Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Grodka w Sanoku.

Polityka kryminalna ma za zadanie wypracować strategie, przy pomocy, których można szybko i skutecznie reagować na przestępczość jako zjawisko społecznie szkodliwe.
Podstawowe sposoby reakcji to represja karna oraz prewencja. Alain Peyrefitt porównał represję do ścinania głów Hydrze, które nieustannie odrastają, a prewencję do osuszania bagna, gdzie Hydra żeruje.

Przestępstwem jest czyn zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy. Istnieją różne możliwości podziału przestępstw:

a) zależnie od stopnia szkodliwości społecznej:

-zbrodnie(kara pozbawienia wolności na min.3 lata)

-występki(kara pozbawienia/ograniczenia wolności na min.1 miesiąc lub grzywna przekraczająca 30 stawek dziennych)

-wykroczenia.

b) przestępczość ujawniona i nieujawniona,

przy tym jednak prawo karne mówi o sześciu rodzajach rzeczywistości kryminalnej:

-przestępstwa rzeczywiście dokonane

-przestępstwa zgłoszone(zarejestrowane)

-przestępstwa stwierdzone

-przestępstwa osądzone

-przestępcy skazani

-przestępcy osadzeni;

c) zależnie od tego jakie wartości mogą zostać zagrożone, czyli przestępstwa przeciwko:

-zdrowiu i życiu,

-RP,

-bezpieczeństwu powszechnemu,

-bezpieczeństwu w komunikacji,

-środowisku,

-wolności,

-rodzinie i opiece,

-wymiarowi sprawiedliwości,

-porządkowi publicznemu,

-ochronie informacji,

-mieniu, itd.

Istnieje wiele przyczyn zachowań przestępczych: można je podzielić na:

• Psychobiologiczne (zaburzenia te mogą być wrodzone lub nabyte wskutek doświadczeń/przebytych chorób):

• Upośledzenie umysłowe,

• Choroba psychiczna,

• Zaburzenia endokrynologiczne,

• Patologia cech biopsychicznych

• Społeczne:

• Czynniki ekonomiczne

• Czynniki środowiskowe,

• Zjawiska kulturowe,

• Dysfunkcjonalność rodziny,

• Niewłaściwe czynniki w pracy/szkole.

W przeprowadzonych badaniach nad przyczynami wzrostu skali zachowań przestępczych oraz innych zachowań patologicznych w Polsce w latach 1990-2005 szczególną uwagę zwraca się na rolę czynników makrospołecznych, są to przede wszystkim:

• Zmiany systemu wartości: od końca lat 80. nastąpiło osłabienie wartości związanych z socjalizmem, tj. kolektywizm, solidarność, równość, redystrybucja, opiekuńczość. W miejsce tych wartości pojawiły się nowe: sukces, indywidualizm, prawa jednostki, komercyjność, efektywność. Takie przejście do nowego systemu spowodowało chaos normatywny, jedni trzymają się starych norm, inny bezgranicznie akceptują nowe.

• Zmiany na rynku pracy: występują tu dwa czynniki patogenne wynikające z przebudowy systemu gospodarki:

Bezrobocie-prowadzi do drastycznego pogorszenia sytuacji finansowej oraz negatywnych zmian w psychice bezrobotnego(frustracja, apatia, zniechęcenie),a w połączeniu z propagowanym przez media sukcesem może doprowadzić do zachowań agresywnych lub autodestrukcyjnych.

Rywalizacja w miejscu pracy(„wyścig szczurów”)- jednostka jest poddawana ciągłej presji, żyje w ogromnym stresie, i postrzega innych jako potencjalnych wrogów. W skutek pogorszenia kondycji psychicznej jednostki może nastąpić kryzys w kontaktach z otoczeniem, zanik więzi, dezintegracja rodziny, itp.

• Edukacja: osłabienie wychowawczo-opiekuńczej roli szkoły utrudnia dostrzeganie i zwalczanie zjawisk patologicznych.

• Kultura i rozrywka: Likwidacja placówek zapewniających młodzieży alternatywne formy spędzania wolnego czasu (bibliotek, świetlic i domów kultury). Jedyną formą rozrywki staje się telewizja. Zmiany te mają negatywne znaczenie dla procesu wychowania i socjalizacji młodego pokolenia.

• Pogarszająca się kondycja zdrowotna Polaków: od lat 60.wzrosło występowanie nerwic, depresji i schizofrenii. Pogorszenie stanu zdrowia psychicznego części społeczeństwa polskiego może również być przyczyną wzrostu zachowań niezgodnych z normą.

Zapobieganie przestępczości

Zapobieganie przestępczości to bardzo złożone pojęcie, łączące się z wieloma dyscyplinami naukowymi. W literaturze możemy spotkać się również z takimi określeniami: „profilaktyka”, „przeciwdziałanie”, „prewencja”, zwalczanie”. Prewencja kryminalna jest to:
- system działań zmierzających do niedopuszczenia pojawienia się niepożądanych zdarzeń i zjawisk,
- inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi (na podstawie dyspozycji ustawowej zawartej w zadaniu nakładającym na Policję ten obowiązek),
- ogół działań instytucji państwowych, społecznych i obywateli, mających na celu uniemożliwienie lub utrudnienie podjęcia akcji przestępczej, poprawę bezpieczeństwa jednostki - przez eliminowanie poczucia strachu przed staniem się ofiarą - i w konsekwencji poprawy jakości życia.

Całokształt zagadnień zapobiegania przestępczości określa się mianem „polityki kryminalnej”.

Inna definicja określa „politykę kryminalną” jako jeden z elementów systemu zapobiegania przestępczości.

Polityka kryminalna ma wskazywać skuteczne środki walki z przestępczością lub sposoby jej przeciwdziałania. Sformułowanie „walka z przestępczością” ma charakter ogólnikowy. Pod słowem „przestępczość” prawnicy rozumieją nie tylko sumę przestępstw dokonanych w danym miejscu i czasie, lecz również możliwość, że zachowanie pewnych osób będzie przestępne. W związku z tym omawiana walka rozpada się na walkę z przestępczością stanowiącą fakty dokonane oraz z przestępczością in statu nascendi (w chwili powstawania).

Rozpatrując problem teoretycznie, pierwszy rodzaj walki sprowadza się bezpośrednio do takiego oddziaływania na przestępcę, by ten w przyszłości nie powtórzył swego zachowania sprzecznego z prawem karnym. Drugi rodzaj polega na niedopuszczeniu do samych faktów przestępstw (policja, alarmy, urządzenia antywłamaniowe, reglamentacja broni itp.) oraz na takim oddziaływaniu na ludzi, aby przestępstw nie popełniali, wreszcie na usuwaniu, neutralizowaniu czynników warunkujących lub sprzyjających krzewieniu się przestępczości. W praktyce obydwa nurty walki z przestępczością bywają połączone. Każdy z wymienionych rodzajów walki z przestępczością musi się opierać na pewnej wiedzy o zwalczanym zjawisku i o działaniu podejmowanych środków. Nie można usuwać, zmieniać, likwidować czynników warunkujących przestępczość, jeśli nie zostało ustalone, co stanowi takie czynniki.

W obrębie profilaktyki kryminalnej wyróżnia się trzy rodzaje prewencji:

• Zasadnicza-dotyczy źródeł przestępczości i powinna usuwać jej głębsze przyczyny,

• Wtórna-ma na celu powstrzymanie osób gotowych popełnić przestępstwo od dokonania tego czynu,

• Trzeciego stopnia-polega na odpowiednim postępowaniu z przestępcami, aby zapobiec recydywie.

Brunon Hołyst proponuje podział działań zapobiegawczych na kilka dziedzin: profilaktykę kryminalistyczną, profilaktykę kryminologiczną, profilaktykę penitencjarną i politykę karną.

Profilaktyka kryminalistyczna- definiowana przez jedną z encyklopedii multimedialnych jest odwzorowaniem zasady "lepiej zapobiegać niż leczyć". Jej zadaniem jest zapobieganie przestępstwom oraz innym ujemnym zjawiskom społecznym poprzez dobranie optymalnej metody pozwalającej uzyskać jak najlepsze rezultaty. Podstawą działania powinna być znajomość problematyki społecznej i ekonomicznej oraz wiedza z zakresu prawa karnego i polityki karnej, kryminologii, kryminalistyki, socjologii i innych nauk.

Działania zapobiegawcze podzielono na dwie grupy:

- zapobieganie przestępstwom zanim zostaną popełnione

- zapobieganie przestępstwom osób wracających do przestępstwa.

Definicja B. Hołysta:

"Profilaktyka kryminalistyczna to zespół metod i środków mających na celu uniemożliwienie albo utrudnienie dokonania przestępstwa".

Profilaktyka kryminologiczna- jej celem jest nadanie pozytywnego kierunku aktywności ludzkiej, czyli kształtowanie postaw prospołecznych przez system wychowawczy i system oświatowy. Opiera się na naukach humanistycznych. Pozostaje w ścisłym związku z badaniami nad przyczynami przestępstw, które stanowią podstawę opracowywania środków i metod zapobiegania przestępstwom(badania fenomenologiczne i badania empiryczne)

Polityka karna- jej celem jest takie dostosowanie kary do rodzaju i okoliczności przestępstwa oraz osobowości sprawcy, aby spełniła ona zadanie ochrony społeczeństwa, a jednocześnie gwarantowała, jeśli jest to możliwe, powrót skazanego do życia w społeczeństwie.

Profilaktyka penitencjarna- profilaktyka penitencjarna skupia się na samym przebiegu odbywania kary pozbawienia wolności. Zasadą jest stosowanie środków indywidualnie do każdej osoby uwzględniając potrzeby psychologiczne a także społeczne skazanego dążąc do umożliwienia powrotu skazanego do społeczeństwa,

Działalność zapobiegawczą można klasyfikować wg różnych kryteriów(np.zapobieganie: recydywie, przestępczości gospodarczej, przestępczości zorganizowanej, przestępczości nieletnich). Przedstawione warianty nie stanowią zamkniętego katalogu, wyczerpującego wszelkie możliwości.

Zapobieganie przestępczości wymaga zastosowania rozwiązań kompleksowych, angażujących możliwości wszystkich instytucji i organizacji państwowych, społecznych, samorządowych, społeczności lokalnych, osób fizycznych, środków masowego przekazu. Problem stanowi jednak brak planowej koordynacji działań.

Ważną rolę w zakresie organizowania i podejmowania działań zapobiegawczych odgrywa policja. Jej praktyczna działalność to przede wszystkim:

• Służba dzielnicowego,

• Patrolowanie miejsc zagrożonych przestępczością,

• Działalność operacyjno- rozpoznawcza,

• Ściganie karne sprawców przestępstw,

• Działalność informacyjna i instruktażowa,

• Opracowywanie i realizacja programów w zakresie prewencji kryminalnej.

Ośrodkiem koordynującym i nadzorującym działania policji w zakresie prewencji kryminalnej jest Biuro Prewencji Komendy Głównej Policji. Do zadań Biura Prewencji KGP należy m.in.:

1. zapewnienie spójności i skuteczności organizacji służby prewencyjnej w jednostkach organizacyjnych Policji, umożliwiające reagowanie na zmieniające się tendencje w przestępczości;

2. organizowanie przedsięwzięć usprawniających i podnoszących skuteczność pełnienia służby patrolowej, obchodowej, konwojowej i ochronnej, a także policji sądowej;

3. organizowanie i koordynowanie działań w zakresie zapobiegania przestępstwom i wykroczeniom, w tym czynom popełnianym przez nieletnich oraz zjawiskom patologii społecznej, a także przedsięwzięć o charakterze profilaktycznym;

4. monitorowanie, analizowanie, ocenianie sposobu działania i realizacji zadań prewencyjnych oraz tworzenie standardów ich wykonywania;

5. sprawowanie nadzoru nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi, a także dostępem do broni, amunicji i materiałów wybuchowych oraz ich posiadaniem, przechowywaniem i obrotem;

6. realizacja obowiązków instytucji konsultującej w zakresie wykonywania konsultacji wizowych wynikających z ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o udziale Rzeczypospolitej Polskiej w Systemie Informacyjnym Schengen oraz Systemie Informacji Wizowej;

7. realizowanie przedsięwzięć związanych z przygotowaniami obronnymi Policji stosownie do zakresu zadań określonych w odrębnych przepisach.

Duże znaczenie ma także współpraca policji różnych państw w celu zapobiegania przestępczości(projekt „ATOMIUM”, współpraca w ramach Interpolu, ONZ, Europolu- organizacji policji europejskich).

Działalność profilaktyczna prokuratury to przede wszystkim działanie przygotowawcze, ale również administracyjne i cywilne oraz uczestnictwo w spotkaniach środowiskowych i współpraca ze środkami masowego przekazu.

Działalność profilaktyczną rozwijają także sądy, np. poprzez sygnalizowanie dostrzeżonych nieprawidłowości zainteresowanym władzom i instytucjom czy popularyzację orzecznictwa sądowego.

W praktyce szerokie zastosowanie znajdują przewidziane w kodeksie karnym środki karne o charakterze wybitnie profilaktycznym(art. 39 k.k.), np. zakaz zajmowania określonego stanowiska, zakaz prowadzenia pojazdów. Charakter profilaktyczny mają również przepisy dotyczące pozbawienia praw rodzicielskich i opiekuńczych(art. 51 k.k.). Duże możliwości prewencyjnego oddziaływania na sprawcę ma sąd w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary(art. 59 k.k.)lub warunkowego zawieszenia jej wykonania(art. 60 §3-5).

Najważniejszym organem pomocniczym sądów są kuratorzy zawodowi i społeczni. Kuratorzy realizują określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym, związanym z wykonywaniem orzeczeń sądu.

W profilaktyce przedprzestępczej udział czynnika społecznego przejawia się głównie w następujących formach:

1. w profilaktycznym systemie samoobrony

2. w działalności instytucji i organizacji społecznych, które przejmują niektóre funkcje organów państwa,

3. w wychowawczym oddziaływaniu licznych instytucji i struktur społecznych, przyczyniających się do rozwoju oświaty kultury, moralności,itp.

Od lat 90. następuje w Polsce szybki rozwój prywatnego sektora ochrony, który odgrywa ważną rolę w utrzymywaniu bezpieczeństwa wewnętrznego w kraju.

Duże znaczenie w profilaktyce przestępczości mają środki masowego przekazu. Prasa, telewizja i film są źródłem informacji o przestępczości, obowiązujących przepisach prawnych i stosowanych środkach represji karnej. Zadaniem mass mediów jest:

• przekazywanie wiedzy o etiologii zagrożenia,

• uczenie społeczeństwa współdziałania oraz technik obrony,

• wytworzenie społecznej świadomości dotyczącej wiktymizacji.

Określona konstrukcja informacji i odpowiedni jej przekaz mogą kształtować właściwe podejście do zjawiska przestępczości.

W zapobieganie przestępczości zaangażowanych jest wiele organizacji międzynarodowych i rządowych, które w szerokim zakresie realizują programy społeczne, a także rozwijają współpracę z instytucjami społecznymi. Ważniejsze organizacje zaangażowane w zapobieganie przestępczości:

• Azjatycka Fundacja Zapobiegania Przestępczości(Tokio)

• Międzynarodowy Instytut Przestępczości i Badań w Zakresie Wymiaru Sprawiedliwości(Rzym),

• Narodowa Rada do Spraw Zapobiegania Przestępczości(Szwecja),

• Międzynarodowe Centrum Prewencji Przestępczości(ICPC).

Oddziaływania penitencjarne jako sposób zapobiegania przestępczości

Główne cele kary pozbawienia wolności to:

• Zapewnienie skutecznego odosobnienia osobom pozbawionym wolności i ochrona społeczeństwa przed sprawcami przestępstw,

• Oddziaływania penitencjarne-zabiegi wychowawcze i korekcyjne, których celem jest kształtowanie społecznie pożądanych postaw, potrzeby przestrzegania porządku prawnego i powstrzymywania się od powrotu do przestępstwa.

W polskich zakładach karnych stosuje się takie środki resocjalizujące, jak:

-nauka,

-zajęcia kulturalno-oświatowe,

-sport,

-praca,

-działalność terapeutyczna,

-stosowanie nagród i kar przewidzianych w przepisach prawnych,

-praca duszpasterska,

-kontakty ze środowiskiem zewnętrznym.

Wzrost przestępczości i zaostrzenie odpowiedzialności karnej spowodowały osiągnięcie granicy wydolności systemu penitencjarnego, zagraża to funkcjonowaniu więziennictwa.

Kara pozbawienia wolności budzi wiele kontrowersji, dotyczących jej przydatności dla skutecznego procesu resocjalizującego. Powszechne są zarzuty, że kara ta nie jest w stanie należycie oddziaływać na przestępcę, aby przywrócić go społeczeństwu.

Wady kary pozbawienia wolności to:

• Niehumanitarność,

• Kryminogenne oddziaływanie środowiska zakładu karnego,

• Niebezpieczeństwo recydywy,

• Trudności pogodzenia pracy wychowawczej z warunkami więzienia.

Nowe rozwiązania penitencjarne idą w trzech kierunkach:

• Eliminacji długoterminowych kar pozbawienia wolności,

• Rozszerzenia zakresu stosowania nowych środków karnych minimalizujących izolację bądź rezygnujących z niej,

• Traktowania kary również jako środka terapeutycznego.

Probacja(lac.probare-próbować,testować)w kontekście możliwości prawnych oznacza wstrzymanie wykonania wyroku przez sąd. W Polsce do systemu probacji należą:

-warunkowe zwolnienie, -warunkowe zawieszenie wykonania kary, -warunkowe umorzenie postępowania karnego. Sprawca zostaje pod dozorem kuratora.

Dane policyjne wskazują, że polska należy do państw stosunkowo bezpiecznych. Należy jednak pamiętać o różnicach w statystykach, które wynikają ze stosunkowo niskiego w Polsce odsetka przestępstw rejestrowanych. Podejmowanie skutecznych działań w zakresie zapobiegania przestępczości wymaga przedsięwzięć wielopłaszczyznowych, opartych na współdziałaniu wszystkich instytucji i organizacji społecznych oraz obywateli. Szczególnie ważna jest aktywizacja czynnika społecznego w tym zakresie.

Bibliografia

M.Szylko-Skoczny,G.F.-Fesnak, Polityka społeczna,

http://www.sw.gov.pl

http://www.policja.pl

www.wuw.pl

http://www.bytow.policja.gov.pl

http://pl.wikipedia.org

http://www.sw.gov.pl/index.php/forum/more/393

http://www.ifp.pl/index.php?module=pnPolipedia&func=display_term&flatron=20&vid=1

www.wuw.pl/ksiegarnia/tresci/studiaiuridica/31/31_2.pdf

http://pl.wikipedia.org/wiki/Profilaktyka_kryminalistyczna

http://www.bytow.policja.gov.pl/prewencja/wiktymologia.html

http://www.policja.pl/portal/pol/137/Biuro_Prewencji.html

---