Psychoanaliza w badaniach literackich:
Psychoanaliza powstała jako metoda terapeutyczna na przełomie XIX i XX w. i w zasadzie przez cały czas jej głównym
zastosowaniem było leczenie. Jednak, także w związku z działalnością samego Freuda, ojca psychoanalizy, jest ona
stosowana także do badań literackich.
Freud zaczął od badania różnego typu zaburzeń na tle nerwowym (to do leczenia nerwic powstała psychoterapia).
Zauważył bowiem, że istnieją przypadki medyczne, kiedy chory wykazuje objawy chorobowe, ale jego organizm jest
zdrowy  wtedy trzeba szukać przyczyn jego stanu w psychice. Początkowo Freud współpracuje z Breuerem  twórcą
metody katarktycznej, która polegała na wprowadzeniu pacjenta w głęboki stan uśpienia za pomocą hipnozy i
powodowała, że pacjent na nowo przeżywał sytuację będącą z
ródłem zaburzeń. Potem Freud odchodzi od hipnozy
(sugestia hipnotyczna, która była wykorzystywana przez Breuera, nie była zresztą trwałym sposobem leczenia) i
zajmuje się metodą wolnych skojarzeń (pacjent mówi wszystko, co mu przyjdzie na myśl, lekarz pełni rolę ekranu na
który rzutowana jest psychika pacjenta, treść wypowiedzi pacjenta potem jest analizowana). Wtedy też Freud
odkrywa dwa ważne mechanizmy: przeniesienia i kontrprzeniesienia (mechanizm przeniesienia jest
nieuświadomioną czynnością psychiczną, dzięki której różnego rodzaju uczucia, które kiedyś (w dzieciństwie)
wzbudzały tzw. ważne osoby (rodzice, starsze rodzeństwo), zostają w relacji terapeutycznej przeniesione na lekarza;
mechanizm kontrprzeniesienia występuje przy personalizacji stosunków między lekarzem a pacjentem  lekarz
przenosi swoje emocje na pacjenta i oczekuje konkretnych reakcji).
Na początku Freud ma koncepcję psychiki ludzkiej składającej się z 3 części (koncepcja jest o tyle niedoskonała, że
wtedy nie istniał jeszcze język psychologii i trzeba było opisywać np. poprzez język mechanistyczny)  wtedy Freud
wprowadza:
·ð pojÄ™cie aparatu psychicznego
·ð dzieli aparat na 3 części:
nieświadomość  przedświadomość  świadomość
Pomiędzy tymi częściami działają siły OPORU i REPRESJI:
opór jest kontrsiłą skierowaną przeciwko płynącym z nieświadomości impulsom żądającym satysfakcji
represja to manipulacja impulsami, która pojawia się, gdy opór jest osłabiony (np. we śnie)
[Markowski wydaje mi się, że dlatego pisze, że te części są izolowane, bo wg Freuda aktywność procesów
nieświadomych odbywa się poza czasem i przestrzenią  nie pochodzi w związku z kontaktem z
zewnętrznością]
ten układ jest dynamiczny!
W 1921 r. Freud wprowadza nowy podział:
id - najstarsza i najważniejsza część aparatu psychicznego, rezerwuar popędów i namiętności, treści biologicznie
dziedziczonych, jest amoralne i rządzi się zasadą przyjemności  jest bezwzględne i nie liczy się z jednostką; w id
działają łączące się ze sobą siły EROSA i TANATOSA. Pośród sił erosa najlepiej opisany jest przez Freuda popęd
seksualny.
ego  rozwaga + władza nad sferą ruchową, ego rządzi się zasadą rzeczywistości
superego  obraz ja idealnego, specjalna instancja wytworzona w związku z zależnością dziecka od rodziców, która
obserwuje i ocenia ego
Stopniowo od niemowlęctwa człowiek uczy się rozdzielać  ja od  nie-ja  rzeczywistością staje się wszystko to, co
nie podlega mojej woli.
Czyli biedne ego musi sprostać: pragnieniom id, naciskom superego i naciskom płynącym ze świata zewnętrznego.
Stąd ego jest siedliskiem lęku  ego chce być kochane przez superego, bo superego pełni taką samą funkcję jaką w
dzieciństwie pełnił ojciec (lęk ego jest kontynuacją lęku przed kastracją)
Nowy podział nie jest zastąpieniem starego podziału przez nowe nazwy  Freud uważa, że treści nieświadome
znajdują się zarówno w ego jak i w id!
Id jest więc rezerwuarem popędów  popęd ma swoje somatyczne z
ródło (sfera cielesna, która dostarcza popędowi
energii), cel (np. jeśli popęd ma postać pragnienia to celem jest zaspokojenie pragnienia) i przedmiot (element za
pośrednictwem którego, napięcie zostanie rozładowane). Istnieje możliwość zmiany celu popędu, która może
prowadzić albo do sublimacji popędu, albo do represji popędu, albo do zahamowania popędu. Sulimacja polega na
zmianie przedmiotu popędu i związanej z nim przyjemności, w przedmiot i uczucie kulturowo cenniejsze  o
sublimacji mówimy tylko wtedy, kiedy cel jest bardziej akceptowany społecznie.
[Teraz ja uważam, że to nieważne, ale Walas mówiła na wykładzie to ja też o tym napiszę:]
Życie seksualne człowieka wg Freuda zaczyna się już w dzieciństwie i przechodzi przez kolejne fazy:
1) faza oralna  dziecko zaspokaja potrzebÄ™ seksualna za pomocÄ… ust
2) faza sadystyczno-analna  ok. 2 roku życia, libido przenosi się na funkcję wydalania + potrzeby seksualne są
zaspokajane przez agresjÄ™
3) faza falliczna  w wieku 5-7 lat, organami dostarczającymi przyjemności są organy płciowe
W fazie fallicznej dziecko wchodzi w kompleks Edypa i kompleks kastracji (u dziewczynki niby kompleks Elektry, ale
Freud nie uważa, żeby był ważny, zwykle pojawia się zazdrość o fallusa)
Kompleks Edypa: pożądanie skierowane na matkę, ojciec jawi się jako przeszkoda  pojawiają się uczucia mordercze
oraz strach (podmiot nie uświadamia sobie, że powstał w relacji ojca i matki)
Kompleks kastracji/Lęk przed kastracją: chłopiec boi się, że ojciec dowie się o jego pożądaniu i ukaże go przez
kastrację  to wywołuje poczucie bezsilności a dalej uczucie upokorzenia i nienawiści.
W pewnym momencie powinno nastąpić oderwanie od matki i identyfikacja z ojcem
4) potem uczucia pożądania wobec matki i nienawiści wobec ojca przechodzą w stan utajenia, STAN LATENTNY
(okres uśpienia życia seksualnego)  są stłumione, ale nie pozbawione energii, ujawniają się w snach, mitach
i pomyłkach językowych; w stanie utajenia dotychczasowe życie płciowe ulega zapomnieniu
5) faza genitalna  w okresie dojrzewania, człowiek staje się gotowy do zadań prokreacyjnych
SNY: Mechanizm powstawania snu przebiega w dwóch etapach:
1) najpierw tworzona jest myśl snu, która ma 3 z
ródła: pragnienia z okresu dziecięcego, pragnienia
przedświadome, które odrzuciła świadomość i które nie zostały spełnione oraz pragnienia świadome, które
nie zostają zrealizowane w życiu codziennym
2) myśl snu zostaje przekształcona, tak żeby wydawała się irracjonalna  chodzi o to, żeby infantylne pragnienia
lub te niezgodne z zasadami nie przedostały się do myślenia dziennego  jest to zgodne z zasadą unikania
przykrości (pragnienia te nie mogą być zrealizowane więc są przykre)
Żeby myśl snu nie była jawna zachodzi praca snu, która daje takie efekty [to było na wykładzie tylko bez pojęć]:
1) dramatyzacja  myśl przekształcona w działanie
2) zagęszczenie  elementy się na siebie nakładają
3) przekształcenia i przewartościowania
4) uestetycznienie  sen zostaje tak ukształtowany, żeby sprawiał wrażenie spójnej całości