Ewolucja pieniądza
Powstanie pieniądza wiązało się z wprowadzeniem społecznego podziału pracy w ramach społeczeństw pierwotnych. Zróżnicowanie struktury produkcji sprawiło, że szybko wzrosła wymiana towarowa. Ponieważ pieniędzy nie było, wymiana ta miała charakter barteru, czyli wymiany towar za towar. Wiązało się to z dużymi problemami, w wielu przypadkach wymiana była zupełnie niemożliwa. Wartość towarów sprzedawanych przez poszczególne osoby musiała zawsze równać się wartości towarów kupowanych. Jeśli np. rolnik chciał dostać rybę na obiad dla rodziny, a miał krowę - wymiany dokonać nie mógł (za krowę otrzymałby dużo więcej ryb niż potrzebował).
Utrudnienia związane z barterem sprawiły, że stopniowo zaczęto wykorzystywać niektóre towary jako formę pieniądza. Na różnych obszarach ziemi były one różne. Należały do nich np. bydło, skóry, muszle, miód, wyroby z metali. Załóżmy, że na danym terenie do takich towarów należał miód. Rolnik, który przyprowadził na targ krowę, mógł ją teraz zamienić na ryby plus znaczna ilość miodu, a po pewnym czasie część tego miodu zamienić na inny towar. Rozwiązanie to było już lepsze niż zwykły barter, ale nadal kłopotliwe. Stosunkowo najmniejsze kłopoty występowały wtedy, gdy towarem pośredniczącym przy wymianie były sztabki z metalu (z miedzi, złota, srebra i z różnych stopów).
We wczesnej starożytności sztabki z metalu były już w praktyce używane jako pieniądz. Były one często oznakowane, a ich obieg był regulowany przez specjalnych urzędników, najczęściej pracujących przy świątyniach. Forma sztabek była niewygodna, dlatego też przez dłuższy czas poszukiwano innych, korzystniejszych form. Wprowadzano na rynek kulki, krążki itp. Ostatecznie upowszechniły się pieniądze w formie krążka. Popyt na takie pieniądze szybko stał się bardzo duży co sprawiło, że opracowano odpowiednie techniki ich wytwarzania. Stopniowo upowszechniła się technika wytwarzania pieniędzy z grubej blachy ze srebra, złota, miedzi lub ze stopu (np. złota z miedzią i ołowiem). Do blachy przykładano metalowe stemple z wytłoczonymi wzorami i bito w nie młotem, stąd pojęcie „bicie pieniądza”. Na monetach toczono z jednej strony znak emitenta, a z drugiej - jej wartość (najczęściej liczbę). Emitentem była często świątynia Junony Monety - stąd pochodzi nazwa moneta.
Wartość kruszcu zawartego w monetach była mniejsza niż ich wartość wymienna, dzięki czemu emitent zarabiał na emisji. Różnica miedzy wartością kruszcu a wartością wymienną monet zależała w dużej mierze od polityki prowadzonej przez emitenta. Różnica ta była szczególnie duża w przypadku monet bitych przez mennice państwowe w okresie wojen. Znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej rządy zmniejszały zawartość złota i srebra w stopie, z którego bito monety, a nawet zmniejszano wagę tych monet, przy zachowaniu ich wartości nominalnej. W dłuższym okresie miało to skutki negatywne - przyczyniało się do wzrostu cen, a do tego monety starsze, o wyższej zawartości kruszców szlachetnych, znikały z obiegu (były one tezauryzowane).
Monety były bite z różnych metali, podstawowe znaczenie miały jednak monety ze srebra i złota. Aby ustabilizować ich kurs, w XVII wieku w wielu krajach ustanowiono urzędową relację miedzy wartością monet z tych metali. System ten nazwano bimetalizmem (systemem dwumetalowym). Miał on jednak pewne wady. Duży wzrost produkcji złota lub srebra musiał bowiem prowadzić do zmian relacji wartości tych dwu kruszców, a to powodowało zakłócenia. Aby tego uniknąć, w XIX wieku większość krajów stopniowo odeszła od stałego parytetu złota i srebra i oparła swój system monetarny na jednym tylko metalu - złocie. Powstał więc system monometaliczny (system jednego metalu). W systemie tym zawartość złota w monetach o wysokich nominałach była często znacznie niższa niż by to wynikało z wartości wymiennej tych monet.
W średniowieczu, obok monet, wprowadzono do obiegu także różne formy ich substytutów. Należały do nich tzw. kwity depozytowe. Deponenci, którzy złożyli pieniądze w bankach, otrzymywali za nie kwit, będący zobowiązaniem bankiera do zwrotu pieniędzy (wraz z odsetkami). Kwity takie można było przewozić bezpieczniej niż monety, a jeśli były one wydane przez znany bank - były one powszechnie przyjmowane. W praktyce więc kwity takie pełniły funkcję pieniądza papierowego. Miały one różne formy, w tym m.in. not bankowych - stąd nazwa banknot. Wymiana kwitów na monety była gwarantowana przez emitenta, czyli prywatny bank. W okresach zakłóceń część banków nie była w stanie wywiązać się z zobowiązań i emitowane przez nich kwity depozytowe traciły wartość. W tej sytuacji rosła rola największych banków cieszących się powszechnym zaufaniem. Emitowane przez nie papiery stopniowo przyjęły formę zbliżoną do dzisiejszych banknotów. Olbrzymia rola największych banków sprawiła, że stopniowo uzyskały one status banków centralnych. Emitowane przez nie banknoty otrzymały w XVIII i XIX wieku oficjalną klauzulę zwalniania z zobowiązań (czyli w praktyce można było nimi spłacać długi i inne zobowiązania na równi z monetami). Początkowo banknoty emitowało wiele banków, ale w XIX wieku w większości krajów monopol emisji otrzymały banki centralne. Wartość banknotów w obiegu rosła znacznie szybciej niż wartość monet, stopniowo zaczęły one dominować na rynku. Duże i ciężkie monety złote były coraz rzadziej używane.
W XX wieku stopniowo następowała więc dematerializacja pieniądza. Pieniądz złoty i srebrny przestał odgrywać podstawową rolę, został on zastąpiony przez banknoty i bilon (pieniądz zdawkowy). Banknoty i bilon nazywa się znakami pieniężnymi.
Banknoty i monety stanowią pieniądz gotówkowy. Jednak już w średniowieczu, obok pieniądza gotówkowego, pojawił się pieniądz bezgotówkowy, czyli skrypturalny tworzony jako zapis w księgach bankowych - początkowo ręcznie, a później przy użyciu maszyn do pisania.
Szerokie zastosowanie komputerów pozwoliło na wprowadzenie zapisu elektronicznego. Pieniądz zapisany w pamięci komputera lub na innych elektronicznych nośnikach pamięci jest nazywany pieniądzem elektronicznym. Obrót finansowy odbywa się w coraz większym stopniu dzięki urządzeniom elektronicznym. Dotyczy to nawet obrotu międzynarodowego za pośrednictwem Internetu.