Opracowane Pytania Makroekonomia K.Hajder sem V
1. Protekcjonizm w merkantylizmie.
2. Cechy gospodarki kapitalistycznej w ujęciu klasyków.
3. Funkcje państwa-budżet w ujęciu A. Smitha
4. Podatki według A. Smitha
5. Ortodoksyjna teoria finansów
6. Prawo rynku J.B. Say
7. Pojęcie i fazy cyklu koniunkturalnego
8. Przyczyny kryzysu 1929-1933
9. Cechy i przebieg kryzysu lat trzydziestych a cykl koniunkturalny
10. Program New Deal
11. Polityka Keynesa wobec polityki państwa.
12. Postkeynesizm a efektywność rozwoju gospodarki
13. Ujemne strony interwencjnalizmu
14. Zasady reganomiki
15. Podstawy Thatcheryzmu
16. Efekty Reganomiki i Thatcheryzmu
17. Produkt krajowy brutto a dochód narodowy
18. PKB per capita - determinanty zniekształceń
19. Wskaźnik HDI
20. Inflacja i jej rodzaje
21. Po jecie i rodzaje bezrobocia
22. Monetarystyczna interpretacja inflacji a krzywa Phillipsa
23. Budżet państwa
24. Deficyt i nadwyżka budżetowa
25. Podatek pośredni i bezpośredni
1. Protekcjonizm w merkantylizmie.
Merkantylizm - (XVI -XVII w. z włoskiego mercante - kupiec bogacący się na handlu, handlowiec). Merkantylizm, jak każda inna doktryna, miał swoich wybitnych przedstawicieli. Sam merkantylizm ma zdecydowanie charakter praktyczny aniżeli teoretyczny. Merkantyliści uważają, że nad wszystkim powinna panować interwencja państwa. Państwo powinno regulować wszystkie dziedziny życia gospodarczego. Polityka wewnętrzna miała wpływać na ograniczenie handlu z zagranicy, podatków, ceł, podejmowanie transakcji z zagranicy. Według merkantylistów polityka opierała się na protekcjonizmie handlu. Protekcjonizm państwowy - państwo powinno go stosować, popierać, ułatwiać, pomagać w dziedzinie wytwarzania i wymiany międzynarodowej. Merkantyliści krzyczeli głównie w imieniu kapitału kupieckiego bankierów.
2. Cechy gospodarki kapitalistycznej w ujęciu klasyków.
Charakterystyczne dla kapitalizmu jest specyficzne zróżnicowanie wielkich grup społecznych na: 1) pracowników, których głównym źródłem utrzymania jest praca najemna i którzy nie mogą podjąć samodzielnej działalności gospodarczej ze względu na brak odpowiednich środków bądź nie decydują się na taką działalność z innych przyczyn; 2) właścicieli kapitału — przedsiębiorców, posiadających odpowiednie środki w postaci kapitału obejmującego: aktywa finansowe, budynki, maszyny, środki transportu, ziemię. Klasycy dowodzili, że w warunkach wolnej konkurencji dokonuje się optymalna alokacja zasobów pracy i kapitału pomiędzy poszczególne gałęzie produkcji i gospodarka rozwija się zgodnie z potrzebami społeczeństwa. W gospodarce kapitalistycznej nie może wystąpić zjawisko ogólnej nadprodukcji. Fizjokraci zbudowali system ekonomiczny, który zakładał, że najważniejszą rolę w gospodarce powinien odgrywać rynek- max. korzyści, min. kosztów: skłania rynek do aktywności, która zapewnia max. rozwoju gospodarki. Należy otwierać granice, wolny handel, nie budować sztucznych barier.
3. Funkcje państwa-budżet w ujęciu A. Smitha
Według Smitha rola państwa jest szkodliwa w gospodarce. Tworzenie bogactwa nie jest zadaniem rządu lecz prywatnych przedsiębiorców. Państwo o ograniczonych funkcjach nie mogło utrudniać handlu międzynarodowego. Stworzył on ideę państwa tzw. „państwo stróżem nocnym". Według Smitha państwo spełnia 3 funkcje:
- obronna zewnętrznie (granice państwa)-obowiązek ochrony społeczeństwa przed inwazją ze strony innych niezależnych społeczeństw
- utrzymywanie bezpieczeństwa wewnątrz kraju- przestrzeganie sprawiedliwości
- utrzymywanie aparatu państwa(np., więziennictwo)
Smith uważał, ze państwo nie powinno wkraczać w politykę społeczną, nie powinno leczyć, nie powinno uczyć. Wszystko należy pozostawić rynkowi. Rodzina-jest najważniejsza, jeśli ktoś jest jej pozbawiony wówczas należy Uczyć na pomoc organizacji społecznych, a nie na pomoc państwa
Na gruncie tych wszystkich celów powinna się opierać polityka podatkowa. Aprobowane przez Smitha działania państwa miały mieć charakter subsydiarny
4. Podatki według A. Smitha
Smith podkreślał, że dochody, które musząpokrywać wydatki państwa mogą pochodzić albo z jakiegoś funduszu niezależnego od dochodów ludności, który stanowi własność panującego lub państwa, albo z dochodów ludności. Był przeciwnikiem opodatkowania podstawowych artykułów konsumpcyjnych oraz płać, gdyż zwiększa to koszt siły roboczej A. Smith stworzył kilka zasad podatkowych:
1. ZASAD A DOGODNOŚCI PODATKÓW
To podatki proste, zrozumiałe dla każdego, niskie, nie ograniczające podatników. Powinny być one pobierane w takim czasie i w taki sposób, aby podatnikowi było jak najdogodniej je zapłacić.
2. ZASADA PROPORCJONALNOŚCI
Twierdził on, ze poddani każdego państwa powinni przyczyniać się do utrzymywania rządu w jak najściślejszym stosunku do ich możliwości, czyli proporcjonalnie do dochodu, jaki każdy z nich pod opieką państwa uzyskuje.
Podatki nie powinny zmieniać struktury dochodowej podatników, powinny być neutralne, to tzw, podatek jednolity procentowo
3. ZASADA TANIOŚCI PODATKÓW
Podatki powinny być ściągane jak najmniejszym kosztem, aby ich efekt skarbowy był jak największy. Oznacza, ze powinny być one tak skonstruowane, aby nie potrzeba było zbyt dużej ilości urzędników do kontroli, nie powinny wpływać one hamująco na ludność.
4. ZASADA DOTYCZĄCA PRYMATU PODATKÓW POŚREDNICH NAD BEZPOŚREDNIMI
Smith był przeciwnikiem podatków bezpośrednich a więc także podatków dochodowych, gdyż podatki takie wiążą się z uciążliwą kontrola podatników, co z jednej strony zagraża ich wolności indywidualnej, a z drugiej krępuje aktywność gospodarczą, a to hamuje rozwój ekonomiczny całego społeczeństwa. Podatki pośrednie- zakłócają neutralność, dotykają te jednostki, które w 100% konsumują. W polityce budżetowej należy dbać, aby były zrównoważone wszelkie deficyty. Są one niekorzystne tworzą dług publiczny, co z kolei ogranicza rozwój i jest niemoralne.
5. Ortodoksyjna teoria finansów
To subnurt, którego przedstawicielem jest J. B. SAY. Uważa on, iż należy dbać o pełną stabilną, równowagę budżetową Skala podatkowa powinna opierać się na efekcie regresywnym( największe ciężary podatkowe powinni ponosić najubożsi, natomiast najmniejsze najbogatsi), im więcej pieniędzy pozostanie kapitalistom tym więcej oni będą wstanie zainwestować a inwestycje są źródłem dobrobytu społecznego.
6. Prawo rynku J.B. Say
Jean Babtiste Say twierdził, iż w gospodarce kapitalistycznej nie może wstąpić zjawisko ogólnej nadprodukcji. Łączna podaż towarów, bowiem równa się łącznemu popytowi. Zanim wytworzymy towar, tworzymy rynek dla innych produktów. Popyt jest więc tylko odwrotną stroną produkcji podaży. Zjawiska jak nadprodukcja czy bezrobocie mogą występować tylko w krótkim okresie, jako przejściowe zakłócenia, którym wolność ekonomiczna będzie się skutecznie przeciwstawiać. "Dopóki nikt nie wtrąca się do systemu, zawsze będzie on doskonale dopasowywał się, samoregulował, gdyż każdy akt produkcji zawsze wytwarza efektywny popyt niezbędny do nabycia produktu" - pisał Jean Baptiste Say. Uważał on, że wszelkie kryzysy w gospodarce mają charakter przejściowy i wynikają z falującego cyklu koniunkturalnego. Faza kryzysu jest potrzebna by oczyścić rynek np. ze źle dobranego profilu produkcyjnego, dlatego państwo nie powinno oddziaływać w momencie kryzysu, dojdzie do automatycznych stabilizatorów rynku.
7. Pojęcie i fazy cyklu koniunkturalnego
Historyczny rozwój gospodarki rynkowej wskazuje, że wzrost dochodu narodowego, a
zwłaszcza wzrost produkcji przemysłowej ulega powtarzającym się — mniej lub bardziej
regularnym ~ wahaniom. Czasami bywa to wahanie łagodne, a czasami wręcz katastroficzne
(łata 1929-33). Ekonomiści wyróżnili w tych badaniach 4 podstawowe fazy:
1\ kryzys (lub recesja w zależności od skali spadku produkcji)
2\ depresja (lub dno kryzysu)
3\ ożywienie gospodarcze,
4\ wysoka koniunktura (rozkwit gospodarczy).
Cykl koniunkturalny zaczyna się od załamania wzrostu gospodarczego i trwa przez fazę depresji, ożywienia i wysokiej koniunktury aż do nowego załamania gospodarczego, rozpoczynającego nowy cykl gospodarczy. Faza ożywienia charakteryzuje się rosnąca sumą wydatków inwestycyjnych, wzrost dochodu narodowego, wzrost zatrudnienia oraz wzrost wydatków konsumpcyjnych. Szczytowy stan koniunktury ma miejsce wówczas gdy inwestycje osiągają swój najwyższy poziom i dalej już przestają rosnąć. Załamanie gospodarcze jest nazywane kryzysem nadprodukcji, może być spowodowane różnymi przyczynami prowadzącymi do wyczerpania się motywacji do zwiększania nakładów inwestycyjnych np. rosnące koszty produkcji, zahamowanie wzrostu popytu, rosnąca stopą procentową od kredytów inwestycyjnych. Każdy z tych czynników będzie wpływał hamująco na wydatki inwestycyjne przedsiębiorców i głębokość spadku inwestycji decyduje o ostrości i długotrwałości załamania gosp. Zaczyna się ono od kurczenia zamówień na urządzenia wytwórcze i wycofywanie się z wielu zawartych kontraktów budowlanych. Przejście w fazg depresji spowodowane jest dalszym kurczeniem się wydatków inwestycyjnych, rosnące trudności sprzedaży, wiele małych i słabszych przedsiębiorstw bankrutuje. Banki komercyjne maksymalnie ograniczają kredyty. Przejście w fazą ożywienia. W tym okresie rośnie powoli zatrudnienie, wyczerpują się nagromadzone w przeszłości zapasy, tańsze kredyty zachęcają do zwiększenia wydatków inwestycyjnych, rosną kursy akcji i obligacji. W ten sposób rozwija się ożywienie obejmując coraz to nowe dziedziny życia gospodarczego i wciągu2-3 lat osiąga nowa fazę szczytowego rozwoju.
8. Przyczyny kryzysu 1929-1933
1\ niestabilność globalnego popytu, czego skutkiem był spadek inwestycji i konsumpcji (wskutek wzrostu niepewności działania i załamania się zaufania inwestorów), a także: czynniki demograficzne, regres w budownictwie, negatywny wpływ ustawy celnej,
2\ redukcja podaży pieniądza; w latach 1930-33 w USA jedna trzecia banków zbankrutowała, w konsekwencji czego nastąpiła znacząca redukcja podaży pieniądza,
3\ nieoczekiwana deflacja; w latach 1929-33 wystąpiła spirala zadłużenia i deflacji, co przyczyniło się do bankructwa banków i pogłębienia się kryzysu,
A funkcjonowanie technicznie wadliwego systemu waluty złotej, co - przy nieoczekiwanej deflacji w USA - doprowadziło do rozprzestrzeniania się skutków kryzysu między krajami
9. Cechy i przebieg kryzysu lat trzydziestych a cykl koniunkturalny
Panująca w drugiej połowie lat dwudziestych korzystna koniunktura w gospodarce światowej, uległa drastycznemu załamaniu jesienią 1929 roku. Załamanie nastąpiło najpierw w USA, po tzw. czarnym czwartku, czyli po tzw. panice na giełdzie nowojorskiej na Wall Street, kiedy to gwałtownie spadły praktycznie ceny wszystkich akcji, pociągając za sobą łańcuch bankructw i zadłużenia, które rozprzestrzeniały się stopniowo na prawie wszystkie kraje (poza ZSRR) obejmując wszystkie dziedziny życia gospodarczego. Pojawiły się kryzysy nadprodukcji, polegające na tym, że podaż przewyższała popyt - nie można było sprzedać wyprodukowanych dóbr, skutkiem czego spadały ceny. Gdy spadły poniżej kosztów produkcji, działalność gospodarcza przestawała się opłacać. Pracodawcy zwalniali ludzi, rosło bezrobocie. Utrata pracy przez miliony ludzi - w USA bezrobocie sięgnęło wg dostępnych danych 1/3 siły roboczej. Spadek produkcji przemysłowej sięgnął w niektórych krajach 50% (Polska, USA), a szczególnie silnie odczuło kryzys rolnictwo. Wolumen handlu światowego zmalał z 3 miliardów (ówczesnych) dolarów w roku 1929 do mniej niż jednego miliarda w roku 1933. Poprawa sytuacji gospodarczej nastąpiła w 1933 r. w Polsce dopiero po 35. Pod względem zasięgu geograficznego, rozmiarów recesji i czasu trwania przerastał on wszystkie poprzednie kryzysy gosp.
10. Program New Deal
Nowy Ład (ang. New Deal) to program reform ekonomiczno-społecznych wprowadzonych w USA przez prezydenta Roosevelta. Po objęciu urzędu prezydenta gospodarka amerykańska znajdowała się w krytycznej fazie kryzysu. W celu przezwyciężenia depresji gospodarczej Kongres uchwalił za sprawą Roosvelta różne ustawy, które stały się podstawa polityki ekonomicznej nowego ładu (New Deal). Pakiet ustaw przewidywał: zasiłki dla najuboższych wydawane w formie bonów żywnościowych; prawo do zasiłku dla bezrobotnych, dla matek samotnie wychowujących dzieci; wprowadzono system emerytalny; wprowadzono ograniczenia zatrudniania młodocianych do 16 roku życia; wprowadzono przepisy, które liberalizowały funkcjonowanie związków zawodowych; ustawa przewidywała szereg instrumentów rynku pracy. Program New Deal:
1\ stworzenie agencji inwestycyjno-kredytowych zasilanych częściowo z budżetu państwa, miały one finansować programy w tak zwanych sferach nie podażowych by tworzyć miejsca pracy (budownictwo autostrad, kolei, elektryfikowanie wsi), Roosvelt uważał, że państwo w tym celu powinno poruszyć deficyt i dług publiczny,
2\ subwencjonowanie rolnictwa, wsparcie rolnictwa w niektórych obszarach słabiej rozwiniętych gospodarczo by uniknąć kosztów związanych z realizacją życia, polityką społeczną
3\ wprowadzenie przepisów antymonopolowych, służyło to obniżeniu cen, większej konkurencyjności, spadek cen zaowocował większym popytem,
4\ stworzenie Federalnej Komisji Handlu maiło przeciwdziałać nieuczciwym praktykom biznesu,
5\ wprowadzenie nowej ustawy o bankach w celu przywrócenia zaufania inwestorów i klientów do sektora bankowego, ustawa ta wprowadzała obowiązkowe rezerwy i depozyty, stworzono możliwość udzielania rządowych gwarancji depozytu (w tamtych czasach świadczyło to o stabilności banku).
11. Polityka Keynesa wobec polityki państwa.
J.M.Keynes jest uważany za twórcę nowoczesnej makroekonomii. Podstawy teorii K. wyłożył w swojej pracy" Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza" która dokonała przewrotu w ekonomicznym myśleniu zjawiskach gospodarczych i szybko zyskała sobie wielu zwolenników wśród młodszej generacji ekonomistów. Idea tej teorii ukształtowała się pod silnym wpływem wielkiej depresji gospodarczej w świecie kapitalistycznym, której towarzyszyło masowe bezrobocie, niski stopień wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych i duże dysproporcje w podziale dochodów pomiędzy różne grupy ludności. K. krytykował prawa rynku Saya, z którego wynikał że każda podaż stwarza dla siebie popyt. K. wykazał że nagromadzone przez podmioty gspod. Oszczędności nie przekształcają się automatycznie w inwestycje dlatego nie występuje automatyczna równowaga między wzrostem produkcji i wzrostem wydatków.Teoria K. zbudowana jest na zasadzie triady obejmującej diagnozę, zagrożenia i terapię, powstała jako reakcja na wielki kryzys eknomiczny,wystąpił wtedy spadek PKB i wzrost bezrobocia Spadł poziom inwestycji ii notowania giełdowe. .Keynes proponował
-Zwiększenie progresji opodatkowania wysokich dochodów przy jednoczesnym wzroście świadczeń społecznych na rzecz grup biedniejszych.
-Preferencje dla działalności inwestycyjnej- obniżenie stopy podatkowej od zysków przeznaczonych na inwestycje- mechanizm bezpośredniej zachęty do inwestowania. -Odpowiednia manipulacja wielkością globalnych wydatków rządowych — np. na inwestycje i roboty publiczne
Główne założenia szkoły Keynesa -Produkcja określana jest przez globalny popyt -Zmiana ilości pieniądza wpływa na zatrudnienie
-Bezrobocie to efekt niedostatecznego popytu Państwo powinno być aktywne na scenie fiskalnej i monetarnej państwa.
W latach 70 gospodarki zbudowane w oparciu o silny interwencionizm zaczęły jednak cierpieć na liczne przypadłości, takie jak systematyczny wzrost bezrobocia przy jednoczesnym wzroście inflacji, oraz brak pozytywnej reakcji rynku na interwencjonistyczne pobudzanie, które to przypadłości były niewytłumaczalne w świetle teorii Keynesa. Go spodarki te zaczęły tracić rozpęd, a ich rządy popadać w coraz większe zadłużenie.Na skutek tego pod koniec lat 70 nastąpił odwrót od tej teorii a popularność zaczęły odzyskiwać szkoły ekonomiczne wychodzące z zasad klasycznej ekonomii w tym zwłaszcza monetaryzm i ekonomia neoklasyczna.
12. Postkeynesizm a efektywność rozwoju gospodarki
Teoria K. skłoniła wielu wybitnych ekonomistów do jej rozwijania w postaci analiz dynamicznych .Ukształtował się w tych badaniach nurt zwany ekonomią postkeynesowską, który odrzucał analizę w warunkach doskonałej konkurencji i nawiązywał do teorii niedoskonałej konkurencji. Teoria ta zakładała niepełną informację dla wszystkich podmiotów gosp.i rodziła niepełną potrzebę uwzględnienia ryzyka w podejmowaniu decyzji gosp. Stanowiło to podstawę do rozwijania teorii monopolu oligopolu oraz opracowania innych sposobów ustalania cen rynkowych. Szczególne osiągnięcia: postkeynesistów:
-analiza procesów przejściowych przy przechodzeniu gspod. Z jednego stanu zrównoważonego wzrostu do drugiego przy zmianie technik wytwarzania i zmianie proporcji podziału dochodu narodowego pomiędzy zyski i place w dwusektorowej gosp. wytwarzającej finalne dobra inwestyc. I dobra konsum
-N. Kaldor wprowadził do statycznej teorii K. punkty zwrotne w górnym i dolnym poziomie wydatków inwestycyjnych i wyjaśnił jak działa inwestycyjny mechanizm cyklicznej niestabilności k. makroekonmi
13. Ujemne strony interwencjnalizmu
Interwencjonizm państwowy, polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg
procesów gospodarczych. Przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego. Zwolennicy
interwencjonizmu wskazują na trzy główne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu
uznanego za niezbędny, a nawet korzystny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego,
którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych oraz
podniesienie tempa wzrostu gospodarczego. Do głównych narzędzi pozwalających realizować
politykę interwencjonizmu należą:
1) podejmowanie przez państwo przedsięwzięć inwestycyjnych pozwalających zwiększyć
zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (np. roboty publiczne);
2) dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja;Polityka
mterwencjonizmu wynikała z analizy doświadczeń ZSRR, który w okresie 1930-1933 jako
jedyny kraj zwiększył produkcję. Teoretyczną podstawę dla przeniesienia doświadczeń
radzieckich do państw kapitalistycznych stworzył John Keynes: naukowo uzasadnił celowość
włączania się państwa w procesy gospodarcze. Doświadczenia W. Kryzysu podważyły wiarę
w samoczynne zdolności regulacyjne gospodarki rynkowej, rządy dążyły do kreowania
dodatkowego popytu poprzez:
1. Środki bezpośrednie, tj. prowadzenie na dużą skalę robót publicznych i rozbudowa
infrastruktury miała zwiększyć popyt na dobra inwestycyjne oraz za pośrednictwem
wzrostu zatrudnienia także i na dobra konsumpcyjne:
M rozbudowa infrastruktury (np. zagospodarowanie doliny rzeki Tennessee w USA- budowa wielu elektrowni wodnych, regulacja żeglugi i zapobieżenie powodziom)
- - M zamówienia wojskowe (Niemcy)
- M wzrost konsumpcji ludności i ochrona poszczególnych jej grup (np. rolników) poprzez skup państwowy, płacenie "postojowego" miało prowadzić do redystrybucji dochodów i wzrostu konsumpcji właśnie — r
- M mutację tych dwóch, tzn jedno i drugie (Polska, gdzie starano się spowodować wzrost konsumpcji ludności oraz uzbroić armię)
2. Środki pośrednie: kontrolowane zwiększenie ilości pieniądza w obiegu, obniżenie stopy procentowej, progresywne opodatkowanie wysokich dochodów oraz zwiększanie świadczeń społecznych na rzecz najuboższych miały zwiększyć popyt, rentowność inwestycji oraz zniechęcić do oszczędzania. W państwach faszystowskich rządy ściśle kontrolowały handel zagraniczny i zagraniczne obroty pieniężne. Interwencjonizm zakładał, że gospodarka w okresie wychodzenia z załamania gospodarczego w celu zapobiegnięcia wystąpienia kolejnego kryzysu albo ostatecznego załamania się gospodarki wymaga nadzoru rządu nad bankami, kredytem, inwestycjami i produkcją w celu zapewnienia wzrostu wytwórczości i zatrudnienia oraz poprawawienia opłacalności procesów gospodarczych. Oznaczał zerwanie z polityką deflacyjną oraz utrzymywaniem stałości waluty, dopuszczał deficyty budżetowe, kontrolowaną inflację oraz powolną deprecjację waluty. Występowała także ingerencja w międzynarodowe stosunki gospodarcze, tzn. Wprowadzanie wysokich stawek celnych, operowanie subsydiami, różnorodnych zakazów importu i eksportu, określane wspólnym mianem działań protekcjonistycznych. Spowodowane było chęcią ochrony własnego rynku przed obcą, nie zawsze uczciwą konkurencją. Stosowano także dumping, czyli sprzedawano towary za granicą poniżej kosztów wytworzenia w kraju (Polska sprzedawała cukier za 1/4 ceny z rynku wewnętrznego, podobnie robiły Niemcy).
14. Zasady reganomiki
Reganomika swoją nazwę zawdzięcza polityce gospodarczej prezydenta Ronalda Raegana, (niektórzy twierdzą, że zapoczątkowanej za Cartera). Reganomika, przypominam, polegała na prywatyzacji, deregulacji, ograniczeniu wydatków budżetowych, ulgach podatkowych restrykcyjnej polityce pieniężnej i ograniczaniu interwencjonizmu przy równoczesnym wzroście wydatków zbrojeniowych
Reaganomika była zatem połączeniem koncepcji podażowych i monetarystycznych.Teoria ta mówiła, że główne źródła trudności gospodarczych leżą po stronie podaży. Dążyła ona do prywatyzacji sektora publicznego, decentralizacji, hamowania rosnącej inflacji oraz, jak już wspomniano, ograniczania podatków, co z jednej strony zmniejszyło wpływy do budżetu państwa, ale również pobudziło prywatne inwestycje. Wysokie wydatki na cele militarne spowodowały znaczny wzrost deficytu budżetowego, ale także wyraźnie pobudzały popyt. Wysoki był również poziom stóp procentowych, aprecjacja amerykańskiego dolara oraz pogorszenie bilansu handlu zagranicznego, które objawiało się nadwyżką importu. W latach osiemdziesiątych pojawiły się niepokojące zjawiska recesyjne, mimo że udało się zahamować inflacie.Reaganomika miała również niebagatelny wpływ na zainteresowanie inwestycjami na giełdach papierów wartościowych , czyli ze wzrostem zainteresowania kulturą inwestycji międzynarodowych w papiery wartościowe. Polityka Ronalda Reagana wiązała się bowiem z prywatyzacjami wielkich, państwowych przedsiębiorstw. Stosowano ulgi podatkowe dla inwestujących w akcje i zachęcano obywateli do lokowania kapitału w prywatnych funduszach oszczędnościowych . Towarzysząca tym działaniom hossa na rynkach akcji w pozytywny sposób wpływała na decyzje zarządów giełd dotyczące ekspansji o zasięgu ponadnarodowym
15. Podstawy Thatcheryzmu
Thatcheryzm, poglądy i będąca ich wynikiem polityka M. Thatcher, wieloletniego premiera Wielkiej Brytanii. Potem również nazwa podobnej linii w programach prezentowanych przez polityków z innych państw. Termin thatcheryzm został ukuty przez krytyków z lewej strony brytyjskiej sceny politycznej ("Partia Pracy) i początkowo ani konserwatyści, ani sama Thatcher nie posługiwali się nim ponieważ implikowałoby to, iż idee, które ona prezentuje są jej wysoce osobistą wizją świata. Tymczasem "Żelazna Dama" realizowała w praktyce elementy teoretyczne zaczerpnięte z ideologii konserwatyzmu, neoliberalizmu i monetaryzmu. W publicystyce najczęściej podkreśla się jej liberalne cechy, określając samą Thatcher, jako przedstawicielkę dokładnie i precyzyjnie realizowanego kapitalistycznego indywidualizmu. Thatcher wskazywała na to, iż rozrośnięte państwo opiekuńcze w formie proponowanej przez Partię Pracy prowadzi do demoralizacji obywateli, utraty motywacji i chęci do działania, a nadmierny interwencjonizm państwowy prowadzi do ograniczania wolności osobistej jednostki. Społeczeństwo ma być zbudowane na zasadzie hierarchicznej, której podstawąjest rodzina, wspólnota gminna, jedność narodowa i patriotyzm. Wolność ekonomiczna musi być sprzężona z odpowiedzialnościąjednostki za własne czyny i odnową moralną społeczeństwa w duchu religii anglikańskiej, której podstawę stanowi Biblia. Podstawą, wolności ekonomicznej jest własność prywatna, która musi być prawnie zagwarantowana, a wolny rynek jest podstawowym mechanizmem rozdziału bogactwa. Wolny rynek implikuje równość szans i wolną konkurencję. Wolny rynek, to także wolność wyboru, co oznacza redukcję interwencjonizmu państwowego oraz zlikwidowanie monopolistycznej pozycji związków zawodowych, która zagraża także pozycji i autorytetowi rządu, który powinien być "rządem silnym i minimalnym" ingerującym w mniej sfer życia obywateli niż dotychczas oraz wolnym od innych form monopolu władzy. Rola państwa zostaje więc ograniczona do minimum, interwencjonizm państwowy i idee państwa dobrobytu - odrzucone. Państwo ma natomiast zadanie utrzymać w ryzach finanse publiczne (walka z inflacją, utrzymanie równowagi budżetowej, czego teoretyczne podstawy daje monetaryzm), uwolnić mechanizmy rynkowe, zapewnić wszelkimi środkami porządek publiczny. Doktryna thatcheryzmu mówi również o działalności państwa na zewnątrz wskazując, iż polityka zagraniczna Wielkiej Brytanii powinna prowadzić do umocnienia jej pozycji na arenie międzynarodowej i odrodzenia się jej jako mocarstwa. Rezultatem tych poglądów było przeprowadzenie denacjonalizacji kluczowych gałęzi gospodarki, co uwolniło budżet od obciążeń dotacjami i subsydiami, a całą gospodarkę od tradycyjnych i nienowoczesnych gałęzi - górnictwa i przemysłu stoczniowego, co też zwielokrotniło w pierwszej fazie bezrobocie i wywołało falę bankructw. Protesty związków zawodowych, strajki płacowe zdławiono przez zmianę ustawodawstwa ograniczającego prawo do strajków i obciążającego odpowiedzialnością finansową strajkujących. Polityka finansowa i podatkowa zredukowała inflacje oraz pobudziła rozwój kraju, który zaczął być też konkurencyjny w nowoczesnych działach produkcji przemysłowej. Niskie ceny podstawowych produktów pozwoliły na zabezpieczenie potrzeb najuboższych grup społecznych, podtrzymując tezę o solidarności i harmonii narodowej. W polityce zagranicznej thatcheryzm oznaczał opowiadanie się za strefą wolnego handlu w całej Europie, ograniczaniem ponadnarodowych funkcji Wspólnot Europejskich, budowaniem wpływu Wielkiej Brytanii na politykę światową poprzez ścisłe więzi ze Stanami Zjednoczonymi oraz próbę odegrania znaczącej roli w nawiązywaniu dialogu z ZSRR. Thatcheryzm był jednym z nurtów tzw. neokonserwatyzmu (obok tzw. reaganomiki prezydenta Stanów Zjednoczonych R. Reagana), który łączył nowoczesny liberalizm gospodarczy z konserwatywnym systemem wartości.
16. Efekty Reganomiki i Thatcheryzmu
Wskutek polityki Margaret Thatcher już na początku lat osiemdziesiątych odnotowano wzrost gospodarczy, zmniejszenie podatków oraz spłaszczenie krzywej progresji podatkowej. Gospodarka brytyjska została wyprowadzona z zapaści, a rosnąca inflacja opanowana. Spadek Dochodu Narodowego został zahamowany, a konkurencyjność brytyjskich przedsiębiorstw wzrosła na arenie międzynarodowej. Wzrósł także prestiż kraju. Zmniejszenie cen podstawowych produktów skutkowało możliwością zabezpieczenia potrzeb najuboższej ludności. Negatywnym efektem był wzrost bezrobocia, które jednak już w latach dziewięćdziesiątych zaczęło spadać. „Żelazna Dama" przywróciła tradycyjny brytyjski model kulturowy. Najważniejsze osiągnięcie Reagana:
znaczne obniżenie podatków, wzrost deficytu budżetowego,
ustabilizowanie amerykańskiego dolara, redukcja inflacji. znaczne obniżenie bezrobocia, zwiększenie tempa rozwoju gospodarczego, do poziomu nie notowanego nigdy wcześniej w historii kraju
17. Produkt krajowy brutto a dochód narodowy
PKB to Produkt Krajowy Brutto (ang. GDP - Gross Domestic Product). Pokazuje wartość finalnych dóbr i usług wytworzonych na terenie danego kraju w gospodarce w jednostce czasu (najczęściej podaje się w ciągu roku). Środki zużywane w procesie produkcji dóbr finalnych nie są uwzględniane w tym wskaźniku. Należy pamiętać, że decydującym kryterium jest geografia. PKB pokazuje wartość towarów i usług wyprodukowanych w jednym kraju, bez względu na obywatelstwo osób biorących udział w procesie produkcji czy kraj, w którym znajduje się centrala koncernu. PKB to jeden z najlepszych mierników dochodu narodowego. Dość dokładnie określa on poziom zamożności kraju. PKB nie uwzględnia kwot amortyzacyjnych. Toteż wzrost PKB nie przekłada się automatycznie na wzrost stopy życiowej. Wielkość produktu krajowego brutto (PKB) należy odróżnić od wielkości produktu narodowego brutto (PNB). PNB jest wartością wszystkich dóbr i usług wyprodukowanych przez obywateli danego kraju oraz przez podmioty z siedzibą na terenie tego kraju, niezależnie od tego, czy obywatele i podmioty te działają w kraju czy za granicą. Wielkość PNB wyznacza się poprzez dodanie do PKB wartości dochodów netto z własności za granicą
18. PKB per capita - determinanty zniekształceń
PKB per capita (ang. GDP per capita) to jeden z najczęściej stosowanych na świecie mierników zamożności państwa (społeczności w nim mieszkającej). Sposób jego obliczania jest bardzo prosty - wartość Produktu Krajowego Brutto danego państwa dzielimy przez liczbę jego mieszkańców. Pojęcie PKB per capita pojawiło się na świecie ze względu na niespójność w podawaniu dochodu narodowego państw jako niepodważalnej miary ich zamożności.
19. Wskaźnik HDI
Wskaźnik Rozwoju Społecznego (ang. Human Development Index, HDI,— czasem określa się go jako Wskaźnik Rozwoju społeczno-ekonomicznego. Wskaźnik używany przez ONZ, który określa poziom życia na podstawie takich mierników jak poziom ubóstwa, stopień analfabetyzmu czy opieka zdrowotna. Wskaźnik został opracowany w 1990 przez pakistańskiego ekonomistę Mahbuba ul Haqa. Od 1993 wykorzystuje go w swoich corocznych raportach oenzetowska agenda ds. rozwoju (UNDP). Jego wartość waha się od 0 do I. Do obliczenia syntnetycznego wskaźnika HDI wykorzystywane są następujące wskaźniki cząstkowe:
- oczekiwana długość życia przy narodzeniu,
- średnia ważona odsetka dorosłych umiejących czytać i pisać oraz odsetka skolaryzacji na wszystkich
- poziomach edukacji.
- poziom analfabetyzmu
- produkt krajowy brutto per capita.
- liczba łóżek szpitalnych na 1000 mieszkańców
20. Inflacja i jej rodzaje
Inflacja to wzrost podaży pieniądza, której skutkiem jest wzrost cen. Kiedy występuje znaczny wzrost popytu, wówczas przedsiębiorstwa zareagują wzrostem cen oferowanych dóbr i usług. We współczesnej gospodarce światowej występuje ona powszechnie, choć z różnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, wyrażająca w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu przyjętego przez ustawę. Początkowo procesy inflacyjne występowały tylko w okresach ożywienia koniunktury gospodarczej. Współcześnie towarzyszą one każdej fazie cyklu gospodarczego. Ograniczenie inflacji lub przeciwdziałanie jej wystąpieniu wymaga odpowiedniej polityki państwa w zakresie kształtowania dochodów społeczeństwa, ograniczania deficytu budżetowego (polityka fiskalna), kontroli emisji pieniądza przez bank centralny i kreacji pieniądza kredytowego przez banki komercyjne (polityka monetarna). W zależności od poziomu stopy inflacji rozróżniamy:
- inflację pełzającą (do kilku procent w skali rocznej 1- 3%), nie powodującą zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddającą się kontroli.
- inflację kroczącą (z reguły do kilkunastu procent rocznie 5-15%), gdy oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać kontroli. Inflację galopującą (powyżej 20%), powodującą narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego.
- hiperinflację, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego. W takich warunkach racjonalne gospodarowanie i planowanie staje się niemożliwe. Przedsiębiorstwa nie są w stanie prowadzić rachunku ekonomicznego. Skutkuje to załamaniem w gospodarce.
Proces inflacji jest niezwykle złożony ze względu na mnogość jej przyczyn, przejawów i skutków. Z punktu widzenia przyczyn wyróżnia się:
- inflację popytową (ciągnioną przez popyt) i kosztową (pchaną przez koszty) - jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Nazywa się ją także inflacją pieniężną. Jej źródłem mogą być nadmierne wydatki państwa, nie znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budżetowa), nadmierna kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji wzrost płac (inflacja płacowa).
- inflację kosztową - związana jest ze wzrostem kosztów produkcji.
Zazwyczaj obydwa rodzaje inflacji występują równocześnie. Mechanizm inflacji przejawia się w występowaniu tzw. spirali inflacyjnej, polegającej na wzajemnym wspomaganiu się ruchów cen, dochodów i kosztów, z których jedne są raz przyczyną a innym razem skutkiem zmian pozostałych. Wśród wielu płaszczyzn spirali inflacyjnej wymienia się konkurencyjne ceny - płace, płace - płace (wzrost płac w jednych dziedzinach gospodarki staje się przyczyną nacisków na wzrost płac w innych dziedzinach), płace - świadczenia społeczne (żądania waloryzacji świadczeń społecznych w ślad za wzrostem płac), ceny - ceny (wzrost jednych towarów skłania producentów innych towarów do podwyżek cen w celu zachowania ukształtowanych wcześniej proporcji cenowych), ceny - stopa procentowa itp.
21. Pojecie i rodzaje bezrobocia
Bezrobocie to sytuacja gdy ludzie szukający pracy nie mogą jej otrzymać ,Bezrobotny to osoba w wieku produkcyjnym ,zdolna do pracy gotowa podjąć pracę i zarejestrowana w Urzędzie pracy. .Zasoby siły roboczej są to osoby w wieku produkcyjnym które chcą i mogą pracować na przeciętnych warunkach zwłaszcza płacowych oferowanych w gospodarce. W skład zasobów wchodzą grupy osób zatrudnionych i grupy bezrobotnych Rynek pracy charakteryzuje się ponadto współczynnikami zawodowej ludności jest to relacja miedzy zasobami siły roboczej a liczba ludności w wieku produkcyjnym Śr=Z+B (B=Śr-Z)
Sr- siła robocza Z-zatrudnieni B- bezrobotni
W ujęciu makroekonomii poziom bezrobocia uzależniony jest od następujących czynników : 1 .Liczba ludności w wieku produkcyjnym 2. Współczynnika aktywności zawodowej 3.Ilość osób zatrudnionych
Synetyczna miara bezrobocia jest stopa bezrobocia jako relacja między ilością osób bezrobotnych do zasobów siły roboczej B- stopa bezrobocia równa się osoba bezrobotna przez siłę roboczą x 100 Osoba bezrobotna musi spełniać trzy charakterystyczne cechy
Uest w wieku produkcyjnym i pozostaje bez pracy nie wykonuje pracy najemnej i nie pracuje na własny rachunek
Uest zdolny do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce 3.Poszukuje pracy Typ bezrobocia
Bezrobocie dzieli się na dwa podstawowe typy
1 .Bezrobocie związane z niedopasowanie, strukturalnym w ramach którego wyróżnia się bezrobocie frykcyjne jest to nieredukowalne minimum wynikające z dynamicznie zmieniające się gospodarki
bezrobocie strukturalne które powstaje w rezultacie niedopasowania struktury podaży i popytu nad siłą roboczą w aspekcie kwalifikacyjnym zawodowym i regionalnym 2-Bezrobocie globalne jest to nadwyżka całkowitej podaży siły roboczej tzn. podaży w całej gospodarce na całkowitym popytem na siłę roboczą
22. Monetarystyczna interpretacja inflacji a krzywa Phillipsa
Inflacja występuje wtedy kiedy podaż rośnie szybciej od wzrostu produktu narodowego lub kiedy rosną koszty na jednostkę produkcyjną .Może to być powodowane miękką polityka pieniężna banku centralnego łatwo dostępnym kredytem w bankach komercyjnych ,szczodrą polityką budżetową państwa od strony tworzenia dodatkowego popytu ,wzrostem cen podstawowych surowców bądź wreszcie wzrostem płac na jednostkę produkcji wyrażonej w cenach rynkowych Ilościowa teoria pieniądza został wyrażona prostym równaniem w którym każdy jego sMadnik zależy od pozostałych składników . M*V=P*Y
Monetaryści przyjęli założenie że w krótkim okresie szybkości obiegu pieniądza V jest stała. Nie zmienia się także pod wpływem czynników pieniężnych realny poziom dochodu narodowego Y. Jego wzrost zależy od innych realnych czynników produkcji. Przy założeniu że V oraz Y są stałe poziom cen rynkowych będzie się zmieniał proporcjonalnie do wzrostu podaży pieniądza. Monetaryści bowiem wychodzą z założenia ze występuje przyczynowo skutkowy związek między podażą pieniądza a przeciętnym poziomem cen i ten związek ich zdaniem w sposób zadawalający tłumaczy przyczyny inflacji która po prostu wynika z admiernej podaży pieniądza w stosunku do realnego produktu narodowego brutto.
Krzywa Philipsa A.W. Phillipsa ekonomista z Nowej Zelandii wykładającej w Anglii prowadził badania długookresowej zależności miedzy stopą, inflacji a stopą bezrobocia w latach 1861-1957 badania te wykazały wysoki stopień zależności miedzy tymi wielkościami, mianowicie okazało się ze przy wysokiej stopie inflacji występuje niska stopa bezrobocia i odwrotnie, przy niskiej stopie inflacji — wysoka stopa bezrobocia. Na tej podstawie sformułował on krzywą o nachyleniu ujemnym która weszła do programów pod nazwą krzywej Phillipsa.
Krzywa Phillipsa dowodzi ze wyższej stopie inflacji towarzyszy niższa stopa bezrobocia, sugeruje to że możemy wybrać niższe bezrobocie za cenę wyższej inflacji lub odwrotnie.
23. Budżet państwa
Jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki rządowe związane z realizacją przyjętej polityki społecznej i politycznej Funkcje budżetu
1.fiskalna polega na gromadzeniu dochodów pochodzących głownie z podatków (Fiskalizm Budżetowy)
2.redystrybucyjna umożliwiająca dokonywanie potrzeb zmian w podziale dochodu narodowego takich jak zmniejszenie nadmiernych różnic w wysokości dochodów oraz tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych 3.stymulacja polegająca na oddziaływaniu dochodów i budżetu Państwa na życie gospodarcze i społeczne
Dochody budżetowe :podstawowym źródłem dochodu budżetu są podatki 90% do pozostałych źródeł dochodu należą
1 .Wpłaty z tytułu kar grzywien
2.Wpłata i wynajem dzierżawy lub lesingu składników majątku oraz ich sprzedaży.
3.Wpłaty z tytułu lokat i odsetek od środków na rachunkach.
4.Darowizny Wydatni budżetowe
1.Wydatki związane z pełnieniem funkcji przez państwo takich jak: ochrona narodowa, -administracja, -wymiar sprawiedliwości i utrzymywanie porządku publicznego
2.Wyadtki związane z realizacją celów społecznych : oświata, kultura, służba zdrowia, świadczenie socjalne, itp.
3. Kierunku wydatków wynikające z pełnionych funkcji w gospodarce. Wydatki 100=dochody 70+deficyt budżetowy 30
24. Deficyt i nadwyżka budżetowa
Deficyt budżetowy jest to różnica miedzy planowanymi wydatkami a możliwymi do osiągnięcia dochodami z tradycyjnych bezzwrotnych źródeł, różnice stanowi deficyt budżetowy który finansowany jest najczęściej ze źródeł o charakterze zwrotnym tak zwanego kredytu i pożyczek a także w formie emisji obligacji i bonów skarbowych i innych papierów wartościowych skarbu państwa. Dług publiczny jest to finansowe zobowiązanie państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form działalności w wyniku których państwo płaci odszkodowanie. Nadwyżka budżetowa suma dochodów budżetowych przewyższające wydatki budżetowe jeden z rodzajów nadwyżki finansowej .Powoduje wycofanie z obiegu określonej ilości pieniędzy (działanie deflacyjne) i umożliwia wprowadzenie do obiegu dodatkowej ilości pieniądza poprzez udzielenie kredytu (kreacja pieniądza) .Nadwyżka budżetowa jest jednym ze źródeł pokrycia kredytów bankowych. Skala i przeznaczenia nadwyżki budżetowej jest pochodna polityki społecznej i polityki gospodarczej. Zależy również od systemu finansowania działalności gospodarczej ,który w różnym zakresie może angażować środki własne podmiotów gospodarczych dotacje budżetowe i kredyty bankowe, W ramach budżetu państwa nadwyżki budżetowe występują i są rozdysponowane w poszczególnych budżetach jednostkowych .Odróżnia się nadwyżkę planowaną wynikająca z ustalonych w uchwalonym budżecie dochodów i wydatków oraz nadwyżkę zrealizowaną w toku wykonani budżetu. Nadwyżka planowana ma charakter rezerwy zabezpieczającej wykonanie budżetu lub może mieć inne określone przeznaczenie Nadwyżka zrealizowana stanowi zasób środków pieniężnych przechodzących na następny okres budżetowy .Może on być wykorzystywany na pokrycie deficytu budżetowego w następnych latach lub dodatkowe wydatki .Wykorzystanie nadwyżki budżetowej z lat ubiegłych ma w danym roku podobny Wpływ na równowagę pieniężną jak deficyt budżetowy.
25. Podatek pośredni i bezpośredni
Podatek pośredni jest to danina publiczna płacona w pieniądzu ^przymusowe bezzwrotne
nie związana zasilająca budżet państwa Do podatków pośrednich zaliczamy : podatek
akcyzowy VAT i podatek od gier losowych Nazwa pośredni wywodzi się od sposobu jego
pobierania Podatek Ten płacony jest nie bezpośrednio w Urzędzie skarbowym tylko przy
nabywaniu dobra ( np. podatek VAT wliczany jest w cenę wielu artykułów np., samochodów
lub usługi ( podatek od gier losowych jest już wliczany w cenę jaką musimy
zapłacić by móc uczestniczyć w grze losowej np. po przez kupienie losu na loterii Podatnikiem podatku od towarów i usług jest każdy kto wykonuje czynności będąca przedmiotem opodatkowania .Część podatników jak wiadomo jest jednak zwolniona z obowiązku podatkowego. Podatników podatku od towarów i usług dzielimy zatem na dwie grupy podatnicy którzy są podatnikami VAT ,i ci którzy nie płacą Podatki pośrednie obciążają podatnika w sposób nie zależny od jego sytuacji dochodowej i majątkowej.
Podatek bezpośredni można podzielić na
-podatek dochodowy od osób fizycznych zobowiązane są odprowadzić na rzecz państwa wszystkie osoby fizyczne zamieszkujące na terytorium polskim Dlatego też podatek ten obowiązani są zapłacić osoby zatrudnione przez innych jak i ci którzy prowadzą działalność gospodarczą na własny rachunek.
-podatek dochodowy od osób prawnych które mają obowiązek taki podatek uiszczać podatek od osób prawnych wynosi 30% podstawy opodatkowania Podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych składają miesięczne deklaracje o wysokości dochodu(lub strat) osiągniętego od początku roku podatkowego a także wpłacają do dnia 20 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni na rachunek urzędu skarbowego zaliczki na poczet podatku -podatki majątkowe pobiera się od majątku nabywanego spadku czy darowizn pobierany jest również od niektórych składników majątku posiadanych przez podatnika jak na przykład lasów środków transportowych .Podatki majątkowe odprowadzane są do budżetów gminy zasilają one zatem nie budżet państwa a budżet gminy
5