TEORIE IMPLIKATUR KONWERSACYJNYCH PAULA GRICE' A
Searle ( uczeń Austina ) uważa, że nie do końca ma rację twierdząc, że sprawcze akty mowy muszą być wyrażone bezpośrednio.
Austin - akty mowy:
performatywne
konstatacje
Searle uważał, że bywają akty nowe, pozbawione czasowników performatywnych, a są aktami mowy. Pozorne konstatacje, np.: Przyjdę do ciebie jutro. - jest osadzony w sytuacji komunikatywnej
obietnica, groźba
Akty mowy niebezpośrednie - pozbawione czasownika performatywnego:
Czynności mowy Johna Austina:
- performatywna ( wykonawcza) moc języka
- lokucja, illokucja, perlokucja
Lokucja - to czynność mówienia o czymś, podczas której odpowiednie jednostki językowe odnoszą się do odpowiednich znaczeń
Illokucja - to czynność działania werbalnego ( performacji ), którego sens został opisany w czynności mówienia ( lokucji)
Perlokucja - to czynność określająca stopień oddziaływania czynności mówienia na interlokutora ( interlokutorów )
Searle - istnieją ukryte akty mowy, wymagające dekodowania ( domyślania się intencji komunikacyjnej )
Paul Grice - pochodzący z Wielkiej Brytanii filozof języka, autor fundamentalnych prac z zakresu pragmatyki. Grice wypracował m.in. zasady konwersacji, w tym cztery szczegółowe reguły konwersacyjne, a także stworzył teorię implikatur.
Mówienie to uwolnienie celowego zachowania, akt współpracy między partnerami rozmowy
Pewne zachowania są właściwe a inne niewłaściwe
Nadrzędna zasada komunikacji to kooperacja
4 zasady ( maksymy ) szczegółowe:
maksyma ilości - ani za mało, ani za dużo nie przekazywać informacji, optymalna ilość informacji.
maksyma jakości - zgodność z prawdą, nie mówić tego, co się uznaje za fałszywe lub czego nie można potwierdzić, ma się wątpliwość co do informacji.
maksyma odniesienia - referencje, odniesienie do rzeczywistości pozajęzykowej, mówienie na temat
maksyma sposobu - mówić zrozumiale, unikać wieloznaczności, mówić w sposób zorganizowany.
Dwa typy implikatury konwersacyjnej Paula Grice'a:
ogólna
szczegółowa
AKT MOWY - wypowiedzenie skierowanie przez nadawcę do odbiorcy, którego celem jest przekazanie komunikatu za pomocą systemu znaków językowych.
Akt mowy dzieli się na dwie fazy: mówienie - faza podstawowa i zrozumienie słów osoby mówiącej - faza wykonana jest przez odbiorcę. Akty mowy zaczął badać brytyjski językoznawca i filozof języka Jon Langshaw Austin - wśród zdań języka naturalnego wyodrębnił on takie, których nie da się ocenić pod względem prawdziwości, a jedynie skuteczności ( fortunności ). Są to tzw. performatywy ( teoria performatywów ). Ten prosty podział zastąpił następnie Austin bardziej rozwiniętą klasyfikacją - wyodrębnił trzy potencjalne aspekty aktów mowy:
lokacyjny ( tworzenie i artykułowanie wypowiedzi),
illokucyjny ( intencjonalność wypowiedzi), obecny np. w obietnicach, ostrzeżeniach, prośbach,
3. perlokucyjny (dodatkowe, wtórne oddziaływanie na odbiorcę), obecny wtedy, gdy wypowiedź wywołuje u odbiorcy jakiś efekt (reakcja emocjonalna, wykonanie pewnej czynności)
Teoria aktów mowy opiera się na spostrzeżeniu , iż przy pomocy języka można nie tylko przekazywać informacje, ale i tworzyć fakty społeczne. W szczególności istnieje kategoria wypowiedzi, które nie opisują w ogóle świata, ale tworzą go i w związku z tym nie mogą podlegać ocenie prawdziwościowej klasycznej logiki. Dotyczy to na przykład deklaracji w rodzaju „ Ogłaszam zebranie za zamknięte”. Teoria ta stawia sobie za cel wszechstronną analizę aktów mowy oraz ich typologię. Klasyfikację aktów mowy, zawężając pojęcie do tzw. „genrów mowy”, przeprowadziła Anna Wierzbicka.
John Searle, uczeń J. L. Austina, wyróżnił: -akty bezpośrednie- intencja mówiącego odczytywana jest niezależnie od sytuacji np. Podaj mi szklankę wody. -akty pośrednie- tekst aktu należy odczytywać kontekstowo, w różnych sytuacjach tekst może mieć różne znaczenie, np. okrzyk Och! Może być w zależności od związanych z jego wypowiedzeniem okoliczności związany z radością, bólem lub strachem.
Badaniem problemu właściwego rozumienia aktów pośrednich, jak również tekstów, których nie należy odczytywać wprost (aluzje, ironia) zajmuje się lingwistyka tekstu.
Według Searle'a można wyróżnić pięć typów aktów mowy:
-asercje- ich celem jest przedstawienie sądów, np. wątpienie, podziw, przeczenie itp. Przykłady: Nie sądzę, abyś tak wiele zarabiał. Bardzo mi się podoba to mieszkanie.
-akty dyrektywne- ich celem jest wywarcie nacisku na odbiorcę i wpłynięcie na jego zachowanie, np. rozkazy, prośby, pytania. Przykłady: Natychmiast przyjdź do domu! Proszę państwa o zapięcie pasów.
-akty komisywne- ich celem jest podjęcie zadania albo zobowiązanie, np. obietnice. Przykłady: Będę codziennie zmywać naczynia. Obiecuję więcej nie krzyczeć.
-akty ekspresywne- ich celem jest wyrażenie własnych stanów emocjonalnych, postaw np. gratulacje, kondolencje. Przykłady: Och, tak bardzo mi przykro. To cudownie!
-akty performatywne- ich celem jest stworzenie nowego stanu rzeczy. Przykłady: Nadaję ci imię Tomasz.
Rozwinięciem teorii aktów mowy jest teoria implikatur konwersacyjnych Paula Grice'a.
Implikatura konwersacyjna( „znaczenie implikowane”) to termin Paula Grice'a oznaczający sens niedosłowny i niekonwencjonalny pewnych wypowiedzi. Implikatury różnią się zarówno od takich znaczeń wypowiedzi , które są generowane rozumiane w ramach kodu językowego, jak i takich, które są jedynie presuponowane. Sygnałem pojawienia się implikatury jest m. In. Ostentacyjne naruszenie przez jednego z uczestników komunikacji reguły konwersacyjnej. Wypowiedź wyłamująca się z reguł konwersacji, jeśli jest taka intencjonalnie (a nie jest wynikiem pomyłki bądź nieporozumienia), niesie ze sobą szczególne, aluzyjne znaczenie (właśnie implikaturę), które odbiorca powinien potrafić rozszyfrować. Na przykład w wymianie zdań: -Chciałbym wyjechać na Teneryfę. - A ja chciałbym dostać Nagrodę Nobla. Drugie zdanie zawiera implikowane znaczenie `twój wyjazd na Teneryfę jest marzeniem, którego nie da się zrealizować'
Grice wyróżnił dwa typy implikatur:
implikatury ogólne - do ich zrozumienia nie jest potrzebna znajomość kontekstu ( wystarczy świadomość, że mamy do czynienia z implikaturą)
implikatury szczegółowe - do ich zrozumienia konieczna jest znajomość kontekstu, w jakim zostały wypowiedziane ( np. zdanie W zeszłym tygodniu odpoczywałem. W dialogu: - Czy już przeczytałeś „ Wojnę i pokój”? - W zeszłym tygodniu odpoczywałem.)
W teorii implikatur konwersacyjnych Paula Grice'a reguły konwersacyjne ( nazywane też maksymami lub zasadami konwersacyjnymi) to zbiór praw regulujących komunikację językową. Ostentacyjne naruszenie przez nadawcę reguły konwersacyjnej może być albo świadectwem nieporozumienia ( np. tego, że jeden z uczestników komunikacji nie słyszy czy nie rozumie drugiego albo że jest z jakichś powodów niezdolny do komunikacji językowej, np. chory psychicznie), albo też sygnałem wystąpienia ( o ile nic nie wskazuje na to, że nadawca nie przestrzega Zasady Współpracy) implikatury konwersacyjnej.
Podstawowym założeniem teorii implikatur konwersacyjnych jest to, że komunikacja jest zachowaniem celowym. Dlatego pierwsza, najogólniejsza reguła Grice'a ( zw. Zasadą Współpracy), z której da się wyprowadzić wszystkie pozostałe, brzmi:
Uczyń swój udział konwersacyjny w przewidzianym dla niego momencie takim, jakiego wymaga zaakceptowany cel lub kierunek rozmowy, w którą jesteś zaangażowany. ( Grice 1977)
Tej maksymie towarzyszą dodatkowo cztery reguły szczegółowe ( oraz ich dalsze podreguły):
Maksyma ilości ( informować w ilości stosownej do celu konwersacji)
Maksyma jakości ( podawać informacje prawdziwe)
Maksyma odniesienia ( mówić na temat)
Maksyma sposobu ( mówić jasno i zrozumiale)
Inni autorzy rozwinęli teorię Grice'a i proponowali dłuższe listy reguł, dodając do wyżej wymienionych np. maksymę grzeczności czy maksymę informatywności.