www.lek2002.prv.pl
FIZJOLOGIA - ŻYWIENIE
Prawidlowe zywienie powinno zaspokajac potrzeby organizmu pod wzgledem kalorycznym
oraz ilosci i jakosci skladników odzywczych, które dzielimy na:
BUDULCOWE- sluza do budowy tkanek (bialka, woda, skl. Mineralne)
ENERGETYCZNE- dostarczaja energii do utrzymania stalej temp. ciala oraz energii
niezbednej do wykonania pracy (cukry, tluszcze, bialka)
REGULUJACE- reguluja procesy przemiany materii (wit.,sklad.mineralne)
Zródlem energii jest energia chemiczna pokarmu zmieniana na energie elektryczna i
mechaniczna .
PODSTAWOWA PRZEMIANA MATERII (PPM)
Jest to najnizszy poziom przemiany materii u czlowieka w stanie czuwania, konieczny do
podtrzymania zycia(oddychania, praca serca, krazenie, praca nerek, utrzymanie gradientu
stezen elektrolitów po miedzy przestrzenia sród- i pozakomórkowa, czynnosci motorycznej
i wydzielniczej zoladka oraz jelit, czynnosci wydzielnicze gruczolów dokrewnych)mierzona
u czlowieka w stanie spoczynku fizycznego i psychicznego pozycji lezacej.
U doroslych wynosi 1 kcal na 1 kg wagi ciala w ciagu 1 godz. W czasie snu
podstawowa przemiana materii jest mniejsza o 10-15%
WPLYW BEZPOSREDNI NA WIELKOSC PPM MAJA:
- stopien aktywnosci poszczególnych narzadów 9mózg, watroba)
- ciezar i wys. ciala
- wiek U
u noworodka PPM jest mala i stopien wzrasta do 5 tz., poczawszy od tego wieku
PPM stopniowo zmniejsza sie, wykazujac jedynie w okresie pokwitania tendencje
wzrostowa
- plec - u kobiet mniejsza niz u mezczyzn
- pow.ciala-PPm odnosi sie do 1m2 pow.ciala.Osoby male wykazuja wyzsze wartosci niz
osoby o duzej pow.ciala
- tempo wzrostu i budowy tkanek
- czynnosci gruczolów dokrewnychU
hormony tarczycy oraz aminy katecholowe zwiekszaja
PPM
- klimatU
u ludzi zyjacych w cieplym klimacie PPM jest mniejsze niz u ludzi w strefach o
nizszych temp
- temp. ciala - wzrost temp ciala o 1 stopien zwieksza PPM o 12&
- pora roku; - tryb zycia
-wysokosc nad poziomem morza
- sposób zywienia
- stan odzywiania - w niedozywieniach jest mniejsze,
- niektóre stany chorobowe (np. gojenie ran, bialaczka)powoduja wzrost PPM
- rasa- Chinczycy wykazuja mniejsze, Eskimosi wieksze
Calkowity dobowy wydatek energetyczny sklada sie z PPM i z energii wydatkowanej na
wzrost, prace fizyczna lub inne czynnosci
U osób doroslych PPM wynosi 1200-1800kcal
METODY OKRESLANIA WIELKOSCI ENERGII:
1. METODA BEZPOSREDNIA-wykorzystuje pomiar ilosci wytworzonego przez organizm
ciepla, podczas spalania 1 g. skladnika pokarmowego duzym stezeniu tlenu w bombie
kalorymetrycznej
2. METODA POSREDNIA - wykorzystuje pomiar ilosci tlenu zuzytego przez ustrój w
www.lek2002.prv.pl
okreslone jednostce czasu. Jedna czasteczka tlenu wyzwala 4-4,5 kcal energii
Wysokosc przemiany materii okreslamy w kcal
1 kcal - ilosc ciepla potrzebna do ogrzania 1 kg wody o 1 stopien
1 kcal = 4,186 kJ
METODA BEZPOSREDNIA:
W metodzie bezposredniej czlowiek umieszczamy w komorze kalorymetrycznej i
mierzymy przyrost temperatury okreslonej ilosci wody. Jednoczesnie dokonuje sie pomiaru
pochlonietej ilosci tlenu i CO2, jak równiez ilosci wydalonych z moczem i kalem cial
azotowych w okresie wykonywania badania.Pomiar zuzytego O2 i wydalonego CO2 jak
równiez wydalonych cial azotowych jest potrzebny do obliczeni wspólczynnika
oddechowego(RQ)
METODA POSREDNIA:
W tej metodzie dokonuje sie pomiaru przemiany energetycznej na podstawie
wspólczynnika oddechowego RQ spozytych pokarmów
WSPÓLCZYNNIK ODDECHOWY RQ- jest ilorazem objetosci wydalonego CO2 do
pochlonietego tlenu w okreslonym okresie czasu. Dla weglowodanów wynosi on 1.0 dla
tluszczy 0,7 a bialek 0,8
PPM mozna obliczyc przez pomiar ilosci zuzytego w ciagu 15 min.tlenu, tak
uzyskana wartosc mnozy sie przez 4 otrzymujac godzinne zuzycie tlenu. Zakladajac, ze
wspólczynnik oddechowy przy mieszanej diecie wynosi srednio 0,82 oraz ze przy takiej
wartosci RQ równowaznik kaloryczny jednego litra tlenu wynosi 20,18 kJ (4,825 kcal)latwo
obliczyc ilosc ciepla wytwarzanego w ciagu godz. Godzinna produkcje ciepla przelicza sie
na 1m2 pow.ciala porównujac ja z wartosciami uzyskanymi dla osób zdrowych
odpowiedniej klasy wiekowej i plci
NORMY PRICE`A- znajac pow. skóry z tablic odczytujemy ilosci zuzytych kalorii.
OGÓLNA PRZEMIANA MATERII CALKOWITA - taki poziomo przemian jaki wystepuje
w codziennych warunkach bytowych.Odpowiadapodstawowej przemianie materii
powiekszonej o przyrost czynnosciowych. Zalezy od:-poziomu PPM;- pracy (gl. fiz);- skladu
odzywczego pokarmu;- klimatu i srodowiska
Przy pokarmach bialkowych PPM moze wzrosnac o 12 %, przy tluszczowych o 6%, przy
weglowodanach weglowodanach 2%
RÓWNOWAGI ENERGETYCZNE
1.FIZYCZNA ROWNOWAGA ENERGETYCZNE- Okreslenie za pomoca spalania w duzej
ilosci tlenu.:
a) metoda bezposrednia - oznaczanie w bombie kalorymetrycznej ciepla powstajacego
trakcie spalania bialek, tluszczów, weglowodanów
RÓWNOWAZNIKI FIZYCZNE wg.RUBNERA:
z 1g bialka otrzymujemy 5,5 - 5,6 kcal
z 1g tluszczów otrzymujemy 9,2-9,7 kcal
z 1g cukrów otrzymujemy 3,95-4,2 kcal
b) metoda posrednia - oznaczanie ilosci tlenu zuzytego do spalania 1g skladników
energetycznych energetycznych oksykalorymetrze i przeliczenia wyników na kcal.
Równowazniki fizyczne sa zawsze wyzsze od biologicznych na skutek niecalkowitego
wykorzystania skladników energetycznych przez organizm
2
www.lek2002.prv.pl
2.BIOLOGICZNY RÓWNOWAZNIK ENERGETYCZNY
(w bombie kalorymetrycznej).Odpowiada on ilosci energii jaka organizm czlowieka
wyzwala z 1g bialek,tluszczów,cukrów:
a)kalorie brutto - równowaznik wg.RUBNERA- odnosi sie do czesci zjedzonych pozywienia
1g bialka -4,1 kcal; z 1g tluszczów 9,4 kcal; z 1g cukrów 4,1 kcal
b) kalorie netto - równowaznik wg. ATWATERA- kalorie przyswajalne, uwzgledniaja
strawnosc poszczególnych skladników odzywczych wchodzacych w sklad przecietnej
amerykanskiej racji zywnosciowej: z 1g bialka 4,0 kcal; z 1g tluszczów 9,0 kcal; 1g cukrów
4,0 kcal
SWOISTE DYNAMICZNE DZIALANIE POZYWIENIA: Przemiana materii moze
wzrosnac maksymalnie o 600-800% powyzej wartosci podstawowej (PPM).Wbrew
panujacej jeszcze powszechnie opinii zwiekszenie wydatku energetycznego przez wzrost
aktywnosci fizycznej tylko bardzo rzadko przekracza 25% wartosci PPM. Z faktu tego
wynika, ze zmniejszenie masy ciala droga zwiekszenia wysilku fizycznego bez
równoczesnego zmniejszenia podazy ilosci pokarmów jest bardzo trudno osiagalne. Wzrost
wydatku energetycznego moze byc wynikiem nie tylko ww. czynników ale równiez tzw.
Swoiscie dynamicznego dzialania pokarmowego (SDDP).SDDP oznacza wzrost produkcji
cieplnej uwarunkowanej przemiana pokarmów.Np.przy spalaniu 24,4g bialka ustrój
wytwarza nie 419 kJ lecz %$$ kJ(a wiec SDDP bialek wynosi 30%, dla weglowodanów
13%,tluszczów 5%).Dokladny mechanizm powstania SDDP nie zostal jeszcze poznany.Nie
zalezy on od skladu pokarmu, ale od ustrojowego bilansu
weglowodanów,bialek,tluszczy.Ze wzgledu na SDDP dobowe zapotrzebowanie
energetyczne nalezy zawyzyc o srednio 10% wartosci obliczonej.
METODY OKRESLANIA DZIENNEGO ENERGETYCZNEGO ZAPOTRZEBOWANIA
LUDNOSCI:
1.metoda posrednia ankietowych badan nad spozywaniem wsród okreslonych grup
ludnosci zywiacych sie indywidualnie.
2.metody badan bezposrednich nad spozywaniem wsród jednorodnych grup ludnosci
zywiacych sie zbiorowo
3.metody badan wydatków energetycznych energetycznych ciagu doby na jedna osobe z
uwzglednieniem rodzaju wykonywaniu pracy
4.metoda oparta na zapotrzebowaniu energetycznym wzorcowego mezczyzny i wzorcowej
kobiety.
Wystepuje podzial na trzy grupy: I grupa (srednia roczna temp 25 stopni 2000 kcal/24h);
II grupa (srednia temp roczna 10 stopni 2400 kcal/24h); III grupa (srednia roczna temp 5
stopni 2525 kcal/24h)
Zapotrzebowanie u niemowlat miedzy 1 a 3 mz.=120 kcal, na 1 kg wagi ciala na 14 godz.
U dziewczat 13-15 lat =2600 kcal.
U chlopców 16-19 lat =3600 kcal. U kobiet w ciazy zapotrzebowanie energetyczne
podwyzsza sie srednio o 20 %.W ciagu calej ciazy kobieta powinna otrzymac 80000kcal.
Jednak wystarcza dowóz 40000kcal. Na dobe powinna otrzymac 2800 kcal. W okresie
karmienia 60%dostarczonej energii zuzywane jest na produkcje mleka.Karmiaca powinna
otrzymac srednio 3400 kcal/24 h
3
www.lek2002.prv.pl
WARTOSCI ODZYWCZE ORAZ NORMY ZAPOTRZEBOWANIA NA BIALKA,
TLUSZCZE I WEGLOWODANY
BIALKA: 10-15% (0,8-1,0g)/24h wg. WHO
-niezbedne do budowy i odbudowy zuzytych tkanek
-skladnik plynów i wydzielin ustroju
-skladnik hormonów i enzymów
-material do budowy przeciw cial
-neuroprzekazniki
NIEDOBÓR: Objawy wyniszczenia organizmu, zachodzace procesy maja charakter
katabolicznych.
Bialka moga byc pochodzenia roslinnego roslinnego i zwierzecego. Wartosc odzywcza
bialek zalezy od skladu aminokwasów aminokwasów bialku. Wyrózniamy:-bialka
pelnowartosciowe, zawierajace aminokwasy niezbedne(bialko mleka, miesa, jaj);-bialka
niskowartosciowe, zawierajace tylko niektóre aminokwasy niezbedne (chleb, kasza, fasola)
Bialko calego jaja kurzego - 100%.Mieszane odzywienie bialkowe w porównaniu z bialkiem
jaja kurzego odpowiada 60-80% tego bialka. Stosunek bialek zwierzecych do ogólnego
bialka w pozywieniu:
U doroslego 1/3 do2/3, u mlodziezy Ż do 2/3, u dzieci Ż do ~
.Dobowe zapotrzebowanie na
bialko o idealnym skladzie u doroslego czlowieka wynosi 0,7 g na kg wagi ciala na dobe.W
zwyklej diecie nalezy dostarczyc 1g bialka na 1 kg wagi ciala na 24 godz., niemowleta 2-
3g/kg/24g
Ilosc kalorii dostarczanych z bialkiem powinna zaspokajac 10-15%dziennej ilosci kalorii.
TLUSZCZE:
-skladnik komórek(blon komórkowych)
-zródlo energii
-zródlo niezbednych nienasyconych kwasów tluszczowych(linolowy, linolenowy,
arachidonowy -czasami okresla sie je jako wit.F)
-dostarczaja wit. Rozpuszczalnych w tluszczach.
Sa pochodzenia egzo- i endogennego, do ich prawidlowego metabolizmu wymagana jest t
dostarczenie pewnej ilosci weglowodanów. Moga byc pochodzenia roslinnego. Dieta
powinna zawierac tluszcze roslinne bedace zródlem wielonienasyconych kw.tl. Dla
prawidlowego funkcjonowania niezbedne jest dzienne spozycie 10-20g tluszczów,
tluszczów czego 10% powinny stanowic tl. roslinne. Dziennie spozywamy 75-150g
tluszczy, spozywane tluszcze pokrywaja 25-30% dziennego zapotrzebowanie
kalorycznego. Dieta zawierajaca duzo tluszczów zwierzecych zwieksza dowóz cholesterolu.
WEGLOWODANY:
-glówne zródlo energii
-niezbedny skladnik surowicy
-material zapasowy(glikogen)
Glównym zródlem sa produkty zbozowe, ziemniaki, mleko, miód, owoce. Moga one
pokrywac 60-70% zapotrzebowania energetycznego energetycznego ludzi ciezko
pracujacych, na diecie tluszczowej i ubogobialkowej. Normalnie stanowia 50-60% diety.
4
www.lek2002.prv.pl
OBLICZANIE ZAPOTRZEBOWANIA ENERGETYCZNEGO
Waga 70 kg U
powinno byc dostarczone 2800kcal, to: 70g bialka na dobe = 4 kcal x
70kg=280 kcal/24h, tluszcze=30% dowozu kalorii=840 kcal, weglowodany=2800-280-
840=1640kcal/24h
WITAMINY
ZRÓDLO I ROLA WIT.A
Wit.A(retinol)dostarczana z pozywieniem w postaci gotowej witamy lub prowitaminy(b-
karoten-zwiazek nienasycony).Ulega w hepatocytach tlenowemu rozszczepianiu na 2
zwiazki retinalu, z którego pod wplywem redukcji powstaje retinol.Retinol wyst. W postaci
trans i cis.Postacie te moga wzajemnie w siebie przechodzic.
W precikach siatkówki wystepuje barwnik rodopsyna o ciezarze 27000(purpura
wzrokowa).Sklada sie z bialka opsyny , czesc niebialkowa stanowi retinal polaczony z
aminowa grupa Lys. Pod wplywem swiatla 11-cis-retinal przechodzi w trans-
retonal.Jednoczesnie opsyna ulega spontanicznym zmianom konfirmacyjnym i nastepuje
odlaczenie trans-retinalu.Efektem tego jest wedrówka jonów do ukladu nerwowego.
Regeneracja rodopsyny zachodzi na drodze przeksztalcenia 11-cis-retinalu z jednoczesnym
przylaczeniem go do opsyny. Pod wplywem bardzo silnego swiatla dochodzi do redukcji
retinalu, który moze ponownie ulegac utlenieniu do retinalu(w reakcji katalizowanej przez
dehydrogenaze i przy udziale NAD).Predkosc rozpadu i regeneracja jest taka sama, ale w
warunkach niedoboru wit.A lub retinolu regeneracja jest mniejsza. Za widzenie barw
odpowiedzialne sa trzy rózne barwniki zwiazane z retinalem, ale róznia sie miedzy oba
skladowa bialkowa. Wit. A moze byc magazynowana w watrobie jako estry retinolu z
kwasami tluszczowymi. Pod wplywem swoistej esterazy uwalniany jest retinol.Wit.A jest
równiez niezbedna dla trwalosi kom. nablonkowych. Równiez wzrost moze ulec
zahamowaniu przy niedoborze wit.A przez zaburzenie glikoprotein wchodzacych w sklad
chrzastek. Podczas niedoboru i nadmiaru wit.A obserwuje sie zaburzenia tlenowej
fosforyzacji. Okreslone stezenie wit.A jest potrzebne dla zachowania blony
mitochondrialnej. Najwczesniej wyst kurza slepota (zaburzenia regeneracji rodopsyny).
Jezeli jest duzy niedobór niedobór surowicy witaminy A, wówczas jest nadmierne
rogowacenie nablonka. Póznym objawem jest xeroftalmia- rogowacenie rogówki co
prowadzi do slepoty.
ZRÓDLA I ROLA WIT.K
Wit.K jest to grupa zwiazków zaliczana do fitochinonów. Wyst we wszystkich roslinach
zielonych. Najbardziej aktywna jest wit.K2.Wit te odgrywaja istotna role w biosyntezie
biosyntezie aktywacji czynników krzepniecia: VII(prokonwertyna),IX(czynnik Christmasa),
X(czynnik Stewarda), II(protrombina).Wit.K jest odpowiedzialna za modyfikacje
glikoprotein.Sa one kofaktorami G-karboksylacji lancuchów bocznych reszt glutamylowych
w N-koncowym odcinku tych bialek homeostazy.
We wszystkich czynnikach krzepniecia wyst lancuch y boczne z kilkoma resztami G-
karboksyglutaminy. Zwieksza to ilosc ladunków ujemnych, zwieksza to mozliwosc
integracji z fosfolipidami blony i jonami wapnia. U osób zdrowych niedobór nie wystepuje.
Wit jest dostarczana i wytwarzana przez bakterie jelitowe. Niedobór moze powstac przy
dlugim doustnym podawaniu antybiotyków na skutek wyjalowienia przewodu
pokarmowego.
5
www.lek2002.prv.pl
ZRÓDLO I ROLA WIT.E
Duza grupa zwiazków nazywana tokoferolami. Sklada sie z pierscienia chromu i
izoprenowego lancucha bocznego. Wlasciwosci zwiazane sa z obecnoscia pierscienia
chromu i CH3 i OH przy pierscieniu. Tokoferole róznia sie iloscia i rozmieszczeniem grup
CH3. Sa syntetyzowane w swiecie roslin, najwieksza ich zawartosc jest w roslinach
kielkujacych. Moga byc przeksztalcane w tokochinony i w ten sposób stanowia uklad
oksydo-redukcyjny. Na tym polega ich rola biochemiczna: ochraniaja karotenoidy, grupy -
SH i nienasycone kwasy tluszczowe przed utlenieniem. Wit.E powinna byc stale
dostarczana z pozywieniem
ZRÓDLO I ROLA WIT. B1
TIAMINA- jest wit rozpuszczalna w wodzie. Pod postacia pirofosforanu tiaminy TPP albo
difosforanu tiaminy jest koenzymem dekarboksylaz. Do najwazniejszych reakcji, w których
one uczestnicza jest:- dekarboksylacja kwasu pirogronowego; - dekarboksylacja kwasu A-
ketoglutarowego.
Tiamina wchlaniana jest glównie w jelicie cienkim. Ustrój czlwoeika nie ma zdolnosci do jej
magazynowania. Wit B1 wyst praktycznie we wszystkich pokarmach pochodzenia
roslinnego i zwierzecego szczególnie w nietluszczowych ziarnach zbóz, w watrobie, sercu i
nerkach. Dobowe zapotrzebowanie na te wit pokrywane jest przez bakterie jelitowe.
Niedobór wit B1 - jest przyczyna niedoboru zwiazków wysokoenergetycznych,
objawiajacych sie glównie na poziomie ukladu krazenia, osrodkowego i obwodowego
ukladu nerwowego i przewodu pokarmowego. Nadmierne rozszerzenie naczyn
spowodowane niedoborem ATP stwarza hiperkinetyczny stan ukladu krazenia, zwiekszajac
objetosc wyrzutowa serca, jest przyczyna jego przeciazenia i wtórna niewydolnosci lewo i
prawokomorowej. Niedobór zwiazków wysokoenergetycznych wysokoenergetycznych
miesniówce gladkiej przewodu pokarmowego uposledzaja perystaltyke jelit, powodujac
uporczywe zaparcia. Jej niedobór moze równiez byc przyczyna uposledzenia biosyntezy
acetylocholiny oraz zaburzen przemiany weglowodanów weglowodanów osrodkowym i
obwodowym ukladzie nerwowym oraz przyczyna polineuropatii i encefalopatii.
Uposledzona dekarboksylacja oksydatywna kwasu pirogronowego, spowodowana
niedoborem tiaminy jest przyczyna kwasicy mleczanowej (w postaci ostrej choroby beri-
beri u alkoholików)
ZRÓDLA I ROLA WIT B2
Jest ona rozpuszczalna w H2O, odporna na dzialanie wys temp i utlenianie. Ulega
nieodwracalnemu rozkladowi pod wplywem swiatla widzialnego i ultrafioletu.
FUNKCJEU
jest skladnikiem wielu enzymów posredniej przemiany materii, enzymy te
okresla sie jako flawoproteiny, które sa koenzymami wielu enzymów utleniajacych lub
redukujacych.WYSTEPOWANIEU
w roslinach (nie eksponowanych na swiatlo)w watrobie,
nerkach, jarzynach, kielkach.
NIEDOBÓR WIT B2: ze strony jamy ustnej, oczu i zew. Narzadów plciowych (tzw. ZESPÓL
USTNO-OCZNO-GENITALIOWY):
-jama ustna:-zapalenie jezykach; - zapalenie blony sluzowej; -zapalenie kacików ust
-zmiany oczne: - zapalenie spojówek; -wasularyzacja rogówki;- podwójne widzenie;
oslabienie ostrosci wzroku
-uklad plciowy :-mez.-zapalenie skóry moszny;kobiety:-zapalenie skóry warg sromowych
W zaawansowanych postaciach pojawia sie równiez niedokrwistosc normocytowa, czeste
zmiany bojkotowe skóry
6
www.lek2002.prv.pl
ZRÓDLO I ROLA WIT PP (NIACYNA)
Wit PP jest kw nikotynowym, odznaczajacym sie wyjatkowa stabilnosci
FUNKCJEU
amid kw nikotynowego wchodzi w sklad koenzymów NAD i NADP obydwa te
koenzymy posrednicza w przenoszeniu wodoru i elektronów z jednych subst na inne,
odgrywaja podstawowa role w posrednich przemianach weglowodanów, tluszczów, bialek,
zasad purynowych, pirymidynowych, porfiryn, jak równiez zwiazków
wysokoenergetycznych
WYSTEPOWANIEU
w drozdzach, watrobie, chudym miesie, pomidorach, zielonych
jarzynach, ziarnach zbóz, flora bakteryjna jelit.
NIEDOBÓRU
POWODUJE Pelagre-brak apetytu, chudniecie, zmiany skórne, zaburzenia
czynnosci przewodu pokarmowego oraz osrodkowego i obwodowego ukladu
nerwowego(choroba trzech D: dermatitis-zapalenie skóry, diarrhoea - biegunka, dementi-
otepienie). Zmiany skórne sa najczesciej pierwszymi objawami. Ponadto moga dolaczyc
sie takie objawy jak niedokrwistosc megaloblastyczna czy stluszczenie watroby.
ZRÓDLO I ROLA WIT B12
Zródlem sa pokarmy poch. zwierzecego zwierzecego flora bakteryjna jelit.
Niedobór powoduje anemie zlosliwa objawiajaca sie zaburzeniami ukladu nerwowego.
Zwiazana z jej wplywem na metabolizm kw. foliowego.Reakcja przejscia hemocysteiny do
Met przy udziale wit B12, jest jedyna droga na której N5-metylotetrahydroksyfolian moze
wrócic do puli kw foliowego.Ta wit jest niezbedna dla [przeksztalcenia kw foliowego
foliowego jego aktywna forme- kw tetrahydrofoliowy. Niedobór wyst u ludzi starszych i w
zespole zlego wchlaniania u wegetarian. Ciezka postac niedoboru wit B12 U
to tzw.
Niedokrwistosc Addisona-Biermera zwiazana z brakiem pelnofunkcyjnego czynnika wew.
(czesto silne objawy neurologiczne obok typowych hematologicznych i
dermatologicznych).
OBJAWY KLINICZNE ZWIAZANE Z NIEDOBOREM WIT B12:
Dot. 3 ukladów:
1.krwiotwórczy-niedokrwistosc megaloblastycznaU
mikrocytowa, hiperchromiczna;2. Ukladu
nerwowego U
polineuropatia obwodowa, zanik szlaków tylko bocznych rdzenia kregowego
;3.przewodu pokarmowegoU
zapalenie jezyka, zanik brodawek jezykowych, trudnosci w
polykaniu, nudnosci wymioty, biegunki i zaparcia na przemian, bezkwasnosc
ZRÓDLA I ROLA WIT B6
FOSFORAN PIRYDOKSALU-jest koenzymem przemian aminokwasów.Jest to pochodna
pirydoksyny(wit B6).ta witamina jest mieszanina 3 zwiazków:pirydoksyny, pirydoksalu i
pirydoksyaminy.Przeksztalcenia wit B6 jej pochodne nastepuje pod wplywem kinezy
pirydoksalu i ATP. Bierze udzial w róznych reakcjach jako koenzym:-transaminacji, kiedy
grupa aminowa przenoszona jest z aminokwasu na ketokwas;-dekarboksylacji
aminokwasów powstaniem czynników amin np. z His histamina;-w przenoszeniu róznych
aminokwasów np. TYR;-powstania Cys z Ser i Met;-przeksztalcenia Ser w Gly;-powstania
kw aMLev do syntezy porfiryn.
WYSTEPOWANIEU
w nasionach zbóz, mleku, jajkach, drozdzach. drozdzach normalnej
diecie nie ma awitaminozy, która moze wystapic w braku wchlaniania, alkoholizmie, przy
stosowaniu leków antagonistycznych
OBJAWY NIEDOBORU:U czlowiek Anie SA znane specyficzne objawy niedoboru tej
witaminy. W obrazie klinicznym moga wystapic:-cechy zapalenia w obrebie jamy ustnej
(jezyk, zajady w kacikach ust);-napady padaczkoweU
fosforan pirydoksalu bierze udzial w
charakterystycznych charakterystycznych OUN reakcjach dekarboksylacjikwasu
7
www.lek2002.prv.pl
glutaminowego do GABA(kw G-aminomaslowego). GABA w ukladzie nerwowym
osrodkowym i obwodowym pelni funkcje regulatora aktywnosci neuronów;-anemia
mikrocytarna;-objawy polineuropatii;-nadmierna pobudliwosc
ZRÓDLO I ROLA WIT H(BIOTYNA)
Jest koenzymem karboksylaz. Bierze udzial w przenoszeniu grupy karboksylowej, a tym
samym wiazaniu CO2.Popularniwe nazywana wit H.Jest czynnikiem zapobiegajacym
toksycznemu dzialaniu bialka jaj kurzego. Tym toksycznym zwiazkiem jest awidyna, która
po polaczeniu z biotyna uniemozliwia jej wchlanianie w jelitach. Jest to silny inhibitor
reakcji karboksylaz.
NIEDOBÓRU
zaczerwienienie skóry, zmiany zapalne skóry, bóle miesniowe, ogólne
wyczerpanie, stany depresyjne, bezsennosc.
Zwiazany z biotyna CO2 bierze udzial w reakcji karboksylacji pirogronianu do
szczawiooctanu.
Zródlem sa:mleko, drozdze, watroba, bakterie jelitowe.
ZRÓDLO I ROLA WIT D
Wit D wykazuje wlasciwosci przeciwkrzywicze. Prekursorem jej jest
ergosterol(prowitamina D2 wyst w swiecie roslin)oraz 7-dehydrocholesterol (wit D3 wyst
gl. tranie ryb)
ZRÓDLOU
ryby, jaja, watroba zwierzeca, produkty mleczne i ulega wchlanianiu w
przewodzie pokarmowym. Druga pula powst pod wplywem promieniowania
nadfioletowego nadfioletowego dl fali 270-310 nm, dzialajacego na znajdujaca sie w
skórze 7-dehydrocholesterol. Skóra ludzka zawiera ok. 4% tego zwiazku, u niemowlat jest
go 2x wiecej.Przyjmuje sie ze pod dzialaniem slonca na skóre powstaje ok. 200 j.m
cholekalcyferolu dziennie. Jest to wit D pochodzenia endogennego. Ergokalcyferol (wit
D2)-pochodzenia roslinnego oraz cholekalcyferol (wit D3)-pochodzenia zwierzecego,
nalezy uwazac za substancje wyjsciowe, które w ustroju ulegaja cyklowi przemian z
wytworzeniem czynnych metabolitów.
PRZEMIANY WIT D3 W USTROJU:
Pierwszy etap HYDROKSYLACJI wit D odbywa sie w mikrosomach watroby. Powstaje 25-
hydroksycholekalcyferol(25(OH)D3), subst o umiarkowanej aktywnosci
przeciwkrzywiczej.Wit D3 i 25(OH)D3)sa rop w tluszczach, ich krazenie we krwi umozliwia
A-globulia.Drugi etap zachodzi w mitochondriach kom kory nerek, gdzie zachodzi
hydroksylacja w pozycji 1A, prowadzac do syntezy1,25-dwuhydroksycholekalcyferolu,
powszechnie uwazanego za najbardziej aktywna postac wit D. Strukturalnie jest on
zblizony do hormonów steroidowych, wykazuje zasadnicza wlasciwosc tych hormonów,
reguluje bowiem transkrypcje DNA, indukujac synt swoistego mRNA, który uczestniczy w
formowaniu bialka CaBP w nablonku jelit umozliwiajac wchlanianie wapnia w przewodzie
pokarmowym.
Wczesna krzywica powstaje w skutek niedoboru wit D, zwlaszcza w pokarmie
kobiecym i krowim mleku, moze tez byc spowodowana uposledzeniem syntezy
endogennej wit D w skórze.
OBJAWY KLINICZNE NIEDOBORU:
Ogólne oslabienie, zmniejszenie sily miesniowej, pomimo dobrego stanu odzywiania,
zaburzenia snu, niepokój, poty. Dzieci pózno zabkuja, napady tezyczki. Charakterystyczne
zmiany kostne, objawiajace sie nadmiarem chrzastki i tk kostnawej, demineralizacja kosci,
zatarcie strefy kostnochrzestnej nasad, znieksztalcenie czaszki, klatki piersiowej (rózaniec
krzywiczy, bruzda Harrisona), miednicy i konczyny dolnych(kolana koslawe lub
8
www.lek2002.prv.pl
szpotowate). PRZYCZYNY:zmniejszenie podazy wit D3 z pokarmem, chorobami przewodu
pokarmowego, zmniejszona synteza w skórze, czynnikami zew pochodnymi wplywajacymi
na jej dalsza przemiane.
ZRÓDLA I ROLA WIT C U
KWAS ASKORBINOWY
Kw askorbinowy jest latwo rop w wodzie, ulega rozkladowi pod wplywem gotowania,
latwo sie utlenia. FUNKCJEU
rola w biosyntezie subst miedzy kom tkanek podporowych
pochodzenia mezenchymalnego (kosci, chrzastki, tk laczna), uczestniczy w biosyntezie
kolagenu, jest niezbedna w procesie hydroksylacji proliny i lizany, ponadto tworzy uklad
oksydoredukcyjny z glutationem, cytochromem C. W koncu wit C jest kofaktorem b-
hydroksylazy dopaminy i uczestniczy w hydroksylacji steroidow nadnerczowych. WYSTEP.-
->watroba, nerka mleko, owoce jarzyny, szczególnie cytrusowe, pomidory, zielona salata i
inne.ZAPOTRZEBOWANIEU
ok. 70-100 mg na dobe. NIEDOBÓRU
SZKORBUT I GNILEC.a
takze awitaminoza C objawia sie:-uposledzenie wytw kolagenu, osteodiu, dentyny, u dzieci
okreslana jako Ch Barlowa-zaburzenia tworzenia osteoidu, udoroslych:-bladosc skór;-
objawy hiperkeratozy;-wybroczyny krwawe;-latwo krwawiace dzialsa;-zapealenie jamy
ustnej;-wypadanie zebów;-uposledzenie gojenia sie ran.
ZRÓDLA I ROLA KWASU FOLIOWEGO:
Nalezy do grupy wit B.Jest koenzymem w przenoszeniu fragmentów jednoweglowych:gr
formylowa, gr metylowa, gr hydroksymetylowa. Zbudowany z pochodnej pteryny, kw
paraaminobenzoesowego i kw glutaminowego. Najbardziej zredukowana postacia jest kw
tetrahydroksyfoliowy FH4. Przenoszenie gr jednoweglowych jest zródlem at C 2 i 8 w
syntezie szkieletu purynowego, podstawa do syntezy grup metylowych. Przenoszona gr
formylowa daje gr hydroksymetylowa, z której powstaje gr metylowa która u bakterii
moze brac udzial w powstawaniu MET z hemocysteiny; -podstawa do syntezy tyminy z
uracylu;-zródlem gr formylowych w procesie powstawania n-formylometioniny, która u
bakterii inicjuje synteze lancucha peptydowego na rybosomach.
NIEDOBÓRU
niedokrwistosc makrocytarna bez objawów neurologicznych.
SKLADNIKI MINERALNE
Obejmuja 14 niezbednych pierwiastków, które dzielimy wg funkcji:
a)zwiazane ze struktura tkanki podporowej i skóry: Ca,P,Mg,F,S
b)z tworzeniem hemoglobiny i przenoszenia tlenu: Fe,Co,Cu
c)zwiazane z czynnoscia hormonów i enzymów:J2,Zn, Mn
d)Z ogólnymi wlasciwosciami zywej materii i krazenia plynów:Na,K,Cl
PIERWIASTKI GLÓWNE:
Stanowia 60-80% calosci subst nieorganicznych ustroju: Ca,Mg,Na,K,P,Cl
WAPN: Regulacja poziomu wapnia we krwi: -parathormon (PTH);-tyreokalcytonina;-1,25-
dihydroksykalcyferol.
Niski poziom wapnia stymuluje powst 1,25-(OH)2cholekalcyferolu, który zwieksza
wchlanianie wpania. Jezeli dostarczanie jego jest niedostateczne, wówczas 1,25(OH)2-
cholekalcyferolu i PTH stymuluja proces resorpcji kosci. Stad tez dlugi niedobór wpania w
diecie prowadzi do ubytku wapnia z kosci. Okolo 30-40% osób w wieku 60 lat spozywa
zbyt malo wapnia, zwlaszcza kobiety z osteoporoza. Osteoporoza to zanikanie organicznej
matrix i demineralizacja kosci. Zdolnosc przeksztalcania wit D w jej aktywna forme
9
www.lek2002.prv.pl
zmniejsza sie z wiekiem, zwlaszcza u kobiet w menopauzie, stad tez dzienna dawka
wapnia w pozywieniu powinna byc wieksza i wynosi 1200 mg na dobe normalnie 800
mg/24h
FOSFORANY:
w postaci nieorganicznej wystepuja w kosciach, a w postaci organicznej wystepuja w wielu
róznych zwiazkach (fosfoproteiny, kw panteinowy, fosfolipidy, fosfokreatyna). Wyst
praktycznie we wszystkich komórkach i pelnia rózne funkcje. Sa wchlaniane w jelitach,
wydalane przez nerki i w niewielkim stopniu przez przewód pokarmowy. W kanalikach
nerkowych ulegaja reabsorbcji.
CHLORKI:
latwo przenikaja przez blony, odpowiedzialne sa za równowazenie ladunku przy wedrówce
jonów przez blone. Wymieniane sa czesto w weglowodorami. 85% chlorków wyst w
plynach ustrojowych. W procesach metabolicznych sa powiazane z sodem. Jako NaCl sa
pobierane w pozywieniu i tak wydalane.
SIARCZANY:
wyst w formie aktywnej jako PAPS, uzywane do syntezy mukopolisacharydów, heparyny,
uczestnicza w procesie sprzegania zwiazków toksycznych (leków, steroidów, fenoli,
indoksylu)
SÓD:
-glówny czynnik utrzymujacy równowage plynów ustrojowych;- warunkuje pobudliwosc
nerwowa i miesniowa .
Stezenie sodu w ustroju wynosi ok. 60 mmol/kg m.c. Wyst gl. w przestrzeni zew.kom -
91%, w tym 1/3 calego Na odlozona jestw tk kostnej pod postacia soli(hydroksyapatytu).
W przestrzeni wew kom znajduje sie 9% calej puli Na. Takie rozmieszczenie umozliwia
sprawne dzialanie pompy sodowo - potasowej. Jej zablokowanie prowadzi nieodwracalnie
do smierci. Na jest glównym czynnikiem osmotycznym plynu przestrzeni zew kom -
wytwarzajacy cis. Osmotyczne Na jest dostarczany ze spozywana sola kuchenna.
Eliminowany jest w 95% przez nerki, 4,5% przez przewód pokarmowy, 0,5% przez skóre.
Udzial poszczególnych dróg wydalania zmienia sie w róznych stanach patologicznych, jak
biegunki, choroby nerek, intensywne pocenie sie. Potas jest glównym kationem wew kom.
POTAS:
wew kom stezenie jego moze osiagnac 160 mmol/l, to w osoczu i calym plynie poza kom
wynosi ono srednio 4,5-5,5 mmol/l. Jony potasowe wyznaczaja modalnosc plynu kom.
Przejscie potasu do kom jest procesem aktywnym zwiazanym z aktywnoscia Na-K-
ATPazy. Transport nasila sie pod wplywem wzrostu insuliny i glukozy w surowicy krwi.
Potas wchlania sie w górnym odc. jelita cienkiego. Wydalany jest przez nerki w kanaliku
dystalnym w procesie wymiany jonu sodowego na Jan potasowy. Wydalanie potasu przez
nerki nasilaja hormony: aldosteron, kortyzon. Istnieje scisla zaleznosc pomiedzy
gospodarka jonu potasowego a wodorowego.W kwasicy metabolicznej hipokaliemia.
Zmiany te sa nastepstwem buforowania wew kom. W kwasicy na trzy opuszczajace kom
jony K do przestrzeni kom wchodza 2 jony Na i jeden jon H. W zasadowicy wedrówka
jonów jest odwrotna - kom opuszcza jeden jon H i dwa jony Na, a do kom wchodza 3 jony
K. Zaburzenia jego poziomu wywoluja zaburzenia rytmu serca.
10
www.lek2002.prv.pl
PIERWIASTKI SLADOWE (MIKROELEMENTY):
Przyjmuje sie ze do tej grupy naleza te pierwiastki, które wyst w stezeniu 1*10-6 - 1*10-
12 g/g tkanki. Dzielimy je na 3 grupy:
a)niezbedne(Fe,Cu, Mo, Zn, Mn,Cr,I,Sn,Se,Va)
b)prawdopodobnie niezbedne (F,Ni,Br,As,Cd,Ba,ST,Si,Al.)
c)nie niezbedne (Sb,Pb,Hg)
ZELAZO:
wystepuje w hemoproteinach i innych bialkach niehemowych. W 66% zawarte jest w
hemoglobinie, w 4,5% w mmioglobinie, 0,2% w enzymach: cytochromach, katalizie,
perooksydazie, w 10% w enzymach nukleoproteinowych, w 0,2% w transferynie, a w
19% zelazo zapasowe w ferrytynie, w hemosyderynie. Normalnie jony metali reaguja z
anionami. Zelazo reaguje z obojetnymi czasteczkami tlenu, co umozliwia transport tlenu.
W zasadowym i obojetnym pH potencjal oksydoredukcyjny w wodnych roztworach sprzyja
jego wystepowaniu w postaci Fe3+, a w kwasnych Fe2+. Jako Fe3+ tworzy kompleksy z
OH-, H2O i innymi anionami. Zelazo moze wiazac i wplywac na konformacje róznych
makroczasteczek, co moze laczyc sie z ich modyfikacja,przeksztalcajac je w zwiazki
nietoksyczne. Zelazo wystepuje w wielu bialkach hemowych: hemoglobinie, cytochromach,
i w bialkach niehemowych: ferrytyna, enzymy z miejscem aktywnym z zelazem, które
moze w nich zmieniac swoja wartosciowosc.
TRANSFERYNA:
jest to bialko surowicy transportujace zelazo, jest glikoproteina, syntetyzowana w
watrobie. Sklada sie z jednego lancucha, ma ciezar 78000, ma dwa mniejsze wiazace
zelazo. Wiaze ona Fe3+, natomiast nie wiaze Fe2+. W warunkach fizjologicznych 1/9
wszystkich czasteczek transferyny jest wysycona w obu miejscach. 4/9 w jednym, a 4/9
nie zawiera zelaza. Transferyna wiaze sie ze swoistymi receptorami blonowymi, które
posrednicza w internalizacji bialka. Kompleks transferyna - receptor po internalizacji
uwalnia zelazo, a receptor z apotransferyna uwalnia do osocza i moze byc ponownie
wykorzystana. Stezenie receptorów dla transferyny w poszczególnych tkankach jest
odbiciem zapotrzebowania ich na zelazo. Najwiecej ich jest w erytrocytach lozysku.
FERRYTYNA:
jest glównym bialkiem magazynujacym zelazo. CzesC bialkowa jest bardzo duza - 440000,
sklada sie z 24 podjednostek. Zawartosc zelaza zalezy od potrzeb ustroju. Moze latwo
wiazac i uwalniac zelazo. WCHLANIANIE ZELAZAU
niskie pH soku zoladkowego powoduje
redukcje Fe3+ do Fe2+, ulatwiajac uwolnienie go od ligania. Proces ten wymaga
czynników redukcyjnych(wit C). Glównym miejscem wchlaniania zelaza jest jelito cienkie,
przede wszystkim dwunastnica. Duze ilosci wodoroweglanów wydzielanych przez trzustke
zoobojetniaja tresc pokarmowa i sprzyjaja utlenianiu zelaza do Fe3+. Glówna bariera dla
wchlaniania nie jest powierzchnia luminarna enterocytów, niezaleznie od ilosci zelaza
spozywanego, zelazo wnika do kom sluzówki. Jednym z czynników warunkujacym
wchlanianie z enterocyta do krwi jest synteza apotransferyny przez kom sluzówki. Kiedy
zapotrzebowanie na zelazo nie jest duze, wówczas jest syntetyzowane duzo apoferrytyny,
która wychwytuje zelazo i zatrzymuje je, nie pozwalajac na dostanie sie go do krwi. Kiedy
nastepuje zluszczenie tych kom, ich zawartosc przechodzi do swiatla przewodu
pokarmowego ulega wydalaniu. Odwrotnie kiedy jest niedobór zelaza, nie ma syntezy
apoferrytyny, zelazo przenika do krwi i laczy sie z transferyna. Mechanizm wchlaniania:-
redukcja w zoladku;-reoksydacja-ferrooksydaza I, ceruloplazmina, ferrooksydaza II-w
11
www.lek2002.prv.pl
surowicy wydaje sie byc gl. enzymem utleniajacym zelazo.
10% zelaza jest tylko wchlanianie. Zapotrzebowanie dzienne to 0,5-1 mg/24h, nalezy
dostarczyc 5-10 g na dobe. Niedobór powoduje anemie mikrocytarna.
MIEDZ:
bialka zawierajace miedz to oksydazy. Naleza tu: oksydaza cytochromowa,
monoaminooksydaza, oksydaza kw askorbinowego, tyrozynaza, kataliza. Oksydaza
lizenowa przeksztalca czasteczki Lys w al.-Lys, co umozliwia laczenie czasteczek
czasteczek kolagenie kolagenie elastynie. Wystepuje gl. w mózgu i watrobie. Resorbowana
w zoladku, dosc liczna w zyle wrotnej, zwiazana z albuminami.Czesciowo magazynowana
w watrobie, czesc wbudowana do enzymów, tez dostaje sie w postaci wolnej do
krwioobiegu. Wydzielana tez do zólci. Dobowe zapotrzebowanie 2-3 mg
MOLIBDEN:
bierze udzial w przenoszeniu elektronów przez enzymy flawoproteinowe (oksydaza
ksantynowa)
KOBALT:
zwiazany z wit B12 jest w pierscieniu korynowym. Wit B12 jest odpowiedzialna za
izomeryzacje metylomalonylo-CoA do rsztynylo-CoA, metyzacje urydyny do tymidyny. Jest
takze koenzymem metyzacji homocysteiny do Cys. Kobalt pobierany z pozywieniem jest
resorbowany w 100%. Szybko wydalany z moczem. Podanie go prowadzi do wzmozonej
produkcji erytrocytów.
CYNK:
skladnik wielu enzymów: anhydraza weglanowa, karboksypeptydazy trzustkowej,
dehydrogenzay alkoholowej, glutaminowej, mleczanowej, fosfatazy alkalicznej, polimerazy
RNA, DNA. Przy pomocy wiazan koordynacyjnych cynk wiaze aminokwasy lancuchów
bocznych bialka enzymatycznego, nadajac mu korzystna konformacje. Cynk moze równiez
wiazac substrat. Jest stabilizatorem blon biologicznych. Niedobór powoduje trudne gojenie
sie ran. Jest aktywatorem arginazy, enolazy, peptydazy. Wchodzi w sklad insuliny.
Resorbowany glównie w dwunastnicy, w osoczu krazy zwiazany z bialkiem tu wyst 22%
cynku ;75% w erytrocytach (anhydraza weglanowa), 3% w leukocytach (fosfataza
alkaliczna)
MANGAN:
aktywator enzymów: karboksylaza pirogronianowa. Proces biosyntezy pomiedzy
mukopolisacharydami a chrzastka. Aktywuje enzym katalizujace acetylacje UDP-N-
acetyloglukozoaminy i UDP-glukuronianu. We krwi zwiazany z B2-globulina. Jest
przekazywany do tkanek, a w kom do mitochondriów. Wydalany z zólcia.
FLUOR:
nie jest niezbedny dla procesów zyciowych. Zapobiega próchnicy zebów, pobudza
mineralizacje pow. zeba
JOD:
skladnik hormonów tarczycy, w pozywieniu wystepuje jako nieorganiczny jodek i takjest
resorbowany. ~
jodu wystepuje w tarczycy, reszta w miesniach, zólci, przysadce
mózgowej, tkance tluszczowej. Wydalanie zachodzi przede wszystkim z moczem, w
niewielkim stopniu z potem i kalem
12
www.lek2002.prv.pl
CHROM:
wplywa korzystnie na tolerancje glukozy. Cr3+ jest kofaktorem reakcji miedzy insulina a
receptorem blonowym. Jest resorbowany w organizmie w zakresie utleniania Cr6+- jest
latwo wchlaniany, przedostaje sie przez blone erytrocyta i wiaze sie z globina i
transferyna. Sluzy do okreslenia wieku krwinek czerwonych
SELEN:
skladnik peroksydazy glutationowej, rozklada nadtlenki powstajace w blonie erytrocyta.
Takie nadtlenki tworza sie latwo z tlenu i leków, z nienasyconych kwasów tluszczowych,
moga one uszkadzac blone.
13