WYZNACZNIKI LITERACKOŚCI wg H. Markiewicza.
Czym jest literatura?
1. utwór literacki jest dziełem sztuki, bądź przedmiotem przeżycia estetycznego:
- trudno określić co jest dziełem sztuki
- literatura w tym wypadku miałaby odnosić się tylko do dzieł „wartościowych”
2. cechą swoistą języka literackiego jest obrazowość:
- nie zawsze występuje w dziele literackim
Obrazowość bezpośrednia
Obrazowość pośrednia
3. język lit. traktowany jako pewna odmiana języka emotywnego:
- I.A. Richards: bardziej chodzi o oddziaływanie na odbiorcę niż sam język
4. C. Brooks: tylko w poezji kontekst jest zawsze obręby:
- przeczą temu choćby poetyckie konwencje
- metafory można zrozumieć odwołując się do ogólnego kontekstu i znaczenia użytych słów.
5. R. Jacobson: lit. posiada funkcję poetycką (wypowiedź uporządkowana w sposób nie dający się uzasadnić zwykłymi potrzebami komunikacji językowej)
- brak zainteresowania prozą
6. Fikcja jako wyznacznik literackości (całkowita autonomiczność świata przedstawionego w utworze)
Wniosek: heterogeniczność utworów, które obecnie uznaje się za literaturę uniemożliwia stworzenie, jednej, jedynej pełnej definicji, w której można zamknąć te dzieła. Do XVIII w. terminem literatura określano jedynie poezję.
Pojmowanie pojęcia poezja:
Gorgiasz - kryterium formalne, poezja posiada „budowę metryczną”
Arystoteles - kryterium mimesis, wykorzystanie rytmu mowy i melodii,.
Hellenizm - zbliżenie poezji do wymowy.
Średniowiecze - ścisły związek z retoryką, zatarcie granic między fikcją, a rzeczywistością w poezji.
Renesans - całe piśmiennictwo o treści humanistycznej, poza komediami informacyjnymi.
Romantyzm - jeszcze większe „rozmycie” pojęcia.
Obecnie - zatarcie granic między literatura, a filozofią, reportażem, nauka, publicystyką.
Próba definicji Markiewicza:
Cechą „literackości” jest to, że utwór spełnia podstawowe funkcje językowe (przedstawieniową i wolicjonalną) w sposób odmienny niż wypowiedzi potoczne i naukowe: to znaczy przy udziale fikcji literackiej lub z „uporządkowaniem naddanym” lub wreszcie ze zwiększoną obrazowością.
Utworom słownym przypisujemy współcześnie przynależność do literatury tak ze względu na fikcyjność świata przedstawionego, jak i ze względu na obrazowość, jak i ze względu na „uporządkowanie naddane” w stosunku do potrzeb zwyczajnej komunikacji. Gdy te trzy spotkają się obok siebie mówimy o literackości.
1