opracowała

SCENARIUSZ LEKCJI MUZYKI

dla klasy I i III gim.

(czas trwania 2 jednostki lekcyjne)

Temat: Historia powstania hymnu polskiego.

Cel główny: Zintegrowanie wiedzy dotyczącej wszelkich informacji odnośnie hymnu

z punktu widzenia historii oraz muzyki.

 

Cele operacyjne:

Uczeń:

-         wyjaśnia pojęcie hymnu;

-         zna najstarszy hymn polski -„Bogurodzica”;

-         na podstawie słuchanego utworu „Bogurodzica” wymienia cechy charakterystyczne dla chorału gregoriańskiego;

-         wymienia przyczyny (wewnętrzne i zewnętrzne) upadku Polski w XVIII wiek

-         wyjaśnia okoliczności powstania Legionów Polskich;

-         umieszcza wydarzenia w czasie;

-         zna rok powstania „Mazurka Dąbrowskiego”;

-         analizuje tekst literacki;

-         wyjaśnia pojęcie narodu;

-         zna pochodzenie melodii „Mazurka Dąbrowskiego”;

-         określa cechy charakterystyczne dla mazura;

-         rozróżnia pojęcie „mazur” a „mazurek”;

-         wymienia inne pieśni jako propozycje hymnu polskiego;

• zna rok uznania „Mazurka Dąbrowskiego” za hymn narodowy;

• potrafi zaśpiewać hymn z pamięci

 

METODY:

-         wykład;

-         dyskusja;

-         opowiadanie;

-         ekspresyjna;

• analityczno -percepcyjna;

• odtwórcza

FORMY MUZYCZNE:

• słuchanie

• śpiewanie

ŚRODKI:

-         odtwarzacz i płyty CD

-         nagrania (Bogurodzica, Mazurek Dąbrowskiego, Rota, Warszawianka, Boże coś Polskę, Marsz Pierwszej Brygady);

• Encyklopedia Muzyki PWM

• Encyklopedia PWN

• Podręcznik do historii

-         mapa Polski;

 

PLAN LEKCJI

 

1. Wyjaśnienie pojęcia „hymnu”

2. Omówienie najstarszego hymnu „Bogurodzicy” wraz z cechami chorału gregoriańskiego /muzyka

3. Wysłuchanie „Bogurodzicy” /muzyka

4. Przedstawienie przyczyn i skutków upadku Polski w XVIII w. /historia

5. Omówienie okoliczności powstania słów „Pieśni Legionów Polskich”. /historia

6. Wysłuchanie „Mazurka Dąbrowskiego” z jednoczesnym śledzeniem tekstu. /muzyka

7. Przedstawienie pochodzenia melodii do „Mazurka Dąbrowskiego”. /muzyka

8. Przedstawienie innych pieśni które uznawane były za hymn narodu polskiego - słuchanie / muzyka

9. Wskazanie daty przyjęcia przez państwo polskie „Mazurka Dąbrowskiego” jako hymnu Polski. /historia

10. Przedstawienie miejsc w Polsce, w których znajdują się pamiątki związane z narodowym hymnem Polski. /historia

12. Uroczyste odśpiewanie I i II zwrotki hymnu polskiego (z pamięci). /muzyka

 

PRZEBIEG LEKCJI

1. Powitanie, sprawdzenie obecności.

2. Podanie tematu lekcji.

1. Wyjaśnienie pojęcia „hymnu” w literaturze. /język polski

(definicje przytoczona za Słownikiem Terminów Literackich)

hymn - to rodzaj uroczystej, podniosłej pieśni pochwalnej, sławiącej Boga, bóstwo, bohaterów, wielkie idee, uznane wartości i instytucje. Hymny wywodzą się ze starożytności, gdzie stanowiły gatunek liryki chóralnej, czyli przeznaczonej pierwotnie do śpiewania. Szczególnym rodzajem hymnu jest:

hymn narodowy - pieśń będąca dla danej wspólnoty narodowej wyrazem poczucia jedności, formą manifestowania uczuć patriotycznych. Hymn, obok godła i flagi jest jednym z symboli narodowych.

 

2. Omówienie najstarszego hymnu „Bogurodzicy” wraz z cechami chorału gregoriańskiego /muzyka

Najstarszą polską pieśnią -hymnem pochodzącą z połowy XIII wieku jest pieśń religijna

„Bogurodzica”. Nie znamy jej autora, ponieważ jak wiemy w czasach średniowiecza człowiek nie był godny podpisywać się pod dziełami, ponieważ sądzono, że wszystko jest tworem Ducha Świętego. „Bogurodzica” jest chorałem gregoriańskim, lecz nie jest pieśnią liturgiczną. Jakie cechy posiada chorał gregoriański?( odpowiadają uczniowie: jednogłosowość, a cappella, ametryczność, melizmatyczność, wykonuje chór męski)

Pieśń ta zdobyła wielką popularność wśród ówczesnych Polaków, stała się pierwszym polskim hymnem narodowym. Dla Jana Długosza była to carmen patrium, czyli „pieśń ojczysta”, śpiewana przez rycerzy polskich przed bitwą pod Grunwaldem, Warną. Znamy dwie najstarsze strofy, lecz w sumie jest ponad dwadzieścia zwrotek.

 

3. Wysłuchanie „Bogurodzicy”

Wysłuchamy teraz I zwrotki „Bogurodzicy”. Bardzo proszę zwróćcie uwagę na cechy

muzyki chorałowej, o których mówiliśmy.

 

4. Przedstawienie przyczyn i skutków upadku Polski w XVIII w. /historia

Państwo polskie od początku swego istnienia, a więc od połowy X wieku przeżywało

wzloty i upadki, rozkwit i recesję, wielokrotnie wzrastało do grona mocarstw

europejskich, aż w końcu w 1795 roku zniknęło z mapy Europy na ponad 123 lata. Warto

się w tym miejscu zastanowić:

Dlaczego doszło do upadku państwa polskiego? Przyczyn upadku należy upatrywać w

czynnikach zewnętrznych i wewnętrznych.

(Nauczyciel pyta uczniów, jakie to były przyczyny, kontroluje odpowiedzi.)

 

Wszystkie te czynniki doprowadziły do kolejnych rozbiorów zainicjowanych przez

Austrię, Rosję i Prusy.

(Wybrany uczeń pokazuje na mapie ziemie, które kolejno Polska traciła w poszczególnych

rozbiorach na rzecz sąsiadów.)

 

Tak oto po III rozbiorze Polska zniknęła z mapy Europy. Utrata niepodległości była dla

Polaków olbrzymim wstrząsem. W pierwszych latach po 1795 roku zapanowało poczucie

beznadziei i załamania. Naród jednak potrafił się otrząsnąć i nie utracił wiary

w odzyskanie niepodległości. Zarysowały się dwie drogi, którymi Polacy mieli dążyć ku

tej niepodległości:

- obrona kultury i zakładanie szkół;

- spiskowanie i walka, gdzie się da.

My w toku tych zajęć pójdziemy dalej tą drugą drogą.

Po klęsce powstania kościuszkowskiego i III rozbiorze Polski wielu oficerów i żołnierzy

opuściło ojczyznę i udało się na emigrację. Większość z nich znalazła schronienie we

Francji, która była wrogo ustosunkowana zarówno do Austrii, jak i Prus. Wśród tych

emigrantów znalazł się dawny uczestnik powstania kościuszkowskiego gen. Jan Henryk

Dąbrowski.

 

( nauczyciel pokazuje zdjęcie gen. Henryka Dąbrowskiego)

 

Wierzył on, że przy pomocy rewolucyjnej Francji uda się Polsce odzyskać niepodległość.

W 1796 roku przybył do Paryża i spotkał się z rządem Republiki Francuskiej -

Dyrektoriatem. Przedstawił wtedy propozycję utworzenia legionów polskich.

Ostatecznie 9.01.1797 roku Jan Henryk Dąbrowski uzyskał zgodę Napoleona

na tworzenie legionów polskich we Włoszech. Zawarł umowę z nowopowstałym rządem

Republiki Lombardzkiej, utworzonej przez Francuzów w północnych Włoszech. Umowa

ta dotyczyła utworzenia ochotniczych oddziałów polskich z polską komendą i stopniami

wojskowymi, finansowanymi przez rząd Lombardii. Ostatecznie szeregi legionów zasili

polscy emigranci, jeńcy i uciekinierzy z armii austriackiej, potem przybywali także

ochotnicy z innych zaborów.

W sumie w legionach polskich przez lata ich istnienia 1797-1807 walczyło ok. 35 tys.

ludzi. Mimo że nie odniosły one żadnego poważnego sukcesu militarnego jeśli chodzi

o odzyskanie niepodległości przez Polskę, to stały się swoistą szkołą

demokracji i patriotyzmu, manifestacją niepogodzenia się Polaków z utratą

niepodległości. Współtwórcami legionów byli, oprócz J. H. Dąbrowskiego,

Gen. Karol Kniaziewicz oraz Józef Wybicki - działacz polityczny i pisarz, poseł na Sejm

Wielki, uczestnik powstania kościuszkowskiego, a od 1795 roku emigrant we Francji,

wreszcie we Włoszech.

( nauczyciel pokazuje zdjęcie Józefa Wybickiego)

5. Omówienie okoliczności powstania słów „Pieśni Legionów Polskich”

W lipcu 1797 roku Józef Wybicki przebywał w Reggio, gdzie najprawdopodobniej

między16 a19 lipca 1797 roku napisał Pieśń Legionów Polskich we Włoszech, stworzoną

pod wpływem chwili, dla uświetnienia uroczystości pożegnania odchodzących z miasta

legionistów. Po raz pierwszy pieśń tę zanucił legionistom sam Józef Wybicki i od razu

zdobyła ona serca wszystkich żołnierzy.

6. Wysłuchanie „Mazurka Dąbrowskiego” z jednoczesnym śledzeniem tekstu. /muzyka

Po jego wysłuchaniu z jednoczesnym śledzeniem tekstu uczniowie analizują treść

muzyczną oraz literacka.

 

7. Przedstawienie pochodzenia melodii do „Mazurka Dąbrowskiego”. /muzyka  

Józef Wybicki starał się w swojej pieśni zawrzeć symbole bliskie sercu generała Henryka

Dąbrowskiego, dlatego pojawia się w niej Poznań -stolica ulubionej przez generała Wielkopolski i Stefan Czarniecki, wódz, na którym się wzorował.

O ile autorstwo słów hymnu nie budzi wątpliwości, to historycy bardzo długo spierali się

kto skomponował melodię. Początkowo przypuszczano, że autorem melodii był znany

kompozytor Michał Kleofas Ogiński -autor poloneza „Pożegnanie Ojczyzny”. Dopiero

znany muzykolog Aleksander Poliński wyjaśnił sprawę (cytuję) ”Jeszcze Polska jest ujęta

w formę typowego mazura, nie zaś marsza.” A czym jest mazur?

Jest to taniec narodowy w metrum na 3/4skoczny, pełen rozmachu. Istotne znaczenie dla

charakteru mazura ma różnorodny sposób akcentowania (na raz i trzy) Cechą

charakterystyczną jest dwutaktowa fraza muzyczna. ( foliogram z zapisem nutowym

hymnu narodowego)

Stylizacją mazura jest mazurek pochodzący z Podlasia i w takiej to formie jest ujęty

Hymn Polski.

 

8. Ukazanie innych propozycji na hymn Polski -słuchanie /muzyka

Pieśń ta w Polsce została spopularyzowana w 1 poł. XIX wieku, dotarła do Polaków zanim

przybył do Polski Napoleon i niektórzy legioniści, J. H. Dąbrowski czy J. Wybicki, a od

powstania listopadowego, więc od ok. 1830 r. zaczęto ją coraz częściej uznawać za

nieoficjalny hymn narodowy. Kiedy jednak Polska odzyskała niepodległość, należało się

zastanowić na hymnem oficjalnym. Propozycji było kilka. Oto one:

-         „Boże, coś Polskę”, słowa: Alojzy Feliński, muzyka: J. Kaszewski

-         „Warszawianka”, słowa: Delavigne w tłumaczeniu Karola Sienkiewicza, muzyka: Karol Kurpiński

-         „Rota”, słowa: Maria Konopnicka, muzyka Feliks Nowowiejski

- „Marsz pierwszej Brygady”, słowa: Tadeusz Biernacki i Andrzej Hałaciński

 

(Słuchamy „Boże coś Polskę”, „Warszawianka”, „Rotę”, „Marsz Pierwszej brygady”.)

 

9.Wskazanie daty przyjęcia przez państwo polskie „Mazurka Dąbrowskiego” jako

hymnu Polski. /historia 

Mazurek Dąbrowskiego pełnił znaczenie hymnu narodowego od pocz. XIX wieku, ale ostatecznie w rywalizacji zwyciężył z Rotą, która była jego największą konkurencją. Jego zwycięstwo nad Rotą zamanifestowano skromnym okólnikiem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 15.X.1926 r. To szkoła była pierwszą instytucją, w której na trwałe Mazurek zagościł jako hymn. Dopiero 26.II.1927 r. okólnik Ministerstwa Spraw Wewnętrznych uczynił z Mazurka hymn narodowy. Obowiązujący tekst hymnu i zapis nutowy zawiera Ustawa Sejmowa z 31.I.1980 r.

 

10. Przedstawienie miejsc w Polsce, w których znajdują się pamiątki związane

z narodowym hymnem Polski.

Warto zapamiętać, że od 1978 r. we wsi Będomin na Pojezierzu Kaszubskim, miejscu urodzenia Józefa Wybickiego, w zabytkowym dworku rodzinnym mieści się Muzeum Hymnu Narodowego - jedyna tego rodzaju placówka na świecie. Także w naszym regionie, nieopodal Margonina, w Margonińskiej Wsi, w dworku w baszcie, w którym mieszkał Józef Wybicki z żoną Kunegundą w epoce napoleońskiej, mieści się małe muzeum Mazurka, gdzie znajduje się rękopis Pieśni Legionów Polskich we Włoszech.

 

11. Uroczyste odśpiewanie I i II zwrotki hymnu polskiego. /muzyka

Na zakończenie naszego spotkania powstańmy wszyscy i uroczyście odśpiewajmy

I i II zwrotkę „Mazurka Dąbrowskiego.”

 

CZYNNOŚCI ORGANIZACYJNE

• spakowanie rzeczy

• pożegnanie klasy

---