Pierre Bourdieu
Pierre-Félix Bourdieu (1 sierpnia 1930 - 23 stycznia 2002) był francuskim socjologiem, profesorem socjologii w Collège de France (od 1981) i dyrektor Centre de Sociologie Européenne w École Pratique des Hautes Études et Sciences Sociales w Paryżu (od 1964); w 1993 r. odznaczony "Médaille d'or du Centre national de la recherche scientifique" (CNRS).
Zajmował się przede wszystkim problematyką z zakresu teorii socjologii, socjologii kultury i wychowania. Prowadził badania socjologiczne w Algierii oraz systemu oświatowego we Francji. Badał też sferę znaczeń i treści dzieł sztuki.Spis treści
Teoria Pierre'a Bourdieu
Ogólna charakterystyka teorii
Był twórcą teorii przemocy symbolicznej [np. ujęcie kulturowe przekazywane jest nam w szkole jako jedyne i niepodlegające dyskusji, przez co uznajemy je za oczywiste i naturalne]. W swoich pracach zajmował się nie tyle centralnymi problemami teorii społecznej, co tymi dziedzinami życia społeczeństwa, które do tej pory nie były przedmiotem badań. Jego koncepcję socjologii można by określić jako "socjologię form symbolicznych", choć on sam nazywał ją socjologią refleksyjną bądź też antropologią refleksyjną. Stanowi ona jedną z rzadko dziś spotykanych teorii o globalnym charakterze i zastosowaniu. Tworzy ona i oferuje szeroką aparaturę pojęć do opisu i analizy różnych form rzeczywistości społecznej. Stanowi też rodzaj poststrukturalnego neomarksizmu, choć sam Bourdieu zawsze podkreślał to, co go od marksizmu różni. Bourdieu wypracowywał ją i rozbudowywał, stojąc na czele projektów badawczych analizujących struktury społeczne, a także na przestrzeni własnych prac naukowych, w których kolejno, konsekwentnie dokonywał komplementarnego rozwoju tej niezwykle spójnej teorii, ukazując niebywale rozległe możliwości jej stosowania.
Przedmioty badań Bourdieu
On sam opisywał przy użyciu swej teorii relacje pomiędzy klasami społecznymi, pomiędzy płciami, analizował przy jej użyciu niezwykle różnorodne zjawiska: konkretne teksty kultury - jak choćby Szkołę uczuć Gustave'a Flauberta i Do latarni morskiej Virginii Woolf, epoki w kulturze - jak Fin de siècle, historię i wewnętrzną logikę poszczególnych obszarów życia społecznego - jak system edukacji, środowisko akademickie, środowisko polityczne czy „pole produkcji kulturowej”, czyli środowisko artystyczno-literacko-intelektualne. W kręgu jego zainteresowania znalazły się media, telewizja, literatura, niektórzy filozofowie, "logika ofensywy neoliberalnej" (której był zagorzałym wrogiem) we współczesnym świecie, struktura społeczna Algierii, społeczne uwarunkowania upodobań estetycznych, gustu, zwyczajów kulinarnych itd.
Wykorzystanie teorii
Inni badacze równie szeroko wykorzystują jego teorię, uznawaną (np. przez Szackiego) za jedną z najważniejszych i najbardziej oryginalnych koncepcji socjologiczno-antropologicznych w historii (ponieważ podjęła wątki, których wcześniej socjologia dotykać nie potrafiła). Wykorzystuje się ją np. do antropologicznego opisu przestrzeni internetowych. Stała się też jednym z nieodzownych narzędzi tych wszystkich, którzy zajmują się relacjami dominacji w społeczeństwie i w kulturze, a także przyglądają się bądź aktywnie uczestniczą w procesach emancypacyjnych.
Kluczowe pojęcia i kategorie teorii
Habitus
system schematów myśli, percepcji, oceniania i działania.
Koncepcja ta - stworzona przez Arystotelesa, a rozwinięta przez P. Bourdieu, zakłada, że habitusem jest całe pomysłotwórcze otoczenie określonej osoby. Obejmuje to także osobiste wierzenia, skłonności oraz sposoby rozwiązywania problemów (wybór drogi, odpowiednie zachowanie). Teoria habitusu kwestionuje założenia koncepcji wolnej woli (ang. free will), z racji tego, że zakłada ograniczoną (przez usposobienie, czy gotowość do działania) możliwość wyboru. Jednak człowiek nie jest automatem, ponieważ każdy habitus wykazuje pewną elastyczność, ale żaden nie jest wyłącznie wolną wolą.
Ogromna część koncepcji habitusu zwraca uwagę na to, że istnieją nieograniczone możliwości działania, o których dana osoba nigdy by nie pomyślała. Z tego powodu takie opcje realnie nie istnieją, ponieważ nie można z nich korzystać. W typowych sytuacjach społecznych jednostka polega na znacznym zasobie scenariuszy zachowań i dużym zasobie wiedzy, co ukazuje człowieka jako posiadającego pewien obraz świata i przygotowanego do reakcji w określonej sytuacji.
Całkowite poznanie habitusu danej osoby nie jest możliwe, ze względu na fakt, że jest on zakorzeniony w podświadomości.
Derywacja pojęcie wprowadzone do socjologii przez Vilfreda Pareto oznaczające wszelkiego typu pozalogiczne uzasadnienia ludzkiego działania. Według Pareto istnieją cztery typy derywacji:
Derywacja w postaci sformułowania ''Tak trzeba działać'';
Derywacje wykorzystujące wieloznaczności semantyczne;
Derywacje odnoszące się do autorytetów;
Derywacje odnoszące się do sił i istot nadprzyrodzonych.
Przemoc symboliczna
Przemoc symboliczna
Przemoc symboliczna jest jedną z kluczowych, a nawet centralną kategorią teorii francuskiego socjologa Pierre'a Bourdieu.
Przemoc symboliczna jest to miękka forma przemocy, która nie daje po sobie poznać, że jest przemocą. Polega na uzyskiwaniu różnymi drogami takiego oddziaływania klas dominujących czy uprzywilejowanych na całość społeczeństwa i na klasy podporządkowane, by podporządkowani postrzegali rzeczywistość, w tym samą relację dominacji, której są ofiarą, w kategoriach percepcji i oceny, które wyrażają interes klas dominujących. W ten sposób podporządkowani postrzegają swoją sytuację jako naturalną lub nawet korzystną czy pożądaną dla nich samych, bo postrzegają rzeczywistość społeczną w kategoriach stworzonych przez klasy dominujące w celu legitymizacji ich dominującej pozycji.
Koncepcja przemocy symbolicznej wiąże się z koncepcją habitusu. Edukacja miała być czymś co niweluje nierówności społeczne. Bourdieu na podstawie uzyskanych w trakcie badań nad systemem edukacyjnym doszedł do wniosku, że doprowadza on do odtworzenia się struktury, do jej reprodukcji. Instytucja, która miała walczyć z podziałami społecznymi, wzmacnia je.
Szanse edukacyjne ucznia w znacznej mierze zależą od dopasowania jego habitusu do habitusu wymaganego przez system edukacyjny, habitusu wyższych klas klasy średniej, klasy dominującej.
Jak działa przemoc symboliczna?
Grupa społeczna może wywierać nacisk symboliczny, gdy posiada wystarczająco duży kapitał symboliczny, który uzyskuje w drodze konwersji nań innych odziedziczonych lub zdobytych kapitałów (kulturalnego, społecznego, etc.). Duży kapitał symboliczny pozwala oddziaływać przemocą symboliczną (lub władzą symboliczną), np. takimi sposobami jak:
poprzez system edukacji i wpajane przezeń treści,
poprzez symboliczną otoczkę pola władzy, na którą mogą się składać np.:
monumentalna architektura, onieśmielająca "szarego człowieka",
insygnia i atrybuty władzy, od korony królewskiej po perukę czy młotek sędziego;
specyficzny język, np. prawniczy, naukowy lub w inny sposób elitarny, np. wyrafinowany literacko i w ten sposób demaskujący "prostactwo" języka przedstawicieli klas podporządkowanych;
tytuły szlacheckie, naukowe, prawnicze, kościelne, etykiety VIP, etc.
poprzez otaczanie się wyrafinowaną, ekskluzywną (czyli etymologicznie wykluczającą) sztuką, drogimi przedmiotami, strojami, pojazdami;
oraz innego rodzaju formy tworzenia dystansu (distanciation) społecznego dzielącego pole władzy czy jakąś węższą w jego obrębie klasę społeczną od reszty społeczeństwa, zwłaszcza od klas podporządkowanych, ale także od innych klas konkurencyjnych.
Przemoc symboliczna jest najskuteczniejszą formą sprawowania władzy nad klasami podporządkowanymi, gdyż z reguły nie dostrzegają one nawet, że jest to forma przemocy. Są one przekonane, że jest to naturalny porządek, że osoby i grupy społeczne posiadające duży kapitał symboliczny po prostu są lepsze i ich lepsze społeczne usytuowanie jest normalne, nie poddają go więc refleksji.
„ Przemoc symboliczna w ekskluzywnej galerii handlowej”
Ekskluzywna galeria handlowa to pewna przestrzeń rządząca się prawami, które są odbiciem praw rządzących społeczeństwem. To miejsce, które daje coś więcej niż tylko możliwość robienia zakupów. Oprócz tego, a może przede wszystkim służyć ma rozrywce, odpoczynkowi i spędzaniu czasu. Galerie handlowe, te wielkie „ świątynie współczesności”, to stały element architektury miast. To także miejsce gdzie jak na dłoni widoczne są przejawy konfliktów w kwestii gustu, których źródłem jest przemoc symboliczna. To miejsce kształtowania i uzewnętrzniania pewnych wzorów kulturowych, które są forsowane przez dominujące w społeczeństwie klasy. Na każdym kroku galeria epatuje symbolami, które maja sprawić by wzór kultury związany z konsumpcją okazał się najwłaściwszy. Sklepowe szyldy i wystawy największych światowych marek sprawiają, że możemy poczuć się onieśmieleni i obco. Wielkie neony, a szczególnie logo z fiksującym okręgiem to elementy, których nie sposób nie zauważyć. Przemawiają one w sposób świadomy i nieświadomy. Rzadko zdajemy sobie sprawę z tego, że podlegamy oddziaływaniu zabiegów marketingowych a nawet jeśli mamy takie odczucie to i tak nie jesteśmy się spod tego wyswobodzić. Sklepowe witryny pokazują też coś, co jest na wyciągnięcie reki a zarazem jest tak odległe. Niewidoczna bariera wystawowej szyby dla niektórych jest nie do przekroczenia- po prostu nie stać ich na podstawowe rzeczy zapewniające minimum egzystencji a co dopiero na ekskluzywne produkty. Wskazują, że pożądane jest wysublimowanie potrzeb, elegancja, dystyngowanie, ociekanie luksusem. Kupując ekskluzywne przedmioty traktujemy je jako fetysz, nie zwracamy często uwagi na jego wartość użytkową ale kupujemy wraz z nim styl życia, etykietkę dzięki której jesteśmy ` pozytywnie stygmatyzowani”. Ten pewien wyższy typ kultury odbieramy jako pożądany i taki on nam się jawi. Przyjmujemy za oczywiste to, że „dobre” jest równoznaczne z „drogie”. Świat konsumpcji i mechanizmów kierujących galerią handlową wydaje się dla nas naturalny, niepodważalny, korzystny, pożądany przez nas samych. Dzieje się tak dlatego, że wzorce konsumpcji tak głęboko zostały przez nas zinternalizowane, że postrzegamy je w kategoriach klas dominujących. Uznajemy je za lepsze, bardziej wartościowe, w końcu też dostosowujemy swoje działania do nich. Te wartości wpływają na powstanie pewnego stylu życia, nowej tożsamości ponowoczesnej obok turysty, włóczęgi, pielgrzyma, które to zostały nakreślone przez Zygmunta Baumana. Działamy w myśl zasady, której trawestacja brzmi: „ Kupuję więc jestem”. Nacisku tego jednak nie odczuwamy jako czegoś, co jest koniecznością. Bierzemy go raczej za pewną wytyczną. Agresywnych reklam uderzających w podstawowe ludzkie nie traktujemy w kategoriach przymusu lecz w kategoriach szerokiej alternatywy. I tak hasło „Media Markt nie dla idiotów” wyzwala w nas myśl, ze to miejsce dla nas. Przestrzeń galerii ma na celu prowadzenie klienta „ za rękę”. Ciągi komunikacyjne i alejki rozmieszczone są w taki sposób, by wszystkie drogi zmierzały ku najważniejszym miejscom. I tak, by dojść do miejsca, w które było pierwotnie celem naszych zakupów po drodze zahaczamy o mnóstwo innych butików. Przestrzeń ma dwoistą naturę- z jednej strony jest otwarta( zachęca do swobodnego poruszania się) a zarazem zamknięta( wystawowe szyby, ochrona, monitoring) Dominującym typem smaku galerii jest smak wysoki, smak wolności i luksusu. To smak klasy dominującej, który stanowi wytyczną dla reszty społeczeństwa. Należy zadać sobie pytanie jak przestrzeń ekskluzywnej galerii wpływa na niższe klasy społeczeństwa? Ludzie z klasy niższej mogą czuć się nieswojo, obco w takiej przestrzeni. Mają świadomość tego, że ich obecność w takich drogich butikach jest nie na miejscu. Są jak intruzi. Z drugiej strony odczuwają potrzebę bywania w takich miejscach co mając na uwadze ich ograniczone możliwości może rodzić frustracje. Tak czy inaczej ma to głęboki wpływ na ich postawy i zachowanie.
kapitał symboliczny
Kapitał symboliczny jest najważniejszym ze wszystkich kapitałów, stanowi ostateczną instancję wszystkich innych kapitałów. Inne kapitały (ekonomiczny, społeczny, kulturowy, prawny, kapitały specyficzne właściwe poszczególnym polom, etc.) służą w swym najbardziej ostatecznym i niejawnym celu konwersji na kapitał symboliczny. Ten daje możliwość sprawowania władzy symbolicznej z użyciem przemocy symbolicznej oraz rekonwersji na inne kapitały.
kapitał kulturowy
to pojęcie wprowadzone przez Bourdieu na określenie idei, wiedzy, umiejętności i przedmiotów o wartościach kulturowych, jakie ludzie nabywają, w czasie uczestnictwa w życiu społecznym. Wyraża się on w pierwszym rzędzie w językowych i kulturowych kompetencjach jednostki.
Wg Bourdieu występuje w trzech podstawowych formach:
ucieleśnionej (embodied) - jako długotrwałe dyspozycje ciała i umysłu, w tym w szczególności tzn. "dobre maniery", gust kulturowy, smak, znajomość form kultury wysokiej, konwencji kulturowych i towarzyskich.
zinstytucjonalizowanej - głównie w postaci sformalizowanego wykształcenia, w szczególności potwierdzonego przez dyplomy prestiżowych uczelni
uprzedmiotowionej (objectified) - jako posiadane dobra kulturowe (malarstwo, książki, maszyny itp.).
Kapitał kulturowy może być konwertowany na dwie inne formy kapitału wyróżnione przez Bourdieu: kapitał społeczny i kapitał ekonomiczny. Najłatwiej wymianie podlega kapitał kulturowy w formie uprzedmiotowionej ponieważ wiąże się z pozyskiwaniem dóbr materialnych. Akumulacja zinstytucjonalizowanego kapitału kulturowego wymaga poważniejszych nakładów i długotrwałych zabiegów. Kapitał kulturowy w formie ucieleśnionej jest najbardziej stabilnym jego typem a jego akumulacja przebiegać może nawet na przestrzeni wielu pokoleń. Najtrudniej więc go zdobyć ale i odebranie go jest najtrudniejsze.
Jak wskazywał Bourdieu, kapitał kulturowy jest jedna z podstawowych, a często ukrytych, barier na drodze awansu społecznego. Typową formą selekcji w oparciu o jego zasoby są różnego rodzaju egzaminy, w szczególności egzaminy wstępne do prestiżowych szkół wszelkich szczebli.
Kapitał społeczny
- termin wprowadzony w sposób systematyczny do literatury socjologicznej w latach siedemdziesiątych przez Pierre'a Bourdieu a następnie rozpowszechniony w przez Jamesa Colemana. Oba nazwiska związane są jednocześnie z dwiema odmiennymi szkołami rozumienia i definiowania tego pojęcia.
Podejście Colemana i Putnama
Szkołę Colemana reprezentuje przede wszystkim Robert Putnam, który spopularyzował termin w takich swoich pracach jak "Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech" (wydanie polskie 1995, wydanie angielskie „Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy”, 1993 ) czy też "Bowling Alone. America's Declining Social Capital" (1995). W pierwszej z omawianych prac poświęconej tradycjom społeczeństwa obywatelskiego we Włoszech Putnam podaje następująca pośrednią definicję:
Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania: > Tak jak i inne postaci kapitału, kapitał społeczny jest produktywny, umożliwia bowiem osiągnięcie pewnych celów, których nie dałoby się osiągnąć, gdyby go zabrakło [...] Na przykład grupa, której członkowie wykazują, że są godni zaufania i ufają innym będzie w stanie osiągnąć znacznie więcej niż porównywalna grupa, w której brak jest zaufania [...] We wspólnocie rolników [...], w której rolnikowi inni pomagają ułożyć w stogach siano i gdzie narzędzia są powszechnie pożyczane, kapitał społeczny pozwala każdemu z farmerów na wykonywanie swojej pracy z mniejszym nakładem kapitału fizycznego w formie narzędzi i wyposażenia<. Spontaniczna współpraca jest łatwiejsza dzięki społecznemu kapitałowi. (Putnam, "Demokracja w działaniu" 1995, s. 258).
Innymi słowy, w rozumieniu Putnama kapitał społeczny oznacza ogół norm, sieci wzajemnego zaufania, lojalności, poziomych sieci zależności w danej grupie społecznej. Znanym kontynuatorem tej szkoły definiowania kapitału społecznego jest Francis Fukuyama wg którego w odniesieniu do społeczeństwa, kapitał społeczny oznacza umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji własnych interesów. Warto podkreślić, że w tym paradygmacie kapitał społeczny jest niezbędnym elementem społeczeństwa obywatelskiego.
Pojęcie kapitału społecznego po spopularyzowaniu go przez Putnama stało się częstym elementem studiów nad pozaekonomicznymi źródłami i uwarunkowaniami rozwoju gospodarczego. Przykładem zainteresowania się nim przez instytucje rządowe i pozarządowe są studia nad zasobami kapitału społecznego prowadzone przez Bank Światowy.
Podejście Bourdieu
W nieco odmiennym rozumieniu Pierra Bourdieu, kapitał społeczny definiowany jest jako:
zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu - lub inaczej mówiąc z członkostwem w grupie - która dostarcza każdemu ze swych członków wsparcia w postaci kapitału posiadanego przez kolektyw, wiarygodności, która daje im dostęp do kredytu w najszerszym sensie tego słowa (Bourdieu, "The Forms of Capital", 1985).
Warto zwrócić uwagę na następujące cechy specyficzne definicji Bourdieu, które odróżnia ją od sposobu definiowana kapitału społecznego przez Colemana czy Putnama:
Nie jest on wartością samą w sobie, a jego wartość ostateczną mierzy się sumą innych kapitałów i władzy jaką można za jego pośrednictwem zmobilizować.
Zdefiniowany jest z punktu widzenia jednostki a nie całej społeczności, tak jak u Putnama. Dla Putnama zasadniczo wszyscy członkowie społeczności mają równy dostęp do jej kapitału społecznego, którego zasadniczym elementem jest wzajemne zaufanie.
Nie jest on jednoznacznie pozytywnym zasobem z punktu widzenia szerszej społeczności ponieważ posiadające go jednostki mogą go wykorzystywać w różny, nie zawsze zgodny z interesami zbiorowymi czy też interesami innych jednostek sposób.
Przy jego pomocy opisywać można istnienie nierówności społecznych, w szczególności nieoczywistych i nieformalnych sieci zależności.
W ujęciu Bourdieu kapitał społeczny funkcjonuje w systemie obejmującym opócz niego kapitał ekonomiczny i kapitał kulturowy. Wszystkie trzy typy kapitału podlegają podlegają ciągłej wymianie. Jej zasady określają podstawowe cechy danej społeczności.
Kapitał polityczny (w szczególności w formie członkostwa w partiach politycznych) rozumiany jest przez Bourdieu jako forma kapitału społecznego.
Klasycznym przykładem zinstytucjonalizowanej formy kapitału społecznego cytowanym przez Bourdieu są tytuły szlacheckie.
Typy kapitału społecznego
W późniejszych pracach Putnam wprowadził rozróżnienie pomiędzy kapitałem społecznym wiążącym (bonding) i pomostowym (bridging). Ten pierwszy dotyczy więzi pomiędzy członkami jednej grupy społecznej, ten drugi odnosi się do sieci pomiędzy osobami należących do różnych społeczności.
Jak pokazał to np. socjolog Alejandro Portes, zbyt silne więzi kapitału społecznego, w szczególności w jego formie wiążącej, mogą mieć szereg negatywnych skutków obejmujących m.in. wykluczanie osób nie należących do grupy, stosowanie przez grupę przymusu i ograniczenie swobody osób funkcjonujących w jej sieci kapitału społecznego. Są to formy tzw. negatywnego kapitału społecznego na bazie którego funkcjonują m.in. takie szkodliwe społecznie organizacje jak mafie.
Jak przyjmuje większość teoretyków kapitału społecznego w przeciwieństwie do kapitału finansowego, kapitał społeczny nie ulega zmniejszeniu w czasie użytkowania, lecz przeciwnie - pomnożeniu.
Pole (le champ)
jest jedną z kluczowych kategorii teorii Bourdieu. Oznacza ona wycinek struktury społecznej, który charakteryzuje się tym, że skupia jednostki i grupy skoncentrowane na podobnych dążeniach, i rywalizujące o pozycję w jego obrębie, a pośrednio w całym społeczeństwie, wedle obowiązujących w tym polu kryteriów, wokół obowiązujących w nim centralnych założeń i celów uznawanych za szczególnie ważne. Cele te nazywa czasem Bourdieu stawką w grze, jaka się toczy w polu, a założenie o priorytetowym charakterze tej stawki mianem obowiązującego w tym polu illusio.
Ogólne właściwości pola
Planowanej książki przedstawiającej ogólną teorię pola Pierre Bourdieu nie zdążył napisać przed śmiercią, da się ją jednak zrekonstruować na podstawie poszczególnych jego prac.
Stawka i illusio
W każdym polu toczy się gra wokół uznawanej w nim za priorytetową stawki.
I tak np.:
w polu władzy takim centralnym celem i kryterium jest władza.
w polu władzy politycznej chodzi szczególnie o władzę polityczną, w polu władzy ekonomicznej chodzi o pozycję ekonomiczną
w polu produkcji kulturowej chodzi o kryteria specyficzne tego pola, czyli o wartość intelektualną lub artystyczną wytwórów, o uznanie równych stanem czyli innych artystów i intelektualistów, którzy jako jedyni posiadają wystarczającą biegłość w problematyce pola (jest to jedna z form kapitału kulturowego, szczególnie właściwa temu polu).
Pokrewność habitusu
W polu rywalizują zwykle jednostki i grupy o pokrewnych habitusach (wpisanych w swój sposób myślenia dyspozycjach społeczno-kulturowych), choć oczywiście istnieją zawsze jednostki, które posiadają duży potencjał subwersywny (dążenie do zmiany swego położenia społecznego). Jednostki takie wkraczają do pola, z którego nie pochodzą (mają więc odmienny habitus) i wkraczają w odbywającą się w danym polu rywalizację. Najbardziej otwarte na taki napływ, mające najmniejszą skłonność do dyskryminacji, jest pole produkcji kulturowej.
Pole władzy
Distinction
Jedną z podstawowych cech pola władzy jest zasada distinction (różnica, dystynkcja), którą dla bezpieczeństwa pozostawmy bez tłumaczenia, ponieważ wyraz zawiera niuanse znaczeniowe. Ich analizę zawiera podstawowa książka Bourdieu w tym temacie, La Distincion (Dystynkcja).
Na czym polega distinction? Na tym, by pogłębiać i podkreślać różnicę dzielącą klasy dominujące od podporządkowanych, przede wszystkim przez odrzucenie w bezpośredni sposób rozumianej celowości i praktycznej użyteczności i przeniesienie we wszystkim punktu ciężkości na wymiar estetyczny i wymiar przyjemności: odmowa (le refus) praktyczności. Mogą się na nią składać:
demonstracyjne marnotrawstwo
otaczanie się "bezużytecznymi" (z praktycznego punktu widzenia) dziełami sztuki, a więc gromadzenie kapitału kulturalnego
a także cielesna hexis: wpisanie w ciało różnicy pozycji społecznej poprzez unikanie otwartego demonstrowania nagiej fizycznej siły (a więc unikanie sportów nadmiernie rozbudowujących tkankę mięśniową na rzecz takich sportów, jak np. golf czy tenis, które tego nie powodują)
Pole władzy a intelektualiści
W relacjach z intelektualistami (czyli z polem produkcji kulturowej) pole władzy podkreśla swoją bardziej racjonalną, "życiową", "męską" postawę, podkreślając "kobiecy" i "nieżyciowy" charakter postaw prezentowanych przez intelektualistów. Z drugiej strony potrzebuje ich jako dostarczycieli estetycznego stylu życia, który daje polu władzy symboliczną legitymizację (w tym we własnych oczach) własnej dominującej pozycji wobec klas podporządkowanych. W opozycji do intelektualistów pole władzy umieszcza się na pozycji Natury (wobec reprezentowanej przez intelektualistów Kultury). W opozycji do klas zdominowanych, by uzasadnić swoją dominację, przyjmuje - przy użyciu wytworów pola produkcji kulturowej - pozycję Kultury, klasom podporządkowanym pozostawiając pozycję Natury, a więc stanu niejako pozbawionego Kultury, czyli gorszego.
Pole władzy a klasy podporządkowane
Pole władzy oddziałuje na klasy podporządkowane dzięki zgromadzonemu przez grupy w nim funkcjonujące kapitałowi symbolicznemu, za sprawą mechanizmu ztw. przemocy symbolicznej i demonstrowaniem swojego estetycznego, a więc ukrywającego praktyczność czy biologiczną konieczność, podejścia do życia. Klasy podporządkowane reagują więc na to "odmową odmowy" (le refus du refus), odmową naśladowania estetycznej, niepraktycznej postawy klas dominujących.
Pole produkcji kulturowej
Pole produkcji kulturowej może być opisywane jako całość lub przy wyodrębnieniu jego fragmentów:
pole literackie
pole artystyczne
pole naukowe (akademickie)
etc.; wszystko zależy od tego, co dokładnie chcemy opisać; Bourdieu analizował je w różny sposób, zarówno w całości, jak i poszczególne fragmenty z bliska;
Uzyskanie autonomii przez pole produkcji kulturowej
Pole produkcji kulturowej wyodrębniło się we Francji jako autonomiczna część struktury społecznej w XIX wieku w drodze przełomu, który Bourdieu nazywa rewolucją symboliczną. Nadwyżka osób posiadających wyższe wykształcenie w stosunku do zapotrzebowania na urzędników i tym podobne stanowiska spowodowała wyodrębnienie się pola, które stanowią intelektualiści. Od tego momentu można ich uważać za de facto odrębną klasę społeczną.
Uzyskanie autonomii przez pole wiązało się z:
odrzuceniem obowiązującego w polu władzy illusio pieniądza i sukcesu ekonomicznego jako wyznacznika jakości i pozycji; pole produkcji kulturowej zastąpiło je własnymi kryteriami specyficznymi, które można opisać jako uznanie ze strony równych sobie, czyli osób zaangażowanych w problematykę pola, czyli w twórczość artystyczną i intelektualną;
narzuceniem tychże kryteriów specyficznych całemu społeczeństwu i pozbawieniem pola władzy czy mechanizmów rynku prawa do mającej jakiekolwiek znaczenie oceny dzieł sztuki i utworów o charakterze intelektualnym;
odrzuceniem moralności mieszczańskiej, kategorii racji stanu, opłacalności i innych pojęć z wokabularza pola władzy i zastąpieniem ich wartościami specyficznymi pola produkcji kulturowej i stworzeniem alternatywnych norm życia społecznego właściwych temu konkretnemu polu
większa swoboda obyczajowa,
odrzucanie burżuazyjnych konwenansów i konwencji,
potępienie dla wszelkich form dyskryminacji
postaci, które odegrały ogromną rolę na tym etapie: Charles Baudelaire i Gustave Flaubert
zdobyciem autorytetu specyficznego dającego prawo zabierania głosu w kwestiach życia społecznego a nawet społecznego oczekiwania na zajmowanie przez przedstawicieli pola takiego stanowiska
przełomowy moment: tzw. sprawa Dreyfussa i list Émile'a Zoli pt. Oskarżam! (J'accuse!)
Właściwości pola produkcji kulturowej
najmniejsza skłonność do dyskryminacji (ewentualny wyjątek: dyskryminacja "prowincjuszy")
jego przedstawiciele tworzą tzw. klasę społeczną intelektualistów
pole produkcji kulturowej znajduje się w lewej części pola władzy (lub na lewo od pola władzy); wskutek jego genezy, struktura pola powoduje, że właściwe są mu poglądy lewicowe, bowiem intelektualiści zajmują ambiwalentną pozycję zdominowanych w obrębie grupy dominującej, co pozwala im rozumieć położenie grup zdominowanych
liberalne normy obyczajowe
Reprezentanci pola władzy w polu produkcji kulturowej
Wiadomo jednak, że nie wszyscy ludzie zajmujący się twórczością intelektualną, mają poglądy lewicowe. W teorii Bourdieu są oni ujmowani jako "intelektualiści prawicowi" z obowiązkowym cudzysłowem, lub też - bardziej systemowo - reprezentanci pola władzy w polu produkcji kulturowej. Są to osoby, które używają środków właściwych polu produkcji kulturowej w celu wyrażenia celów i punktu widzenia pola władzy. Osoby takie nie reprezentują więc interesów pola produkcji kulturowej.