TECHNIKI PODNOSZENIA I PRZEMIESZCZANIA

Biomechanika bólu lędźwiowo-krzyżowego.

Najcięższe i przewlekłe bóle pleców spowodowane są zwykle zmianami w obrębie krążków międzykręgowych. Częstymi przyczynami bólu są również nieprawidłowości lub przeciążenia stawów międzykręgowych, krzyżowo-biodrowych, wiązadeł oraz mięśni. Krążki międzykręgowe najszybciej ulegają uszkodzeniu podczas podnoszenia ciężkich przedmiotów a stawy międzykręgowe przy ruchach skręcania kręgosłupa. Najczęstszym źródłem ciężkiego lub przewlekłego bólu pleców jest tylko część krążka międzykręgowego oraz przylegające do niego więzadło podłużne, bolesne są również stawy międzykręgowe oraz krzyżowo-biodrowe. Ból wywołany może być przez uszkodzenia mechaniczne (najczęściej występują uszkodzenia wiązadeł łuku kręgowego stawu międzykręgowego przy skręcaniu i zginaniu ku tyłowi) lub po uszkodzeniu kompresyjnym trzonu kręgu. W każdym z tych przypadków do uszkodzenia może dojść nawet przy jednokrotnym obciążeniu. Niektóre osoby usposobione są do bólu pleców ze względu na czynniki takie jak: ciężar ciała, słaba ruchomość kręgosłupa lub szybko występująca nużliwość mięsni grzbietu (czyli męczenie mięśni). Słaba ruchomość kręgosłupa prowadzi do zwiększonego naprężania przy zginaniu, oddziaływującego na krążki międzykręgowe oraz więzadła w odcinku lędźwiowym, a zmęczone mięśnie grzbietu są w mniejszym stopniu zdolne do ochrony kręgosłupa podczas zginania lub przy powtarzających się ruchach związanych z podnoszeniem.

Lokalizacja miejsc, w których powstaje ból.

Kręgosłup składa się z 26 kręgów. Każdy kręg składa się z trzonu kręgu, który stanowi główną strukturę utrzymującą masę ciała, oraz z trzonu łuku kręgowego ochraniającego rdzeń kręgowy. Od łuku kręgowego odchodzą wyrostki kostne, które służą jako dźwignie, dzięki którym mięsnie mogą poruszać kręgosłupem. Trzony kręgów oddzielone są od siebie krążkami międzykręgowymi, które zapewniają kręgosłupowi giętkość oraz pełnią rolę amortyzacji podczas wstrząsów mechanicznych. Kręgi związane są ze sobą wiązadłami, które zapobiegają nadmiernym ruchom oraz parą stawów miedzykręgowych, które mają za zadanie stabilizować kręgosłup i chronić krążki międzykręgowe przed nadmiernymi ruchami, szczególnie w zakresie skręcania i zginania. Obszarem o największym prawdopodobieństwie wystąpienia uszkodzenia i bólu jest kręgosłup w odcinku lędźwiowym, składającym się z 5 najniżej położonych kręgów i krążków międzykręgowych. Jest to najbardziej ruchomy obszar kręgosłupa poddawany również największym siłom.

Najpoważniejsze czynniki ryzyka bólu pleców natury mechanicznej to:

-zginanie i podnoszenie ciężarów

-ręczne podnoszenie i przemieszczanie

-wibracje również zwiększają ryzyko bólu pleców

Wiek chorego oraz zmiany zwyrodnieniowe wpływają na właściwości mechaniczne i funkcjonalne kręgosłupa. Wraz z wiekiem w kalogenie i proteoglikanach krążków zachodzą zmiany ilościowe i jakościowe, które mogą być związane z pogorszeniem odżywiania lub działania enzymów rozkładających. Z wiekiem tkanki kręgosłupa stają się coraz słabsze i mniej rozszerzone, a ruchomość kręgosłupa ulega zmniejszeniu.

Biomechanika ruchu ciała człowieka.

Ruch ciała człowieka wymaga stosowania zasad takich jak:

-środek ciężkości

U człowieka środek ciężkości przesuwa się wraz ze zmianą pozycji ciała i może przemieszczać się cały czas. Stojąc w pozycji pionowej z rękoma wzdłuż tułowia środek ciężkości zbiega się ze środkiem jego wymiarów fizycznych czyli znajduje się w miednicy. Człowiek aby chodzić musi być w stanie przesuwać miednicę na jedną stronę, zmieniając środek ciężkości. Im dalej środek ciężkości jest oddalony od środka ciała tym większy wysiłek potrzebny jest do utrzymania stabilnej pozycji ciała np. uniesienie ramion powyżej poziomu głowy powoduje przeniesienie środka ciężkości przez co pozycja ciała jest mniej stabilna.

-ramię siły (stabilność)

Ciało, aby było stabilne to linia ciężkości musi być utrzymana w obrębie własnej podstawy. Przy fizjologicznym chodzie środek ciężkości przesuwa się z boku na bok, tak więc linie ciężkości zawsze biegną wzdłuż nogi utrzymującej ciężar, stopa jest podstawą wsparcia. Pozycje takie jak siedzenie, klęczenie z wysoko utrzymywanym tułowiem oraz leżenie są dużo bardziej stabilne niż pozycja stojąca.

-tarcie

Każdy materiał wykazuje współczynnik tarcia. Mały współczynnik tarcia stosuje się tam, gdzie wymagane jest przemieszczanie, a duży tam, gdzie przemieszczanie jest niepożądane. Używanie powierzchni z niskim współczynnikiem tarcia jest jedną z głównych zasad stosowanych w ręcznym podnoszeniu i przemieszczaniu sprzętu.

-stosowanie siły

Siła przykładana pod kątem działa zarówno pionowo, jak i poziomo. Zależnie od kąta, pod którym została przyłożona, siła przyłożona w danym kierunku będzie większa niż w innym. Siły przykładane pionowo stanowią ewidentnie stratę energii, o ile wymagane jest przyłożenie siły w kierunku poziomym, np. podczas pchania wózka. Aby przyłożyć siłę w kierunku jak najbardziej zbliżonym do kierunku zapewniającego największą efektywność, należy przyjąć prawidłową postawę i dopasować wysokość sprzętu.

Zasady ruchu ciała człowieka.

1. Odprężyć się - należy unikać napinania mięśni przed wykonaniem czynności.

2. Kontrolować środek ciężkości. Tam, gdzie jest to możliwe punkty styku z inną osobą powinny znajdować się w obrębie tułowia.

3. Zachować stabilność - stopy rozstawione zbyt daleko od siebie lub zbyt głęboko ugięte kolano powodować może niestabilność ciała.

4. Starać się poruszać płynnie.

5. Unikać skręcania i bocznego zginania powoduje to bowiem ucisk na kręgosłup.

6. Wykorzystywać tarcie- im jest ono większe, tym mniej jest niepotrzebnego ruchu, a im mniejsze, tym łatwiej jest spowodować ruch.

7. Należy wykorzystywać tylko większe grupy mięśni - mięsnie bardziej oddalone od tułowia, nie są przewidziane do dźwigania ciężarów.

Teoria podłoża nerwowo-mięśniowego.

Teoria ta zakłada, że umiejętność ręcznego podnoszenia i przemieszczania zależy od umiejętności poruszania się, czyli poruszania się w sposób powodujący możliwie najmniejsze zmęczenie, które mogą powodować uraz. Główne założenia tej teorii to:

-umożliwienie określenia i oceny efektywności ruchu

-ułatwienie zastępowania nieefektywnych wzorów ruchu wzorami efektywnymi.

Teoria ta wykorzystuje zasady fizjologii, fizyki, anatomii, biomechaniki i rozwoju ruch człowieka. Każdy wykonuje te same podstawowe czynności: dosięganie, pchanie, ciągnięcie, podnoszenie, obracanie. Czynności te stanowią podstawę wszystkich czynności fizycznych człowieka, zarówno podczas pracy, odpoczynku czy zabawy. Teoria zakłada, że większość ludzi rozpoczyna wykonywanie czynności w nieefektywny, pozbawiony równowagi sposób, co prowadzi do napięcia tkanek. Ruchy człowieka, które powtarzane są w nieefektywny sposób powodują nadmierne zmęczenie, przeciążenie i mogą powodować uraz, zarówno ukryty, jak i ostry. Przy każdym ruchu wymagany jest pewien stopień napięcia mięśni w celu zapewnienia stabilności jak również skurcz i rozkurcz mięśni, które zapewniają właściwy ruch. Główną przyczyną objawów nerwowo-mięśniowych jest wpływ nieefektywnych lub wadliwych nawyków, związanych z poruszaniem się. Występujące objawy stanowią ogólne wskaźniki adaptacji tkanek. Tkanki przy nadmiernym napięciu rzadko wracają do pierwotnego stanu co prowadzi do zmęczenia i przeciążenia. Przy występowaniu adaptacji tkanek istnieje większe ryzyko powstania urazów u danej osoby, u przenoszonych pacjentów, a także może dojść do uszkodzenia używanego sprzętu.

Podstawowy wzorzec ruchu.

Należy nauczyć się tylko jednego wzorca ruchu i stosować go do wykonywania czynności podstawowych związanych z ruchem a wykorzystywanych we wszystkich dziedzinach życia. Wzorzec ten obejmuje zasady fizyczne, które odnoszą się do związków między środkiem i linią ciężkości a podstawą, zasady anatomii i fizjologii dotyczące kości stawów, struktury mięśni i tkanek i zasady związane z ruchem kręgosłupa. Zasady teorii stosuje się do wszystkich aspektów ruch ciała człowieka:

-czynności dnia codziennego

-podnoszenie i przemieszczanie pacjentów

-podnoszenie i przemieszczanie sprzętu

-sportu i rekreacji

-czynności terapeutycznych związanych z rehabilitacją

Ocena ryzyka ręcznego podnoszenia i przemieszczania pacjenta.

Podnoszenie jest niebezpieczne, a każde ręczne przemieszczanie pacjenta stanowi ryzyko zarówno dla pielęgniarek jak i pacjenta. Zasadnicze znaczenie ma ocena ryzyka i stosowanie odpowiednich technik i sprzętu oraz dobrze wyszkolony personel. Jednym z problemów ręcznego podnoszenia i przemieszczania jest znajomość masy ciężaru, który ma być przemieszczony. Masa ciała większości pacjentów jest zbyt duża, aby podnosić ich ręcznie. Przepisy ręcznego podnoszenia i przemieszczania określają, że wartości maksymalne dla mężczyzn to 25 kg, a dla kobiet 16,6 kg. Wartości te dotyczą sytuacji, gdy obciążenie znajduje się blisko ciała. Przepisy określają również, że dwie osoby nie powinny podnosić ciężaru stanowiącego więcej niż 2/3 sumarycznej zdolności do podnoszenia tzn. dwoje mężczyzn 33,3 kg, dwie kobiety 22,2 kg (dane te odnoszą się do podnoszenia w idealnej pozycji). Spora część pacjentów waży kilkakrotnie więcej również trudno jest podnosić pacjentów w idealnej pozycji. STĄD NALEŻY PRZYJĄĆ, ŻE ŻADEN PACJENT NIE MOŻE BYĆ PODNOSZONY RĘCZNIE.

Czynniki, które należy rozważyć przy ocenie każdej czynności związanej z ręcznym przemieszczeniem:

-niemal każde przemieszczanie pacjenta związane jest z podnoszeniem ciężarów oddalonych od tułowia. Jest to jedna z przyczyn, dla których pielęgniarki muszą unikać podnoszenia czegokolwiek z wyjątkiem małych dzieci.

-schylanie się jest powszechnym błędem w wielu sytuacjach związanych z przenoszeniem. Pielęgniarki muszą unikać schylania się, także w sytuacji gdy nie planują przemieszczania pacjenta.

-pchanie i ciąganie mogą być bezpieczniejsze od podnoszenia, jednak nawet te czynności nie są zupełnie bezpieczne, np. pchanie wózka w stronę stromego podjazdu może być związane ze zbyt dużymi siłami.

-należy unikać takiego przydziału zadań, gdzie tylko dwie pielęgniarki wysyłane są do podnoszenia pacjentów do pozycji siedzącej.

-unikać zadań polegających na podtrzymywaniu pacjentów lub części ich ciała przez dłuższy czas np. podtrzymywanie nogi podczas jej opatrywania powoduje napięcie posturalne

-ilość personelu musi być wystarczająco duża, aby były przerwy na odpoczynek. Nawet jeśli pielęgniarki stosują bezpieczne techniki, wysiłek związany z pchaniem, ciągnięciem i obracaniem może prowadzić do obciążenia.

-należy pamiętać, że każdy pacjent może poruszać się w nieoczekiwany sposób. We wszystkich przypadkach związanych z przemieszczaniem pielęgniarka musi być świadoma ryzyka nagłego upadku.

-pacjenci mogą przemieszczać się w sposób nieprzewidywalny. Pielęgniarka zawsze musi traktować ciało pacjenta jako ciężar niestabilny i być przygotowana na ich przesuniecie. Każde takie zachowanie prowadzi do nagłego wzrostu obciążenia lub do skrętu ciała pielęgniarki.

-wykonywanie jednocześnie dwóch czynności może zagrażać stabilności pielęgniarki i prowadzić do wypadku. Do wykonania dodatkowego zadania należy wezwać inną pielęgniarkę.

1

---