Bezrobocie - podstawowy problem makroekonomiczny

Praca i płaca na rynku pracy

Pojęcie pracy

Pojęcie płacy

Płaca nominalna

Płaca realna =

Poziom cen

• Płaca realna rośnie, jeżeli:

1. płaca nominalna rośnie, a poziom cen pozostaje bez zmian,

2. płaca nominalna pozostaje bez zmian, a poziom cen spada,

3. tempo wzrostu płacy nominalnej jest większe niż tempo wzrostu poziomu cen,

4. tempo spadku płacy nominalnej jest mniejsze niż tempo spadku poziomu cen,

• Płaca realna spada, jeżeli:

• płaca nominalna spada, a poziom cen pozostaje bez zmian,

• płaca nominalna pozostaje bez zmian, a poziom cen wzrasta,

• tempo wzrostu płacy nominalnej jest mniejsze niż tempo wzrostu poziomu cen,

• tempo spadku płacy nominalnej jest większe niż tempo spadku poziomu cen.

Podaż na rynku pracy
















Pojęcie

zasobów pracy

Strona podaży na

rynku pracy

Popyt na rynku pracy





Strona popytu na

rynku pracy

Bezrobocie dobrowolne i przymusowe

















BEZROBOCIE

W sytuacji, kiedy ogólna podaż pracy przewyższa ogólny
popyt na pracę występuje w gospodarce bezrobocie, czyli
stan, w którym część zasobów pracy jest nie zatrudniona:


z własnego wyboru bezrobocie dobrowolne,


z braku miejsc pracy bezrobocie przymusowe.





Pojęcie

bezrobocia

dobrowolnego










W

E F





WE

AJ

LF LD




L1 L2 L

Rys. 4.1. Bezrobocie dobrowolne





Pojęcie

bezrobocia

przymusowego




W




G H






W1

E F


WE

AJ

LF LD




L1 L2 L

Rys. 4.2. Bezrobocie przymusowe




Wniosek zasadniczy:

występowanie bezrobocia przymusowego

należy tłumaczyć sztywnością płacy realnej.

Pojęcie bezrobotnego


wg MOP

i prawa krajowego

Od maja 1992 roku w Polsce prowadzi się wg metodyki MOP badania aktywności
ekonomicznej ludności - BAEL, co daje możliwość porównywania uzyskiwanych
wyników między krajami.

Ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu z dnia 14 grudnia 1994 r

Tekst jednolity: Dz.U. 2001 r. Nr 6, poz. 56, późn. zm.





Pojęcie

bezrobotnego

Rynek pracy


z uwzględnieniem

związków zawodowych









W




A




W1







B



W2








0 L1 L2 L

Rys. 4.3. Rynek pracy z uwzględnieniem związków zawodowych




Dlaczego związki zawodowe, wyraźnie wbrew woli bezrobotnych,

forsują sztywność płacy?

Zatrudnieni pracownicy dążą do wyższych płac realnych (dla siebie)
za cenę określonego bezrobocia (dla innych).

Płace minimalne a bezrobocie przymusowe











W








Wmin






W0

W1












0 Lmin L0 L1 L2 L

Rys. 4.4. Płace minimalne a bezrobocie przymusowe

Wprowadzenie płac minimalnych i wzrost ich poziomu

prowadzi do

powstania bezrobocia przymusowego i wzrostu jego poziomu.




Przepływ ludności na rynku pracy

emeryci i pracownicy "zrezygnowani"


































Uwaga!

Nie zawsze jednak wysokie bezrobocie jest skutkiem wcześniejszych zwolnień
z pracy, co szczególnie było widać na przykładzie krajów byłego Bloku
Wschodniego. Z danych oficjalnych wynika, że np. w latach 1990-1992 zatru-
dnienie:

• w Polsce zmniejszyło się o 10,4%, a stopa bezrobocia na koniec 1992 roku wynosiła 14,3%

• w Rumunii zmniejszyło się o 4,5%, a stopa bezrobocia na koniec 1992 roku wynosiła 10,1%,

• w Bułgarii zmniejszyło się o 28,7%, a stopa bezrobocia na koniec 1992 roku wynosiła 16,4%,

• na Węgrzech zmniejszyło się o 12,1%, a stopa bezrobocia na koniec 1992 roku wynosiła 12,9%,

• w Słowacji zmniejszyło się o 13,5%, a stopa bezrobocia na koniec 1992 roku wynosiła 14,4%,

• w Czechach zmniejszyło się o 8,8%, a stopa bezrobocia na koniec 1992 roku wynosiła 2,6%.

Występowanie relatywnie dużego bezrobocia najczęściej związane jest z dwoma podstawowymi przyczynami:

• pierwsza - ze zmianami w strukturze gospodarki,

• druga - ze spadkiem ogólnej aktywności gospodarczej, nazywanym recesją.

Rodzaje bezrobocia






















Stopa bezrobocia





Pojęcie

stopy bezrobocia

U


b = 100%

N





Pojęcie

stopy bezrobocia

rejestrowanego








Pojęcie naturalnej

stopy bezrobocia

Zasadniczym elementem oceny bezrobocia jest analiza jego struktury,
którą na ogół przeprowadza się w trzech płaszczyznach:

- pierwsza: udział bezrobocia długookresowego (tj. osób pozostających bez
pracy powyżej 12 mies.) w ogólnej liczbie bezrobotnych,

- druga: udział młodzieży (tj. osób do 24 roku życia) w ogólnej liczbie
bezrobotnych,

- trzecia: zróżnicowanie przestrzenne bezrobocia.

STOPA BEZROBOCIA W POLSCE I INNYCH KRAJACH

W 1993 ROKU

Kraje	Ogółem	Bezrobocie długookresowe	Bezrobocie wśród młodzieży	Udział bezrobocia długookresowego w bezrobociu ogółem (w %)
Stopa bezrobocia pow. 12% Hiszpania Finlandia Irlandia Bułgaria Polska Węgry Słowacja Dania Stopa bezrobocia od 7% do 12% Belgia Francja Kanada Włochy Stopa bezrobocia poniżej 7% USA Norwegia Portugalia Szwajcaria	22,7 17,9 16,6 15,8 15,8 12,9 12,8 12,2 11,9 11,7 11,1 10,4 6,8 6,0 5,5 4,5	11,4 0,9 10,0 brak danych 7,1 4,7 brak danych 3,8 6,1 4,0 1,6 6,1 0,8 1,6 1,3 0,5	43,2 30,5 27,9 brak danych 32,9 22,9 brak danych 11,4 19,6 24,6 17,8 30,6 13,3 13,9 12,0 6,8	50,1 8,2 60,3 brak danych 44,8 37,0 brak danych 31,2 59,0 34,2 14,1 58,2 11,7 27,2 30,9 20,6

Dla Polski dane przedstawiono bez uwzględnienia korekty liczby pracujących w gospodarstwach indywidualnych
w rolnictwie.




Koszty bezrobocia





Indywidualne koszty bezrobocia na ogół uzależnione są od tego, czy:

• jest ono dobrowolne - dana osoba świadomie decyduje się oficjalnie nie podej-mować pracy za obowiązujące na rynku wynagrodzenie, gdyż koszt alternatyw-ny (utracona wysokość płacy realnej) jest mniejszy od korzyści powstałej z faktu pozostawania oficjalnie bez pracy.

Do korzyści tych między innymi należą:

• okresowe płatności transferowe od państwa, których wysokość i zasady przyznawania regulują odpowiednie przepisy prawne, stąd dana osoba wcześniej może rozważyć korzyści i koszty związane z niepodejmowaniem pracy,

• wartość czasu wolnego, na którą często składa się wysokość płacy otrzymy-wanej za tzw. pracę „na czarno” w kraju lub za granicą,

• jest ono przymusowe - dana osoba chce pracować za obowiązującą na rynku wysokość płacy, ale nikt nie chce jej zatrudnić ze względu na nadmiar podaży danego rodzaju kwalifikacji, które ona również oferuje. W konsekwencji następuje wbrew woli danej osoby obniżenie poziomu jej życia na skutek zmniejszenia wielkości dochodów rozporządzalnych.

Koszty indywidualne mają również charakter niewymierny, bowiem wiążą się
z załamaniami psychicznymi, frustracjami, konfliktami rodzinnymi itp.





Społeczne koszty bezrobocia to:

• utracona korzyść w wymiarze makroekonomicznym, wyrażona wielkością straty PKB. Mierzy się ją za pomocą tzw. luki produktu krajowego brutto, czyli różnicy między wielkością PKB możliwą do osiągnięcia w warunkach pełnego zatrudnienia (przy istnieniu jedynie bezrobocia dobrowolnego) i wielkością PKB faktycznie osiągniętą w danym okresie czasu. Do jej wyznaczenia wykorzystuje się prawo Okuna.





Prawo

Arthura Okuna








• wypłacane zasiłki dla bezrobotnych, które jako płatności z budżetu pochodzą
  z podatków pośrednich i bezpośrednich, a więc płacone są przez większość społeczeństwa, natomiast trafiają do wybranych grup osób.

Rynek pracy

Producenci

(Zatrudnienie)

L

Konsumenci

(Płaca realna)

W

Praca to działalność człowieka związana z podej-mowaniem przez niego decyzji i realizacją okreś-lonych zadań, a wynikająca z jego wiedzy i umie-jętności popartych indywidualnymi predyspozyc-jami psychofizycznymi.

Płaca to cena pracy, jaką płaci producent zatrud-nionemu pracownikowi.

Występuje ona pod postacią:

• płacy nominalnej, czyli określonej ilości pieniędzy, jaką otrzymuje pracownik za swoją pracę,

• płacy realnej, czyli określonej ilości dóbr
  i usług, jaką można nabyć za daną wielkość płacy nominalnej.

Zasób pracy

N

Zatrudnieni

L

Bezrobotni

U

Zasób pracy (zasób siły roboczej), czyli ludzie aktywni zawodowo - strona podaży na rynku pracy - to wszyscy pracujący w gospodarce oraz nie pracujący, którzy mogą pracować i deklarują chęć podjęcia pracy, ale w danym okresie nie mogą jej znaleźć.

Z zasobu pracy wyklucza się ludzi biernych za-wodowo, czyli: dzieci w wieku szkolnym, mło-dzież szkolną, emerytów oraz tych, którzy nie chcą pracować.

Stronę popytu na rynku pracy stanowi wielkość zapotrzebowania na pracę zgłaszana przez produ-centów przy określonym poziomie płacy realnej.

Strona podaży

Nadwyżka podaży

Strona popytu

Bezrobocie dobrowolne jest skutkiem sytuacji, w której ogół zadowolenia (satysfakcji) pracownika z posiadanego czasu wolnego jest większy od sumy korzyści, jaką daje pracownikowi ukształtowany na rynku poziom płacy realnej.

Bezrobocie dobrowolne na ogół tworzą ludzie, dla któ-rych kompensacja czasu wolnego ma bardzo wysoką cenę, np. ludzie bardzo bogaci, matki wyżej stawiające korzyści płynące z pozostawania w domu i wychowania dzieci niż z pracy zarobkowej itp.

W - płaca realna (przeciętna godzinowa stawka pła-
cy realnej,

L - ilość pracy mierzona liczbą pracowników,

LD - linia popytu na pracę,

LF - linia podaży pracy (zasób pracy, czyli zatrud-
nieni plus bezrobotni),

AJ - linia podaży pracy obrazująca liczbę osób fak-
tycznie podejmujących pracę przy danym po-
ziomie płacy realnej.

W pkt. E występuje równowaga na rynku pracy - ilość zaoferowanej pracy zrównuje się z liczbą osób przyjmujących pracę za daną płacę realną. Pojawia się bezrobocie dobrowolne równe odcinkowi EF (L2-L1).

Bezrobocie przymusowe występuje wówczas, gdy ilość osób poszukujących pracy, zdolna do niej i gotowa ją podjąć za oferowane na rynku wynagrodzenie, jest większa niż ilość wolnych miejsc pracy.

Jeżeli poziom płacy realnej przewyższa poziom płacy, przy której występuje równowaga rynkowa, to poja-wia się bezrobocie przymusowe równe odcinkowi GH (L2-L1).

Według Międzynarodowej Organizacji Pracy bezro-botny to osoba, która spełnia jednocześnie trzy warun-ki:

1. nie pracowała w ciągu badanego tygodnia,

2. przez 4 tygodnie (wliczając w to jako ostatni ty-dzień badany) poszukiwała pracy,

3. zgłaszała gotowość do podjęcia pracy.

Bezrobotny to osoba:

• nie zatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej,

• zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wy-miarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie,

• nie ucząca się w szkole w systemie dziennym,

• zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy,

jeżeli:

1. ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów,

2. kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat,

3. nie nabyła prawa do emerytury lub renty, nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytal-nego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowe-go, macierzyńskiego lub wychowawczego,

4. nie jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospo-darstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekra-czającej 2 ha przeliczeniowe,

5. nie jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) gospodarstwa stanowiącego dział specjalny produkcji rolnej,

6. jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie,

7. nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności,

8. nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekra-czającej połowę najniższego wynagrodzenia, z zastrzeże-niem lit. d),

9. nie pobiera, na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłku lub renty socjalnej.

Dwa główne cele ekonomiczne związków zawo-dowych:

• wyższe płace realne,

• więcej miejsc pracy.

Krzywa oferty

związkowej

Krzywa

indywidualnej

podaży

Popyt

na pracę

Bezrobocie

przymusowe

Gdy związek zawodowy reprezentuje pracowników w negocjacjach płacowych, równowaga na rynku pracy występuje w punkcie A.

Krzywa oferty związkowej na ogół znajduje się powyżej krzywych indywidualnej podaży pracy, płaca realna W1 jest wyższa od płacy W2,
a ilość pracy L1 (mierzona liczbą pracowników) niższa niż w punkcie B, który byłby wynikiem indywidualnych negocjacji poszczególnych pra-cowników.

Rezultatem jest związkowe dobrowolne, a indywidualne przymusowe bezrobocie (L2 - L1).

Krzywa oferty związkowej

Krzywa

indywidualnej

podaży

Popyt

na pracę

Bezrobocie

przymusowe

Aby zasadne było wprowadzenie płac minimalnych, ich poziom Wmin zawsze musi być wyższy od poziomu płacy realnej W0, którą zaakceptowały związki zawodowe, a także znacznie wyższy od poziomu płacy realnej W1, którą przyjął indywidualny pracobiorca.

A zatem wprowadzenie płacy minimalnej doprowadziło do powstania bezrobocia przymusowego w wielkości równej odcinkowi Lmin L2.

ZASOBY PRACY

zwalniani

zatrudniani

OSOBY

NIE ZALICZONE

DO ZASOBÓW

PRACY

Zatrudnieni

Bezrobotni

powracający na rynek pracy i nowo zatrudniani

To bezrobocie przejściowe, występuje w gospodarce bez względu na aktualnie panujące warunki do jej roz-woju. Objęte są nim osoby, które chwilowo pozostają bez pracy, gdyż są w trakcie zmiany miejsca zatrud-nienia. Szacuje się je na 2-3% zasobów siły roboczej. Stąd występowanie tego rodzaju bezrobocia uznaje się za stan pełnego zatrudnienia w gospodarce. Dopiero przekroczenie poziomu bezrobocia frykcyjnego nazy-wane jest bezrobociem rzeczywistym.

Frykcyjne

To bezrobocie cykliczne, zależne jest od aktualnych warunków ekonomiczno-finansowych, w których dzia-łają podmioty rynkowe i które wpływają na osiągane przez nie efekty ekonomiczne.

W okresie tzw. braku koniunktury gospodarczej, spo-wodowanej np. załamaniem handlu zagranicznego, wystąpieniem bariery popytowej itp., działalność wy-twórcza zostaje ograniczona, a w skrajnym przypadku dochodzi do bankructwa przedsiębiorstw. To z kolei prowadzi do zwolnień z pracy i bezrobocia.

Ten rodzaj bezrobocia może trwać kilka miesięcy,
a nawet kilka lat.

Koniunkturalne

Ten rodzaj bezrobocia jest na ogół skutkiem prze-kształcania struktury gospodarki, która nie stwarza popytu na oferowane przez kapitał ludzki rodzaje kwalifikacji.

Występuje również w sytuacji braku dostatecznej iloś-ci kapitału do stworzenia miejsc pracy w sytuacji zwiększającej się podaży kapitału ludzkiego w wieku produkcyjnym. Ten rodzaj bezrobocia na ogół trwa bardzo długo - kilka lat.

Strukturalne

Stopa bezrobocia (b) to procentowy udział bezrobotnych (U) w wielkości zasobów pracy (N)

Stopa bezrobocia rejestrowanego, wg GUS-u, to stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo, tj. bez osób odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych resortu obrony narodowej i spraw wewnętrznych.

Naturalna stopa bezrobocia wyraża w procentach stosunek liczby ludzi niepracujących z własnego wyboru lub zmuszonych nie pracować na skutek zmian strukturalnych w gospodarce do wielkości zasobów siły roboczej w danym okresie.

Indywidualne

Społeczne

Mówi o tym, że luka PKB powiększa się o 2,5% dla każdego 1% wzrostu stopy bezrobocia rzeczy-wistego powyżej stopy bezrobocia naturalnego.

Jeżeli założymy, że rzeczywista stopa bezrobocia wynosi 10%, naturalna stopa bezrobocia 6%, to luka PKB z tytułu bezrobo-cia rzeczywistego wynosi 10% [(10-6) 2,5].

W takiej sytuacji program rządu zmierzający do stworzenia warunków dla średniorocznego wzrostu PKB w granicach
3-4% będzie wywoływał ponad 1% spadek rzeczywistej stopy bezrobocia - przy założeniu, że bezrobocie powstało na skutek zmniejszenia wielkości zagregowanego popytu.

Przykład

---