Orientacje polityczne i polskie formacje zbrojne

w latach 1914-1918

* Orientacje polityczne w przededniu wybuchu I wojny światowej

• sytuacja w Europie - po raz pierwszy państwa zaborcze były skłócone i znalazły się w przeciwnych obozach militarnych , - nadzieje Polaków na niepodległość,

• orientacja prorosyjska - endecja z Romanem Dmowskim - zakładała, że w wojnie zwycięży ententa, więc ziemie polskie mogą zostać zjednoczone pod berłem cara z szeroką autonomią - poparcie w Kongresówce (pasywiści),

• po rozłamie w PSL w 1913 r. PSL „Piast" na czele z Jakubem Bojką i Wincentym Witosem poparło endecję,

♦ orientacja proaustriacka (niepodległościowa) - PPS z Józefem Piłsudskim -zbrojne powstanie w Kongresówce przeciw Rosji w sojuszu z Austro-Węgrami - powstanie niepodległej Polski (aktywiści),

• organizacja młodzieżowa „Strzelec" w Krakowie, „Związek Strzelecki" we Lwowie; w 1908 r. powstał Związek Walki Czynnej na czele z Kazimierzem Sosnkowskim, J. Piłsudskim - miał prowadzić szkolenie kadry powstańczej; w 1912 r. utworzono Polski Skarb Wojskowy,

• w 1912 r. utworzono Komisję Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych (PPS, PPSD, PSL i „przybudówki" endecji z Galicji, które od 1911 r. tworzyły Drużyny Polowe „Sokoła" i Polskie Drużyny Strzeleckie),

• po rozłamie w PSL w 1913 r. PSL „Lewica" pozostało w KSSN i opowiedziało się za walką zbrojną,

• orientacja proaustriacka (lojalistyczna) - konserwatyści galicyjscy popierający koncepcję trialistyczną, tj. przekształcenie Austro-Węgier w Austro-Węgry-Polskę,

• orientacja rewolucyjna - SDKPiL, PPS „Lewica" - przekształcenie wojny w rewolucję, obalenie caratu - brak haseł niepodległościowych.

* Polskie formacje zbrojne w czasie wojny - w sojuszu z państwami centralnymi

• 5/6 VIII 1914 r. - I Kadrowa Kompania Strzelców Piłsudskiego wkroczyła do Kongresówki - nieudana próba zorganizowana powstania,

• za zgodą Austro-Węgier utworzono 16 VIII 1914 r. Naczelny Komitet Narodowy w Krakowie na czele z Juliuszem Leo oraz Legiony Polskie, w skład których wchodziły brygady

• I Brygada Józefa Piłsudskiego (walki pod Krzywopłotami, Łowczówkiem, Konarami, Kozinkiem, Tarłowem),

• II Brygada „Karpacka" Józefa Hallera (walki w Galicji Wschodniej, pod Mołotkowem, Czerniowcami, Rokitna),

• III Brygada Stanisława Szeptyckiego (wspólne walki z I i II Brygadą na Lubelszczyźnie i Wołyniu, walki pod Kostiuchnówką, Rudką Miryńską),

• VIII 1915 r. wycofanie Rosjan z Warszawy, powstanie Centralnego Komitetu Obywatelskiego z księciem Zdzisławem Lubomirskim, na czele władz okupacyjnych stanął generał-gubernator Hans von Beseler,

• Akt 5 listopada 1916 r. wydany przez cesarzy Niemiec i Austro-Węgier, zapowiadał utworzenie zależnego od nich Królestwa Polskiego (bez oznaczenia granic) i tworzenie Polskich Sił Zbrojnych pod dowództwem oficerów niemieckich, co spowodowało w VII 1917 r. „kryzys przysięgowy" -odmowa złożenia przysięgi państwom centralnym przez I i III Brygadę (żołnierze internowani w Beniaminowie i Szczypiornie, a Piłsudski w Magdeburgu),

• II Brygada została oddana Austro-Węgrom jako Polski Korpus Posiłkowy, który po traktatach brzeskich (II 1918 r.) przedarł się pod Rarańczą i połączył się z II Korpusem Polskim, który został rozbity przez wojska państw centralnych w V 1918 r. pod Kaniowem,

♦ Polska Organizacja Wojskowa założona we IX 1914 r. przez Piłsudskiego w celu dywersji na tyłach wojsk rosyjskich, prowadziła wywiad i instruktaż wojskowy; po „kryzysie przysięgowym" przeszła do konspiracji pod dowództwem płk Edwarda Rydza-Śmigłego.

Polskie formacje zbrojne w czasie wojny - w sojuszu z ententą

♦ endecy powołali w XI 1914 r. w Warszawie Komitet Narodowy Polski (Roman Dmowski, Zygmunt Wielopolski) i Legion Puławski (walki pod Iłżą, Nurcein, Zelwą),

• Legion Puławski został rozwiązany w 1915 r. i wszedł w skład Polskiej Brygady Strzeleckiej, przemianowanej w 1917 r. na Dywizję Strzelców Polskich - w 1916 r. walki pod Szczarą i Zaosiem w kampanii Brusiłowa,

♦ VI 1917 r. - w czasie obrad I Ogólnego Zjazdu Wojskowych Polaków w Piotrogrodzie powołano Naczelny Polski Komitet Wojskowy (Naczpol) na czele z Władysławem Raczkiewiczem, uzyskał zgodę na zorganizowanie

I Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, jesienią powstały kolejne dwa Korpusy, z II Korpusem połączyła się

II Brygada po przedarciu się pod Rarańczą - klęska w V 1918 r. pod
Kaniowem,

• w 1915 r. podjęto próbę utworzenia wojska polskiego we Francji - Legion Bajończyków, poniósł ogromne straty pod Arras,

• po rozpoczęciu rewolucji w Rosji i abdykacji cara Mikołaja II endecy przenieśli swoją działalność do Europy Zachodniej - 15 VIII 1917 r. Komitet Narodowy Polski w Paryżu z R. Dmowskim,

• Armia Polska we Francji - powstała w 1917 r. z inicjatywy Romana Dmowskiego i Ignacego Paderewskiego - od X 1918 r. pod dowództwem gen. Józefa Hallera, który przedostał się z Rosji na Zachód.

Znaczenie powstania polskich formacji zbrojnych

zmuszono państwa zaborcze do zajęcia stanowiska wobec sprawy polskiej -umiędzynarodowiono problem niepodległości Polski (Akt 5 Listopada 1916 r.),

czynny udział Polaków w wojnie o niepodległość,

Legiony były szkołą polityczną dla Polaków, zapleczem dla Józefa Piłsudskiego, idea Legionów; podtrzymywano patriotyzm.

Sprawa polska w polityce państw walczących w I wojnie światowej

♦ deklaracje wojskowe trzech mocarstw w pierwszych dniach wojny w celu pozyskania Polaków do swoich armii; państwa ententy uznały, że sprawa polska to wewnętrzny problem Rosji,

♦ Akt 5 Listopada 1916 r. cesarzy Wilhelma II i Franciszka Józefa I poszukujących rekrutów do swoich armii - zapowiedź powstania „samodzielnego państwa polskiego" pod kuratelą państw centralnych, z własną armią,

• 14 I 1917 r. w Warszawie powołano Tymczasową Radę Stanu z Wincentym Niemojowskim, Legiony podporządkowano Beselerowi; TRS działała do VIII 1917 r.,

• 12 IX 1917 r. cesarze Niemiec i Austro-Węgier powołali Radę Regencyjną w składzie abp warszawski Aleksander Kakowski, książę Zdzisław Lubomirski, hr. Józef Ostrowski, która miała być tymczasową władzą w Królestwie, premierem został Jan Kucharzewski, który podał się do dymisji po zawarciu przez Niemcy traktatów brzeskich w III 1918 r.,

• znaczenie Aktu 5 Listopada - przekreślił solidarność zaborców wobec ziem polskich, co spowodowało umiędzynarodowienie sprawy polskiej oraz wydanie w XII 1916 r. przez cara Mikołaja II rozkazu do dowódców armii i floty zawierającego deklarację wolności i zjednoczenia w unii z Rosją

• oświadczenia prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona z 22 I 1917 r. i 8 I 1918 r. o powstaniu niepodległej Polski,

• rewolucje 1917 r. w Rosji uznały prawo Polski do samostanowienia

• 27 III 1917 r. Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich mówiła o prawie Polski do niepodległości,

• 29 III 1917 r. oświadczenie Rządu Tymczasowego, który zapowiedział stworzenie Polski niepodległej związanej z Rosją,

• Deklaracja Praw Narodów Rosji z 15 XI 1917 r. podkreślała prawa narodów do samostanowienia,

• pokój w Brześciu (3 III 1918 r.) - Rosja zrzekła się ziem polskich,

• 29 VIII 1918 r. Rada Komisarzy Ludowych, czyli rząd Rosji Radzieckiej anulował traktaty rozbiorowe,

♦ 3 VI 1918 r. deklaracja wersalska Anglii i Francji mówiła, że jednym z warunków pokoju jest powstanie niepodległej Polski.

---