WSPÓŁCZESNE SYSTEMY POLITYCZNE

Forma państwa:

1. republika/ monarchia

2. unitarne/ federacyjne

Rodzaje systemów politycznych:

1. demokratyczne

2. niedemokratyczne: autorytarne, totalitarne

Szkoły postrzegania systemu politycznego:

1. instytucjonalna/strukturalna: instytucje, za pomocą których sprawowana jest władza polityczna

2. strukturalno-funkcjonalna: role społeczne odgrywane przez indywidualnych i zbiorowych aktorów sceny politycznej

3. behawiorystyczna: koncentruje się na zachowaniu aktorów scen politycznych, jakie impulsy społeczne stoją za ich zachowaniem

4. relacjonalna: (Franciszek Ryszka) koncentruje się na relacjach między aktorami scen politycznych, nacisk na ogół zależności, które powstają w procesie zdobywania władzy

5. cybernetyczna: (D. Easton) system polityczny to proces dwustronnego przepływu informacji i energii między ośrodkami decydującymi (centrum władzy) a otoczeniem społecznym.

*stres systemu politycznego: niemożliwość dostosowania się systemu politycznego do społeczeństwa, ekonomii i kultury; prowadzi do zjawisk ewolucjonistycznych.

6. aksjonormatywna: koncentruje się na systemie norm i reguł

7. kulturowa: koncentruje się na tradycji historycznej i zmianach kultury politycznej

Funkcje systemu politycznego:

1. adaptacyjna: dostosowywanie polityki do zmian w ekonomii i kulturze; potrzebne są mechanizmy adaptacyjne, by niwelować efekty stresu politycznego: rzecznicy (np.RPO) oraz działania adaptacyjne związków zawodowych.

2. regulacyjna: porządkowanie rzeczywistości politycznej, społecznej, gospodarczej.

3. innowacyjna: projektowanie nowych rozwiązań, inicjowanie rozwoju życia politycznego.

4. integracyjna: tworzenie spójności pomiędzy systemem politycznym a społeczeństwem, umacnianie wspólnoty obywateli (dbałość o język narodowy, umacnianie świadomości narodowej i politycznej).

Władza polityczna: zdolność do podejmowania oraz egzekwowania decyzji niezależnie od woli ludzi, których ona dotyczy, poprzez możliwość zastosowania szczególnych środków, zwłaszcza przemocy. Możliwość kształtowania zbiorowych zachowań ludzi, w taki sposób, aby postępowali oni w sposób pożądany i oczekiwany z punktu widzenie podmiotów dysponujących władzą.

Elementy władzy politycznej:

- podmiot władzy

- adresat władzy

- sfery władzy

Rodzaje legitymizacji władzy wg Webera:

• charyzmatyczny - władza jest oparta na walorach osobistych władcy, które są dostrzegane i uznawane przez poddanych czy zwolenników

• tradycyjny - władza jest umocowana w tradycji, odwiecznych, powszechnie szanowanych i usankcjonowanych swą trwałością sposobach wyłaniania i realizacji władzy

• proceduralna (legalna) - kompetencje i procedury wg, których powołuje się władcę są ściśle określane prawem

System polityczny= proces!

- instytucje

- normy i zasady

-kultura polityczna i kontekst kulturowy

- rywalizacja aktorów sceny politycznej

System polityczny: ogół prawnych i rzeczywistych relacji między instytucjami politycznymi, tworzącymi specyficzny dla danego państwa układ wzajemnie powiązanych norm, wartości i zachowań politycznych.

System autorytarny

Osobowość autorytarna:

T. Adorno, E. Fromm: SYNDROM OSOBOWOŚCI AUTORYTARNEJ

• skłonność do konformizmu

• skłonność do nadmiernej kontroli własnych i cudzych zachowań

• skłonność do podporządkowania się silniejszym lub dominacji nad słabszymi (aktywny lub pasywny charakter autorytarny)

• myślenie stereotypowe (naturalna skłonność do myślenia uproszczonego)

• skłonność do pruderii seksualnej

• etnocentryzm („dobrzy są tylko moi”)

• nietolerancja wobec obcych

System autorytarny:

- osobowość autorytarna

- instytucje

- ideologia

System autorytarny:

1. sens psychologiczny: s.a. to dyspozycja psychiczna do gorliwego posłuszeństwa wobec zhierarchizowanych przełożonych.

2. sens instytucjonalny: s.a. to sposób rządzenia, oznaczający połączenie apodyktycznego porządku z zagrożeniem karnym

3. sens ideologiczny: s.a. to ideologia, która popiera lub skłania do przyjęcia rządów autorytarnych i wychwala charakter autorytarny jako wzorzec

Ernst Nolte: system autorytarny to system, który przyznaje wyższą pozycję innemu składnikowi władzy naczelnej niż parlament. System może być ponad lub pozaparlamentarny. System autorytarny przejmuje kompetencje parlamentu.

Juan Linz: „Autorytaryzm i totalitaryzm”

Cechy charakterystyczne systemu autorytarnego:

• nie przywiązuje dużej wagi do ideologii

• nie jest systemem mobilizacyjnym (dla społeczeństwa)- ma panować apatia społeczna

• nie wykształca silnej rządzącej monopartii

• funkcjonuje w nim KORPORACJONIZM (korzenie chrześcijańsko-demokratyczne/ autorytarny/ korporatywizm)

KORPORACJONIZM (3 kategorie!)

- źródło: 2 encykliki: „Rerum Novarum” (1981r.) oraz „Quadragesimo Anno” (1931r.)

- negocjacje między korporacjami pracowników a pracobiorców

- korporacje= organizacje społeczno-zawodowe

- w praktyce autorytarnej: Austria (klerofaszyzm/austrofaszyzm), Hiszpania, Portugalia, Włochy

HISZPANIA:

-Francisco Franco (1939-1975)

- silny przywódca, wparty na organizacji Kościoła rzymskokatolickiego

- oficjalnie Franco był regentem; opowiadał się za monarchią

- polityka zagraniczna: elastyczna, pragmatyczna, brak układu z Włochami i Niemcami, dążenia do układu z USA

- przygotował grunt do powrotu monarchii

Cechy systemu:

- antykomunizm

- wsparcie Kościoła

- silne wojsko

- silny przywódca

- „giętka” konstytucja

REPUBLIKI PORADZIECKIE AZJI ŚRODKOWEJ

- uwaga Rosji, Chin, Indii, USA

- wzrost znaczenia islamu

- ropa naftowa, gaz

- tradycje despocji wschodniej, silnego autorytaryzmu (łączące się z pozostałościami radzieckiego totalitaryzmu)

Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan, Tadżykistan- systemy prezydenckie, reżim prezydencki z systemem autorytarnym

Turkmenistan- oficjalna monopartyjność, system totalitarny

SYSTEMY POLITYCZNE WSPÓŁCZESNEJ AFRYKI:

- większość autorytarna z reżimem prezydenckim (nominalnie demokratyczne)

- demokracje: RPA, Egipt

Demokracje w Ameryce Południowej:

-Brazylia

-Chile

Kontekst autorytarny Polski:

- od 1926 roku początek autorytaryzacji (całościowej/ częściowej)

-1919 Mała Konstytucja

- 1930 wybory brzeskie, proces brzeski, Centrolew

- po 1956 nadal faktyczna monopartyjność, jedna ideologia, brak wolności słowa

-1956-89 posttotaliatryzm stalinowski

System totalitarny

Becker- "totalitaryzm"

"totus"- wszystek, cały, coś co wszechogarnia

Friedrich, Brzeziński- opublikowali książkę pt. "Dyktatura autorytarna i autokracja"

Syndrom totalitaryzmu:

-monopartia kierowana zwykle przez 1 człowieka, składająca sie ze stosunkowo nielicznej grupy, nie stara sie stworzyć z siebie partii masowej, ta partia ma tzw. twardy rdzeń. Najpierw to fanatycy a potem aparatczycy(grupa aparatu partyjnego wysokiego szczebla
Partia jest zorganizowana w trybie hierarchicznym. Obowiązuje tam bezwzględna dyscyplina i podporządkowanie.

-monoideologia, która ma ambicje kosmogoniczną. Ma ambicje objaśniania całego świata. Powołuje sie zwykle na prawa historii (dziejowa konieczność).Ma charakter prawdy objawionej, z którą nie należy dyskutować

-całkowita kontrola ze strony aparatu państwowego i partii środków masowego przekazu-propaganda ma wymiar całościowy, kontrola nad mass mediami.

-istnienie sytemu represji i terroru policyjnego-ten system sie nieustannie rozwija. Represja i terror jest elementem polityki. Policja polityczna. Na ogol propaganda totalna jest naturalnym uzupełnieniem dla sytemu represji.

*Obozy koncentracyjne działały na zasadzie pozaprawnej. Zsyłki były na zasadzie orzeczenia administracyjnego a nie wyroku sadowego

-centralne planowanie i odgórna kontrola gospodarki

Dyskusje nad tym syndromem,

+Leszek Kołakowski- zwrócił uwagę na 2 aspekty systemu totalitarnego.

1)Jest przeniknięty przez totalne kłamstwo.

2) perspektywa rozwojowa ruchu totalitarnego jest budowa nowego człowieka, który cechuje sie bardzo charakterystycznymi właściwościami- charakter autorytarny, kompletnie bezkrytyczna, całkowicie oddana i zdyscyplinowana. Ten "nowy człowiek" jest całkowicie nowa podstawa aksjologiczna.

+Hannah Arendt- zwróciła na 2 punkty widzenia.

1. jako ruch totalitarny, który prze do władzy.(Rosja 1905-1917; Włochy 1919-1922)Ważne: szczególna rola propagandy, budowanie masowej organizacji wokół partii która prze do władzy

2. państwo totalitarne; cecha charakterystyczną systemu totalitarnego w fazie państwa jest istnienie obok siebie 2 źródeł władzy. Terror jest codzienna metoda rządzenia.

+ Juan Linz- trójwymiarowa koncepcja totalitarna.

1. ideologia podstawowy wymiar( nacisk na wymiar kosmogoniczny)

2. przywódca- ma b. istotne znaczenie, stanowi podbudowę całego sytemu, od osobowości przywódcy zależy mobilność tego systemu, albo steruje w kierunku charyzmatycznym( jak bóg wypełnia cala przestrzeń personalną, wszyscy inni znajdują sie dużo niżej, to nie są partnerzy) albo w kierunku oligarchicznym( grupy wokół przywódcy którzy posiadają wpływ na część władzy- przywódca nie ma charyzmy wiec tworzy sytuację oligarchiczna))

3. problem mobilizacji społecznej- system nieustannie próbuje mobilizować obywateli ,mobilizacja o charakterze skanalizowanym(na rozkaz, jeśli ktoś będzie sie mobilizował przeciw państwu poniesie kare) ZOORGANIZOWANA PARTYCYPACJA SPOLECZNA

+L. Shapiro- Warto jest spojrzeć na totalitaryzm z 2 punktów widzenia. Po pierwsze należy założyć kontury systemu a po drugie instrumenty. Takim konturem, czyli cecha wyrównującą od razu jest przywódca, określony porządek prawny, kontrola sfery prywatności, nieustanna mobilizacja społeczna Instrumenty to ideologia, partia oraz aparat państwowy po zdobyciu władzy.

+Giovanni Sartori- rozumie totalitaryzm jako totalną rolę ideologii; upaństwowienie społeczeństwa obywatelskiego; nieograniczona arbitralność władzy(z władzą sie nie wygra); centralna rola partii rządzącej. Trzeba traktować ten system jako byt idealny.

System demokratyczny

Demokracja w historii:

1. Starożytność: Herodot, Solon, Klejstenes, Platon, Arystoteles

• Grecja:

• Politeja- wyspa szczęśliwości dla politologa, byt teoretyczny, do którego należy dążyć

• Isonomia= równość praw

• Demokracja- rządy wielu, którzy nie zadbają o dobro ogółu

• Rządy merytokratyczne (zasłużonych)

• Rządy jednostek: monarchia/ despocja

• Optymalne: rodzaj rządów grupowych- arystokracja lub oligarchia

• Rzym:

• Prawo rzymskie: idea prawomocności (prawo jest nieuchronne i mocne) oraz idea praworządności (wszystko ma być zgodne z prawem)

• Marek Tuliusz Cyceron: jesteśmy niewolnikami praw, abyśmy mogli być wolni

• Prawo naturalne (IV-III w. p.n.e.)- potem w odniesieniu do demokracji liberalnej w anglosaskiej metodzie rządzenia; Locke, Rousseau, Monteskiusz, Mill

2. XVIIw. Redefinicja demokracji: z demokratycznego chaosu może się pojawić twórczy kompromis, prowadzący do optymalizacji stosunków międzyludzkich. `Concordia discors'- uzgadnianie rozbieżności.

3. XIX/XXw. Pojawia się demokratyczny system wyborczy

Demokracja współcześnie

DEMOKRACJA= forma wspólnoty życia zbiorowego, w którym istnieje kompromis między tym co konieczne, a obszarem praw jednostki

Elementy demokracji:

- instytucje

- ład aksjonormatywny (kodeks wartości+normy)

- mechanizmy i procedury (mass media, wolność słowa etc.)

!!! zasada alteracji politycznej= cykliczność powoływania i odwoływania rządzących

Demokracja w skrócie: 1. Partycypacja, 2. Kontestacja, 3. Alteracja.

LUB najprościej: rywalizacyjne wybory polityczne

Cechy charakterystyczne dla rozwoju demokracji:

• Silna klasa średnia

• Wysokie PKB

• Warunki kulturowe

• Czynnik religijny

Wymiary demokracji:

• Demokracja polityczna

• Demokracja społeczna

• Demokracja ekonomiczna

• Demokracja lokalna (wspólnoty samorządowe)

Zasady funkcjonowania demokracji:

1. G. Sartori:

• Zasada ograniczonej większości (prawami mniejszości)

• Procedury wyborcze

• Władza przedstawicielska

2. K. Wojtaszczyk:

• Zasada suwerenności narodu i niepodległości państwa

• Pluralizm polityczny

• Żelazne respektowanie zasady trójpodziału władz

• Zasada praworządności

3. R. Dhal: minimum proceduralne

• Powszechność prawa wyborczego

• Nieograniczone bierne prawo wyborcze

• Wolność słowa, zrzeszania się

• Alternatywne źródła informacji

• Obsadzanie urzędów za pomocą uczciwych wyborów

• Kontrola decyzji politycznych rządu przez polityków, pochodzących z wyborów

4. Ph. Braud: „Rozkosze demokracji”

• Oligarchia z elementami uczestnictwa ludu (uczestnictwo jest celebrowane i reżyserowane)

Demokracja NIE JEST:

• Autokracją

• Ochlokracją

• Timokracją

• Meritokracją

• Arystokracją

• Teokracją

• Gerontokracją

• Pajdokracją

• Technokracją

UJĘCIA WSPÓŁCZESNEJ DEMOKRACJI:

1. aksjologiczne: rozpoznanie modelu wartości (równość, wolność, sprawiedliwość)

2. proceduralne: instytucje i mechanizmy, wprowadzające te instytucje w ruch

3. substancjalne (materialne): skutki społeczne działania systemu demokracji

TEORIE DEMOKRACJI

1. Normatywne: rozpoznanie optymalnych rozwiązań politycznych, które uwzględniają działanie reguł i praw, np. poprzez normę równości, wolności, większości.

*Koncepcja liberalnej demokracji masowej: rząd, który wygrał wybory może respektować zdanie większości tylko jeśli zadba o interesy mniejszości.

2. Empiryczne: badanie rzeczywistości.

*W. Pareto: TEORIA ELITYSTYCZNA: ludzie dobrzy w swoim zawodzie. Elity odzwierciedlające (faktyczne zdolności)/ elity parametryczne (ich rola wynika z faktu gdzie są ulokowane).

*teoria poliarchii (wielowładzy): wiele ośrodków władzy (GRUP INTERESÓW) nie chce rządzić, lecz wpływać na władzę; grupy ścierają się w swoich interesach.

3. Koroporatywizm: dobrowolna gra społeczno-ekonomiczna pomiędzy grupami pracodawców i pracobiorców.

*TRIPARTIE: grupy z przedstawicielami rządu, związków zawodowych i pracodawców

Rodzaje korporatywizmu:

- silny: tripartie są wyraźnie zdefiniowaną częścią struktury administracyjnej (np. Skandynawia, Austria)

- umiarkowany: np. Belgia, Niemcy

- słaby: mało interesów, niechęć struktur administracyjnych (np. Francja, Włochy, Hiszpania)

Partie polityczne

Partia polityczna= organizacja społeczna, która została zarejestrowana w statystykach wyborczych

*wg Sartoriego: partia polityczna to grupa polityczna, obecna w procesie wyborczym, jest zdolna poprzez wybory wysunąć kandydatów na stanowiska publiczne

*wg Jandy: dobrowolna organizacja, która dąży do obsadzenia stanowisk swoimi legitymizowanymi reprezentantami

ISTOTA PARTII POLITYCZNYCH

CEL:

1. zdobycie głosów wyborców,

2. obsadzenie stanowisk publicznych,

3. realizacja koncepcji politycznych

FUNKCJE:

1. społeczna: aby istnieć musi mieć określone związki z obywatelami, grupami społecznymi, które często stają się elektoratem danej partii.

- działanie ekspresywne: promocje programu

- działanie integracyjne: aby zgromadzić jak największą liczbę zwolenników

2. państwowo- publiczna: realizowana, gdy partia znajdzie się w parlamencie lub rządzie; partia szuka strategii koalicyjnej (wyjątek: system dwupartyjny- strategie programowe)

3. organizacyjna: strategia organizacyjna

GENEZA PARTII POLITYCZNYCH

Max Weber: partie polityczne występują w 3 postaciach- narodziły się jako teorie arystokratyczne na terenie dworu.

Restauracja Stuartów (lata 60. XVII wieku): spór o zakres władzy króla- 2 grupy + system dwupartyjny (konserwatyści- Torysi, liberałowie- Wigowie)

3 kategorie wg Webera:

• ARYSTOKRATYCZNE (GB, XVII w.)

• KLUBY POLITYCZNE (rewolucja francuska, istotną rolę odgrywa już mieszczaństwo, a nie arystokracja, XVIII w.)

• ORGANIZACJE KADROWE (od klubów różnią się wewnętrzną siłą organizacyjną- często tajną; są silne ideologicznie, XIX w.)

Dodatkowo: partia kadrowa zmienia się w PARTIĘ MASOWĄ, kiedy pojawia się upowszechnione prawo wyborcze (2 połowa XIX wieku)

• PARTIA MASOWA: lista osób, należących do partii; ugruntowana ideologicznie; ambicja kosmogoniczna; doktryna; program; aparat biurokratyczny; formuła masowego członkowstwa; propaganda partyjna; XIX/XX w.

Obecnie następuje przeradzanie się partii w CATCH-ALL-PARTIES (PARTIE PROFESJONALNO-WYBORCZE).

• CATCH-ALL-PARTIES: przeradzają się w agencje wyborcze (aktywizują się w okresie wyborów); nie jest nacelowana na konkretną grupę społeczną, elektorat narodowy; głosy klasy średniej kluczem do sukcesu; mniejsza rola członkowstwa; istotna rola liderów, zależność od grup interesów.

RODZINY PARTII POLITYCZNYCH

Max Weber:

1. partie interesu: ambicje dotyczące politycznego interesu

2. partie światopoglądowe: ambicje wyjaśniania wszystkiego

Kryteria:

- genetyczne: rozpoznanie źródeł

- materialne: zawartość programu

- organizacyjne: charakter organizacji

IDEOLOGIA: zabiór wartości i zasady

DOKTRYNA: wyłożenie poglądów i twierdzeń

PROGRAM: zbiór celów i zamierzeń

Peter Maire:

1. partie socjaldemokratyczne: zorganizowane jako pierwsze (1863- Polska- PPS)

2. partie komunistyczne: zazwyczaj wyłaniały się z lewicy socjaldemokracji; początek XX wieku

3. partie lewicowo- libertariarne: wyłonione z rozłamów p. socjaldemokratycznych lub p. komunistycznych oraz różne mniejszości; początkowo Skandynawia; np. partie ekologiczne

4. partie chadeckie: ideologiczna przesłanka- encykliki

5. partie liberalne: jako pierwsze świadomie swój program jako liberalny skonstruowały partie belgijskie w XIX wieku; podział ze względu na stosunek do rynku: liberalizm prawicowy (żelazne respektowanie wolnego rynku)/ liberalizm lewicowy (czynnik socjalny)

6. partie konserwatywne: geneza- Torysi; ogólnonarodowe, populistyczne

7. partie ultraprawicowe: na ogół wywodzą się z obozu konserwatywnego, ale się od nie go odcinają; starego typu- pochwała porządku totalitarnego i autorytarnego; nowego typu- tworzy nowy program na bazie neokonserwatyzmu

Systemy partyjne

System partyjny= konfiguracja partii na scenie politycznej w danym państwie

KLASYFIKACJA SYSTEMÓW PARTYJNYCH

1. UJĘCIE ILOŚCIOWE

• jednopartyjne (totalitaryzm)

• dwupartyjne (GB)

• dwu-i-pół partyjne (był w Niemczech)

• wielopartyjne (z partią dominującą, Meksyk, Japonia)

2. UJĘCIE JAKOŚCIOWE

• maksymalnie spolaryzowany: silna lewica i silna prawica, słabo zagospodarowane centrum

• umiarkowanie spolaryzowany (bipolarny):

• niespolaryzowany: centrum

• sfragmentyzowany: tworzą się grupy partii, słabo zaznaczone granice

• maksymalnie rozproszony

System wyborczy

System wyborczy= zespół reguł odnoszący się do sposobu wyrażania preferencji wyborczych przez wyborców oraz do sposobu przemiany oddanych głosów na liczę mandatów przydzielanych rywalizującym komitetom wyborczym.

Funkcje wyborów:

- kreacyjna: kreacja istoty demokracji

- mobilizacyjna: „budzenie demokracji”

- legitymizacyjna

- rytualizacyjna: wyborca ma mieć w świadomości wybory co jakiś czas

Elementy systemu wyborczego:

• kształt: stopień zagęszczenia ludzkości, struktura zawodowa

• rozmiar: skala od okręgów jednomandatowych, przez okręgi wielomandatowe, do okręgów obejmujących cały kraj

GEOGRAFIA WYBORCZA: sposób manipulowania kształtem i rozmiarem okręgów wyborczych.

Gerrymandering= manipulacje dokonywane przy wytyczaniu granic okręgów wyborczych w celu uzyskania korzystnego wyniku przez partię mającą wpływ na kształtowanie ordynacji wyborczej. E. Gerry, gubernator w 1812r. wyznaczył okręg, który miał kształt jaszczurki (salamandry?!)

Metody manipulacji:

- „metoda pakowania”: elektorat popierający

- „metoda pękania”: podział elektoratu przeciwnego

Kształt głosowania wyborców:

- kategoryczne: jeden głos na kandydata/ partię

- porządkujące: dodatkowo porządkuje pozostałych kandydatów na liście wyborczej

FORMUŁA WYBORCZA: sposób przetwarzania oddanych głosów na liczbę przydzielonych mandatów

KLAUZULA ZAPOROWA: próg wyborczy

WYRÓWNAWCZA DYSTRYBUCJA MANDATÓW: umożliwia korektę wyników wyborów na poziomie krajowym/ lista krajowa

Dwa podstawowe rodzaje systemów wyborczych:

1. SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY: jednomandatowe okręgi wyborcze (wygrywa jedna osoba i to ona otrzymuje mandat)

2. SYSTEM PROPORCJONALNY: wielomandatowe okręgi wyborcze

WYBORY:

• powszechne

• proporcjonalne/ większościowe

• równe

• bezpośrednie/ pośrednie

• tajne

Ograniczenia powszechności dziś: cenzus wieku, cenzus poczytalności, cenzus niekaralności. Kiedyś: cenzus płci, majątku.

*wybory do Senatu

Formuła d' Hondta: wprowadza system proporcjonalny

*SYSTEM MIESZANY: optymalny

-Niemcy: 50% w systemie większościowym, 50% w systemie proporcjonalnym; wyborcy mają po dwa głosy

-Włochy: 75% kandydatów w wyborach większościowych, 25% w proporcjonalnych

Formuły wyborcze dal systemu proporcjonalnego:

1. formuła kwotowa (największych reszt): formuła d'Hondta- dzieli się liczbę uzyskanych głosów przez kolejne liczby całkowite. System ten preferuje partię najsilniejszą - obowiązuje w Polsce w wyborach do Sejmu. Formuła Sainte-Lague- podobnie jak w formule d' Hondta, ale używa się kolejnych liczb nieparzystych - trochę bardziej rozdrobnione mandaty.

2. formuła największych średnich: Iloraz wyborczy = liczba głosów / liczbę mandatów - inaczej kwota. Liczbę uzyskanych głosów dzielimy przez iloraz wyborczy, wynik to liczba mandatów. Gdy coś zostaje mandat przypada temu, kto ma największą resztę - jeszcze większe rozdrobnienie.

Demokracja wyborcza:

- wybory jako element kluczowy

- moment kluczowy- akt wyborczy

Reżim polityczny

3 znaczenia

• potoczne: -rządy terroru (pejoratywne)

• neutralne: - zespół zasad i mechanizmów oraz funkcjonowanie władzy politycznej (znaczenie rozszerzające)

-relacje między legislatywą a egzekutywą (znaczenie zawężające)

CHARAKTERYSTKA REŻIMU POLITYCZNEGO

A.Lijphart:

Jakie elementy wpływają na funkcjonowanie reżimu politycznego- kategorie reżimów:

• reżim funkcjonujący w ramach demokracji rywalizacyjnej odśrodkowej: elity rywalizują za sobą społeczeństwo z wysokim poziomem fragmentaryzacji (społeczeństwo heterogoniczne), np. Włochy

• reżim funkcjonujący w ramach demokracji rywalizacyjnej dośrodkowej: jednolite społeczeństwo, rywalizacja elit, np. GB, USA

• reżim funkcjonujący w ramach demokracji konsocjonalnej (uzgodnieniowej): społeczeństwo o wysokim stopniu fragmentaryzacji, elity współpracują, np. Belgia, Austria, Luxemburg, Holandia

• reżim funkcjonujący w ramach demokracji zdepolityzowanej: uzgodnieniowy styl życia elit, jednolite społeczeństwo, np. Szwajcaria

Dwa modele reżimu politycznego w systemie demokratycznym wg Lijpharta:

1. westminsterski: wysoki stopień koncentracji władz (rząd jednopartyjny), partia z fuzją władzy (gabinet dominuje nad parlamentem), asymetryczny bikameralizm (asymetryczność dwuizbowości- dominacja izby niższej), system dwupartyjny, większościowy system wyborczy (okręgi jednomandatowe), forma unitarna państwa, „giętka” konstytucja (nie istnieje jako jednolity spisany jednolity dokument), nacisk na demokrację pośrednią (przedstawicielską)

2. konsensualny/ uzgodnieni owy: koalicje rządowe, bikameralizm symetryczny, pluralistyczny system partyjny (wielopartyjność), proporcjonalny system wyborczy, państwo federacyjne, decentralizacja uprawnień władzy, „sztywna „ konstytucja

Rodzaje/ typy reżimów politycznych wg R. Maire'a:

1. parlamentarno-gabinetowy: rząd rządzi z upoważnienia parlamentu. Władza wykonawcza ma charakter dualistyczny - szef rządu i głowa państwa to 2 różne osoby. Większa różnorodność poglądów, mniej stabilny.

2. prezydencki: monizm egzekutywy. Prezydent głową państwa i szefem rządu. Mandat pochodzi z wyborów powszechnych. Nie ponosi odpowiedzialności przed parlamentem. Ministrowie są powoływani przez prezydenta. Zalety: stabilność.

3. semi-prezydencki: niektórzy uważają, że wyróżnienie jest sztuczne i jest to wzmocniony system parlamentarny.

+ kanclerski (niewymieniany przez Maire'a)

Wojtaszczyk:

Reżim polityczny= system rządów= ustrój państwa- relacje na wierzchołkach władzy

Prof. Wojtaszczyk rozróżnia reżim gabinetowo-parlamentarny (np. GB) i reżim parlamentarno-gabinetowy (np. Polska). Dualizm egzekutywy: władza wykonawcza w swej kompetencji jest podzielona.

Indeksy

Indeksy= narzędzia mierzące i ważące politologii:

- Alforda: stopień przywiązania wyborcy do danej partii

- polaryzacji systemu politycznego

- rozdrobnienia systemu politycznego

- relewancji partii politycznych (poprzez udział w rządach)

- proporcjonalności systemu wyborów (na ile system proporcjonalny deformuje wolę wyborców)

- większościowości systemu wyborów (na ile system większościowy deformuje wolę wyborców)

Wielkie debaty politologów

1. Spór historyczny (historyków) w Niemczech (Historikerstreit): tożsamość systemu totalitarnego, relacja totalitaryzm- autorytaryzm, wpływ komunizmu na nazizm. Ernst Nolte, Francois Furet -polemika w listach

2. Samuel Huntington, Francis Fukuyama: prognozują kierunek zmian systemów politycznych.

S. Huntington: „Zderzenie cywilizacji”: 7 formacji kulturowych, zderzanie, jeden globalny system, który będzie grzęzawiskiem cywilizacji.

F. Fukuyama: „Koniec historii”: świat zmierza ku końcowi, istnieć będzie tylko jedne system- liberalna demokracja

F. Fukuyama: „Ostatni człowiek”: ludzie spełniają się w liberalnej demokracji, ale są nieszczęśliwi, historia zatoczyła koła, ludzkie potrzeby się zmieniają

S. Huntington: „Trzecia fala demokratyzacji”: systemy polityczne od ok. 1820 roku rozwijały się falowo- fale demokratyzacji; świat ciągle rozwija systemy demokratyczne na niekorzyść systemów niedemokratycznych.

3 fale demokratyzacji:

I. 1828-1926r: czynnikami falo twórczymi są dwie rewolucje (francuska i amerykańska); przyrost 100% państw, które wkroczyły na demokratyczną drogę

1922-1942r. pierwsza fala odwrotu: wojny, totalitaryzm, autorytaryzm

II. 1943-1963r: likwidacja systemów totalitarnych i autorytarnych w Europie i Ameryce Pd. Oraz próba demokratyzacji w państwach postkolonialnych

1958-1975r. druga fala odwrotu: autorytaryzm w Ameryce Pd. i Azji Dalekowschodniej (Korea, Indonezja, Filipiny), zaburzenia demokracji we Francji, rozwój demokracji ludowej

III. 1975-?: integracja zachodnioeuropejska, kres dyktatur w Hiszpanii i Portugalii, zmiany w Azji Dalekowschodniej (Korea Pd.), Jesień Ludów

Czynniki zmian wg Huntingtona:

- gospodarka

- religia

- tradycja

- efekt domina

- zamiany w polityce aktorów zewnętrznych

Komunikacja polityczna

Komunikacja polityczna= proces tworzenia, przekształcania i przekazywania informacji między podmiotami polityki

Informacje:

- komunikaty o potrzebach

- komunikaty o oczekiwaniach

- komunikaty o postawach

- komunikaty o wartościach

- komunikaty o interesach członków życia politycznego

3 metody oddziaływania komunikacji politycznej:

1. informacje

2. perswazja

3. rytualizacja (utrwalanie informacji poprzez powtarzanie, wytworzenie oczekiwania na powtórzenia)

Sieć komunikacyjna- rodzaje:

1. sieć formalnych instytucji państwowych: niezależne od systemu politycznego, informacje dla ośrodków decyzyjnych

2. środki masowego przekazu:

*massmedia= urządzenia techniczne, służące do przekazywania na dużą odległość różnych treści, a także zbiór instytucji, zajmujących się koncepcją programową, produkcją treści, rozprowadzaniem ich, a także rejestracją i badaniem społecznej recepcji. Także ludzie związani z massmediami.

Massmedium= medium + publiczność

*publiczność( w znaczeniu socjologicznym): grupa ludzi, która ma kontakt z medium w tym samym czasie bez względu na miejsce przebywania.

*”massmedializacja”: medium zyskuje publiczność (soc.); proces rozpoczął się wraz z wynalezieniem druku; przyśpieszenie na początku XX wieku (TV) oraz XX/XXI wieku (internetyzacja)

3. Dodatkowo w warunkach systemu demokratycznego każdy może stworzyć na własną rękę sieć: blog, ulotki, gazetka, czasopisma

*CENZURA: represyjna/ prewencyjna/ auto

PRAWA DZIAŁANIA KOMUNIKACJI POLITYCZNEJ:

1. efektywność- warunki:

- wiarygodność nadawcy (obiektywny, kompetentny, atrakcyjny)

- trafność argumentacji (właściwy dobór, wyważona relacja pomiędzy emocjami a racjonalnością)

- właściwa częstotliwość powtarzania informacji

- właściwy dobór kanału informacji

2. bariery:

- różnice językowe

- szumy informacyjne

-niezgodność komunikatów werbalnych i niewerbalnych

- nieufność odbiory

3. istnienie opinii publicznej:

- wpływa na nastroje społeczne (Walter Lippman, 1923r. „The public opinion”, aparat pojęciowy, stereotyp)

*OPINIA PUBLICZNA= zespół (całokształt) poglądów różnych podmiotów życia społecznego na temat ważnych poglądów na kluczowe zagadnienia.

Aspekty opinii publicznej:

- podmiotowy (lider opinii publicznej na danym poziomie)

- przedmiotowy (czego dotyczy)

- funkcjonalny (funkcja kontrolna, konsultacyjna, kreacyjna)

- fenomen agregatowy (opinie zebrane mechanicznie)/ kolektywne (wypadkowa, ekstrakt z poglądów)

Opinia publiczna a system polityczny: w każdym systemie demokratycznym tworzy się sama, a totalitarnym/ autorytarnym opinię się tworzy.

REPUBLIKA ELEKTRONICZNA: elektronika przenika współczesne systemy polityczne. Demokracja przedstawicielska zanika na rzecz demokracji bezpośredniej, która jest złudna. Systematyczne zatruwanie przez telewizję- rozwój tyranii większości.

Zmiana polityczna

Zmiana w znaczeniu politologicznym:

rozwój polityczny → proces polityczny → zmiana polityczna

Dwie szkoły:

• M. Weber: zmiana polityczna mieści się w funkcjonowaniu instytucji i norm („zmiana statyczna”)

*rewolucja behawioralna: po II WŚ, porządek dynamiczny

• A. F. Bentley: śledzenie dynamicznej zmiany, rywalizacji elit i rozwoju procesu decyzyjnego

ZMIANA POLITYCZNA: nieodwracalne, jakościowe przeobrażenie wzorców działania politycznego; trwałe przekształcenia instytucjonalne, normatywne i aksjonormatywne

PROCES POLITYCZNY: ciąg powiązanych ze sobą zdarzeń, prowadzących do zmiany politycznej

T. Parsons: to co decyduje o zmianach w trakcie procesu to ciągła wymiana uogólnionych mediów symbolicznych (istota procesu politycznego e obrębie sceny politycznej); aktorzy sceny politycznej inwestują pieniądze, efektywność, wpływy, aby zdobyć władzę

System polityczny a otoczenie w kontekście zmiany politycznej:

- adaptacja systemu politycznego do otoczenia

- regulacje otoczenia przez system

- czynniki niezależne (np. wynalazki technologiczne)

Rozwój procesu politycznego:

- artykulacja interesów poszczególnych grup aktorów scen politycznych

- sposób realizacji tych interesów

- rozwój procesu decyzyjnego

Kultura polityczna

Kultura polityczna= subiektywny wymiar polityki w sensie dystrybucji wzorców wszelkich orientacji obywateli wobec systemu politycznego

Kultura polityczna= całokształt wartości, norm, reguł zachowania i postaw, utrwalonych dzięki tradycji historycznej w świadomości podmiotów politycznych

Funkcje kultury politycznej:

• regulacyjna: porządkowanie działań i ich uzasadnienie

• socjalizacyjna: pomaga w wejściu w szerszą wspólnotę

• integracyjna

Typy kultury politycznej (G. Almond i S.Verba):

1. kultura zaściankowa: charakteryzuje się małym zainteresowaniem zagadnieniami politycznymi, a w związku z tym małą aktywnością polityczną. Występuje on w społecznościach znajdujących się na niskim szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, gdzie panuje model życia plemiennego, a rytuały magiczne dominują nad innymi formami aktywności publicznej. Wodzowie plemienia łączą w swych rękach funkcje polityczne, religijne i ekonomiczne. Społeczność taka nie jest zainteresowana utrzymywaniem stosunków ze światem zewnętrznym, a model życia plemiennego traktowany jest jako niezmienny.

2. kultura poddańcza: cechuje się uległością rządzonych wobec rządzących. Ludność nie widzi potrzeby angażowania się w politykę, akceptując, iż to zadanie należy do elity władzy. Jednocześnie poszczególni członkowie społeczeństwa - jeśli w ogóle interesują się polityką - mogą mieć wyrobione własne poglądy polityczne, często krytyczne wobec przedstawicieli władzy. Taki rodzaj kultury politycznej jest charakterystyczny dla społeczeństw rządzonych autorytarnie i totalitarnie, bądź dla społeczeństw, które niedawno wyszły z któregoś z tych dwóch systemów i nie są jeszcze mentalnie przygotowane do funkcjonowania w państwie demokratycznym

3. kultura partycypacyjna: oznacza gotowość do współudziału w życiu politycznym, w tym w sprawowaniu władzy. Ten rodzaj kultury jest charakterystyczny dla społeczności o ugruntowanej tradycji demokratycznej.

---