„WESELE” - STANISŁAW WYSPIAŃSKI

Gatunek: dramat

Czas akcji: rozgrywa się w nocy z 20 na 21 listopada 1900 roku w noc oczepin na weselu Rydla.

Miejsce akcji: podkrakowskie Bronowice, w jednej izbie zwanej świetlicą, w której tradycyjnie przyjmuje się gości. Izbę tą autor bardzo szczegółowo opisał w didaskaliach na początku utworu.

W świetlicy znajdują się przedmioty pochodzące z dworu szlacheckiego, m.in. biurko, fotografie dzieł Matejki („Wernyhora” i „Bitwa pod Racławicami”), szable i strzelby wiszące nad sofą. Są one własnością Gospodarza, czyli Włodzimierza Tetmajera i pochodzą z okresu życia, gdy był on mieszkańcem Krakowa. W izbie są także przedmioty ludowe: proste meble, stołki, piec, obrazy świętych oraz malowana skrzynia posagowa żony gospodarza - Hanny Mikołajczykówny. To niecodzienne zestawienie elementów wystroju jest ważne dla znaczenia akcji dramatu.

Geneza: Podstawą do napisania dramatu było autentyczne wesele poety Lucjana Rydla (wywodzącego się z rodziny profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego) i Jadwigi Mikołajczykówny, pochodzącej z wsi Bronowice, córki tamtejszego gospodarza. Ślub tej pary odbył się 20 listopada 1900 roku w krakowskim kościele Mariackim, zaś tytułowe wesele odbyło się w bronowickim dworku Włodzimierza Tetmajera, od blisko dziesięciu lat żonatego z siostrą Jadwigi - Hanną. Dworek ten zwany jest dzisiaj „Rydlówką”, ponieważ w kilka lat po swoim weselu Lucjan Rydel odkupił go od Włodzimierza Tetmajera i zamieszkał tam wraz z żoną i dwójką dzieci. Wesele Lucjana Rydla było wielkim wydarzeniem w artystycznym środowisku Krakowa. Na wielkim, hucznym, kilkudniowym przyjęciu stawiła się niemal cała ludność Bronowic oraz członkowie rodzin Rydla i Tetmajerów z Krakowa . Wśród zaproszonych przyjaciół był też Wyspiański, który przybył na wesele w dniu oczepin w towarzystwie żony Teofili i czteroletniej córeczki Heleny. Artysta, zamiast zabawy , pilnie obserwował ludzi. Z relacji Teofili Wyspiańskiej wynika, że jej mąż od samego początku miał zamiar wykorzystać wesele Rydla do napisania dramatu. Prosił ją, by bacznie obserwowała i słuchała gości, a później wszystko mu opowiedziała. Niewiele brakowało, by artysta nie pojawił się na przyjęciu: dwa dni przed datą zaślubin wysłał list do poety z informacją, że poczuł się przez niego urażony i odmawia świadkowania na jego ślubie. Ostatecznie jednak doszli do porozumienia i Wyspiański nie tylko przyjechał na wesele, ale był także świadkiem podczas ślubu w kościele Mariackim.

Postacie autentyczne

Postać	Pierwowzór postaci
Gospodarz	Włodzimierz Tetmajer, przyjaciel Pana Młodego; Był malarzem i grafikiem, a także poetą i działaczem ludowym
Gospodyni	Anna Tetmajerowa z domu Mikołajczykówna, starsza siostra Panny Młodej, żona Włodzimierza Tetmajera
Pan Młody	Lucjan Rydel, poeta
Panna Młoda	Jadwiga Mikołajczykówna
Marysia	Maria Mikołajczykówna, młodsza siostra Anny i starsza siostra Jadwigi; była zaręczona z malarzem Ludwikiem de Laveaux, który zmarł na gruźlicę
Poeta	Kazimierz Przerwa-Tetmajer, przyrodni brat Włodzimierza Tetmajera
Dziennikarz	Rudolf Starzewski, redaktor krakowskiego "Czasu"
Radczyni	Antonina Domańska, ciotka Lucjana Rydla; autorka powieści dla młodzieży, np. "Historia żółtej ciżemki"
Haneczka	siostra Lucjana Rydla - Anna Rydlówna
Czepiec	Błażej Czepiec, wuj Jadwigi Mikołajczykówny, naprawdę był pisarzem gminnym, w dramacie jest typowym reprezentantem chłopstwa
Isia	Jadwiga Tetmajer-Naimska, najstarsza córka Anny i Włodzimierza Tetmajerów, później malarka
Rachela	Pepa Singer, córka karczmarza z Bronowic
Żyd	Hirsz Singer, ojciec Racheli, karczmarz
Nos	malarz Tadeusz Noskowski lub kombinacja Noskowskiego z malarzem również, Stanisławem Czajkowskim
Maryna i Zosia	Maryna Pareńska i Zofia Pareńska, córki Elizy Pareńskiej, krakowskiej znajomej Wyspiańskiego; Zosia została później żoną Tadeusza Boya-Żeleńskiego
Klimina	baba wiejska

Postacie symboliczne

Te osoby dramatu, są personifikacją lęków i marzeń postaci realnych. Zjawy, które ukazują się bohaterom dramatu są najczęściej emanacją ich marzeń, myśli i pragnień.
Chochoł	Rachela widzi w nim symbol poetycznego końca świata natury, mała Isia nie ma wątpliwości, że to "śmieć", więc wygania go na pole. W zakończeniu dramatu niesie weselnikom jałowość i zatracenie. Przewodzi co prawda korowodowi demonicznych widm, ale zarazem budzi w bohaterach świadomość, odsłaniając to, przed czym chcą uciec. Symbol uśpienia narodu.
Widmo	upiór Ludwika de Laveaux; znana postać z literatury romantycznej - upiór zmarłego kochanka, najbardziej wampiryczna ze wszystkich osób dramatu. Widmo to duch byłego ukochanego Marysi, który zmarł na obczyźnie przed ich ślubem. Ślub z nim miał być dla kobiety szansą na lepsze życie oraz na opuszczenie wsi. Marysia, mimo upływu lat i wyjściu za mąż, wciąż rozpamiętuje utracone marzenia. Symbol miłości romantycznej. jest to spotkanie dawnych kochanków.
Stańczyk	symbol mądrej, niepozbawionej dystansu do bieżącej polityki troski o dobro państwa, odzwierciedla wyrzuty sumienia dziennikarza. Stańczyk demaskuje słabość Dziennikarza, który kształtuje opinię publiczną, a jednocześnie ma problemy z własną tożsamością. Nie widzi perspektyw, stracił wiarę w cokolwiek, nawet Boga i swoje siły.
Hetman	Franciszek Ksawery Branicki, współtwórca konfederacji targowickiej; symbol fałszu i zdrady narodowej. Hetman ukazuje się Panu Młodemu, który zastanawia się, co by o jego małżeństwie z chłopką powiedzieli szlacheccy przodkowie.
Rycerz Czarny	Zawisza Czarny z Garbowa, uosobienie honoru i odwagi polskiego rycerstwa. Ukazuje się Poecie, którego marzenia o potędze nie przystają - tak samo jak dawne polskie mity - do rzeczywistości.
Upiór	Jakub Szela, jeden z przywódców rzezi galicyjskiej z 1846 roku, czyli krwawych wystąpień chłopskich skierowanych przeciwko szlachcie, duchowieństwu i urzędnikom dworskim. Ukazuje się Dziadowi, ukazuje prawdę o marzeniach o cudzie szlachecko - czy inteligencko-chłopskiego pojednania, domaga się prawdy historycznej o tych wzajemnych stosunkach szlachty i chłopów. Jest wyrzutem sumienia i upomnieniem. Symbol krwawej zemsty chłopów na panach.
Wrnyhora	legendarny lirnik kresowy, wróżbita, który rzekomo przepowiedział odzyskanie przez Polskę niepodległości; przychodzi do Gospodarza z poselstwem o zorganizowanie powstania, ale widzą go także Staszek i Kuba. Gospodarz nie potrafi rozwikłać wszystkich sensów wizyty Wernyhory, nie rozumie jego słów, ale ulega sile pięknego narodowego obrazu, którego nie jest w stanie urzeczywistnić. Wernyhora rozkazuje pędzić do Warszawy i zwołać wszystkie stany w sejmie. Daje mu złoty róg - sygnał do walki, każe zgromadzić lud przed kaplicą i czekać do świtu, kiedy to wszystko się rozpocznie. Gospodarz, początkowo pełny zapału, daje Jaśkowi złoty róg, ważny symbol niepodległości i czynu narodowego, który zostaje zgubiony przez próżność - Jasiek wraca się po czapkę z pawim piórem, którą upuścił i gubi róg. Wernyhora jest zwiastunem czynu, niepodległości oraz pojednania chłopsko - inteligenckiego. Symbol porozumienia ponad podziałami.

Przedmioty symboliczne

Złoty róg	symbol czynu i walki narodowowyzwoleńczej, mający ruszyć społeczeństwo do walki
Podkowa	symbol szczęścia i powodzenia w walce wyzwoleńczej, schowanie jej w skrzyni to metafora przyjścia owego szczęścia w późniejszym czasie
Chata bronowicka	symbol całej Polski
"Czapka z piór"	czapka z pawimi piórami jest symbolem próżności i przedkładania prywaty nad sprawami narodu
Krzak róży	przykryty słomą symbolizuje uwięziony naród, pełen życia i nadziei.
Kaduceusz	symbolizuje laseczkę błazna, wręczoną rzekomemu przewodnikowi opinii publicznej. W tradycji symbol pokoju, natomiast w "Weselu", ironicznie - sporu.
Dzwon Zygmunta	symbol potęgi i wielkości historycznej narodu

Sceny symboliczne

Chocholi taniec	symbolizuje zniewolenie, uśpienie i marazm narodu
Zasłuchanie	bezczynne czekanie na cud
Zgromadzenie chłopów z kosami	nawiązanie do bitwy pod Racławicami, symbol gotowości do walki chłopów

Zestawienia gości weselnych ze zjawami

• Isia i Chochoł - spotkanie to charakter zapowiedzi przybycia kolejnych zjaw. Ciężko dopatrzyć się tutaj głębszego znaczenia.

• Dziennikarz i Stańczyk - spotkanie ucznia z mistrzem. Stańczyk symbolizuje frakcję polityczną, do której należy Dziennikarz - konserwatystów. Błazen jest obrazem sumienia redaktora, a nawet, jak sam się nazywa, jest „wstydem”. Dziennikarz przeżywa wewnętrzne rozdarcie. Nie ma już siły kontynuować swojej działalności zawodowej, która ma na celu „usypianie” społeczeństwa.

• Poeta i Rycerz - spotkanie jest odpowiedzią na prośby Poety. Pragnie on, by pojawił się rycerz, który swą odwagą i męstwem zainspiruje cały naród do wielkich czynów. Przybycie Rycerza jest także związane z dramatem Kazimierza Przerwy-Tetmajera, pierwowzoru Poety, Zawisza Czarny. Poeta ostatecznie, gdy spełniły się jego marzenia, przeraża się postaci Rycerza i nie składa mu swej duszy, jak rozkazuje mu zjawa.

• Pan Młody i Hetman - spotkanie wynika z wewnętrznych rozterek Pana Młodego. Podświadomie nie jest on pewien, czy dobrze postąpił żeniąc się przedstawicielką niższej klasy społecznej. Hetman symbolizuje zdradę (Ksawery Branicki to postać historyczna, znana głównie ze zdrady targowickiej, która doprowadziła do rozbioru Polski ) i właśnie to zarzuca Panu Młodemu, który zhańbił stan szlachecki biorąc sobie za żonę Jadwigę.

• Dziad i Upiór - spotkanie wynika z faktu, iż Dziad brał udział w wydarzeniach rabacji i wspomina je z rozrzewnieniem. Upiór to Jakub Szela, legendarny przywódca rzezi symbolizuje odwieczny konflikt panów z chłopami.

• Gospodarz i Wernyhora - spotkanie jest spowodowane obustronną intencją. Wernyhora szukał odpowiedniego człowieka do poprowadzenia powstania, w którym wspólną siłę będą stanowić chłopi i inteligencja . Gospodarz był do tego celu idealnym kandydatem, ponieważ łączył ze sobą obydwa stany. Był szlachcicem mieszkającym na wsi, cieszącym się uznaniem wśród chłopów. Gospodarz od dawna marzył o porozumieniu chłopów i inteligencji i ich wspólnym działaniu w wielkiej sprawie, jaką było odzyskanie niepodległości.

Obraz inteligencji	Obraz chłopów
ich wspólną cechą jest, poczucie wyższości nad chłopami. Inteligenci nie mają pojęcia o życiu wiejskim, co pokazuje Radczyni, która pyta Kliminy, czy w Bronowicach zasiali już zboże, chociaż za oknem kończy się listopad. Mieszczanie traktują wieś jako oazę spokoju, arkadię, nie chcą dokładnie poznać specyfiki wiejskiego życia. Inteligencja jest wyraźnie osłabiona i przytłumiona niewolą, ale nie podejmuje żadnych działań by zmienić ten stan rzeczy. Lata niewoli sprawiły, że wśród ludzi z miasta zapanowała moda na dekadentyzm, czyli obezwładniające poczucie niemocy. Czołowym dekadentem Wesela jest Nos, który uosabia poglądy Stanisława Przybyszewskiego. Artyści nie czują potrzeby tworzenia dzieł, które mogłyby poruszyć społeczeństwo, wolą je usypiać. Ich chłopomania to tylko moda, nic ponadto, jak zauważa Ojciec, robią to z nudów, a nie z chęci porozumienia z chłopami.	Chłopi są ukazani jako wielka siła narodu, ale siła ta nie jest wykorzystana. Są o wiele bardziej niż inteligencja skorzy do walki i odzyskania wolności przez Polskę. Pomimo wielkiej woli walki, zdają sobie sprawę, że sami nie podołają tak wielkiemu zadaniu i muszą być pokierowani przez inteligencję. Cechą chłopów, która rzuca się w oczy od pierwszej sceny dramatu, jest ich duma i znajomość swojej siły. Wadami chłopów, które ukazał Wyspiański, są: pijaństwo, awanturnictwo, zazdrość o bogactwo. Wadą też może być ich wielki zapał, ponieważ wykorzystany bez konkretnego planu może wywołać niepożądane skutki. Nie jest to powiedziane wprost, ale można też wyczuć niezrozumienie i potępienie dla rabacji i służalstwa wobec Austriaków. Chłopi z Wesela twardo stąpają po ziemi, realnie spoglądają na siebie, swoje możliwości i szanse na odzyskanie niepodległości, podczas gdy inteligencja czeka na cud, oni czekają na przywódcę, który prowadzi ich w walce o wolność Polski.

Chłopomania, czyli powierzchowna fascynacja chłopami, sprowadzająca się do przebierania się panów z miasta w ludowe stroje, zaciera rzeczywisty obraz chłopów, jako siły, dzięki której można odzyskać wolność. Chłopi są krytycznie nastawieni do inteligencji , ale wiedzą, że bez porozumienia obu stanów nie uda się wywalczyć niepodległości. Wciąż żywe zarówno wśród środowiska inteligencji, jak i chłopskiego, są wspomnienia krwawych wydarzeń rzezi galicyjskiej z 1846 roku. Jest to jedna z przyczyn niechęci, a wręcz nieufności inteligencji do chłopów. Nawet Pan Młody, który jest chłopomanem nie może zapomnieć wydarzeń, które dotknęły jego rodzinę „Myśmy wszystko zapomnieli; mego dziadka piłą rżnęli… Myśmy wszystko zapomnieli”. Inteligencja z natury powinna pełnić kierowniczą rolę w narodzie, natomiast w dramacie, odpowiedzialność tą zrzucają na barki chłopów. Widzimy taką sytuację w momencie, gdy Gospodarz przekazuje Jaśkowi złoty róg i wici. Gospodarz czyniąc to „umył ręce” i wraz z resztą mieszczan czekał na cud. Wszystko to buduje negatywny wizerunek polskiej inteligencji na przełomie wieków XIX i XX. Inteligencji zajętej swoimi sprawami, rozpamiętującej dawne dzieje, dekadenckiej, hałaśliwej, gadatliwej, biernej, czekającej na cud.

Teatr mój widzę ogromny”, czyli koncepcja teatru ogromnego - Teatr ogromny to wizja sztuki według Wyspiańskiego. Polega to na synkretyzmie, eklektyzmie, łączeniu w jedną całość wielu gatunków sztuki.

Wyspiański słynął z tego, iż był tzw. człowiekiem renesansu, czyli wszechstronnie uzdolnionym. Sam projektował kostiumy i scenografię do swoich sztuk, podobnie rzecz się miała z pisaniem słów piosenek. Nieodłączną częścią Wesela jest muzyka i elementy malarstwa impresjonistycznego, w którym lubował się Wyspiański.

Do elementów muzycznych należy zaliczyć przede wszystkim obecną przez całe dwa pierwsze akty muzykę weselną, do której tańczą pary. Poza tym piosenkę odśpiewuje Jasiek, a liczni bohaterowie nucą sobie wiejskie przyśpiewki. Głównym motywem muzycznym w dramacie jest piosenka, którą do akompaniamentu skrzypiec śpiewa chochoł („Miałeś, chamie…”). Słowa do tej piosenki napisał Wyspiański i posłużył się starą ludową melodią. Poza muzyką pojawiają się inne ważne elementy dźwiękowe. Najważniejszym jest tętent konia, który jest oczekiwanym sygnałem do rozpoczęcia powstania. Poza tym słychać w dramacie pianie koguta, zawodzenie wiatru, szelest słomy Chochoła.

Impresjonizm w Weselu się już w pierwszych didaskaliach, gdzie autor opisuje wygląd izby. Mamy tam grę światłem, pastelowe barwy, zatarcie szczegółów, czyli typowe cechy impresjonizmu w malarstwie. Innym momentem, gdzie można zaobserwować elementy impresjonizmu, znajduje się w końcowej scenie dramatu. Chodzi tu o opis nieba nad Krakowem.

W dramacie pojawia się wiele odniesień do prawdziwych obrazów wybitnych malarzy, nie tylko impresjonistów.

• Matejko- Wernyhora

• Matejko - Bitwy pod Racławicami.

• Matejko - Zawieszenie dzwonu Zygmunta

• Matejko - Stańczyk

• Jan Malczewski - Rycerz u studni (Gdy Poeta mówi w pierwszym akcie o rycerzu, o którym chciałby napisać wielkie dzieło, mówi, że widzi go stojącego przy studni).

• Jakub von Ruisdeal - Cmentarz żydowski (Poeta mówi: „Rośnie wtedy wszystko u mnie, jak na próchnie, jak na trumnie; pełno wszelakiego ziela, które słońce żar aż spopiela - przy tym ta ogromna skała: jak w cmentarzu Ruisdala)

• Edward Burne-Jahnes - wybitny malarza angielskiego, który specjalizował się w malowaniu wyidealizowanych dziewcząt o wiotkich kształtach. (Poeta przywołuje kolejnego malarza, gdy mówi Racheli: „Ujrzę panią rad, błądzącą przez mroczny sad, niby zakochaną i błędną, pół dziewicą, pół aniołem, pochyloną nad chochołem, jakby z obrazu Bern-Dżonsa - gdy ja będę w cieple stać”)

• Jan Stanisławski - (Pan Młody mówi o cechach twórczości malarza: „(…) żebym miał kąt z bożej łaski, maleńki, jak te obrazki, co je maluje Stanisławski z jabłoniami i bodiakiem we złotawem słońcu takiem…”)

Stylizacja na gwarę - Języka, jakim posługują się mieszkańcy Bronowic w Weselu, nie można nazwać gwarą. Jest to, bowiem, język stylizowany na gwarę podkrakowskiej wsi z charakterystyczną dla tego regionu (Małopolska)

• skłonnością do mazurzenia, czyli wymawiania zamiast „cz” - „c”, „sz” - „s”, „dż” - „d” itp.

• Inną cechą stylizacji na gwarę małopolską jest charakterystyczna wymowa samogłosek nowych „ą” i „ę”, jako „om” i „em” lub „e”.

• Kolejną cechą gwary podkrakowskiej wsi jest wymawianie „o” zamiast „a”.

• Wyspiański, by nadać językowi mieszkańców Borowic znamion gwary, posługuje się charakterystycznymi dla niej słowami, takimi jak: „byśwa”, „kajsi”, „ino”, „wprzódy”.

Wydarzenia historyczne poruszone w „Weselu”

• Pierwszą aluzją do wydarzeń historycznych jest rozmowa Czepca z Dziennikarzem, przeprowadzona już na samym początku dramatu, o sytuacji panującej w Chinach:„Czepiec Cóż tam, panie, w polityce? Chińczyki trzymają się mocno!?” W Chinach w latach 1899 - 1901 miało miejsce tzw. powstanie bokserów. Było ono skierowane przeciwko cudzoziemcom zamieszkującym w tym kraju. Chińczycy uciskani przez europejskich kolonizatorów i misjonarzy, którzy głosząc ewangelię zwalczali tradycyjne wierzenia, zbuntowali się. Na terenie Chin powstawały liczne organizacje zwalczające przedstawicieli zachodnich kultur. Powstanie zostało stłumione przez wielką armię składającą się z wojsk sześciu mocarstw europejskich, Stanów Zjednoczonych i Japonii.

• Drugim wydarzeniem historycznym w dramacie jest rabacja galicyjska, której temat jako pierwszy poruszył Dziad, uczestnik zajść z 1846 roku: „(…) a ja bywał blisko, bywał, widziałem, patrzały oczy, jak topniał śnieg i krew spłukiwał (…)” Rabację galicyjską z 1846 roku sprowokowali Austriacy, którzy okłamali polskich, głodujących chłopów, że szlachta w ramach powstania krakowskiego szykuje przeciwko nim akcję zbrojną. Chłopi w bestialski sposób zamordowali blisko tysiąc szlachciców. Gdy Austriacy uznali, ze powstanie krakowskie nie ma szans powodzenia brutalnie spacyfikowali chłopów. Za przywódcę rabacji uchodził Jakub Szela. Rabacja na długie lata pozostawała symbolem niechęci chłopstwa do inteligencji.

• Trzecim wydarzeniem historycznym przywołanym w dramacie Wyspiańskiego jest bunt chłopów ukraińskich skierowany przeciwko polskiej szlachcie z 1768 roku. Postacią, która przywołuje tamte zdarzenia jest Wernyhora: „Przypominasz krwawe łuny i jęk dzwonów, i pioruny, i rzeź krwawą, krwawe rzeki - -?” W 1768 zawiązano konfederację barską skierowaną przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i wspierającej go Rosji. Właśnie Rosjanie wmówili ukraińskim popom, że Polska związała się z muzułmanami i razem z nimi chce walczyć z prawosławiem. Duchowni szybko powtórzyli te informacje Kozakom i tak doszło do wielkiego antypolskiego buntu na Ukrainie. Najbardziej charakterystycznym momentem tamtych wydarzeń było święcenie przez popów noży pijanych Kozaków. Późniejszym krwawym wydarzeniom kres położyła interwencja wojsk konfederacji.

Przejawy dramatu symbolicznego w „Weselu”:

• akcja rozgrywa się w ciągu jednej nocy (noc listopadowa) i w jednym miejscu (bronowicka chata),

• równoległe wątki: realistyczno-obyczajowy (pokazanie relacji chłopów i inteligencją) oraz fantastyczno-symboliczny (przybycie na wesele zjaw),

• duża ilość symboli, wśród których wyróżniamy: widma i zjawy, przedmioty i sceny symboliczne,

• występowanie elementów muzycznych (tradycyjne polskie tańce) oraz plastycznych (obrazy malarskie, kolorowe stroje ludowe),

• wprowadzenie przejawów ludowości, czego przykłady obserwujemy w obrządkach weselnych (oczepin), mowie bohaterów dramatu (gwara małopolska stylizowana na podkrakowską wieś).

Streszczenie:

Akt I - Jest listopadowa noc roku tysiąc dziewięćsetnego. Akcja dramatu rozgrywa się w izbie wiejskiej chaty, w której słychać dźwięki weselnej muzyki i gwar toczących się za ścianą rozmów.

W scenie pierwszej odbywa się rozmowa Dziennikarza z Czepcem, który stara się zmusić przybysza z miasta do dostrzeżenia w chłopach ludzi godnych uwagi, z których wywodził się przecież Głowacki. Według niego chłopi są ciekawi wiadomości ze świata i każdego dnia czytają gazety. Dziennikarz jest znudzony polityką i miejskim życiem. Pragnie rozkoszować się spokojem wsi.

Kolejne sceny przybliżają postacie Zosi i Haneczki - młodych panien, pełnych radości życia i skorych do tańców; Radczyni - kobiety wyniosłej, pobłażliwej dla ludu, lecz jednocześnie przekonanej o swej wyższości; Jaśka i Kaspra - wesołych chłopaków ze wsi; starej Kliminy, lubiącej zabawę i chętnej do swatania młodych; Pana Młodego, cieszącego się własnym szczęściem i zachwyconego urodą wybranki serca oraz Panny Młodej - dziewczyny rozsądnej, naiwnej i prostolinijnej. Poeta, znużony powodzeniem u kobiet oraz pełen niewiary w życie i sztukę, flirtuje z Maryną. W pewnym momencie zjawia się Żyd, dzierżawca pobliskiej karczmy. W rozmowie z Panem Młodym uwidacznia różnice między poszczególnymi grupami społecznymi, a także zarzuca młodzieńcowi, iż zanadto zachwyca się wiejskimi zwyczajami, a przecież następnego dnia zrzuci chłopski strój. Pan Młody nie kryje swojego zauroczenia żoną - dziewczyną z prostego ludu, przy której inne panny wydają mu się przeciętne. Do izby weselnej wchodzi córka Żyda, Rachela. Pan Młody jest zachwycony wiejskim życiem, czuje się tu zdrowszym. Jest przekonany, że pewnego dnia napisze poemat o życiu na wsi. Obecność Racheli, rozmiłowanej w poezji i niezwykle uduchowionej, sprawia, iż goście weselni zaczynają rozmawiać o sztuce i twórczych tęsknotach. Poeta pragnie napisać dramat, rozmawia z Gospodarzem o roli artysty. Ich dialog przerywa pojawienie się Czepca i Ojca. Poeta określa siebie mianem „żurawca”, który jedynie przelotem bywa w kraju. Chłopi uznają, że mężczyzna nie jest szczęśliwy, a Czepiec radzi, aby poślubił dziewczynę z ludu, która da mu dużo szczęścia Następuje kłótnia o dług między Czepcem a Żydem, do której przyłącza się Ksiądz, upominając się o należność za dzierżawę karczmy. Gospodarz przypomina im krwawą rzeź, jakiej dokonali przed laty na szlachcie chłopi. Pan Młody wyznaje, że zna to wydarzenie z opowieści, lecz nie chce o nim myśleć, aby nie niszczyć swoich wyobrażeń o polskiej wsi. Dodaje, że szlachta zapomniała już o krzywdzie i teraz brata się z ludem, strojąc się w pawie pióra. W końcowej scenie Poeta ulega sugestii Racheli i prosi nowożeńców, aby zaprosili na wesele stojącego w sadzie chochoła. Młoda para, śmiejąc się i żartując, zaprasza razem z Chochołem każdego, kogo zechce przyprowadzić, by wespół z nimi cieszył się ich szczęściem.

Akt II - W pustej izbie siedzi Isia, córka Gospodarzy, który usypia młodsze dziecko. Wybija północ i do pomieszczenia wchodzi Chochoł. Dziewczyna stara się przegnać niespodziewanego gościa. Po chwili do izby wchodzi Marysia z mężem Wojtkiem. Po ich rozmowie kobiecie ukazuje się Widmo, w którym rozpoznaje zmarłego przed laty narzeczonego.

Dziennikarzowi ukazuje się Stańczyk. Spotkanie to burzy spokój mężczyzny, przypominając mu o niewoli narodowej i niemocy podjęcia walki narodowowyzwoleńczej. Do Poety przychodzi Rycerz, symbolizujący minioną chwałę i siłę narodu. Przed Panem Młodym staje zjawa Hetmana Branickiego, uważanego za symbol narodowej zdrady i szlacheckiego warcholstwa. Dziadowi ukazuje się Upiór Szeli - chłopskiego przywódcy krwawych rzezi galicyjskich z roku 1846. Rozmowy weselników z przybyszami z zaświatów odkrywają ich marzenia, lęki oraz przypominają o bolesnych wydarzeniach z przeszłości. Na dziedziniec przed chatę wjeżdża Wernyhora, który przybywa do Gospodarza z rozkazem, aby rozesłać wici, wzywające lud do powstania. Gospodarz otrzymuje odpowiednie wskazówki i złoty róg, którego dźwięk ma w odpowiedniej chwili rozbudzić w sercach ludzi wolę walki. Zmęczony mężczyzna przekazuje róg Jaśkowi, nakazując mu wezwanie wszystkich chłopów, aby uzbrojeni stawili się o świcie przed kaplicą. Jasiek wybiega z izby, a Gospodarz dostaje od Staszka znalezioną przez niego złotą podkowę, która jest dla niego dowodem wizyty Wernyhory.

Akt III -

Zbliża się ranek, goście weselni są już zmęczeni całonocną zabawą i tańcami. W izbie zjawia się pijany Nos, szukający zapomnienia w alkoholu. Panna Młoda opowiada Poecie sen, w którym diabły wiozły ją w złotej karecie do Polski. Dziewczyna dopytuje się, gdzie jest Polska. Mężczyzna wyjaśnia, że nie znajdzie tego kraju, choćby szukała po całym świecie, ale odnajdzie go w swoim sercu. Do Czepca podchodzi Kuba i wspomina o nocnej wizycie Wernyhory i złotej podkowie, którą Gospodyni schowała w skrzyni. Czepiec, który nie wierzy w opowieść parobka, stara się obudzić Gospodarza. Kiedy to mu się nie udaje, sprowadza uzbrojonych chłopów. Przebudzony Gospodarz nie pamięta nocnych wydarzeń. Rozgniewany Czepiec grozi, że jeśli panowie nie przyłączą się do nich, to chłopi rozprawią się z nimi za pomocą kos. Pan Młody nie słucha Czepca i zachwyca się pięknem przyrody o świcie. Nie zwraca też uwagi na ostrzeżenie chłopa, że zbliża się pora, w której powinni oczekiwać obiecanego im znaku. Gospodarz nagle przypomina sobie swoją rozmowę z Wernyhorą. Wszyscy zebrani odczuwają podniecenie, słyszą wrzawę i dostrzegają dziwne znaki na niebie. Oczekują na odpowiedni znak. W oddali słychać tętent końskich kopyt. Zebrani w izbie ludzie nieruchomieją, trzymając w dłoniach kosy i szable, zdjęte ze ścian. Do pomieszczenia wbiega Jasiek. Zaskoczony niezwykłym widokiem, przypomina sobie, że miał zadąć w złoty róg. Z przerażeniem stwierdza, że zgubił powierzony mu przez Gospodarza przedmiot. Za chłopakiem do izby wchodzi Chochoł. Uświadamia Jaśkowi, iż zgubił róg w momencie, kiedy schylił się po czapkę z pawimi piórami. Jasiek bezskutecznie usiłuje zbudzić ludzi, zebranych w izbie. Chochoł nakazuje mu, aby wyjął z ich rąk szable i kosy. Zaczyna grać na skrzypcach, a ludzie tańczą w rytm chocholego śpiewu.

Plan wydarzeń:

Akt I
1.Rozmowa Dziennikarza z Czepcem.
2.Rozmowa Dziennikarza z Zosią.
3.Radczyni uznaje, że towarzystwo chłopów jest nieodpowiednie dla Zosi i Hani.
4.Rozmowa Kliminy z Radczynią.
5.Kasper uwodzi Zosię.
6.Hania proponuje Jaśkowi taniec.
7.Rozmowa Radczyni z Kliminą.
8.Rozmowa Pana Młodego z Księdzem.
9.Naiwność Panny Młodej.
10.Miłość Pana Młodego do żony.
11.Poeta flirtuje z Maryną.
12.Rozmowa Księdza z młodą parą.
13.Pan Młody zachwyca się urodą żony.

14.Rozmowa Pana Młodego z Księdzem.
15.Radczyni gani Marynę.
16.Zaloty Poety do Maryny.
17.Wyznanie Zosi.
18.Nadejście Mośka.
19.Rozmowa Pana Młodego z Żydem.
20.Nadejście Racheli.
21.Rozmowa Pana Młodego z Rachelą.
22.Zainteresowanie Poety osobą Racheli.
23.Rozmowa Radczyni z Panem Młodym.
24.Rozmowa Poety z Gospodarzem o chłopach.
25.Czepiec radzi Poecie, aby ożenił się z chłopką.
26.Rozmowa Dziada z Gospodarzem.
27.Żyd nazywa wesele szopką.
28.Spór o dług.
29.Rozmowa Pana Młodego z Gospodarzem o powstaniu chłopskim.
30.Rozmowa drużbów o pannach.
31.Piosenka Jaśka o pawich piórach.
32.Wyznanie Pana Młodego.
33.Rachel proponuje Poecie, aby zaprosił na wesele chochoła z sadu.
34.Młoda para zaprasza chochoła do izby weselnej.

Akt II
35.Przygotowania do oczepin.
36.Pojawienie się Chochoła.
37.Rozmowa Marysi z Wojtkiem.
38.Pojawienie się Widma.
39.Przybycie Stańczyka.
40.Rozmowa Stańczyka z Dziennikarzem.
41.Stańczyk wręcza Dziennikarzowi błazeńską laskę.
42.Dziennikarz zwierza się Poecie ze swych duchowych rozterek.
43.Poeta widzi zjawę Rycerza.
44.Wyznanie Poety.
45.Przed Panem Młodym staje widmo Hetmana.
46.Zarzuty Hetmana.
47.Pan Młody żali się Dziadowi.
48.Dziad widzi Upiora.
49.Jasiek i Kasper flirtują z Kasią.
50.Nos prosi Kasię, aby go pocałowała.
51.Pan Młody opowiada żonie o szczęściu, jakie będą wspólnie dzielili.
52.Rozmowa Dziennikarza z Zosią.
53.Powrót Rachel.
54.Przybycie Wernyhory.
55.Rozmowa Wernyhory z Gospodarzem.
56.Polecenie rozesłania wici.
57.Wernyhora daje Gospodarzowi złoty róg.
58.Rozmowa Gospodarza z żoną.
59.Gospodarz powierza złoty róg Jaśkowi.
60.Staszek znajduje złotą podkowę.
61.Gospodyni chowa podkowę do skrzyni.
62.Gospodarz zarzuca gościom z miasta fałszywe zachowanie.

Akt III
63.Gospodarz udaje się na spoczynek.
64.Pijaństwo Nosa.
65.Awantura Czepca.
66.Rachel wyznaje swe uczucia Poecie.
67.Rozmowa Pana Młodego z Haneczką.
68.Rozmowa Poety z Maryną.
69.Kuba opowiada Czepcowi o wizycie Wernyhory.
70.Dziad prosi Czepca, aby powstrzymał zbrojących się chłopów.
71.Rozmowa Czepca z Gospodynią.
72.Rozmowa Radczyni z Dziennikarzem.
73.Radczyni ostrzega Pannę Młodą.
74.Marysia współczuje Pannie Młodej.
75.Marysia prosi ojca o pomoc.
76.Panna Młoda opowiada Poecie swój sen.
77.Pan Młody zachwyca się życiem na wsi.
78.Przebudzenie Gospodarza.
79.Groźby Czepca.
80.Pan Młody i Poeta zachwycają się pięknem przyrody.
81.Gospodarz nie pamięta nocnej wizyty Wernyhory.
82.Pan Młody dostrzega stado białych gołębi.
83.Poeta widzi stado wron.
84.Dziwne znaki na niebie.
85.Gospodyni przynosi wiadomość o wojsku, stojącym pod Krakowem.
86.Krwawa zorza nad Krakowem.
87.Pojawienie się kruka.
88.Wieści o uzbrojonych w kosy chłopach, gromadzących się przy kaplicy.
89.Gospodarz przypomina sobie rozkaz Wernyhory.
90.Tętent końskich kopyt.
91.Oczekiwanie.
92.Powrót Jaśka.
93.Jasiek zauważa, że zgubił złoty róg.
94.Nadejście Chochoła.
95.Piosenka Chochoła.
96.Lunatyczny taniec zebranych.

---