Polska tragedia neoklasycystyczna / Alojzy Feliński Barbara Radziwiłłówna

Wstęp BN Dobrochna Ratajczak

Polska tragedia w XVII wieku

Czasy saskie

„Prehistoria gatunku” - 1744 rok - szkolna scena pijarskiego Collegium Nobilium

Corneille Otto w przekładzie Stanisława Konarskiego

Teatr pijarski spełniał rolę sceny publicznej

Utwory Wacława Rzewuskiego - tragedia klasycystyczna + narodowy temat historyczny

Temat historyczny - Żółkiewski, Władysław pod Warną

Doskonałe wzorce tragedii od - Corneille, Racine, Wolter

Lata 1764 - 1772

Ośrodek skupiony wokół króla Stanisława Poniatowskiego i Czartoryskich

Klasycyzm z rolą kulturotwórczą

Tragedia sporadycznie znajdzie się w zainteresowaniu ówczesnych pisarzy - odbiorca powinien mieć dobrą kulturę odbioru

1765 rok - drama popularniejsza od tragedii

Lata 1772 - 1788

Teatr łącznikiem między dworem i miastem - przekaźnik królewskiego programu rozwoju kultury

Dramy - sfery emocjonalnych związków międzyludzkich, bohatera określała kondycja społeczna

Przekłady Syna Marnotrawnego Woltera, Andromachy Racine'a Trembeckiego

Tragedie - Zwycięstwo pod Orszą Oraczewski, Zygmunt August Wybickiego

Oświecenie - „rozsądne wychowanie”

• pozytywne wzory np. królowie (Kazimierz Wielki)

• antywzory

Projekt tragedii u Golańskiego O wymowie poezji i Dmochowskiego Sztuka rymotwórcza

1783 rok - Puławy, ośrodek polityczno-kulturalny opozycji magnackiej

Lata 1788 - 1795

Klasycyzm stanisławowski wkracza w ostatnia fazę, rozpoczętą Sejmem Wielkim i zamknietą trzecim rozbiorem kraju

Silne upolitycznienie literatury zorientowanej na kształtowanie nastrojów i postaw patriotycznych - utwór okolicznościowy

Teatr Bogusławskiego - wielka rola w społeczeństwie, najważniejsze wraz z sejmem zgromadzenie (1790 rok)

Na scenie i widowni karierę robi kontusz

Zapowiedź epoki w tragedii „w rodzaju niemieckim” - treść nieco romantyczna (np. Zbójcy Schillera)

Do teatru wkracza tragedia klasycystyczna, pojawienie się wczesnej dramy historycznej

1792 rok - premiera Rokoszan czyli Księcia Montmouth w przeróbce Franciszka Zabłockiego

Bolesław III Franciszka Karpińskiego - tragedia oświeceniowo-sentymentalna (1790 rok)

Do tragedii włączona jest Wolterowska wersja szekspiryzmu (motywy zjaw)

Temat narodowy jest nośnikiem wzoru patriotycznego / analogia historii i współczesności

KLASYCYZM

Wielowiekowa, ogólnoeuropejska formacja, zjawisko złożone, uzależnione od zmiennych sytuacji historycznych

XVII wiek - spopularyzowana przez Boileau Sztuka poetycka (1674 rok) - idea uniwersalnego ładu, systemu ponadczasowych norm moralnych i estetycznych, homogeniczny model tradycji literackiej

Kultura jako zespół jednorodnych wartości przeciwstawiona wszelkim „płodom barbarzyńskim”, dziedzictwo odrodzenia i reformacji

Symetria - klucz do klasycyzmu

Równowaga miedzy pojęciami takimi jak np. idea i materia - pitagorejska antysymetria, świat - zbiór przeciwieństw - matematyczny wzór, umożliwiający osiągnięcie równowagi, różnorodności w jedności, zaprojektowanie zjawisku wewnętrznego ładu

Zasadnicze instrumenty symetryzacji

• prawdopodobieństwo / naśladowanie natury według porządku moralnego, chaos przekształcony w harmonię

• koncepcja „belle nature”/ piekna natura, mimetyczna koncepcja sztuki, akt kreacji zgodnej z kanonem, retusz niedoskonałości świata natury

• teoria gustu / jak w „belle nature”

Ponawianie dzieł wzorowych - arcydzieło było ponad regułami, dzieła Racine'a np. Andromacha

Studiowanie arcydzieł, dociekanie ich istoty, odkrywanie tajemnicy - celi obowiązek klasyka

Ideał dobrego smaku - określony składnik klasycznej kultury duchowej, związany z kategorią stosowności, wybór właściwej formy

Zwykła publiczność uprawniona do oceny dzieła, przy pomocy kształcenia ale później tłum jako wyznacznik złego smaku

Polska - traktowanie klasycyzmu w sposób praktyczno-formalny

Główne tezy klasycystycznej myśli filozoficznej - XIX wiek

Stanisław Staszic Ród ludzki

Hugon Kołłątaj Porządek fizyczno-moralny

Jan Śniadecki Filozofia umysłu ludzkiego

Lata stanisławowskie - klasycyzm jako narzędzie edukacji narodowej, zadania dydaktyczne, oświecenie narodu

Fazy rozwojowe klasycyzmu stanisławowskiego

• heroiczna i walcząca (1764 - 1772)

• kompromisowo-liberalna (1772 - 1788)

• agitacyjno-polityczna (1788 -1795)

Koneksje z sentymentalizmem i rokokiem

NEOKLASYCYZM

Klasycyzm postanisławowski - 1795 - 1818 (linia wznosząca), 1818 - 1830 (linia opadająca)

Transformacja nieklasycznych wartości w klasyczne - pod wpływem zmian politycznych w kraju i fali zjawisk preromantycznych

Historia kształtowała wizerunek tragedii jako ukazania klęski państwa

Powstanie i działalność tajnych związków kulturalnych

• Towarzystwo Republikantów Polskich

• Ocalający największe osiągnięcia teatr

• Towarzystwo Przyjaciół i Nauk / sztuka i nauka jako chroniące wartości narodowej kultury, idealizacja przeszłości szlachecko-sarmackiej

„Unia personalna” - między dwoma postaciami klasycyzmu (chodzi o kontynuatorów czasów stanisławowskich - szereg ciągłości

„Unia szkolna” - szereg innowacji przeobrażenia myśli estetycznej - wpływ rewolucji francuskiej w Polsce (Konstytucja 3 Maja, II rozbiór Polski, Targowica i Insurekcja).

Pokolenie „wychowanków i spadkobierców”:

• znajomość Biblii i antyku,

• literatura jako wyraz intelektualnego ładu,

• przekazanie w arcydziełach polskiego i europejskiego klasycyzmu ideałów patriotycznych i obywatelskich,

Bohater tragedii - wpływ wydarzeń historycznych, buntownik, jednostka nieposłuszna i wyobcowana (innowacja) np. Judyta Karpińskiego

Tendencje antyklasycystyczne: preromantyczna w II połowie XVIII wieku

XIX-wieczna tragedia

• osjanizm - hasła rewaloryzacji pierwotności,

• 
  gotycyzm nobilitacja tematu średniowiecznego

• historyzm duża waga kontekstu historycznego

• szekspiryzm - mieszanie gatunków i modyfikacje wzoru dramatu

Asymilacja nieklasycznych tendencji, nie burzyły doktryny klasycznej, były zrównoważone.

Klasycyzm postanisławowski zbliżony jest do europejskiego neoklasycyzmu, np. klasycyzm weimarski - Goethe,

Postawa historyczna - Johann Winckelman, współtwórca fenomenu neoklasycyzmu - „Historia sztuki starożytnej” (1764),

• mit antyku + ewolucyjne ujecie rozwoju sztuki,

• wyidealizowanie czasów greckich - punkt odniesienia dla współczesnych,

• norma piękna - uniwersalizm (ukształtowanie się neoklasycyzmu),

• styl jako kategoria wartościująca - najdoskonalsza metoda kreacji, uchwycenia ponadczasowej istoty rzeczy wolnej, przeciw uzależnieniu go od historii,

• pojmowanie stylu jako symptomu czasu - style historyczne,

Neoklasycyzm nosi miano „renesansu Renesansu”, jest opozycja wobec preromantyzmu, ale posiada z nim cechy wspólne, np.

• refleksja nad współzależnością między racjonalnymi i irracjonalno-emocjonalnymi źródłami poezji,

• styl na granicy postaw klasycznej i nieklasycznej,

• wzorowy system wartości (obok praw wiecznych i uniwersalnych),

• prawa zmienne i szczególne, wprowadzone zawsze z ducha danego narodu.

Sztuka

• 
  współczesna nawiązanie do niej istotą,

• antyczna

Neoklasycyzm - marzenie o ładzie w chaotycznym świecie (prawdy istotne + sztuka narodowa).

Tragedia neoklasycystyczna - rodzimy odpowiednik wysokiego stylu i jako typ ekspresji ujawniającej określony światopogląd - liberalizm estetyczny.

• forma - symbol minionego ładu,

• w literaturze - dominacja klasycyzmu w latach Księstwa Warszawskiego, później Królestwa Polskiego, Konstytucja w życiu politycznym,

• poeta-wieszcz - połączenie z romantyzmem,

• reguły sztuki poetyckiej.

Tragedia jako kult legalności:

• księga praw - klasyczne prawo naturalne jest obszarem znalezienia uzasadnienia dla niezgody na ówczesny stan rzeczy,

• mit Formy - ideał społeczny i artystyczny, nadawała ona godność i wielkość wydarzeniom historycznym.

POLSKA TRAGEDIA W XIX WIEKU

Między klasycyzmem a romantyzmem

1795-1822 „naturalne przedłużenie okresu staropolskiego”

Tradycjonalizm - zjawiska ujmuje w nowej perspektywie, zamkniętego etapu dziejów i otwarcia, przygotowania nowego - tragedia otrzyma swój światopoglądowy fundament, kiedy ten kierunek wesprze prowidencjonalizm .

Jan Woronicz - biskup, autor prowidencjonalnej formuły dziejów narodowych (dramat Polski - mistyczny cel opatrzności - zapowiedź przyszłego szczęścia ludzkości).

Splot starych i nowych idei - oświeceniowych i wczesnoromantycznych - przystosowanie rozwiązań Oświecenia do zmienionych warunków.

„Estetyka sprzeczności” - 1795-1800, wczesna postać romantyzmu, wydarzenia porozbiorowe - teatr Bogusławskiego (poczucie ciągłości) - stary okres zamyka data śmierci Stanisława Augusta - 12 lutego 1798 roku.

Lata 1800-1814

• powrót stanisławowskiego programu edukacji narodu,

• Towarzystwo Przyjaciół Nauk (1800)

• skupiało uczonych, literatów, osobistości oficjalne oraz tzw. przyjaciół nauk,

• założenia patriotyczne - odpowiednik zachodnioeuropejskich akademii,

• prowadziło pracę zespołową, systematyczną i zorganizowaną,

• program jego działalności miał charakter utylitarny - podstawowym kryterium rozróżniania działań pozytywnych i negatywnych stała się dla utylitarystów zasada użyteczności.

Styl neoklasycystyczny w tragedii - dzieła napisane w tym okresie:

• Ludgarda Ludwik Kropiński,

• Barbara Radziwiłłówna Alojzy Feliński,

• Wanda i Hrabia Tyniecki Ignacy Dembowski,

• Jadwiga Aleksander Chodkiewicz,

• Wanda i Bolesław Wtóry Franciszek Wężyk,

• Heligunda i Bolesław Śmiały Antoni Hoffman,

• Zygmunt August Paweł Czajkowski.

Twórcy porozbiorowej tragedii klasycystycznej:

• pokolenie działaczy 1750-1769,

• pokolenie kontynuatorów 1770-1789,

• pokolenie epigonów klasycyzmu 1790-1806.

Lata 1814-1820 (dyrektorem Teatru Narodowego jest Osiński)

„Anioł pokoju” - Aleksander - car Rosji - zastąpił „boga wojny ” Napoleona

Tragedia jest naznaczona piętnem polityki - zaangażowanie w odrodzenie państwa i narodu - wielki temat i wysoki styl, jako wyznaczniki gatunku.

Rok 1817 - sukces Barbary Radziwiłłówny.

Lata 1821-1831

Brodziński w „Pamiętniku Warszawskim” sytuuje Barbarę Radziwiłłównę między klasycyzmem a romantyzmem - krytyka naśladownictwa, wzór grecki.

W latach dwudziestych klasycystyczna tragedia jest w fazie regresu - głęboki kryzys teatru.

Kształtowanie się rodzimej tragedii społecznej.

1823 - Adam Mickiewicz Dziady (część II i IV) - nowa forma dramatyczna.

Spór o Szekspira ma wpływ na kształt narodowej tragedii.

Gatunek i jego przemiany

Klasycyzm

• najważniejsze miejsce zajmuje tragedia i epopeja,

• wyznacznik tematyczny - heroizm, czerpany z grecko-rzymskiego antyku i starożytności biblijnej,

• tragedia:

• stosowność, odpowiedniość elementów struktury (wywiedziona z pism Arystotelesa),

• postaci niepospolite,

• przedmiot akcji - wydarzenia najwyższej rangi,

• styl patetyczny, szlachetny i wzniosły,

• idealny wzór rzeczywistości oparty na prawdopodobieństwie,

• zasada trzech jedności, prostota działań scenicznych, jedność przestrzeni widowiska, ograniczony czas trwania widowiska.

W wieku XIX następuje inwazja dzieł i form „nieczystych” z klasycystycznego punktu widzenia - rozchwianie wewnętrznej jedności gatunków, wprowadzenie postaci sentymentalnych, dydaktyzm, nowe zasady poetyki.

Temat narodowy

• największe dzieła powstają między 1809-1815 rokiem (1816-1831 - powielanie wzorców - tematy hetmańskie),

• tematyka antyczna ustąpiła miejsce narodowej,

• przekształcenie historii w mit,

• XIX-wieczna tragedia - optymizm, wybrana i święta polskość, tendencyjność, uwznioślająca i moralizująca metafora,

• Przedstawienie historycznych, wielkich wydarzeń jako moralnych przykładów, gdzie dobro zwycięża zło - patriotyczne przesłanie dzieła

Wzór trzynastozgłoskowca (7+6) - zwany wierszem długim, ujęty w tok stychiczny, z parzystymi rymami żeńskimi.

Klasycy w Polsce omijali problem tragizmu, rozważali nie związki człowieka ze światem, Bogiem, losem ale problemy doskonałej formy.

Teatr - sztuka przede wszystkim narodowa.

Narodowa tragedia - relacja pomiędzy władcą i narodem, wyidealizowany portret szlacheckiej demokracji.

Relacja Bóg - Naród - Państwo / koncepcja człowieka zakorzenionego w narodowej wspólnocie / Naród stoi nad królem, wiernym wobec Boga i dbającym o dobro kraju / Znacząca rola prawa - umowy społecznej, walka rozegrana między nieprzestrzegającym prawa królem a Narodem/ Chór - naród jest za kulisami sceny / Mądry starzec - wzór cnót obywatelskich i uobecniał Naród - Boga / Akcja tragedii - klęska jednostki, buntującej się przeciw prawu.

ALOJZY FELIŃSKI Barbara Radziwiłłówna (ur. 1771 - zm. 1820)

Tragedia w stylu francuskim, wybitne dzieło - współcześni określali utwór jako „dzieło niezrównane”, tragedię wzorową, „świetny pomnik stylu i mowy polskiej” (ale brak jej tragiczności, dramatyzmu).

Premiera dzieła była sukcesem - jedenaście spektakli od lutego do listopada 1817 roku.

• Twórca Barbary miał wówczas 40 lat.

• Urodził się w 1771 roku na Wołyniu.

• W przeszłości był autorem utworów politycznych w czasach Sejmu Wielkiego.

• Podczas Insurekcji, był sekretarzem Kościuszki do spraw korespondencji. francuskiej, komisarzem porządkowym Wołynia.

• Od 1795 roku gospodarz na wsi wołyńskiej.

• Pierwszy dramatopisarz narodowy.

• Dzieło było inspirowane przez Ludgardę Kropińskiego, który odczytał mu tragedię, kiedy był u niego na wsi - impuls do napisania Barbary Radziwiłłówny, którą pisał w Osowej.

• Słał prośby do przyjaciół o materiały historyczne (źródła Zbiór pamiętników historycznych w dawnej Polszcze Niemcewicza, Pamiętniki o królowej Barbarze z lat 1837 - 1840 Balińskiego, pojawiły się po śmierci Felińskiego) - dlatego nie miał on do dyspozycji wielu wzorców.

• W 1811 roku dzieło przekazał do oceny przyjaciołom, w 1815 roku (Warszawa) uczestniczył w publicznej lekturze dzieła u hrabiego Tarnowskiego i salonie Mostowskich.

• Nieśmiałość autora sprawiła, że dzieło wystawiono po kilku latach, autor korespondował z Osińskim, który zapewnił dziełu znakomitą obsadę.

• Pierwsza edycja dzieła - po śmierci Felińskiego w 1820 roku, pół roku wcześniej powołano go na stanowisko dyrektora Liceum Wołyńskiego w Krzemieńcu, od 1818 roku był tam wykładowcą literatury polskiej, obdarzono go członkostwem honorowym Uniwersytetu Wileńskiego.

• Podobnie do Kropińkiego był autorem jednego dzieła.

• Dzieło wśród odbiorców wywoływało wspomnienia minionej świetności „Zygmuntowskich czasów”.

• Sentymentalny wizerunek miłości pary królewskiej.

• Idealny wizerunek narodu - nie znikła ze sceny po roku 1830, od 1821 roku nie wolno jej było grać w Warszawie, w Galicji wystawiano ją przez ponad sto lat, w latach 1863 - 1895 Barbarę grała Helena Modrzejewska.

• XX wiek - przedstawienie Kazimierza Dejmka w Łodzi.

• Brodziński - „nie sama piękność wiersza i klasyczna budowa, ale godność przedmiotu zyskała pierwszeństwo Barbarze”.

• Romantycy źle ocenili Barbarę - „nudota, choć pięknych wierszy wiele” Dominik Magnuszewski.

• Dzieło spełniało powszechną potrzebę narodowej wielkości.

STRESZCZENIE UTWORU Barbara Radziwiłłówna

Osoby : Zygmunt August, król Polski

Barbara, żona króla, córka Jerzego Radziwiłła, hetmana Wielkiego Księstwa Litewskiego

Bona, matka króla z domu Sforzów, książąt mediolańskich

Izabella, siostra króla, wdowa po królu węgierskim Janie Zapolyi

Tarnowski Jan, hetman wielki koronny i kasztelan krakowski

Kmita Piotr, marszałek wielki koronny, wojewoda i starosta krakowski, zwolennik polityki Bony

Boratyński Piotr, marszałek sejmowy

Dowódca straży zamkowej

Scena w Krakowie, w zamku królewskim (chociaż sejmy, w których rozstrzygała się sprawa Barbary - 1548 rok i 1550 rok, odbywały się w Piotrkowie)

Zamek - miejsce najbardziej odpowiednie dla akcji tragicznej

Akt I

Boratyński rozmawia z Izabellą, która wychwala jego cnoty, on stwierdza, że małżeństwo Augusta z Barbarą jest błędem, pochodzi z Radziwiłłów, lud będzie temu przeciwny. Izabella wspomina zasługi Jerzego Radziwiłła dla kraju i mówi, że Barbara kocha Polskę, na co Boratyński odpowiada jej, że to obraza całego rodu Jagiełłów, żeby król miał za żonę poddaną. Jerzy powierzył córkę Zygmuntowi, potem dojrzał ją August i się zakochał, o czym mówi Izabella. On mówi, że same cnoty nie wystarczą, żeby Barbara była królową, Izabella wierzy, że się do niej przekona. Barbara i Izabella rozmawiają o chłodnym przyjęciu jej w Krakowie, tamta mówi, że ona dostanie koronę, bo jest jej godna, potem mówią o pierwszej żonie Augusta, córce brata cesarza, która go kochała ale on jej nie. Chociaż Barbara wzbraniała się przed ślubem z Augustem, to jego starania, po śmierci żony, przekonały ją, że go przyjmie, wcześniej ukrywał ją przed nim stryj. Po śmierci Zygmunta spotykały ja liczne przykrości ze strony szlachty, ale ona chce być tylko żoną Augusta. Izabella mówi, że zagrożeniem dla Barbary jest jej matka Bona i jej zwolennik Kmita. Przychodzi Bona, jest zła, że Barbara jest z jej córką, wyzywa ją zwodzicielką syna i owi, że ona chce tylko tronu, ale jej na to nie pozwoli. Barbara stwierdza, że nie boi się jej słów. Tamta jest zła, że Izabella milczy, nie stoi po stronie matki, na co ona odpowiada Bonie, że uważa żonę brata za uczciwą. Bona krzyczy na córkę i uważa, że córka nie zasługuje na chwałę przodków. Potem Bona wspomina swoja wielkość, mówi że nie da sobie zabrać władzy, knuje plan usunięcia Barbary, chce wykorzystać do tego pomoc swojego lekarza Montiego, który zajmie się żoną syna. Kmita i Bona rozmawiają o Barbarze, ten mówi, że jeśli August się z nią nie rozwiedzie, za czym opowiada się Rzym, to sejm będzie chciał jego ustąpienia. Bona planuje, żeby wywieźć ja do kraju cesarza, wynagrodzić mu to małżeństwem z córką jego brata, Katarzyną z jej synem, którego uważa za uwiedzionego przez Barbarę, na co Kmicie nie pozwala uczciwość. Matka Augusta, uważa że on nie jej służy ale własnej dumie, myśli o nim jako o swoim słudze. Potem mówi, że wszyscy, nawet brat cesarza będą jej podwładnymi.

Akt II

August rozmawia z ministrami, każe im, żeby jechali do cara Wasyla, powiedzieć mu, żeby zwrócił Smoleńsk, wtedy będzie pokój, ożeni go ze swoja siostrą Katarzyna Jagiellonką, do Rygi i Mitawy, obwieścić tym krajom, że bierze ich pod swoje berło, Sieniawskiemu, żeby usunął z tronu Wołochów (Mołdawia) Stefana i osadził Aleksandra, na koronację Barbary mają przybyć Książęta Prus i Pomorza. Potem rozmawia z Tarnowskim, wymienia jego cnoty i wierność państwu i uważa go za przyjaciela, ten dumny z króla, daje mu radę, żeby miał na uwadze dobro państwa, dla którego będzie się poświęcał, August mówi, że nie poświęci szczęścia żony i będzie walczył z senatem, matką, innymi krajami, by ją chronić. Do Augusta przychodzi Barbara, mówi że „go znowu widzieć żąda” (Mickiewicz skorzysta z tego fragmentu w wierszu Niepewność), gdy nie może się z nim zobaczyć, prosi go o obronę, ale stwierdza, że się poświęci byleby on się nie narażał szlachcie, on odpowiada, że dla niego jest najważniejsza, będą się przed nią kłaniać oba państwa, ona proponuje mu, żeby zaczekali z koronacją, bo może lud pozna ja lepiej, ten nie zgadza się, więc obiecuje mu wieczna miłość. Bona radzi synowi rozwód z Barbarą, mówi jak go kocha, ostrzega go przed polska szlachtą, cesarzem Austrii, twierdzi, że to małżeństwo rujnuje kraj, mógłby ożenić się z jego bratanica Katarzyną, bo lepiej nie mieć w nim wroga, on odpowiada, że się nie boi i będzie walczył o godność żony. Oma mówi, że nie może poświęcać kraju dla ukochanej, August stwierdza, że nie zdradzi Barbary i nie ożeni się z inną, bo państwo powinno być rządzone przez „prawego króla”. Bona nie ufa synowi, stanom i Kmicie, wierzy żeMonti ja wspomorze.

Akt III

Barabara mówi Izabelli, że myśli, że mąż ją zdradzi, ale przychodzi do nich Bona i mówi jej, że kocha ją mimo wszystko, powinna dla dobra męża i państwa wyrzec się miłości, wyjechać z kraju, ona da jej we Włoszech księstwo Baru, ale ona stwierdza, że tamta nie dba o dobro syna. Bona mówi, że Barbara powinna jechać, nie czekać na Augusta i się poświęcić dla spokoju w kraju, Izabella mówi, że nie powinna decydować się bez rozmowy z mężem. Wchodzi poseł sejmowy i oznajmia, że król rozwodzi się z żoną, pod wpływem rady rządu. Barbara jest z tego powodu bardzo smutna, Bona radzi jej, żeby jechała i nie czekała na męża, ona jej mówi, że może być z siebie zadowolona, bo ją unieszczęśliwiła, Izabella mówi, jej żeby nie wierzyła, że August ją zdradził, ale ona uważa, że nawet przyjaciółka nie jest dla niej wsparciem, bo sprzysięgli się przeciwko niej i im nie ufa. Izabella mówi wcześniej, że idzie po swojego brata, on przychodzi i mówi, że poseł był przekupiony przez Bonę, August mówi, że prędzej zrzecze się korony niż ukochanej, ale ona mu mówi, żeby nie rozdzielał państw zjednoczonych przez przodków (Polska i Litwa), on stwierdza, że nie zrezygnuje z władzy i się jej również nie wyrzecze. Przychodzi Boratyński, powołuje się na cnoty przodków, mówi że on ożenił się bez zgody senatu, Barbara nie jest godna bycia królową, bo jest z niższego rodu, kraj jest ważniejszy od miłości, narazi go na wrogość cesarstwa, przyszli władcy mogą go zgubnie naśladować, przedstawia wzór jego babki Elżbiety (matki pięciu królów Polski), uważa że król gardzi ustawami, powinien wzmocnić związek króla z narodem. August jest zły na Boratyńskiego, uważa że wzory cnót jakimi są szlachcice, nie powinni go prosić o zdradę, zaznacza że Barbara jest z Polski, jest więc odpowiednią żona dla króla, mówi że będzie walczył o dobro kraju, ale nie wyrzecze się żony, każe jemu i posłom, wracać na obrady.

Akt IV

Kmita mówi, że z powodu króla będzie wojna domowa i pyta się Tarnowskiego czy się do nich przyłączy. Tarnowski mówi mu, że nie jest prawdziwym obywatelem, sprzymierzył się z rokoszanami i Boną, ten mówi, że król jest tyranem, tamten stwierdza, że kieruje się on własnym interesem ani dobrem państwa, zorganizował sejm w Piotrkowie, nastawił szlachtę przeciwko królowi, naród się nie lęka, bo jest w opiece Boga. August daje Kmicie list, w którym Jan Strzembosz, poseł mazowiecki, pisze że ten planuje zamach na jego żonę, ten mówi królowi, że go zdetronizują. Potem August żąda kary dla Kmity, ale Tarnowski przekonuje go, że nie może bo istnieje prawo. Dowódca straży informuje króla, że Kmita z rokoszanami otaczają miasto, Bona wyjeżdża do Włoch, August każe zmobilizować wojsko, rozmawia z matką, która mu mówi, że nie chce widzieć jego klęski ze szlachtą. Tarnowski mówi, że siły wojskowe są gotowe, ale twierdzi, że król wywołał konflikt i żeby wstrzymał się ze starciem. August odpowiada, że nie może się wycofać, bo kocha Polskę, będzie walczył w obronie prawa, Barbara mówi, żeby nie dopuścił do walki, bo jest ojcem narodu, nie tyranem, chce się poświęcić dla dobra kraju. Król mówi, że będzie walczył, nie zdradzi jej i narodu, Tarnowski radzi mu, żeby nie walczył ale oddał los sejmowi, ten nie chce, żeby decydowali o nim zdrajcy narodu, Izabella mówi, że nie powinien myśleć o nich jako wszystkich Polakach. Boratyński mówi królowi, że on i szlachta wesprą go w walce z rokoszanami, August chwali ich za taką postawę i oddaje się pod ich sejm, woli go od zguby swojego kraju.

Akt V

Barbara mówi, że pokój zapanował w Polsce, rokoszanie złożyli broń królowi, ona odczuwa jakiś niepokój. Przychodzi August i mówi do Barbary, że senat nie zgodził się, żeby była królową, wini ją, że kazała mu zaprzestać walki ze szlachtą, ona mówi o poświęceniu się dla kraju. Potem wchodzi poseł i sprawozdaje im, że sejm zmienił zdanie, Barbara jest królową za wstawiennictwem Boratyńskiego, który bronił jej imienia, wymieniając szlachcie jej wady, związki z Wiedniem i Boną. Potem August chwali zasługi dla niego i Barbary, Tarnowskiego i Boratyńskiego. Tarnowski mówi, że Kmita chce złożyć hołd królowi, ale czeka aż ten go wezwie, August zapomina o sporze i nazywa go przyjacielem, tamten mówi, że kierował się radami Bony, stwierdza że od przodków ma zamiłowanie do swobody. Później August chce, żeby Barbara pokazała się ludowi, Izabella mówi, że jego żona źle się czuje, dowódca straży wyznaje mu, że lekarz Monti truł ją z rozkazu Bony, ujęli go ale „połknął jad” i powiedział z czyjego rozkazu to zrobił. Barbara żegna się z Izabellą i mężem, któremu mówi, żeby chronił kraj, on stwierdza, że to trudna ofiara dla kraju.

---