13. PLATOŃSKI PROJEKT IDEALNEGO PAŃSTWA
Państwo to organizacja polityczna obejmująca zakresem swojego działania ogól członków społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium.
Platońska teoria państwa była normatywną teorią państwa „najlepszego” skonstruowaną wedle idei dobra i sprawiedliwości. Zdaniem myśliciela organizacja ta powinna dążyć do zalet najwyższych i właściwych ideom, którymi według niego były powszechność i stałość. Ma kierować się ogólnymi zasadami (program Platona nie uwzględniał różnorodnych warunków w jakich państwa żyją, oraz różnorodności temperamentów jakie mają ludy). Od obywateli wymagał stałości, w sposobie myślenia i odczuwania. W poetach zaś widział wielkie zagrożenie, ponieważ podlegają zmiennym uczuciom a przez sztukę swą mogą oddziaływać na innych obywateli. Pierwszą cechą tej teorii był więc uniwersalny charakter państwa.
Następnym wyznacznikiem systematu Platona była myśl związana z celem państwa doskonałego, który miał obowiązywać wszystkich obywateli. Nie było to dopuszczalne aby każdy człowiek samoistnie dążył do własnego dobra. Państwo ma być zbudowane jak organizm, a w nim każdy ma robić to czego odeń wymaga wspólny cel wszystkich. Tylko wtedy zapanuje ład gdy części organizacji będą zależeć od całości a nie odwrotnie.
Kolejną koncepcję myśliciela było państwo oparte na wiedzy. Uważał, on, że aby dobro czynić należy je znać. Na tronach państwa znajdować się mają przedstawiciele największej wiedzy czyli filozofowie. To intelektualistyczne hasło tej teorii.
Mimo gloryfikacji filozofów Platon dostrzegał także potrzebę innych grup społecznych - strażników państwa czyli wojska oraz wykonawców niezbędnych przedmiotów materialnych czyli rzemieślników. Każda z tych grup ma inne zadania i musi zatem żyć w odmiennych warunkach tworząc różne stany społeczne. Państwo idealne musi być zatem stanowe. Oprócz tego musi być także hierarchiczne, ponieważ każdy stan pełni inne funkcje: funkcja władców jest wyższa od funkcji strażników a tych samych wyższa od funkcji rzemieślników.
Idealne państwo jest również ascetyczne. Dąży do celu, którego osiągnięcie nie zapewnia społeczeństwu bezpośrednich korzyści. Przeciwnie wymaga wyrzeczenia się dóbr doczesnych. Dla dwóch wyższych stanów zniesiona jest własność indywidualna a stan najniższy nie bierze udziału w dążeniu do doskonałości.
Teoria ta była oparta na pięknych zasadach ale realizacja jej była doktrynerska a szczegóły dziwne, okrutne, nie liczące się, z wolnością i szczęściem człowieka.
Etyczne uzasadnienie tej idealnej postacie państwa :
filozofom - kierownikom państwa właściwa jest mądrość, wskutek czego tylko oni są zdolni kierować państwem
strażnikom - przypisuje się męstwo, ich zadanie to tłumienie powstań wewnętrznych i obrona państwa przed najazdem z zewnątrz.
całej reszcie (stan trzeci) przypisał Platon cnotę rozsądku (umiarkowania), uległość w stosunków do arystokratów (filozofów) oraz sumienne wykonywanie swoich obowiązków.
Cnota sprawiedliwości odnosi się jednakowo do wszystkich stanów: sprawiedliwość osiąga się jedynie wtedy, kiedy wszystkie stany robią to co do nich należy
Platon mocno podkreślał również religijność. Państwo idealne powinno opiekować się religią, wychowywać obywateli w duchu pobożności, oraz zwalczać ateizm.
KLASYFIKACJA USTROJÓW PAŃSTWOWYCH
Platon podaje następującą klasyfikację ustrojów państwowych:
A. „Państwo idealne” (lub zbliżone do ideału)
Arystokracja:
republika arystokratyczna
monarchia arystokratyczna
B. Hierarchia zastępująca formy ustrojów państwowych:
Timokracja
Oligarchia
Demokracja
Tyrania
Najlepsze wg Platona państwo to republika arystokratyczna trzech stanów. „Gorsze” ustroje to: timokracja, czyli „państwo honoru i cenzusu”. Już nie odpowiada wymaganiom państwa idealnego, chociaż jest najbardziej do niego zbliżone. W historii starożytnej Grecji timokracji najbardziej odpowiadał arystokratyczny ustrój Sparty.
Niżej stoi oligarchia, czyli władza niewielu, panowanie najwybitniejszych przedstawicieli państwa. W oligarchii największą potęgą jest pieniądz.
Demokracja jest głównym przedmiotem politycznej krytyki Platona. W tej formie ustroju państwowego ujawnia się władza „silnego zwierza” - demosu, władzy, tłumu.
Wreszcie tyranię uważa Platon za ustrój wręcz niedopuszczalny.
Cała społeczno - polityczna teoria Platona, jego nauka o państwie idealnym, o moralności i wychowaniu, była skierowana przeciwko starożytnej demokracji, przeciwko jej moralności oraz systemowi wychowania i kształcenia obywateli.
1