gneista administracja samorządowa powinna spełniać inne zadania niż administracja biurokratyczna, jednakże miała z nią zarazem współpracować. Taki samorząd był wprowadzony w Prusach w latach 1872-1875. Zadania o charakterze ogólnopaństwowym należały do administracji biurokratycznej (rządowej, zcentralizowanej), a zadania o charakterze lokalnym miały być pełnione przez administrację samorządową. Współpracę tych organów miało zapewnić postawienie organów administracji biurokratycznej na czele organów wykonawczych samorządu
(np. w II RP na czele powiatu stał starosta, który był wówczas organem administracji rządowej). Ponadto samorząd podlegał nadzorowi ze strony organów administracji rządowej. Był to nadzór wobec osób i aktów. Gneist sądził, że w ten sposób zostaną rozwiązane problemy administracji
biurokratycznej.

21. Samorząd II Rzeczpospolitej.

• Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej wprowadzany był stopniowo, z powodu różnic konstrukcji administracyjnych poszczególnych państw zaborczych. Konstytucja marcowa wprowadzała zasadę szerokiego samorządu, która nie została jednak w pełni zrealizowana. Po przewrocie majowym stopniowo ograniczano samodzielność samorządu, czego wyrazem stała się najpierw tzw. ustawa "scaleniowa" z 1933 roku, a potem przepisy konstytucji kwietniowej.

• II Rzeczpospolita przyjęła w 1919 roku trójstopniowy podział terytorialno - administracyjny, wprowadzając 5 województw w byłym Królestwie Polskim. Łącznie II RP składała się z 16 województw. Od 1928 roku Warszawa posiadała pełne prawa wojewódzkie, natomiast 15 miast ( z ponad 75 tyś. mieszkańców) były powiatami grodzkimi. Przyjęto zasadniczo bez zmian zaborczy podział na powiaty i gminy. Na obszarze kraju wystąpiły dwa rodzaje gmin: jednowioskowe (były zabór pruski i austriacki) oraz gminy zbiorowe (były zabór rosyjski). W 1933 roku upowszechniono model gminy zbiorowej, poza woj. śląskim. Na mocy tzw. ustawy scaleniowej z 1933 r. nastąpiła jednolita dla całego kraju organizacja samorządu. Wbrew zapowiedziom, samorząd na szczeblu województwa nie został wprowadzony. Organy samorządu zgodnie z przyjętymi zasadami dzielono na wykonawczo-zarządzające i stanowiąco-kontrolujące. Ustawa przewidywała zespolenie organów wykonawczych na szczeblu powiatu i województwa z organami administracji ogólnej i pod przewodnictwem wojewody i starosty. Kompetencje działań organów uchwalających ograniczone zostały do spraw wcześniej wyliczonych, w razie wątpliwości istniała zasada domniemania na rzecz organów wykonawczych.

• Konstytucja kwietniowa wprowadziła brak zasady szerokiego samorządu oraz autonomii województw. Samorząd terytorialny uznany został za szczególną część administracji państwowej - była możliwość wprowadzenia przez państwo obowiązkowych związków samorządowych.

• Ustawa scaleniowa znacznie wzmocniła nadzór nad samorządem terytorialnym. Sprawowały go organy administracji ogólnej, minister spraw wewnętrznych, wojewodowie, starostowie a także organy wykonawcze samorządu wyższego stopnia.

Samorząd gminny

Do gmin włączone zostały wszystkie istniejące dotychczas obszary dworskie. Organami uchwalającymi w gminach była rada gminna, wybory do niej były jawne i pośrednie. Organ wykonawczy - zarząd gminy - składał się z wójta i ławników wybieranych przez radę. Czynnik fachowo-biurokratyczny reprezentował sekretarz. W gminach miejskich występowała rada miejska i zarząd miejski w skład którego wchodzili: burmistrz (prezydent w miastach wydzielonych) oraz ławnicy.

Samorząd powiatowy

Po unifikacji samorząd powiatowy działał na obszarach powiatów oraz miast wydzielonych z powiatów (miasta liczące ponad 25 tys. mieszkańców lub mniejsze z mocy szczególnej ustawy). Organami uchwalającymi w powiatach były rady powiatowe. Rady powiatowe wybierały organ wykonawczy - wydział powiatowy działający ze starostą na czele.

Samorząd gospodarczy i zawodowy

Samorząd gospodarczy stanowił przymusowe zrzeszenie osób prowadzących działalność gospodarczą w określonej dziedzinie. W skład jednostek samorządu gospodarczego wchodziły: Izby Przemysłowo-Handlowe, Izby Rolnicze oraz Izby Rzemieślnicze. Izby powoływała Rada Ministrów z wyjątkiem izb rzemieślniczych, powoływanych przez ministra przemysłu i handlu. Izby tworzyły organizacje o zasięgu krajowym. Organy uchwałodawcze izb pochodziły częściowo z wyborów, częściowo z nominacji właściwych ministrów. Aparatem wykonawczym izb kierowali Dyrektorzy.

Ponadto poza przymusowymi związkami niekiedy tworzone były również związki dobrowolne. Prawo dopuszczało bowiem tworzenie korporacji przemysłowych, zrzeszeń, cechów.

Samorząd zawodowy obejmował osoby wykonujące ten sam zawód. Wyróżnić tu można: Izby Adwokackie, Notarialne, Lekarskie, Aptekarskie. Na ich czele stały odpowiednie naczelne izby

22. Wymagania stawiane kandydatom na wyższe stanowiska urzędnicze w państwach europejskich XIX wieku.

• Klasyczna administracja XIX w. nadal opierała się na systemie biurokratycznym

• W wielu krajach sprecyzowano wymagania kandydatom na wyższych urzędników

• W Niemczech zaczęto wymagać wyższych studiów prawniczych

• We Francji ceniono raczej wykształcenie techniczne urzędników

• W Anglii preferowano wykształcenie ogólne

• Urzędnicy posiadali odrębny status prawny, którego podstawową cechą była trwałość służby państwowej

• Na urzędników narzucono pewne obowiązki: zachowania tajemnicy urzędowej oraz posłuszeństwa wobec przełożonych

• Urzędników obowiązywał często nakaz zamieszkania w tej miejscowości, gdzie pełnili służbę oraz zakaz wykonywania innych zajęć ubocznych (innego zawodu)

• Tym i dalszym jeszcze obowiązkom towarzyszyły szczególne uprawnienia m.in. prawo do ustalonych przez państwo poborów, prawo do emerytury, oraz prawo do awansu

• Wymagania dla urzędników w II Rzeczypospolitej to wyższe wykształcenie, służba zakończona egzaminem (niżsi urzędnicy i funkcjonariusze)

23. Jakie doktryny miały wpływ na funkcjonowanie administracji XX wieku?

• Liberalizm gospodarczy, który był w XIX w. najbardziej typową doktryną odnoszącą się do zakresu działania państwa i jego administracji, utracił w XX w. dotychczasowe znaczenie

• W XX w. zadania administracji stały się przedmiotem zainteresowań innych dyscyplin naukowych, jak i ruchów politycznych

• Socjaldemokracja - państwo i jego administracja winny wziąć na siebie ciężar stopniowego przeobrażania stosunków społecznych i gospodarczych - duża rola powinna przypaść rożnego rodzaju samorządom, przede wszystkim samorządowi terytorialnemu i spółdzielczemu

• We Francji była silna tradycja doktryn interwencjonistycznych - mówiło się o państwie opiekuńczym - Leon Duguit podkreślał wagę przekształcenia się administracji z czynnika władczego w czynnik zobowiązany do pozytywnego, twórczego działania w formach niewładczych

• Nowy Ład w USA - program reform realizowany przez prezydenta Roosvelta - podstawę stanowił interwencjonizm państwowy - Nowy Ład oznaczał aktywną działalność państwa w kierunku ożywienia życia gospodarczego, realizowaną przez odpowiednia politykę pieniężną - jej istotnym elementem były kredyty dla farmerów oraz rozwój inwestycji państwowych

• Ruch chrześcijańsko-demokratyczny w Wielkiej Brytanii - opierał się on na zasadzie subsydiarności, która starała się ustalić złoty środek pomiędzy konsekwentnym liberalizmem, a konsekwentnym interwencjonizmem: jednostka sama powinna rozwiązać swoje problemy, a jeśli nie jest ona w stanie ich rozwiązać, obowiązek udzielenia pomocy spoczywa na krewnych i sąsiadach - państwo poczynając od najniższego szczebla samorządu, winno wkroczyć z pomocą, gdy nie wystarczy pomoc bliźnich

• Socjalizm komunalny - polegał na rozwijaniu przedsiębiorstw komunalnych, stanowiących własność samorządu gminnego, a wiec wszystkich obywateli gminy - przedsiębiorstwa komunalne miały przejąć od przedsiębiorczości prywatnej zadanie zaspokajania wielu podstawowych potrzeb mieszkańców

• Państwo dobrobytu (Welfare State) - redystrybucyjna funkcja państwa - państwo ma ściągać od najbogatszych znaczącą część ich dochodów po to, aby móc udzielać różnorodnej pomocy najuboższym, w drodze różnego rodzaju świadczeń

• Państwo stwarzania możliwości - państwo powinno zapewnić obywatelom określone minimum egzystencji, ale poza tym powinno stwarzać warunki osiągnięcia dobrobytu, a nie stosować polityki bezpośrednich świadczeń na rzecz obywateli - to stanowisko jest zgodne z neoliberalną koncepcją roli państwa, która podkreśla odpływ aprobaty państwa dobrobytu, które uważa się za powód stagnacji gospodarczej

24. Funkcje administracji XX wieku.

• Począwszy od lat 70-tych i 80-tych XIX w. następował odczuwalny wzrost zadań administracji, odnoszący się do różnych dziedzin życia gospodarczego i społecznego

• Rozwój zadań administracji pociągał za sobą rozwój organizacyjny i ilościowym aparatu administracyjnego - miarą tego rozwoju był dalszy wzrost liczby resortów - inną miarą rozwoju zadań administracji był poważny wzrost liczby urzędników - rozwój administracji łączył się z poważnym wzrostem wydatków państwowych

• Warunkiem wzrostu wydatków państwowych było powiększenie dochodów skarbu państwa - pojawił się podatek dochodowy (od czystego dochodu uzyskiwanego przez daną osobę lub przedsiębiorstwo) i podatek obrotowy (od obrotów przedsiębiorstw) - system podatkowy stał się w XX w. jednym z podstawowych instrumentów polityki gospodarczej i dlatego mówi się o interwencjonizmie podatkowym

• Państwo jako największy kapitalista, największy inwestor - państwo zwiększało bezpośredni udział w produkcji poprzez wykupienie akcji spółek prywatnych

• Państwo jako najpoważniejszy nabywca dóbr i usług

• Państwo stosuje interwencjonizm podatkowy - służy on nie tylko uzyskaniu środków pieniężnych na prowadzenie polityki dobrobytu, lecz również ma za zadanie wpływać na decyzję przedsiębiorczości prywatnej co do rodzaju inwestycji, wielkości produkcji itp.

• Państwo wprowadza ceny minimalne i maksymalne

• Państwo stosuje planowanie gospodarcze

• Wprowadzono prawo pracy - kontrola stosunków pracy, prawo ubezpieczeń społecznych, ograniczenie czasu pracy, prawo do prywatnego urlopu, prawo do pracy w odpowiednich warunkach bezpieczeństwa i higieny, prawo do zrzeszenia w związki zawodowe, prawo do strajku

• Usprawniono działalności administracji poprzez wynalezienie telefonu i maszyny do pisania

25. Podstawy ustrojowe administracji XX wieku.

• W krajach wysoko rozwiniętych panował liberalizm gospodarczy, natomiast w krajach słabo rozwiniętych przyjmowany zazwyczaj był kapitalizm. Kapitaliści głosili że wszelkie zło kapitalistycznej gospodarki: bezrobocie, pauperyzacja części społeczeństwa, kryzysy mogą być usunięte w ramach kapitalizmu, pod warunkiem prowadzenia odpowiednio aktywnej polityki gospodarczej.

• Regulowany kapitalizm powinien polegać na zwiększaniu inwestycji państwowych orz pobudzeniu przez państwo inwestycji prywatnych. Według socjaldemokratów państwo i jego administracja powinny stopniowo przeobrażać stopniowo stosunki gospodarcze i społeczne, a największą rolę w tym powinny mieć samorządy terytorialne.

• Ciekawy jest także nurt zwany progresizmem, który powstał w USA i przed I wojną światową i rozszerzył się na cały świat. Była to koncepcja państwa administracyjnego, aktywności państwa w celu ożywienia życia gospodarczego na przykład poprzez kredyty dla przedsiębiorców, poszerzono prawa socjalne, starano się obniżać bezrobocie oraz
  wprowadzono świadczenia (emerytury, ubezpieczenia na wypadek bezrobocia).
  Wiele doktryn XX w. dotyczyło zadań samorządu gminnego, zwłaszcza
  miejskiego, uważanego za niezależny od państwa.

• Wielu zwolenników miał tzw. socjalizm komunalny, który polegał na rozwoju przedsiębiorstw
  komunalnych, stanowiących własność samorządu gminnego. Przedsiębiorstwa
  te miały zaspokajać wiele podstawowych potrzeb mieszkańców.

• Wspomnieć należy także o neoliberalistycznej koncepcji roli państwa,
  która mówi że państwo powinno zapewniać obywatelom określone minimum
  egzystencji, ale pozatym powinno stwarzać warunki osiągnięcia dobrobytu
  Reasumując można uznać że w XXw to okres ponownego rozkwitu liberalizmu.

26. Administracja II Rzeczpospolitej.

Administracja II RP obejmowała struktury administracji centralnej i terytorialnej. Kraj podzielony na 16 województw dzielących się na powiaty ziemskie i grodzkie a powiaty na gminy miejskie i wiejskie.
Podział terytorialny
-16 województw oraz miasto Warszawa, mające status województwa
-264 powiatów ziemskich i 23 powiatów grodzkich
-611 gmin miejskich i 3195 gmin wiejskich
Administracja rządowa
Występowała na szczeblu centralnym, wojewódzkim i powiatowym. Najwyższym szczeblem był rząd składający się z ministrów.
Rada ministrów stanowiła przede wszystkim ciało koordynujące funkcjonowanie poszczególnych ministrów i podejmujące decyzje w sprawachwykraczających poza zakres odpowiedzialności pojedynczych ministrów
Ministrowie członkowie rady ministrów, kierownicy wyodrębnionych na płaszczyźnie merytorycznej resortów administracyjnych
Resorty ich liczba początkowo była stosunkowo duża, wynosiła
ponad 20, później zmalała do 11
- spraw zagranicznych
- spraw wewnętrznych
- spraw wojskowych
- sprawiedliwości
- skarbu
- rolnictwa i reform rolnych
- pracy i opieki społecznej
- przemysłu i handlu
- wyznań religijnych i oświecenia publicznego
- poczt i telegrafów
- komunikacji
Administracja terytorialna
Wojewoda przedstawiciel rządu na terenie województwa, szef administracji   ogólnej   i zespolonej, powoływany przez Prezydenta, podlegał ministrowi spraw wewnętrznych
Starosta powiatowy przedstawiciel rządu na terenie powiatu, zwierzchnik administracji ogólnej na tym obszarze, mianowany przez ministra spraw wewnętrznych, podlegał wojewodzie
Administracja samorządowa funkcjonowała na dwóch najniższychszczeblach podziału administracyjnego w gminach i powiatach
-rady gminne i rady miejskie
-rady powiatowe składające się z przedstawicieli rad gminnych z terenu
powiatu
-sejmiki wojewódzkie &#8211; składające się z przedstawicieli rad
powiatowych

27. Konstytucja marcowa i kwietniowa.

17 marca 1921 r. odrodzone państwo polskie przyjęło oficjalna nazwę Rzeczypospolitej Polskiej- nastąpiło to na mocy Konstytucji Marcowej.

Konstytucja marcowa

• Polska jako republika z dwuizbowym parlamentem i systemem parlamentarno-gabinetowym

• Władzę ustawodawczą pełnił Sejm i Senat - dwie izby utworzone na wzór francuski - pochodzą z demokratycznych, pięcioprzymiotnikowych wyborów

• Władzę wykonawczą sprawował prezydent i rząd - głowę państwa wybierały połączone w Zgromadzenie Narodowe obie izby parlamentu;

Uprawnienia prezydenta:

1. Reprezentował państwo

2. Był zwierzchnikiem sił zbrojnych, ale bez prawa osobistego dowodzenia

3. Obsadzał wyższe stanowiska cywilne

4. Posiadał prawo łaski

5. Mianował prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek poszczególnych ministrów

6. Ministrowie odpowiadali solidarnie za politykę rządu, a indywidualnie za działalność własnych resortów

7. Konstytucja Marcowa zawierała obszerny katalog demokratycznych swobód obywatelskich

Krytyka Konstytucji Marcowej doprowadziła do zbrojnego przewrotu wojskowego.

Zamach stanu zorganizowany w maju 1926 r. przez Józefa Piłsudskiego spowodował uchwalenie zmiany konstytucji tzw. nowelę sierpniową

Nowela sierpniowa wzmacniała uprawniania prezydenta i rządu kosztem sejmu i senatu - prezydent otrzymał m.in. prawo rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji oraz prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy.

Konstytucja kwietniowa

Po uchwaleniu noweli sierpniowej rozpoczęły się rządy Sanacji - głównym jej celem była zmiana konstytucji .

Przedstawiona na posiedzeniu sejmu teza nowej ustawy zasadniczej została uchwalona przez większość prorządową po opuszczeniu sali obrad przez opozycję - od 23 kwietnia 1935 r. zaczęła obowiązywać Konstytucja Kwietniowa.

• Odeszła od zasady trójpodziału władzy;

• Zerwała z systemem parlamentarno-gabinetowym;

• Zwierzchnikiem wszystkich władz ustanowiła prezydenta;

Uprawnienia prezydenta:

1. Prawo wydawała dekretów z mocą ustawy

2. Inicjatywę ustawodawczą łącznie z inicjatywą w sprawie zmiany konstytucji

3. Prawo veta zawieszającego wobec ustaw

4. Prawo rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji

5. Możliwość mianowania części senatorów

6. Możliwość wskazania swego następcy na urzędzie

• Na skutek rozbudowy kompetencji prezydenta znaczenie parlamentu zostało ograniczone;

• Wejście konstytucji kwietniowej w życie oznaczało odrzucenie ustroju liberalno-demokratycznego i zwrot w kierunku rządów autorytarnych.

29. Administracja PRL.

Po II wojnie światowej władze komunistyczne dążyły do ograniczenia roli samorządu terytorialnego. Początkowo przywrócono część uregulowań z czasów II Rzeczypospolitej, co było podyktowane względami praktycznymi. Później jednak, naśladując wzorce radzieckie, samorząd terytorialny został zlikwidowany, a zastąpiła go hierarchiczna konstrukcja rad narodowych.

22 lipca 1944 roku Manifest PKWN, odrzucający konstytucję kwietniową, przywracający niektóre demokratyczne zasady konstytucji marcowej. Wprowadzenie terenowych rad narodowych: wojewódzkich powiatowych i gminnych, a także "upełnomocnionych przedstawicieli" Krajowej Rady Narodowej. Dekretem z 21 sierpnia 1944 roku przywrócono wojewodów i starostów.
Dekret PKWN z 23 listopada 1944 roku o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego:
Przywrócenie organów wykonawczych samorządu; zarządów gminnych, miejskich, wraz z wójtami, burmistrzami i prezydentami, oraz wydziałów powiatowych.
Wprowadzenie samorządu wojewódzkiego - miał on posiadać organ przedstawicielski wybierany w wyborach powszechnych (po raz ostatni stwierdzenie, iż kobiety i mężczyźni mają równe prawa). Wydział wojewódzki - organ wykonawczy, w którego skład wchodziło 6 radnych, którzy otrzymali największą liczbę głosów. Osoby te jednak musiały mieć min. 5 lat stażu w administracji rządowej lub samorządowej. Kadencja tego organu: 5 lat.
Dekret doprowadził do zaistnienia dualizmu władzy samorządowej i administracji ; istnienie obok siebie pionu administracji rządowej oraz pionu administracji samorządowej i rad narodowych. Rozbudowanie administracji niezespolonej szczególna pozycja wojewódzkich i powiatowych organów Bezpieczeństwa Publicznego i Milicji Obywatelskiej.
Zgodnie z postanowieniami dekretu, samorząd wykonywał zadania o charakterze lokalnym, nie zastrzeżone na rzecz innych organów (zasada domniemania kompetencji). Wykluczenie spod kompetencji samorządu: poczta, sprawy zagraniczne i handel, wymiar sprawiedliwości, bezpieczeństwo obrotu handlowego, sprawy wojskowe (np. aprowizacja wojska); 50 km ; pas
administracji wojskowej przy linii frontu.
W dekrecie przede wszystkim uregulowano status szczebla gminnego. Podwójne podporządkowanie: organom wyższego szczebla i organom administracji rządowej; kierownikowi resortu administracji
(podobnie jak w ustawie "scaleniowej" z 1933 roku).
11 września 1944 roku Ustawa o organizacji i zakresie działania rad narodowych: rady organami uchwałodawczymi samorządu terytorialnego, a ponadto opiniowały kandydatury na stanowiska wojewody i starosty, mogły też wnioskować o ich odwołanie, prezydia rad miały sprawować też tzw. kontrolę społeczną nad organami rządowej administracji. Nowelizacja tej ustawy z 1946 roku odwrócenie kolejności zadań: rady organami planowania działalności publicznej i kontroli, a wykonywanie zadań organów uchwałodawczych samorządu stało się zadaniem zleconym.
Lata 1949-1950 to całkowita recepcja rozwiązań radzieckich (centralizm demokratyczny).
Ustawa z 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej:
zniesienie samorządu terytorialnego, zniesienie terenowych organów administracji rządowej zespolonej (wojewodów, wicewojewodów, starostów, wójtów, wydziałów wojewódzkich i
powiatowych), cała władza dla rad narodowych, w ich ramach organami administracji
samorządowej prezydia rad (organy wykonawczo-zarządzające). Podwójne podporządkowanie prezydiów (poziome: radzie narodowej i pionowe :prezydium wyższego stopnia, prezydia wojewódzkie podporządkowane były Radzie Ministrów). Rady narodowe były terenowymi jednolitymi organami władzy państwowej w gminach, dzielnicach większych miast, miastach, powiatach i województwach. Na szczycie hierarchicznego systemu rad Rada Państwa (powstała w 1947 roku, od 1952 roku emanacja Sejmu). Zadania rad określone zostały bardzo szeroko:
kierowanie działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną, ochrona porządku publicznego, własności społecznej i praw obywateli, uchwalanie terenowych budżetów i planów gospodarczych, nadzorowanie ich wykonania, współdziałanie w obronności państwa. Na czele prezydium rady stał przewodniczący. Prezydia dzieliły się na wydziały, zarządzające poszczególnymi dziedzinami spraw rady narodowej.

2 | Strona

---