Historia myśli politycznej ĆW III.

Święty Augustyn

• Augustyn Aureliusz (354r. w Tagaście w Numidii w Afryce Północnej; ojciec berberyjczyk i matka chrześcijanka)

• Nauczyciel retoriky

• Z początku niechętnie odnosił się do chrześcijaństwa, wyznawał manicheizm → stopniowo stał się wyznawcą sceptycyzmu

• Studiował neoplatonizm

• Kazania biskupa Ambrożego spowodowały przełom w jego życiu

• 387r. został ochrzczony

• 388r. wrócił do Afryki → funkcje kapłańskie; stał się gorliwym obrońcą Kościoła

• 388r. stał się biskupem Hippony

• 430r. zmarł

• Dzieła: O nieśmiertelności duszy, O obyczajach kościoła katolickiego, O państwie Bożym...

• Na jego poglądy miał wpływ Platon → jego dualistyczna koncepcja bytu (materialnego i idealnego)

• Wizja świata pozaziemskiego

• Nauka Augustyna nazywa się chrzeszcijańskim platonizmem

• Celem jest poznanie Boga i duszy → nie budować system filozoficzny → centralną kategorią jest Bóg

• Bóg jest jedynym bytem absolutnym; najważniejsza przyczyna wszystkiego

• Etyczne poglądy: człowiek z natury dobry, skażony grzechem pierworodnym → stworzony przez Boga, początkowo był bytem doskonałym, żyjącym zgodnie z prawami bożymi; wyposażony w wolną wolę chciał sam kierować swoim postępowaniem → to go doprowadziło do grzechu pierworodnego

• Cnota milości - miłość Boga

• Wolność formalna = możliwość działania zgodnego z własną świadomością; jest wyrazem woli człowieka

• Wolność istotna = wolność moralna; polega na wewnętrznej konieczności dobra i zależna jest łaski bożej → najwyższa forma wolności; człowiek dochodzi do niej przez rozwój osobowości:

• Bojaźń boż, poznanie woli Boga, wiedza, męstwo, rada oparta na miłosierdziu, poznanie Boga, mądrość jako jej ukoronowanie

• Wolna wola = narzędzie Boga → łaska boża pozwala grzesznikom wejść na drogę cnoty → Bóg decyduje, czy człowiek przeznaczony jest do zbawienia czy do potępienia → KONCEPCJA PREDESTYNACJI

• Bóg decyduje o tym, kto jest mieszkańcem państwa bożego, a kto państwa ziemskiego (szatana)

• Ludzkość dzieli się na boży wybrańcy civitas dei i grzeszników, bezbożnych obywateli civitas terrena

• Państwo Boże to niewidzialny Kościół z Chrystusem jako królem; ojczyzną jest niebo; przenika go miłość Boga; właściwa mu jest pokora, stworzył go Abel

• Wszyscy wybrani, żyjący i zmarli, obdarzeni Bożą łaską

• Państwo ziemskie przenikają egoizm, ziemska pożądliwość; przeważają wyniosłość i miłość samego siebie; stworzył go Kain

• Wyrosło ze zlej natury człowieka; zbiór wszystkich potępionych, żyjących i umarłych grzeszników

• Na ziemi członkowie obu państw są przemieszani → złych cechuje chciwość i żądza władzy

• Człowiek staje się dobry tylko z łaski Boga

• Dzieje świata = efektem stałego zmagania się państwa bożego i państwa ziemskiego

• TEORIA PAŃSTWA

• Podstawą państwa → rodzina

• Państwo powstało ze względu na skutki grzechu pierworodnego i istnieje z powodu tego grzechu

• Państwo istnieje wówczas, gdy jest dobrze i sprawiedliwie rządzone przez króla, grupę optymatów bądź przez cały lud

• Przeciwnymi formami są tyrania bądź brak państwa w ogóle

• Cechą państwa jest sprawiedliwość

• Także dąży do zapewnienia pokoju

• W państwie ziemskim → nietrwałość → ma znaczenie także dla państwa niebieskiego (są przemieszane na ziemi)

• Był zwolennikiem małych państw

• Cele państwa: porządek, jedność, pokój → zapewnić je na podstawie prawa bożego

• Ma chronić obywateli przed wrogiem zewnętrznym i zapewniać pokój wewnętrzny → powinno wykazywać surowość

• Władza pochodzi od Boga → powinna być sprawiedliwość; władza jako zbiór obowiązków (władca powinien troszczyć się o poddanych, powinien im służyć)

• Dobrzy i źli władcy

• „władca tyran” = dopust boży; kara dla ludzi za ich grzechy; należy mu okazywać posłuszeństwo dla pokuty i osiągnięcia królewstwa niebieskiego

• „władca opiekun” = szczęście dla poddanych, ale nie jest warunkiem dla funkcjonowania państwa; działa w granicach rozsądku i opieki

• Państwu wolno się przeciwstawić tylko w jednym przypadku → gdy działa ono w wyraźnej sprzeczności z prawem Bożym

• Ustrój państwa nie jest sprawą najważniejszą → chodzi o to, żeby spełniało podstawowe funkcje

• Państwo a Kościół

• Zasada współdziałania państwa i Kościoła

• Państwo a Kościół różnią się naturą, celami, trwałością instytucji i aksjologii

• Państwo odnosi się do spraw materialnych; Kościół do spraw duchowych (wartości niematerialne; życie wewnętrzne człowieka)

• Kościół jest stabilny (oparty w nauce na prawach natury) x labilność państwa (zmienia ustroje czy motywacje polityczne)

• Kościół jest powszechny i zmierza do objęcia całej ludzkości x państwo istnieje w określonych granicach terytorialnych i obywatelskich

• Utożsamia prawo i porządek → hierarchie prawa - na czele prawo wieczne (boskie) (boska wola i rozum; przenika cały wszechświat); prawo naturalne, prawo intymne (norma uniwersalna zapisana przez Boga w duszy człowieka); prawo ludzkie (doczesne; wywodzi się z prawa naturalnego)

• Prawo boskie - ponadczasowe; oznacza doskonałość; zawiera najwyższą wiedzę i powszechną mądrość; zupełnie wystarczają do prowadzenia życia godziwego

• Prawo natury - wpisane przez Opatrzność w duszę ludzką; człowiek z osiągnięciem wieku rozumnego odkrywa katalog praw podstawowych, do których urzeczywistnienia dąży; prawa niezbędna do życia i rozumnego rozwoju; wspólne dla wszystkich narodów; jego wzorem jest rzymskie ius gentium

• Prawo doczesne - zbliża się do iurius civilis; lokalizowane miejscowo i czasowo; gwarancja przymusu państwowego

• Mądry i sprawiedliwy człowiek tworzy prawo zgodne z prawem naturalnym

• Większość ludzi jest złych → słaby głos prawa natury → potrzeba prawa doczesnego

• Prawo ma także wychowywać; celem prawa jest zapewnienie pokoju w rodzinie i państwie

• Filozofia pracy - Augustyn wyróżnia 3 postawy człowieka wobec życia:

• Pasywna → związana z lenistwem; nie jest godna człowieka a przede wszystkim chrzeszcijanina

• Aktywna → praca

• Kontemplacyjna

• Fenomen pracy łączy człowieka z Bogiem

• Cnoty kardynalne:

• Sprawiedliwość = miłość służąca wyłącznie rozstrzyganiu spraw konfliktowych

• Roztropność = miłość w umiejętności rozwiązywania problemów polegających na niesieniu człowiekowi pomocy

• Męstwo = miłość przezwyciężania trudności piętrzących się przed wyznaczonym sobie celem

• Umiarkowanie = miłość oddawania się celowi miłości wraz z umiejętnością ponoszenia wyrzeczeń

• Filozofia sprawiedliwości

• Sprawiedliwość boska - wiedza najwyższa i powszechna

• Sprawiedliwość aksjologiczna - bierze za przedmiot katalog cnót fundamentalnych (zasady i cele postępowania człowieka)

• Sprawiedliwość społeczna - umiejętność harmonijnego kształtowania zachowań zintegrowanych jednostek

• Sprawiedliwość prawna - wspólny porządek

• Własność → godność i równość człowieka w państwie

• Zwolennikiem wspólnoty dóbr

• Własność prywatna rozbudza indywidualne pragnieniabogactwa i luksusu, tłumiąc najważniejsze wartości duszy człowieka

• Dążąc do powiększenia własności, człowiek może wyrządzić wiele złego a utracić z pola widzenia cel podstawowy → zjednoczenie z Bogiem

• Ideałem jest wyrzeczenie się własności i wspólne wytwarzanie i spożywanie dóbr

• Własność indywidualna w znacznym stopniu porządkuje stosunki społeczne → należy godzić się z jej utrzymaniem

• Idea równości → uznanie powszechności pracy → wszyscy powinni po części uprawiać pracę umysłową i fizyczną → praca dowodzi godności i przydatności człowieka

• Potępienie niewolnictwa → zaprzeczenienie godności, równości i powszechności pracy; niewolnictwo zrodziło się z grzechu i należy do państwa ziemskiego

---