2762


Starożytność

  1. Kodeks Hammurabiego - XVIII w p.n.e. 282 artykuły, cechy: talion: klasyczny (dla równych klasowo)i odzwierciedlające kary (np. ocięcie języka za fałszywe zeznania); małżeństwo jako umowa; prawo jako porządek boski, kazuistyka, niewolnik to przedmiot.

  1. Ustawodastwo Egiptu i Mezopotamii -

Egipt: Horemheb, Ramzes II (XIII w. p.n.e.), Boccharisa VIIIw.

Mezopotamia: Zbiór Urukaginy z Lagaszu (2360 p.n.e.); kodeks Ur-Nammu (2050 pn.e.)

Lipit -Isztar z Isin (XIXw. )

i Kodeks Hammurabiego - XVIII

  1. Źródła prawa w cesarstwie rzymskim

- leges ( uchwalane przez Zgromadzenia Ludowe);

- Senatus Consulta,

- Edykty Pretorskie

powyższe trwały do Dominatu, ponadto

- ius publice respondendi ,

- Konstytucje Cesarskie (dekrety, Edykty, Reskrypty, Mandaty).

- Instytucje Gajusza,

- Kodeks Gregoriański i Hermogeniański

- Kodyfikacja Justyniańska

  1. Pandecta- inaczej digesta(Digesta seu Pandecta). Powstałe w latach 530-33. Digesta stanowią wybór z pism prawników okresu klasycznego. Opracowane przez 16-osobową komisję z Bejrutu i Konstantynopola. Zawierają 9123 fragmenty zawarte w 50 księgach. Digesta zostały opracowane przez komisję kodyfikacyjną powołąną przez Justynianiana z Trybonianem. Po zebraniu kompilacji Justynian zakazał komentowania Digestów. Digesta - składają się przede wszystkim z prawo prywatne i postępowanie cywilne, ostatnie księgi dotyczą prawa karnego, stąd inna nazwa Digestów, libri terribiles (straszne księgi).

  1. Kodyfikacja Justyniańska. - czyli uporządkowanie i ujednolicenie systemu prawnego Rzymu dokonane z polecenia cesarza Justyniana. Kodyfikacją kierował Trybonian - podlegała mu komisja, która z 7 lat zebrała prawo rzymskie w Kodeksie(534r. - zbiór konstytucji cesarskich, 2 wersje: Codex Vetus- 529r., Codex repetitae praelectionis 534), Digestach(533, zbiór dzieł klasycznych jurystów) i Instytucjach(533r. oparty na instytucjach Gajusa podręcznik praw, stworzony przez Theopilusa i Dorotheusa, dzielił się na 4 części:część ogólną res, presonae,actiones). Kodyfikacja obowiązywała jednocześnie i wyłącznie., z czasem uzupełniani ją Nowelami cesarzy.

K. Justyniana znalazła się w CIC. Ponadto dokonywano nowych wydań:

a) grecki przekład Instytucji - Parafraza Teofila;

b) Ekloga - wydana w VIIIw z polecenia Leona III wyciąg z ustawodastwa justyniana, jego modyfikacja

C) Procheiron (879r) - podręcznik prawa

D) Bazylik(Opus Basilicon) - zbiór z Instytucji, Kodeksu, Nowel uzupełnione nowelami i komentarzami, podstawa prawa biznatyjskiego

E) Heksabiblos - 1345 dzieło Hermanopulosa - streszczenie Procheironu

F)Epitomy 920 wyciąg z K.Justyniana i Procheiron

  1. Źródła prawa rzymsko-bizantyjskiego -

- leges(ustawy cesarskie)

- kodyfikacja Jusyniańska: Kodeks 534, Digesta533, Instytucje 533

-nowele,nomos

- Parafraza teofila

-Ekloga 726r.

-Procherion 879

- Epitomy 920r.

- Bazyliki (IX/Xw.)

-Heksabiblos 1345

- Nomokanony

  1. Konstytucje cesarskie- constitutiones principum - cesarz był twórcą prawa i najwyższym sędzia

dekrety: orzeczenia cesarza - najwyższego sędziego rozstrzygające sprawy sporne, wykładnia prawa rzymskiego, cesarz tworzył nowe prawo (ius novum)

Edykty - (normy prawa ogólnie występującego) wydawał je cesarz na mocy imperium. Obowiązywały do końca życia władcy, dłużej jeżeli następcy nie uchylił

Reskrypty - były decyzjami cesarza podjętymi w związku z zapytaniami od urzędników lub obywateli: rozstrzygały kwestie sporne. Nadawały kształu aktualnemu prawu, powodowały eliminacje pretorów.

Mandaty - były to instrukcje pisemne udzielane przez cesarza urzędnikom(normy z dzisiejszego prawa administracyjnego) powoływał urzedników i jak mają oni funkcjonować.

  1. Ustawa XII Tablic. - uchwalone ok 451 r. pne. Stworzona przez komisje, na podstawie prawa zwyczajowego rzymian. Nigdy jej nie uchylono. Spisanie prawa było efektem działń plebejuszy dążących do zrównania ich z patrycjatem. Przepisy dotyczyły, ochrony praw prywatnych(własnościowych) i ich egzekucji. „Ustawy” znały pojęcie przestępstw prywatnych, i większość przestępstw miała taki charakter, przestępstwa publiczne były regulowane w przepisach sakralnych, w „Ustawach” takim przestępstwem było umyłślne zabójstwo wolnego człowieka. „Ustawa” jako fundament („ius strictum”) tworzyła Ius Civile - prawo obywateli rzymskich.

  1. rola pretorów w tworzeniu prawa- Pretorzy i pretorzy ds. perygrenów mogli wydawać dekrety i edykty które miały „wspomagać, uzupełniać i poprawiać” ius civile. Wynikało to z faktu, iż badali każdą sprawę pod względem formalnym i musieli ustalić czy dany czyn jest opisany w prawie czy też nie(wtedy uzupełniali je).

Obejmując swój urząd (na rok) pretor określał w edykcie zasady prawne jakimi będzie się kierował w działalności sądowej (tak powstał 2gi system prawny w Rzymie- Ius Honorarium). Natomiast pretor dla cudzoziemców wpływał na treść ius gentium.

Od Lex Cornelia z 67r. p.n.e. pretor był związany swymi edyktami.

Działalność pretorską trwała w okresie klasycznym i zakończyło ją wydanie w 130r. (137 r.) za cesarza Hardiana pełnego zbioru edyktów pretorskich w postaci Edictum Salvianum( znanym również jako tzw. "edykt wieczysty" - edictum perpetuum) .

Średniowiecze - Barbarzyńcy

  1. źr. prawa frankońskiego -

Leges barbarorum: Lex Salica VI w. Recensio Carolina Xw.

Lex Ribuaria VIIIw. ; Lex Almanorum VIIIw. ; Lex Baiuvarium VIII w. ; Lex Saxonum IX; Ewa Chamaworum; Lex Frisinum;

Leges Romanae: Lex Romana Visigothorum (Brewiarz Alaryka z 506r.),

Prawo stanowione:

prawo rzymskie w kościele.

Kapitularze cesarskie: świeckie, kościelne, mieszane; kapitularze do spisów prawa zwyczajowego, kapitularze prawotwórcze, kapitularze dla wysłanników króla(missorum)

Dokumenty praktyki: królewskie(przywileje) i prywatne (oświadczenie woli- carta, poświadczenie czynności prawnej - notitia, formularze )

Zbiory prawa(IX w): Benedykta Lewity i Andrzeja z Fontanello

  1. Leges Barbaroru - prawa zwyczajowe ludów germańskich spisywane w V-VIII stuleciu. Nazwa jest mylna gdyż są to spisu prawa zwyczajowego a nie ustaw. LB było podstawowym źródłem prawa w monarchii frankońskiej, za sprawą plemion które wchodziły w skład państwa. LB powodowało zastosowanie zasady personalności - każdy jest sądzony wg prawa swego plemienia.

Do spisów LB należały:

Wizygotów: - Kodeks Euryka z 475 w. - Leowigilda z VI w.

Burgundów: - Lex Gundobada (Lex Burgundiorum) z końca Vw.

Longobardów: - Edykt Rothara (Lex Longobardorum) z 643r.

Ponadto, w państwie frankońskim : Lex Salica 508r. (potem znane jako Recensio Carolina)

Lex Ribuaria - VIIIw. Lex Alamanorum VIIIw. ; Lex Baiuvariorum VIIIw. ; Spisy za Karola Wielkiego: Lex Saxonum z IXw. Ewa Chamaworum i Lex Frisionum.

  1. Brewiarz Alaryka (Lex Romana Visigothorum) - zbiór Leges Romane Barbarorum. Prawo ludności rzymskiej zamieszkałej w państwie Wizygockim. Stworzony w 506r. Za panowania Alaryka II. Oparty na Kodeksie Teodozjańskim, Sentencjach Paulusa,Instytucjach i kodeksach Gregorainusa i Hermogeniusa. Zbiór ten obowiązywał wyłącznie.

BA - obowiązywał również ludność rzymską w państwie franków (później obowiązywał francuskie „kraje prawa pisanego”), co uczyniło go głównym źródłem prawa rzymskiego w średniowieczu.

  1. Źródła prawa Longobardzkiego.

-Edykt Rothara (Lex Longobardorum) z 643r.; jeden z bardziej usystematyzowanych spisów prawa germańskiego (uporządkowany wg kryterium osobowego). Nie uznawał mocy prawa rzymskiego.

- Ustawa Króla Grimwelda 671r.

- Edykt Liutpranda 713r. - uwzględniał prawo rzymskie i w niektórych przypadkach dopuszczał stosowanie norm prawa rzymskiego na równi z prawem longobardzkim..

- Wiek VIII edykty króla Aistulfa i Rothisa

  1. (Najważniejsze na czerwono) pomniki prawa Barbarzyńskiego-

Leges Barbarorum:

Wizygotów: - Kodeks Euryka z 475 w. .

Burgundów: - Lex Gundobada (Lex Burgundiorum) z końca Vw.

Longobardów: - Edykt Rothara (Lex Longobardorum) z 643r.

Ponadto, w państwie frankońskim : Lex Salica 508r.

Lex Ribuaria - VIIIw. Lex Alamanorum VIIIw. ; Lex Baiuvariorum VIIIw. ;Lex Saxonum z IXw. Ewa Chamaworum i Lex Frisionum.

Leges Romanae:

Frankowie: Lex Romana Visigothorum (Brewiarz Alaryka z 506r.)

Wizygotów: Brewiarz Alaryka - jak wyżej; Lex Visigothorum Reccesvindiana (Liber Iudiciorum)z 654r.

Burgundów:Lex Romana Burgundiorum z V w.

Longobardów: Edykt Liutpranda VIIIw. (zrównywał oba systemy prawa)

Ostrogotów: Edykt Teodoryka z VI w.

Średniowiecze

  1. Nauka prawa rzymskiego we Włoszech (glosatorzy, postglosatorzy, komentatorzy) -

glosatorzy- patrz niżej („Szkoła glosatorów.”)

Postglosatorzy(komentatorzy, konsyliatorzy)- działali w XIV w przystosowywali prawo rzymskie do potrzeb współczesności. To oni przyczynili się do zredagowania przez Dionizego Gothofredusa w 1583r. Corpus Iris Civilis - czyli zbioru kodyfikacji Justyniańskiej(Kodeks, Digesta, Instytucje i Nowele), Libli Feudorum i ustaw cesarzy niemieckich(Jako nowele 10 i 11 ).

Najsłynniejsi przedstawiciele: Bartolus de Saxoferrato i Baldus de Ubaldis.

Komentatorzy doprowadzili do tego że prawo rzymskie, w ich interpretacji zaczęło przenikać jako prawo powszechne - Ius Commune - jako czynnik ujednolicenia praw państw Europy. Ich dzieła stanowiły podstawę wiedzy o p. rzymskim. „Nie jest prawnikiem kto nie jest Bartolistą” (tzn. nie zna dzieł Komentatorów.)

  1. Szkoła glosatorów. - prawnicy z Bolonii, odkryła Digesta jutyniańskie. Szczegółowo tematem przebadania zajął się Irnerius (XI/XIIw) badając metodą ezgzegezy. Dokonywał tego w formie glos (objaśnień) na marginesie lub między wierszami. Jego następcy zaczęli opracowywać prawo rzymskie za pomocą kazusów. Szkołę glosatorów (Azon, Bulgarius, Martinus) podsumował Accursius (XII/XIII) zbierając i porządkując najważniejsze glosy.

zebranie dzieł własnych i poprzedników w zbiorze Glossa ordinaria nauka prawa w oparciu o metodę scholastyczną; kult autorytetów; drobiazgowa egzegeza zastanych tekstów, spory o poszczególne słowa, przeniknięte kazuistyką; objaśnianie drogą operacji logiczno-językowych, niekiedy interpretacji praktycznej odzwierciedlającej potrzeby czasu .dokonywali prób sformułowania ogólniejszych twierdzeń i zasad prawnych.

Ponadto

Prawo Rzymskie uznawali za żywe, a Cesarstwo niemieckie za kontynuacje rzymskiego.

Dlatego włączyli oni ustawodawstwo Cesarzy do Corpus Iuris Civilis. „Czego nie zna glosa , nie jest uznawane przez sąd”. Glosa summa - streszczenia fragmentów tekstów rzymskich; tutaj również modyfikowano tekst, bo część przepisów było już nieaktualnych. Glosatorzy- stworzyli właność podzielona, czyli przedmiot prawa własności : 2 podmioty posiadaja własność nad ziemia (właściciel posiada własność zwierzchnia i w związku z tym może domagać służby wojskowej i zapłaty i Właściciel uzytkowy ( może korzystać z ziemi)

  1. Sądy Boże(ordalia, Iudicia Dei)- wiara w interwencje Boga po stronie niewinnego, do rozwoju Ordali przyczynił się kościół, choć w 1215 sobór ich zakazał.

Ordalia mogły być jednostronne(próba zimnej gorącej wody, żelaza, poświęconego kęsa) i dwustronne (pojedynek- do pojedynku stawano osobiście, lub w razie różnicy stanu, wysyłano zastępce; próba krzyża)

  1. Ograniczenia zdolności do czynności prawnych w prawie feudalnym. - niewola, choroba; utrata czci; obce pochodzenie; religia, kler, włościaństwo, płeć, wiek, osoby po opieką, monarcha, teren zamieszkania(w dualizmie prawa); marnotrawcy i alkocholicy, wdowy.

  1. tzw. prawo sędziowskie w Anglii -common law - ujednolicone prawo Angielskie powstałe ok XIIIw, w wyniku działalności sądów, i instytucji precedensów (szczególnie precedensów sądów westminsterskich - Sądu Ławy Królewskiej[s. Karne, odwołania od Sądu S.Pospolitych],Sądu Spraw Pospolitych[s. Cywilne], Sądy Exchequeru[skarbowe])na podstawie prawa zwyczajowego . CL ma charakter precedensowy i powszechny.

  1. cześć obywatelska można było ja utracić poprzez wywołanie(tym samym tracąc wszelką zdolność prawną), lub infamię - częściowa utrata zdolności prawnych(np. w wyniku wykonywania hańbiących prac - np. Kata). w czasach Napoleońskich istniała w złagodzonej formie Śmierci Cywilnej.

  1. Dyspensa to w Kościele rzymskokatolickim zwolnienie od obowiązujących przepisów prawa kościelnego w przypadkach szczególnych. Dyspensy może udzielić papież każdemu ochrzczonemu od wszystkich ustaw kościelnych lub biskupi ordynariusze, lecz jedynie od prawa diecezjalnego i wyłącznie członkom diecezji. Dyspensa może być też udzielona przez przełożonych zakonnych, choć tylko od ustaw zakonnych i jedynie swym podwładnym.

Suspensa - kara kościelna stosowana tylko do duchownych polegająca na zakazie lub ograniczeniu możliwości pełnienia przez nich czynności im przynależnych z racji stanu, funkcji (wykonywania jurysdykcji, nauczania, podejmowania aktów władzy, pobierania dochodów). Może dotyczyć wszystkich lub tylko niektórych aktów władzy święceń, aktów władzy rządzenia bądź też wykonywania uprawnień lub zadań związanych z urzędem. Karę może nałożyć tylko przełożony, któremu podlega ukarany i wyłącznie w takim zakresie w jakim mu podlega. Nie dotyczy prawa do mieszkania posiadanego z racji urzędu oraz prawa do zarządzania dobrami należącymi do pełnionego urzędu (jeśli kara wiąże mocą samego prawa).

  1. zdolność prawna w feudalizmie: Zdolność prawna w feudalizmie zależna była od takich czynników jak stanowisko społeczne, płeć, przynależność państwowa, dobrej sławy i zdrowia. Pełną zdolność prawną mieli tzw. ludzie wolni. Nabycie zdolności prawnej wiązało się z przyjęciem do rodziny (sublatio) czyli symbolicznym podniesieniem dziecka przez ojca. Warunkiem było urodzenie dziecka żywego (i najczęściej przeżyciem przez nie kilku dni lub otwarciu oczu).

Utrata zdolności następowała przez śmierć fizyczną i śmierć fikcyjną (cywilną) która następowała w wyniku wywołania(wyjęcia spod prawa). Taka osoba traciła za życia wszelkie prawa cywilne (m. in. unieważniano małżeństwo, dzieci stawały się sierotami), i mogła być bezkarnie ubita. Czasem utrata zdolności następowała poprzez wstąpienie do klasztoru.

  1. Źródła prawa kanonicznego -

-Pismo święte

-dzieła Ojców i Doktorów Kościoła

-Ustawodawstwo Synodalne, Soborowe i Papieskie (kanony)

-Kolekcja Pseudo - Izydora ok IX w.

- Zbiór Burcharda z Wormacji , 1010 r.

-Kolekcja Troista (Colectio Tripartita) Ivona z Chartres - zawierająca w 1szej części: dekrety papieskie, w 2giej uchwały soborów, w 3ciej Orzeczenia Ojców kościoła i wraz z wyjątkami z prawa frankońskiego i rzymskiego z roku 1090

-Dekret Gracjana z Bolonii XII w. :uporządkowany zbiór norm prawa kanonicznego, („Uzgodnienie rozbieżnych kanonów”)

- Glosy Dekretystów (Jana Teutonicusa, Rolandusa i Ruffinusa)

-Dekretały Papieskie

- Zbiór Dekretałów Bernarda z Pawii z XII w. (podzielony na 5 części: iudex, iudicium, clerus, conubia, crimen)

- Dekretały Grzegorza IX autorstwa Rajmunda z Peanaforte z 1234r.

- Liber Sextus z 1298r. - uzupełnienie Dekretałów nowymi konstytucjami papieskim

- Clemenitnae z XIVw. (nieukończone)

- Extravagantes Jana Chaappius z XVI w. : Ex. Joannis Papae XXII (dekretały Jana XXII) i Ex. Communes (inne dekretały)

-Corpus Iuris Canonici z 1580r. Zarządzone przez Grzegorza XIII : zbiór zawierający: Dekret Gracjana, Dekretały Grzegorza IX, Liber Sextus, Clemenitnae, oba Extravagantes.

- Kodeks prawa kanonicznego z 1917 i 1983 r.

(Amen)

  1. spisy prawa zwyczajowego w Niemczech. -

Zwierciadło Saskie - spisane w 1220-1235r. zawierający prawo zwyczajowe wschodniej Saksonii, ustawodawstwo Cesarskie i elementy prawa kanonicznego. Spis prywatny dokonany przez ławnika Eika von Repkowa. Składa się z 2 cześć dotyczących Landrecht (p. ziemkie) i Lehnrecht (p. lenne). Autor spisu nie znał prawa rzymskiego i brak w nim rzymskiej terminologii, druga edycja w języku dolnoniemiecki stożyła niemiecki język prawniczy. Repkow podkreślał wyższość cesarza nad papieżem. Zwierciadło było stosowane w niektórych częściach Niemiec aż do XIX w.

Zwierciadło Szwabskie - powstałe w Augsburgu ok 1275r. Inaczej zwane Cesarskim prawem ziemskim i lennym - poza prawem zwyczajowym uznawał też przepisy prawa rzymskiego i kanonicznego. Tu z kolei pisano o prymacie papieża nad Cesarzem.

Zwierciadło Frankońskie -ok. 1300r.

  1. Osoby prawne w prawie feudalnym. - pojęcie osoby prawnej w średniowieczu powstało na podstawie kanonicznej osoby moralnej (persona moralis). Osoby prawne dzielono na korporacje i fundacje.

Korporacje- czyli osoby zbiorowe, wyróżniano wśród nich związki polityczne(gminy miasta), religijne(klasztory,kapituły) zawodowe (cechy gildie), humanitarne(bractwa), naukowe (uniwersytety) i inne.

Fundacje- związki których posta był substrat majątkowy. Pierwsze były fundacje kościelne powstałe w drodze aktu fundatora., potem dołączyły do nich wszelkie zakłady użyteczności publicznej i instytucje charytatywne (szpitale, przytułki, sierocińce itp.)

  1. ograniczenia zdolności prawnej w średniowieczu - Zdolność prawna w feudalizmie zależna była od takich czynników jak stanowisko społeczne, płeć, przynależność państwowa, dobrej sławy i zdrowia. Utrata zdolności następowała przez śmierć fizyczną i śmierć fikcyjną (cywilną) która następowała w wyniku wywołania(wyjęcia spod prawa). Taka osoba traciła za życia wszelkie prawa cywilne (m. in. unieważniano małżeństwo, dzieci stawały się sierotami), i mogła być bezkarnie ubita. Czasem utrata zdolności następowała poprzez wstąpienie do klasztoru.

  1. Własność podzielona (aliodalna)- podstawa systemu lenengo, stworzona przez glosatorów, dotyczyła przede wszystkim nieruchomości. Nieruchomość taka miała mianowicie dwóch współwłaścicieli: zwierzchniego i użytkowego. Każdemu z tych dwóch współwłaścicieli przysługiwały inne atrybuty prawa własności. W pewnym uproszczeniu: właściciel użytkowy miał wyłączne prawo do korzystania z nieruchomości, zaś właściciel zwierzchni miał prawo rozporządzać nieruchomością i pobierać od właściciela użytkowego określone świadczenia quasi-czynszowe.

  1. Spisy prawa zwyczajowego we Francji.-

- „Najstarszy spis prawa zwyczajowego Normandii” ok 1200r.

- „Wielka księga Prawa Zwyczajowego Normandii” 1250 r. (obowiązuje do dziś na wyspie Jersey )

- Spis prawa zwyczajowego okręgu Clermont (Cotume de Beauvaisis) 1280r. Autorstwa Filipa de Beaumanoir. Usystematyzowana.

- XV wieczne spisy prawa zwyczajowego- Cotume, w tym Cotume de Paris 1580r.

  1. Ruska Prawda. - Ustawodawstwo Książęce pojawiające się od czasów Włodzimierza Światosławowicza zostało zebrane w zbiór zwany Ruską Prawdą. Zawiera normy prawa zwyczajowego, ustawodawstwo i wiadomości z praktyki sądowej. Pisana w języku ruskim.

Istnieją 2 redakcje: Krótka Prawda i Obszerna Prawda.

Krótka Prawda- przepisy prawa karnego i procesu, złożona z Prawdy Jarosława i Prawdy Jarosławiczów. W tej drugiej pojawia się feudalny charakter prawa.

Obszerna Prawda - z XII w. zawierała przepisy, Krótkiej Prawdy- uzupełnione i zmienione przez wnuków Jarosława, oraz Statut Włodzimierza Monomacha.

W XV w. pojawiła się Skrócona Prawda - wyciąg z Obszernej Prawdy.

  1. proces rzymsko -kanoniczny - Powstały w XIII w. w komunach włoskich, przenikał za sprawą sądownictwa kościelnego do innych krajów. Opierał się na zasadach procesu cywilnego rzymskiego, rozwijanych w praktyce sądów kościelnych i udoskonaleń glosatorów i komentatorów (stąd nazwa).

Cechy:

- pisemność

- skargowość

- dyspozycyjność

- zasada ultra petitum

- prawda formalna, co nie jest zawarte w aktach, nie istniej w ogóle

- legalna teoria dowodowa

Stadia Procesu:

Litiskontestacja: Wdania się w spór. Przed Litiskontestacją, powód wnosił pozew i skargę, miała ona zawierać: nazwisko powoda i pozwanego, przedmiot roszczenia i określenie sądu, podstawę prawną. Pozwany mógł wnieść obronę, podnosząc zarzuty(ekscepcja). Ekscepcje zwalniające od sporu nazywano deklinatoryjnymi (np. Że sprawa została już osądzona). Ekscepcje w jego trakcie, zwano Peremptoryjnymi. Ekscepcje które odraczały spór zwano dylatoryjnymi. Na obronę powód mógł odpowiedzieć repliką, pozwany z kolei odpowiadał na nią dupliką. Wdanie się w spór następowało gdy pozwany nie mógł uzasadnić ekscepcji.

Po ty etapie był część merytoryczna. Nie można już było się wycofać ani zmieniać treści skargi. Na tym etapie udowadniano artykuły dowodowe. Ciężar udowodnienia faktów leżał na tym kto twierdził, a nie na tym kto zaprzeczał.

Istniały 2 rodzaje wyroków - Przedstanowczy(w trakcie procesu nie dotyczący istoty sporu) i Stanowczy.

Od wyroków istniała możliwość dwukrotnej apelacji.

  1. Średniowieczne prawo spadkowe i jego zmiany - Początkowo, zwyczaje Germańskie nie przewidywały dziedziczenia testamentowego. Gdy nieruchomości stały się przedmiotem spadkobrania powstały zasady dziedziczenia:

- ograniczenia kobiet w dziedziczeniu, szczególnie właśnie nieruchomości, co miało wynikać z „kruchości płci”. Czasem kobiety otrzymywały nieruchomość w wypadku braku męskich dziedziców, w niektórych systemach były całkowicie wyłączone z dziedziczenia.

- porządek dziedziczenia: Synowie(po równo; ale nie potomkowie wcześniej zmarłego syna); We Francji panowała zasada Parantelu (krąg dziedziców -wywodził się z 1, coraz wyższego stopnia) - krąg bliższy wykluczał krąg dalszy; W Zwierciadle Saskim były 2 kręgi: ściślejszy(potomkowie[wyłączali resztę],rodzice, rodzeństwo) obszerniejszy (krewni do 7 stopnia komputacji rzymskiej).

- zasada paterna-paternis, materna- maternis

- ograniczenia dziedziczenia po współmałżonku

- prawo wyczekiwania,

-Adopcje- dotyczyły tylko bezdzietnych,

-zasada Kaduka - król przejmował nieodziedziczony majątek

-niepodzielność lenn- dziedziczył 1 syn, we Francji specyficzny system - FRARAGIUM (nieproporcjonalny podział) i PARAGIUM(podział ale reprezentowanie lenna przez 1 syna); zasada „lenno nie idzie w górę” -do wstępnych

Zmiany:

- Rozwój testowania za sprawą kościoła. Powstanie „części swobodnej” spadku- zależnej tylko od woli testującego. Przedmiotem testowania były ruchomości i nieruchome dobra nabyte.

- Powstanie „adopcji Chrystusa”, czyli przekazywanie części majątku kościołowi

- Porządek dziedziczenia wg zasad justyniańskich (1- zstępni, 2- wstępni& rodzeństwo i ich dzieci, 3-rodzeństwo przyrodnie i ich dzieci, 4 - reszta krewnych[bliżsi wyłączali dalszych]);

-zmniejszenie ograniczenia w dziedziczeniu kobiet

- W testamencie: ustalenie określonego dziedzica(przedtem jedynie wytyczne co do majątku). Testament mógł być publiczny- złożony do ksiąg lub przed sąd, lub prywatny spisany przy określonej liczbie świadków. Testament mógł być też wspólny (kilka osób - 1 dziedzic) lub wzajemny.

-Powstanie instytucji zachowka dla dziedziców koniecznych.

- Odrębne zasady dziedziczenia dla Fideikomisów i gospodarstw chłopskich.

  1. Kary Mutylacyjne - tzw. kary odzwierciedlające (talion), co oznaczało, że poszczególny typ przestępstw był karany obcięciem konkretnej części ciała, niekiedy „związanej” z danym przestępstwem. Przykładowo za kradzież karano obcięciem dłoni, za hultajstwo (szelmostwo) obcięciem uszu, złamanie postu karano wybiciem zębów, czyny lubieżne były karane obcięciem genitaliów, zdrada stanu była karana oślepieniem lub obcięciem wszystkich członków. W Zwierciadle Saskim kary te zwano „na włosach i skórze”. Kary te miały charakter publiczny, były elementem prewencji generalnej(odstraszania). Mutalacja, jako kara hańbiąca rzadko dotyczyła szlachty.

Od XIV-XV wieku znaczenie kar mutylacyjnych stało się coraz mniejsze. Wynikało to z stosowania podczas śledztwa tortur, w wyniku których oskarżony nie doczekawszy wyroku najczęściej zostawała kaleką. Inną przyczyną zaniku kar mutylacyjnych było z jednej strony coraz większe znaczenie kar pieniężnych i izolacyjnych, a także fakt, że dopiero koniec średniowiecza przyniósł rozpowszechnienie kary śmierci, która była wykonywana na tak wiele sposobów, że całkowicie zaspokajała społeczne odczucie sprawiedliwości. Koniec stosowania tych kar przypadało na oświecenie.

  1. Formy zawierania małżeństw w średniowieczu- Początkowo pierwotną formą było porwanie, kobiety. Potem tradycyjne u Germanów i Słowian kupno żony poprzez zawarcie umowy między rodami. Z czasem zamieniło się to w kupno władzy, opieki nad żon, cenę kupna zwano potem wianem.

Zawarcie małżeństwa było więc początkowo aktem świeckim. Dzieliło się na następujące etapy: Zmówiny (wstępna umowa, zapłata, zobowiązanie rodu małżonki do zdawin), Zdawiny - uroczyste zawarcie małżeństwa, towarzyszyły im przenosiny(czyli przeniesienie się panny młodej do domu męża) i pokładziny(konsumpcja małżeństwa).

Z czasem zaczęto uwzględniać wolę kobiety- stała się ona niezbędnym warunkiem.

Początkowo kościelna forma małżeństwa była tylko dopełnieniem świeckiej (błogosławieństwem kapłana) i nie miała na charakter związku wpływu.

Do soboru trydenckiego 1563r. Kościół nie wymagał określonej formy zawarcia małżeństwa. Małżeństwa umowne były uznawane za tzw. małżeństwa tajemne. Od Soboru Laterańskiego 1215 Kościół starał się rozpowszechnić zapowiedzi, oraz przeszkód małżeńskich (wzbraniających i zrywające).

Pod koniec średniowiecza w XV w. pojawiła się teoria gallikanizmu która głosiła iż w małżeństwie trzeba oddzielić od siebie sakrament i czystą cywilną umowę. Dopiero zawarta umowa mogła być przez kapłana poniesiona do rangi sakramentu.

  1. Źródła Common Law - prawo Angielskie powstałe ok XIIIw, w wyniku działalności sądów, i instytucji precedensów (szczególnie precedensów sądów westminsterskich - Sądu Ławy Królewskiej[s. Karne, odwołania od Sądu S.Pospolitych],Sądu Spraw Pospolitych[s. Cywilne], Sądy Exchequeru[skarbowe]) na podstawie prawa zwyczajowego.

Kompilacjami Common Law były tzw, records -protokoły rozpraw i wyroków, a ich uzupełnieniem reports. Oba sprawozdania publikowano jako Yearbooks, a od XVI w. jako Reports.( w tym słynne Edwarda Cooka ). Niektóre dzieła prawnicze są traktowane jako źródło prawa(tzw. Books of Authority): np. dzieła E. Cooka czy Williama Blackstone'a.

  1. Wolna Poręka - wolna poręka to instytucja angielska, związana z koniecznością składania przez wszystkich wolnych szeryfowi świadectwa o znanych przestępstwach na terenie hrabstwa.

  1. Pokoje Boże i Ziemskie i ich znaczenie dla prawa karnego-

Pokój(Rozejm) Boży- (Treuga Dei)zespół konwencji ogłoszonych przez średniowieczny Kościół rzymskokatolicki dla przeciwdziałania zbrojnej przemocy feudalnej. Pokój Boży, wprowadzony w 989 r., roztaczał ochronę nad określonymi kategoriami osób słabszych lub bezbronnych (od duchownych poprzez kobiety, dzieci i starców po chłopów, kupców i podróżnych). Rozejm Boży, wyznaczał natomiast ramy czasowe bezwzględnego zawieszenia broni: od środy wieczorem do poniedziałku rano, później również w całym okresie adwentu i Wielkiego Postu. Pokój ten łączył się z pojęciem Miru.

Pokoje Ziemskie (Landfrieden) - akty władców niemieckich mające zapobiegać wojnom prywatnym (wróżdom) i instytucji krwawej zemsty. Były to jedyne ustawy o charakterze ogólnoniemieckim z dziedziny prawa sądowego.

Instytucja Pokoju( Rozejmu) Bożego i Pokoju Ziemskiego była stosowana w celu ograniczenia licznych wojen feudalnych wynikających z zemst rodowych.

  1. Niemieckie prawo miejskie - Pierwszymi źródłami prawa miejskiego w Niemczech przepisy zawarte w aktach lokacyjnych. System filialny,powstały poprzez powielanie praw starych miast nowym, przyczynił się się do rozwoju pouczeń Prawnych i Orytli czyli orzeczeń sądów miast macierzystych ws. im. przesłanych(miały one charakter precedensów). Prawo powstawało również poprzez wilkierze(ustawy miejskie) i prejudykaty(orzeczenia sądów miejskich).

Powyższe źródła prawa systematyzowano w Statuty Miejskie, a także prywatnie(np. Weichbild Saski).

  1. Recepcja w Polsce niemieckiego prawa miejskiego - wynikała z lokowania miast na niemieckim prawie, co z kolei wynikało z dobrych rozwiązań tego systemu. Głównym wzorem dla lokowanych Miast był Magdeburg, lub miasta pośrednie już na niemieckim prawie ulokowane (Chełmno, Środa). Na Zwierciadle Saskim opierał się Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego na Zamku Królewskim. Polskie miasta na prawie niemieckim stosowały również Weichbild, a Wrocław otrzymywał Pouczenia Prawne od Magdeburga w XIII w.

Od połowy XIII Chełmno stało się miastem macierzystym dla miast Pruskich, a następnie mazowieckich, co zaowocowało w XV w. odrębnością w stosunku do prawa magdeburskiego.

  1. recepcja prawa rzymskiego we Francji -

W początkach państwa nastąpiło częściowe przyjecie (na południu- „Kraje prawa pisanego”) Brewiarza Alaryka - który zawierał prawo rzymskie.

Glosatorzy, którzy przyczynili się do recepcji prawa rzymskiego uważali Cesarstwo Niemieckie za kontynuacje Imperium Rzymskiego. Tym samo uważali prawo rzymskie za żywe, udoskonalane przez Cesarzy Niemieckich. Stąd też wynika opozycja do recepcji prawa rzymskiego we Francji, gdzie władcy nie chcieli być podporządkowani Cesarstwu.

Stworzono zasadę ”Król imperatorem w swoim królestwie” i że żadne obce prawo nie może we Francji obowiązywać W XIII w. zakazano nawet nauki prawa Rzymskiego na uniwersytetach. Dlatego też Prawa recypowane z Brewiarza nie uważano za prawo stanowione lecz traktowano jako zwyczajowe.

W Odrodzeniu inaczej też badano we Francji p. rzymskie: tzw. mos galicus - czyli czysto teoretyczne podejście do prawa, biorąc pod uwagę też inne teksty antyczne.

O częściowej recepcji we Francji możemy mówić dopiero biorąc pod uwagę Kodeks Napoleona który odwoływał się do prawa rzymskiego.

  1. Przysięgli w procesie angielskim- Przysięgli pojawili się w XIIw. w Anglii jako forma postępowania rugowego. Za Henryka II wprowadzono zasady, że w przypadku ciężkich przestępstw sędziowie królewscy prowadzili dochodzenie przy pomocy 12 przedstawicieli hrabstwa, którzy pod przysięgą zeznawali czy opinia publiczna obwinia o kogoś te przestępstwa. Z biegiem czasu zmienili się w sądzących i orzekających o prawdzie; Postępowanie w sprawach cywilnych - przysięgli, początkowo świadkowie czynności lub faktu, stali się ciałem badającym dowody. Ich orzeczenie o prawdzie było podstawą wyroku. Najczęściej ława przysięgłych orzeka w procesach karnych o winie, a w cywilnych o stanie faktycznym - przy czym orzekanie odbywa się na zasadzie odpowiedzi (twierdzącej lub przeczącej) na pytania postawione przez przewodniczącego rozprawie sędziego zawodowego. Na podstawie jej werdyktu i w jego ramach sędzia zawodowy wydaje wyrok.

Wiek XV- XVII

  1. Zasady torturowania w procesie karnym feudalnym - Ich używanie wynikało z Legalnej teorii dowodowej i zasady, iż przyznanie się do winy jest najwyższym dowodem. przeprowadzanie tortur odbywało się według rygorów ściśle przewidzianych przez prawo. Ich podstawy określały przepisy “Caroliny”. Torturom nie podlegali uczeni doktorzy, szlachta, urzędnicy, starcy, dzieci poniżej 14 lat i kobiety brzemienne. Od zasady tej były jednak wyjątki -gdy popełniono “zbrodnię przeciwko majestatowi” lub uprawiano czary.

Tortury odbywały się z reguły w obecności rady miejskiej(wiejskiej). Same tortury przeprowadzał kat.

Proces inkwizycyjny zaczynał się od przesłuchania oskarżonego(nawet 4 krotnie). Następnie przystępowano do badania innych środków dowodowych, a zwłaszcza zeznań świadków. Dopiero wtedy sąd mógł zarządzić przeprowadzenie tortur. Następowało to w razie wystąpienia takich okoliczności, jak: popełnienie ciężkiego przestępstwa, sprzeczność w zeznaniach, istnienie oczywistych dowodów, oraz domniemanie przestępstwa. Formalny brak podstaw do oskarżenia miał służyć do odwołania tortur i uwolnienia od sądu, a wystąpienie wątpliwości - do szukania dodatkowej pomocy u uczonych znawców prawa. Ale już samo wystąpienie poszlak, czy zeznań innego przestępcy, uznawano za powód do tortur.

Tortury rozpoczynały się od tego że sąd wzywał oskarżonego do przyznania się do winy, aby nie dopuścić do torturowania. Nieprzyznanie się do winy wskutek łagodnych perswazji, zmuszało do zaostrzenia postępowania wobec oskarżonego. Zostawał on rozebrany, i zaprowadzony do izby tortur. Badanie rozpoczynało objaśnienie przez kata poszczególnych narzędzi tortur wraz z wyliczeniem skuteczności ich działania. Zdarzało się, że już sam ich widok wymuszał przyznanie się do winy. Następnie, stosowano wstępną chłostę. Zwykłych przestępców chłostano po plecach, a czarownice bito w twarz, aby się zalały krwią, co miało je pozbawić mocy tajemnej oraz golono.

Przed przystąpieniem do tortur właściwych, odbywało się kolejne dobrowolne przesłuchanie. Pytania były krótkie, a ich liczba zróżnicowana (kilkadziesiąt). Identyczne pytania zadawano oskarżonemu w czasie kolejnych faz tortur i po ich zakończeniu.

W nauce rozróżniono pięć stopni tortur.:

- zgniatanie palców

Pomiędzy etapami tortur więźniów trzymano w marnych warunkach.

Tortury były jednogodzinne, a dłuższe można było stosować tylko w sytuacjach nadzwyczajnych. Zasadniczo, tortury można było przeprowadzać tylko trzykrotnie. Po każdym cyklu przeprowadzano przesłuchanie, na którym należało potwierdzić zeznania złożone w czasie tortur. W razie ich odwołania, sędzia wysyłał oskarżonego na kolejną próbę. Z reguły była ona znacznie surowsza, gdyż sąd i kat traktowali odwołanie zeznań za obrazę.

. Po ostatniej próbie należało złożyć dobrowolne zeznania, a następnie powtórzyć je przed sądem. Czasem torturowano również na sam koniec by dowiedzieć się o wspólnikach.

W Anglii tortury odbywały się tylko za Zgodą Rady Królewskiej.

  1. Recepcja prawa rzymskiego. - Wynikała z działalności glosatorów i postglosatorów, dotyczyła przede wszystkim Cesarstwa Niemieckiego.

Glosatorzy prawnicy szkoły w Bolonii, założonej w XI w. przez Ireneusa. Glosatorzy dokonywali scholastycznych wyjaśnień (głos) w w tekstach Kodyfikacji Justyniańskiej. Glosatorzy uważali Cesarstwo Niemieckie za kontynuacje Imperium Rzymskiego a tym samo uważali prawo rzymskie za żywe, udoskonalane przez Cesarzy Niemieckich. Stąd też wynika opozycja do recepcji prawa rzymskiego np. we Francji.

Komentatorzy, (z XIV w. ) natomiast przystosowywali prawo rzymskie do potrzeb współczesności. To oni przyczynili się do zredagowania w 1583r. Corpus Iris Civilis - czyli zbioru kodyfikacji Justyniańskiej i ustaw cesarzy niemieckich.

Recepcja prawa rzymskiego w Niemczech. Nastąpiła ona w XV w. przez oficjalne uznanie prawa rzymskiego za obowiązujące. Jej początki sięgają XIII w. i działalności sądów duchownych (tzw. wczesna recepcja). Recepcja właściwa(pełna) nastąpiła w XV w.

Przyczyny materialne recepcji wynikały z rozwoju gospodarki towarowo pieniężnej, oraz potrzeby uzupełnienia i ujednolicenia prawa. Przyczyny formalne to : Idea Kontynuacji Imperium rzymskiego, i uznawanie p. rzymskiego za cesarskie.

Drogi Recepcji:

1) Wyroki Sądu Kameralnego Rzeszy (organ sądowy ws. cywilnych wspólny dla całej Rzeszy),Sąd opierał się na ustawach Rzeszy i posiłkowo, na „prawie powszechnym” (czyli Rzymskim). Z czasem przejęły to inne sądy. Ponadto w procesie strona, nie musiała udowadniać istnienia danego przepisu p. rzymskiego, odwrotnie niż w prawie zwyczajowym. (Tzw. Powaga Normy).

2) Działalności Fakultetów Prawnych. Sądy ws. szczególnie trudnych zwracały się do uczonych jurystów o wydanie opinii (comunnis opinio doctorum). Ci, ponieważ uczyli się tylko prawa kanonicznego i rzymskiego wydawali opinie na postawie prawa rzymskiego.

Przedmiotem recepcji była jedynie część prawa zawarta w Digestach , nawet nie konkretne instytucje lecz pojęcia.

Tak powstałe 'nowe' prawo rzymskie zwane było Gemeines Recht, a od XVII w Usus Modernus Pandectarum.

  1. Klauzula salwatoryjna -(łac. clausula salvatoria) oznacza subsydiarność / posiłkowość stosowania Constitutio Criminalis Carolina . Miała być używana tylko w wypadkach nieuregulowanych kwestii w prawie miejscowym. Wynikała z faktu iż wcześniejsze redakcje aktu, lecz były one kolejno odrzucane przez Sejm Rzeszy uznającym obawy władców terytorialnych o możliwość ograniczenia samodzielności prawnej ich terenów.

  1. Wpływ CCC na prawo karne - Carolina była pierwszym kodeksem karnym świata i jedyną kodyfikacją uniwersalną dla całej I Rzeszy. CCC recypowano m.in. w Szwajcarii, Mediolanie, sądach miejskich prawa niemieckiego(również Polskich), posiłkowo na Litwie, we Francji jak kodeks wojskowy. Wywierała wpływ na XVI wieczne kodyfikacje (Tyrolu, Prus, Czech-1707 i Austrii- 1656), w XVII była tematem licznych prac naukowych i komentarzy(Benedykt Carpzow i Christian Thomasius).

Carolina wprowadzała:

- przyjęcie zasady publicznoprawnej w ściganiu przestępstw,

- określenie winy jako podstawy odpowiedzialności karnej, i określenie okoliczności wyłączających przestępność czynu

- zniesienie kar kompozycyjnych,

- przyjęcie zasady prawdy materialnej

- zasady racjonalnych środków dowodowych

- analogie

- inkwizycyjny charakter postępowania, ponadto tajne i pisemne

- tortury

- odrębny proces karny

- system dowodów formalnych

- instytucje usiłowania przestępstwa

  1. analogia w prawie feudalnym - Dopuszczała ja CCC. Przejaw arbitralności sędziego. Analogia oznaczała dopuszczalność karania za czyny w Carolinie niewymienione, ale podobne do przestępstw wymienionych. Sędzia stosował więc tzw. kary nadzwyczajne (poenae extraordinariae), z reguły były one łagodniejsze od kar zwyczajnych. Karę nadzwyczajną stosowano w razie gdy są wątpliwości co do winy oskarżonego i gdy istnieją okoliczności łagodzące.

  1. Carolina ( Constitutio Criminalis Carolina)- Kodeks Karny Karola V uchwalony przez sejm Rzeszy w 1532 r. , wzorowana była na ordynacji karnej biskupstwa Bambergu, autorstwa Jana Schwarzenberga. Podczas jej uchwalania zawarto klauzule salwatoryjną. CCC -

W części materialnej CCC omawiała m.in. okoliczności łagodzące, zaostrzające karę i określenie okoliczności wyłączających przestępność czynu (błąd, wiek, choroba umysłowa, wyższa konieczność, obrona). Zawierała również instytucje usiłowania przestępstwa.

W części procesowej CCC opierało się na postępowaniu Inkwizycyjnym, CCC tworzyła odrębny proces karny. (Patrz -Wpływ CCC na prawo karne.)

  1. Katalog Kar Caroliny: - Katalog kar, mających charakter publiczny i prewencji generalnej, był w CCC bardzo rozbudowany.

Jako przyjęcia zasady kar odzwierciedlających czyn, "Carolina" przewidywała aż 8 kar śmierci: spalenie, ścięcie, ćwiartowanie, łamanie kołem, powieszenie, utopienie, zagrzebanie żywcem, wbicie na pal. (Różne kary były stosowane w zależności od płci. ).

Przy przestępstwach zagrożonych kwalifikowaną karą śmierci zaostrzano jej wykonanie poprzez rozszarpywaniem ciała rozpalonymi kleszczami, bądź ciągnięciem końmi na miejsce wykonania wyroku.

Istniał szeroki wachlarz kar mutylacyjnych (obicęcie ucha,nosa, nogi ,ręki), a ponadto chłostę, pręgierz, wygnanie, konfiskata, kara wieży - jako kwalifikowaną kara śmierci.

Istniały też kary niewymienione w kodeksie [poenae extraordinariae] - z reguły łagodniejsze.

Ze względu na okoliczności kary można było złagodzić lub zaostrzyć.

  1. rola tortur w procesie - Ich używanie wynikało z Legalnej teorii dowodowej i zasady, iż przyznanie się do winy jest najwyższym dowodem (Constitutio Criminalis Carolina). Proces inkwizycyjny zaczynał się od przesłuchania oskarżonego(nawet 4 krotnie). Następnie przystępowano do badania innych środków dowodowych, a zwłaszcza zeznań świadków. Dopiero wtedy sąd mógł zarządzić przeprowadzenie tortur. Następowało to w razie wystąpienia takich okoliczności, jak: popełnienie ciężkiego przestępstwa, sprzeczność w zeznaniach, istnienie oczywistych dowodów, oraz domniemanie przestępstwa. Formalny brak podstaw do oskarżenia miał służyć do odwołania tortur i uwolnienia od sądu, a wystąpienie wątpliwości - do szukania dodatkowej pomocy u uczonych znawców prawa. Ale już samo wystąpienie poszlak, czy zeznań innego przestępcy, uznawano za powód do tortur. Czasem torturowano również na sam koniec by dowiedzieć się o wspólnikach.

  1. Habeus Corpus Act - ustawa angielska z 1679 wydana za rządów króla Karola II zakazująca organom państwa aresztowania obywatela bez zezwolenia sądu. Nikt nie mógł być więziony bez prawomocnego wyroku odpowiedniego sądu. Po uwięzieniu sąd powinien sprawować dozór nad wykonywaniem kary. Skazany więziony powinien być w hrabstwie gdzie go osądzono. Ustawa przewidywała kary dyscyplinarne dla strażników, dozorców więźniów etc. za zaniedbania związane np z niedostarczeniem uwięzionego przed sąd. Wyznaczony był konkretny termin dostarczenia przed oblicze sądu. Każde pismo (writ of) habeas corpus opatrzone musiało być pieczęcią królewską.

  1. Corpus Iuris Canonic - z 1580r. Zarządzone przez Grzegorza XIII : zbiór zawierający: Dekret Gracjana, Dekretały Grzegorza IX, Liber Sextus, Clemenitnae, oba Extravagantes.

Obowiązujące do 1917r.

  1. Ogólna Cahrakterystyka pr. Inkwizycyjnego -
    wdrożenie postępowania następowało z urzędu,
    funkcje dochodzenia, oskarżania i wyrokowania skupione w jednym ręku;
    oskarżony nie był stroną w procesie, a tylko przedmiotem postępowania i nie miał prawa do obrony i apelacji;
    proces tajny i pisemny (protokoły jako podstawa wyroku);
    teoria dowodów formalnych i z możliwością stosowania tortur.

  1. Stadia postępowania Inkwizycyjnego - Stadia były 3: Inkwizycja Generalna, Inkwizycja Specjalna i osądzenie.

Inkwizycja Generalna - czyli postępowanie informacyjne. Postępowanie rozpoczynało się od wszczęcia śledztwa na podstawie jakiekolwiek wiadomości o przestępstwie. Ta część postępowania polegała na zbieraniu informacji i gromadzeniu materiału ustalającego podejrzanego. Gdy ilość materiału zdaniem prowadzącego była wystarczająca następowała I. Specjalna.

I. Specjalna - tutaj podejrzany był zazwyczaj zamykany i poddawany badaniom mającym na celu zebranie dowodów- podstawy wyroku. Badanie polegało na zadawaniu pytań- ułożonych w krótkie artykuły, oraz na spisywaniu odpowiedzi. W tym stadium zbierano dowody których wartość (zgodnie z legalną teorią dowodów) była z góry ustalona. W tym etapie stosowano również tortury.

Ostatnim etapem procesu było osądzenie, oparte na wcześniejszych dowodach i referacie sędziego- inwkwirenta. Rozprawa była już formalnością sprowadzającą się do zatwierdzenia wyroku. Z czasem zniesiono ją.

  1. Geneza procesu inkwizycyjnego- Postępowanie to wywodziło się z kilku nurtów:
    przede wszystkim z sądownictwa kościelnego → szybki rozwój organizacyjny Kościoła umożliwił przejęcie ścigania i sądzenia przestępstw przeciw wierze stąd powołanie instytucji inkwizytorów pod koniec XII w (ruchy heretyckie) - sędziów śledczych o specjalnych uprawnieniach (gł. dominikanie), z czasem ustanowienie trybunałów w diecezjach. Uregulowane w ustawodawstwie kościelnym i świeckim (ustawy o heretykach), skodyfikowane w bulli papieża w 1252 r. post. Inkwizycyjne rozpowszechniło się w sądownictwie państwowym.
    Proces inkwizycyjny został wprowadzany wraz z umacnianiem się absolutystycznych form władzy- centralizacją organizacji sądowej i odebraniem jej z rąk notabli. Liczne ustawodawstwa dotyczące procesu karnego i prawa karnego materialnego
    Niemcy - Carolina - choć utrzymała postępowanie skargowe, to wniesienie skargi połączone było z zatrzymaniem skarżącego do ukarania w razie nieudowodnienia winy pozwanemu. Bezpieczniej było wnieść doniesienie o popełnieniu przestępstwa - postępowanie wszczynane z urzędu (inkwizycyjne).
    Francja - ordonans z 1539 r., rozbudowane w ordonansie z 1670 r.
    Rosja - początkowo wprowadzono proces dochodzeniowy (rozrysk) - postępowanie z urzędu przez sędziego, który zbierał dowody winy i wyrokował, za Piotra I zostały przejęte wzory z Zachodu.

  1. Proces Skargowy - miał 2 formy: skarga w przypadku przestępstwa prywatnego we wczesnym średniowieczu i w procesie włoskim.

1) Wczesnośredniowieczne postępowanie (proces zwyczajny) mogło się toczyć tylko wtedy gdy została wniesiona skarga. Skarga wraz z wnioskiem o stawienie się w sądzie zwana była pozwem - początkowo był on dokonywany(doręczany) przez samego poszkodowanego, z czasem dokonywał tego sam sąd. Niestawienie się w sądzie groziło grzywną, zajęciem dóbr, a ostatecznie wyjęciem spod prawa. Proces miał charakter jawny,ustny i formalny. Ponadto był kontradyktoryjny i dowodzono w nim prawdy materialnej. Jeżeli nie można było dokonać wyroku merytorycznego (uznanie skargi, odrzucenie jej niepodważalnymi dowodami) następowało wyrok dowodowy -czyli rozpoczęcie postępowania dowodowego które kończyło sprawę i rozpoczynało egzekucję wyroku.

Skargi dzielono na cywilne(żądanie odszkodowania), karne(ukaranie sprawcy) i mieszane.

2) Proces rzymsko -kanoniczny - Powstały w XIII w.

Cechy:

- pisemność

- skargowość

- dyspozycyjność

- zasada ultra petitum

- prawda formalna, „co nie jest zawarte w aktach, nie istniej w ogóle”

- legalna teoria dowodowa

Stadia Procesu:

Litiskontestacja: Wdania się w spór. Przed Litiskontestacją, powód wnosił pozew i skargę, miała ona zawierać: nazwisko powoda i pozwanego, przedmiot roszczenia i określenie sądu, podstawę prawną. Pozwany mógł wnieść obronę, podnosząc zarzuty(ekscepcja). Ekscepcje zwalniające od sporu nazywano deklinatoryjnymi (np. Że sprawa została już osądzona). Ekscepcje w jego trakcie, zwano Peremptoryjnymi. Ekscepcje które odraczały spór zwano dylatoryjnymi. Na obronę powód mógł odpowiedzieć repliką, pozwany z kolei odpowiadał na nią dupliką. Wdanie się w spór następowało gdy pozwany nie mógł uzasadnić ekscepcji.

Po ty etapie był część merytoryczna. Nie można już było się wycofać ani zmieniać treści skargi. Na tym etapie udowadniano artykuły dowodowe. Ciężar udowodnienia faktów leżał na tym kto twierdził, a nie na tym kto zaprzeczał.

Istniały 2 rodzaje wyroków - Przedstanowczy(w trakcie procesu nie dotyczący istoty sporu) i Stanowczy.

Od wyroków istniała możliwość dwukrotnej apelacji.

  1. Proces mieszany - Proces mieszany łączył w sobie elementy procesu inkwizycyjnego z elementami procesu skargowego. Do pierwszej grupy należą następujące cechy: -przestępstwo ścigane było z urzędu, niezależnie od woli i zachowania pokrzywdzonego, -postępowanie przygotowawcze prowadziły organy państwowe.

Do elementów skargowych należało:

- sąd mógł wszcząć rozprawę jedynie na podstawie skargi wniesionej przez uprawniony podmiot,

- postępowanie sądowe- rozprawa opierała się na zasadzie wolnej walki stron- konradyktonjności (sporności).

Oddzielono w procesie, mieszanymi wyraźnie trzy funkcje: oskarżenia, sądzenia i obrony. Dzięki temu poprawiła się sytuacja oskarżonego, który miał już prawo do należytej obrony. Sądy przy rozstrzyganiu spraw karnych kierowały się zasadą domniemania niewinności i In dubio pro rero. Innymi elementami procesu mieszanego były też swobodna ocena dowodów przez sędziego, jawność i ustność procesu karnego.

Etapy procesu karnego: 1 wszczęcie postępowania z urzędu, 2 jedność osoby wszczęcia i prowadzenia śledztwa; 3 podejrzany - przedmiotem śledztwa; 4 skarga uprawnionego oskarżyciela; 5 proces sporny.
Proces mieszany zapoczątkowało ustawodawstwo rewolucyjnej Francji, czerpiące wzory z dawnego procesu inkwizycyjnego oraz z procesu angielskiego. Od połowy XIX wieku stawał się on dominujący w Europie. Dziś jest to model powszechny w sprawach karnych.

  1. Sobornoje Ułożenije - (1649) cara Aleksego Michajłowicza - zbiór opracowany przez komisję pod przew. ks. Odojewskiego na podstawie Sudiebnik, ukazów carskich, prawa bizantyjskiego i III Statutu Litewskiego. Składa się z 967 artykułów , obejmujących prawo państwowe, administracyjne, karne, cywilne i procesu. Obowiązywał dwa stulecia.

XVIII w.

  1. Pozytywna i negatywna teoria dowodowa- - pozytywna teoria dowodów formalnych(legalna teoria dowodowa ): sędzia musiał wydać wyrok skazujący, jeżeli przeciwko oskarżonemu przemawiała określona ilość i jakość dowodów. Stosowna w postępowaniu Inkwizycyjnym, Pruskiej Ordynacji Karnej z 1805r i Józefinie z 1788r. .

negatywna teoria dowodowa - w braku określonej liczby dowodów nie mogło nastąpić skazanie, przyznanie - choć dowód najlepszy - miało być rozpatrywane na podstawie całokształtu okoliczności sprawy (1803 Franciszkana)

  1. Terezjana- Kodeks Karny Marii Teresy z 1768r. Zawierał przepisy materialne i procesowe, przewidywał kary za próbę samobójstwa, czary, dopuszczał stosowanie tortur. Przestępstwa miały publicznoprawny charakter, choć dzieliła przestępstwa na Publiczne (przeciw intersowi pub.) i Prywatne (przeciw jednostce). Kary dzieliła na lekkie i ciężkie. Dopuszczała ANALOGIE, kary arbitralne i okrutne kwalifikowane kary śmierci.

  1. Charakterystyka Leopoldiny - - kodeks karny wydany dla Toskany z 1786 ; pierwszy pod bezpośrednim wpływem Beccarii - skreślenie kary śmierci, kar okrutnych i hańbiących; podstawową - surowa kara pozbawienia wolności. Leopoldina nie przewidywała również odpowiedzialności zbiorowej.

  1. Józefina(układ i zawartość/ Kara śmierci, pozbawienia wolność) -1787r.

Części: I - o przestępstwach i karach kryminalnych, II - o przestępstwach i karach politycznych;

1788 - ordynacja procesowa Józefa II

-w pełni proces inkwizycyjny; zasada tajności, pisemności, pośredniości

-oskarżony - przedmiotem postępowania, bez prawa obrony

-legalna teoria dowodowa - pozytywna teoria dowodów formalnych: sędzia musiał wydać wyrok skazujący, jeżeli przeciwko oskarżonemu przemawiała określona ilość i jakość dowodów

-nowe sposoby przymuszania: kary za nieposłuszeństwo (chłosta, post) - za odmowę zeznań lub zeznania kłamliwe;

-kary nadzwyczajne - rodzaj kar z podejrzenia - przy niewystarczającej ilości zebranych dowodów

-uwolnienie z instancji - z jednoczesnym pozostawieniem w podejrzeniu

  1. Kodeksy bawarskie:

- za panowania Maksymiliana Józefa III skodyfikowano praw w celu jego ujednolicenia i rozstrzygnięcia kwestii spornych; inicjatorem i realizatorem - wicekanclerz W.X.A. Kreittmayr. Wykazywały się prostym i zrozumiałym językiem unikającym kazuistyki.

Karny Bawarski 1751r. -subiektywizacja odpowiedzialności

Kodeks Cywilny Bawarski-1756 r.

Procedury sądowej- 1753 r.

Karny Bawarski (XIX)- z 1813r. Autorstwa Anzelma Feuerbacha.

-dzielił się na cześć ogólną i szczególną. Stosował francuski trójpodział przestępstw na zbrodnie, występki i wykroczenia. Był wolny od kazuistyki i zawierał typowo prawniczą terminologię.

- „nullum crimen sine lege”

- ograniczał swobodę sędziów - ustawodawca sam tworzył orzeczenia przez reskrypty.

- kary represyjne: 11 rodzajów kary śmierci, więzienie z obostrzeniami, kary cielesne i instytucje śmierci cywilnej. - represyjność wynikała z teorii „przymus psychologicznego”.

  1. Osoby prawne w państwie bur.-Teorie: negatywny stosunek do osób prawnych - Savigny - teoria fikcji prawnej - wszelkie zbiorowości jako twory sztuczne, nieposiadające bytu realnego, uznawane za podmioty prawa na mocy fikcji; teoria interesu R. Iheringa - wiązała pojęcie prawa podmiotowego jako chronionego prawem interesu tylko z osobami fizycznymi, nie zaś prawnymi (uważanymi za wytwór techniki prawniczej)

- pierwsze kodeksy - jedynie wzmianki; ściślejsze uregulowanie - BGB (69 paragrafów)

- romaniści, przedstawiciele pandektystyki - teorie fikcji; germaniści (odłam jurysprudencji niemieckiej) - realny byt osób prawnych (O. v Gierke) - teoria organiczna: osoba prawna przyrównywana do żywego organizmu ludzkiego, obdarzonego wolą, rozumem, organami, zdolnością do działań prawnych

- zasadniczy podział: na osoby prawne prawa prywatnego (tworzone przez samych zainteresowanych; umowa bądź akt założycielski, regulowane normami p. prywatnego) i prawa publicznego (powoływane przez ustawę - fiskus, zakład użyteczności publ.)

- z czasów rzymskich podział na: korporacje (stowarzyszenia funkcjonujące jako zbiorowość osób będących członkami osoby prawnej, realizujących wspólne cele) i fundacje (zakłady, których podstawą był substrat majątkowy)

- wyróżnianie również: osób prawnych o charakterze majątkowych i o charakterze niezarobkowym (altruistyczne)

- dwa systemy powstawania (nabywania zdolności prawnej) osób prawnych: system koncecyjny - historycznie wcześniejszy (powstanie osoby prawnej uzależnione od zezwolenia władz) i system normatywny (dana zbiorowość nabywała osobowość przez wypełnienie wszystkich wymogów, przy samym wpisie do rejestru)

-we Francji - 1901 - ustawa Waldeck-Rousseau - swoboda zakładania stowarzyszeń dozwolonych przez prawo, przyznająca osobowość prawną z mocy ustawy (z wyj. zw. religijnych)

- kodeks cywilny niemiecki - ingerencja państwowa w proces powstawania osób prawnych

- kodeks szwajcarski - osobowość prawna z mocy samego prawa - system normatywny

  1. dziedziczenie testamentowe w państwie burżuazyjnym-

  1. Kodeksy karne w Polsce podczas rozbiorów. -

-Leopoldina z 1786r. Josephina z 1787r. , Franciscana 1803

- Landrecht pruski 1794r. , Nowy pruski kodeks karny 1851, Kodeks karny ogólnoniemiecki 1871

-Zbiór praw 1832; Kodeks kar głównych i poprawczych 1845r. , Kodeks Tagancewa 1803r.

  1. PK w XVI - XVIII - W tym okresie za sprawą kościoła w Europie rozpowszechniło się postępowanie inkwizycyjne. Proces inkwizycyjny został wprowadzany wraz z umacnianiem się absolutystycznych form władzy- centralizacją organizacji sądowej i odebraniem jej z rąk notabli. Powstały ustawodawstwa dotyczące procesu karnego i prawa karnego materialnego:
    Niemcy - Carolina - choć utrzymała postępowanie skargowe, to wniesienie skargi połączone było z zatrzymaniem skarżącego do ukarania w razie nieudowodnienia winy pozwanemu. Bezpieczniej było wnieść doniesienie o popełnieniu przestępstwa - postępowanie wszczynane z urzędu (inkwizycyjne). Została recypowana w wielu krajach - np. polskich miastach.
    Francja - ordonans z 1539 r., rozbudowane w ordonansie z 1670 r. Tu też śledztwo zastąpiło skargowość procesu.
    Rosja - początkowo wprowadzono proces dochodzeniowy (rozrysk) - postępowanie z urzędu przez sędziego(też wyparło skargowość), który zbierał dowody winy i wyrokował, za Piotra I zostały przejęte wzory z Zachodu dotyczące Inkwizycyjności procesu.

Polski proces karny w prawie ziemskim wyróżniał się na tym tle zachowując do końca Rzeczypospolitej skargowość procesu- wynikało to ze skutecznego oporu przeciw absolutyzmowi.

  1. problem kary śmierci w XVIII -

Humanitaryści a kara śmierci:

nowe założenia represji karnej i uzasadnienie sensu kary:

Rozwiązania w Kodeksach Kranych:

XIX w. XX w.

  1. klasyfikacja przestępstw w prawie burżuazyjnym -

podstawowy podział przestępstw: ze względu na rodzaj i wysokość sankcji karnej -wg stopnia natężenia reakcji społ.: model francuski z Code Penal : zbrodnie(kary dręczące i hańbiące), występki(kary poprawcze), wykroczenia(kary policyjne). Wpływało to na kompetencje sądów.

Klasyfikacja francuska -przyjęta zależnie od rodzaju i wysokości kar - w kodeksie niemieckim (1871), kodeksie rosyjskim (1903). Wpływ również na Austriacki KK z 1852r. -

Dwu podział - kategoria wykroczeń poza kodeksem: polski kodeks karny (1932).

  1. Franciszkana - Kodeks Karny Austriacki powstały w 1803r. Na bazie „Ustawy karnej dla Galicji Zachodniej” z 1797r. Autor:

Cechy:

- Franciscana zna dwie kategorie przestępstw: Księga I - zbrodnie, Księga II - ciężkie przestępstwa policyjne. Pierwsze były karane przez władze sądowe, a drugie przez władze administracyjne.

- połączenie przepisów postępowania karnego z prawem materialnym

- proces inkwizycyjny, oskarżony - przedmiotem postępowania, bez prawa do obrony

-negatywna teoria dowodowa - w braku określonej liczby dowodów nie mogło nastąpić skazanie a przyznanie - choć dowód najlepszy - miał być rozpatrywane na podstawie całokształtu okoliczności sprawy

- zniesienie podziału na inkwizycję generalną i ściślejszą

- wymóg, by wyrok wydany był przez kolegium sędziowskie

- ograniczone środki odwoławcze od wyroku - rekurs; nie można było zaostrzyć kary przy odwołaniu.

- wprowadzenie kary śmierci za najcięższe zbrodnie

- przywrócenie instytucji przedawnienia i nie można było konfiskować majątku , ważnym punktem była też możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary i przedterminowego zwolnienia z więzienia.

  1. ABGB- Kodeks cywilny austriacki z 1811 r. -

  1. BGB Burgerliches Gesetzbuch-z 1896 (z mocą obowiązującą od 1900)

  1. ZBG (+kiedy i gdzie recypowany) - 1907 (wszedł w życie w 1912)

- 1893r. - prawo małżeńskie
- 1895r. - prawo spadkowe
- 1896r. - prawo hipoteczne

Recepcja : 1927r. Turcja, podstawa polskiego kodeksu zobowiązań z 1933r. I nowelizacje ABGB.

  1. Kodeksy handlowe w XIX i XX w.-

wpływ haseł solidaryzmu społecznego i ochrony ekonomicznie słabszych (opieka prawa dla nieobeznanych z arkanami zawodu kupieckiego); kryterium podmiotowe - prawo handlowe jako prawo kupców

-Kodeks handlowy Włoch (1882)\

1882r. - pierwszy kodeks handlowy; wzorowany na prawie francuskim i niemieckim (z pierwszego przejął podział na 4 księgi, z drugiego rozszerzył część traktującą o spółkach handlowych.
Obowiązywał do 1942r.
- 1942r. - dekret Wiktora Emanuela o nowym kodeksie cywilnym, zawierającym prawo handlowe, oprócz morskiego (Codice della navigazione)

  1. Kodyfikacje XIX w:-

Francuskie:

Kodyfikacja Napoleońska:

- Kodeks karny Napoleona (Code penal) - 1810

- Code Civil (Kodeks Napoleona) - 21 marzec 1804

- Handlowy code de commerce z 1807

Austria:

- Franciscana ( Księga ustaw na zbrodnie ciężkie i przestępstwa polityczne.) 1803 r.

- 1852r. - nowy kodeks karny

- 1811 (1812r.) ABGB

- 1862 - Kodeks Handlowy Austriacki

Niemcy:

- 1851 Nowy pruski kodeks karny

- 1813 Kodeks karny Bawarski

- 1871 Kodeks Karny Ogólnoniemiecki; Kodeks Handlowy

- 1900 BGB

-kodeks handlowy niemiecki z 1897 - obowiązuje od 1900r. (HGB)

Rosja:

- 1832 Zbiór Praw,

- 1845 Kodeks Kar głównych i poprawczych

- 1832 (1835) Zbiór Praw Cesarstwa Rosyjskiego

  1. Kodeksy Rosyjskie.-

- 1832(1835) Zbiór Praw Cesarstwa Rosyjskiego Swod Zakonow

- 1845 Kodeks Kar głównych i poprawczych

- Kodeks Tangacewa 1903 r.

-1864 - Ustawa postępowania karnego

  1. Kodeksy postępowania karnego w XIX w. -

Francja

Austria

Niemcy

Rosja

  1. K. Taganacewa- Kodeks karny z 1903r. kodeks karny wprowadzony w Rosji w 1903, znany pod nazwą nawiązującą do swego twórcy Mikołaja Tagancewa. W 1881r. powołano komisję kodyfikacyjną, której pracami kierował właśnie N.G. Tagancew.

-Składał się z 687 zwięzłych artykułów, przy czym pierwsze 72 zawierały normy ogólne, nawiązujące do założeń szkoły klasyczne

Wprowadził zdecydowanie unowocześnione prawo karne:

* formalną definicję przestępstwa,

* trójpodział czynów zabronionych na zbrodnie (śmierć, katorga, zesłanie, długoletnie
więzienie), występki (więzienie do lat 6, twierdza) i wykroczenia (areszt, grzywna),

* rozróżnienie między winą umyślną, a w jej obrębie - zamiarem bezpośrednim i zamiarem ewentualnym, oraz winę nieumyślną,- subiektywizacja odpowiedzialności karnej.

*równość wobec prawa, nullum crimen sine lege nulla poena sine lege

* nowoczesne ujęcie usiłowania, podżegania i pomocnictwa,

* środki probacyjne - zawieszenie wykonania kary oraz warunkowe zwolnienie (głównie w ramach uniknięcia kosztów wykonania kary).

W Rosji weszła w życie jedynie część ogólna. Na skutek rewolucji roku 1905 kodeks nie wszedł w życie na terenie całego Imperium Rosyjskiego. Natomiast w całości kodeks Tagancewa obowiązywał na ziemiach polskich dawnego zaboru rosyjskiego od roku 1917, zaś w II RP na całości terytorium do 31 sierpnia 1932.

W rezultacie w Rosji, w roku 1917, obowiązywały równolegle przepisy KKGP w redakcji z 1885r., ustawa o karach wymierzonych przez sędziów pokoju z 1864r. i część ogólna kodeksu z 1903r.

  1. Humanitaryzm w prawie karnym, postulaty humanitaryzmu - postulaty reformy - filozofia Oświecenia (Ch. Thomasius), dzieła Monteskiusza, Woltera, C. Firangieri - „Szkoła prawodawstwa”

C. Beccaria - 1764: „O przestępstwach i karach” - wykład postulatów humanitaryzmu

Program humanitaryzmu:

- prawo do milczenia, domniemanie niewinności → nieuznanie wystarczalności przyznania się

  1. Kodeks proce. karnej z 1806 we Francji

- 646 artykuły, 2 księgi: I (dot. dochodzenia wstępnego), II (kwestie wyrokowania i wymiaru kary)

  1. Znaczenie KN na świecie- ze względu na swój nowoczesny charakter: zwięzły, prosty i jasny, unikający kazuistyki i zbyt abstrakcyjnych norm. Elastyczność sformułowań stał się wzorem kodyfikacji cywilistycznej. Wzorwał się na nim kodeks rumuński, pierwszy kodeks włoski, portugalski, Japonii , hiszpański, jak również większość państw Ameryki Południowej, za pośrednictwem kodeksów hiszpańskiego i portugalskiego (Argentyna, Boliwia, Brazylia, Chile, Kolumbia itd.). Bliskim Wschodzie i Afryce Płn.

Obowiązywał przez dziesiątki lat w Belgii, Holandii, Luksemburgu, Szwajcarii itd.

  1. Daty: AGBG, KN, iK.Feuerbacha w Polsce-

Kodeks Napoleona- 1 maj 1808r ;

ABGB - wprowadzony w 1797 jako Kodeks cywilny zachodniogalicyjski. W całej Ausrii dopiero w 1811r.

K.Feuerbacha - Bawarski (sic!!) Kodeks Karny z 1813r. - od 2012r. ....

  1. Główna myśl kodeksu bawarskiego -

1)- ujednolicenia i rozstrzygnięcia kwestii spornych; Wykazywały się prostym i zrozumiałym językiem unikającym kazuistyki.

2) 1813r. -„nullum crimen sine lege” ;”przymus psychologiczny”.

  1. Kiedy zniesiono Kś w Austrii - ostatecznie w 1950, w 1968 za zdradę.

  1. powszechny proces cywilny w Niemczech

- Zivilprozessordnung (ZPO) z 1877r. (z odrębną ustawą o nowej organizacji sadów)

1898 r. - nowelizacja (w związku z BGB). Kolejne nowelizacje po 1-wszej wojnie światowej → dotyczące ograniczenia zasady kontradyktoryjności i ustności.

  1. Kodeks kar głównych i poprawczych - 1845 (moc od 1846) - M. Sperański, D. Błudow, R. Hube

  1. Zmiany w procesie cywilnym w XIX i na poczatku XX w -

  1. prawo karne materialne w XIX w. -

Zasady obowiązywania ustawy karnej.

Pojęcie przestępstwa. Klasyfikacja przestępstw.

Subiektywne przesłanki odpowiedzialności karnej. Wina.

Penologia. Teorie kary.