PYTANIA Z ZAKRESU ZARZĄDZANIA

1. Istota i funkcje zarządzania

Zarządzanie jest to zestaw działań (obejmujący planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie, tj. kierowanie ludźmi i kontrolowanie) skierowanych na zasoby organizacji (ludzkie, finansowe, rzeczowe i informacyjne) i wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji w sposób sprawny i skuteczny. Przez sprawność rozumiemy wykorzystanie zasobów w sposób mądry i bez niepotrzebnego marnotrawstwa, przez skuteczność natomiast - uzyskanie powodzenia w działaniach.

Proces zarządzania obejmuje cztery podstawowe funkcje :

1. planowanie i podejmowanie decyzji,

2. organizowanie,

3. przewodzenie,

4. kontrolowanie.

Planowanie i podejmowanie decyzji to określanie celów organizacji i decydowanie o najlepszym sposobie ich osiągnięcia. Planowanie to wytyczanie celów organizacji i określanie sposobu ich najlepszej realizacji. Podejmowanie decyzji natomiast to część procesu planowania obejmująca wybór trybu działania spośród zestawu dostępnych możliwości.

Organizowanie to określanie najlepszego sposobu grupowania typów działań i zasobów. Jest to proces porządkowania i przydzielania pracy, uprawnień decyzyjnych i zasobów poszczególnym członkom organizacji w taki sposób, aby mogli zrealizować jej cele.

Przewodzenie (kierowanie ludźmi) jest to zespół procesów wykorzystywanych w celu sprawienia, by członkowie organizacji współpracowali ze sobą w interesie organizacji, jest to motywowanie ludzi do współpracy na rzecz interesów organizacji.

Kontrolowanie jest to obserwowanie postępów organizacji w realizowaniu jej celów, ocena działań oraz wprowadzanie korekt do bieżących działań dla ułatwienia realizacji celów.

2. Charakterystyka pojęcia organizacja.

Organizacja to zbiór elementów, które współpracują ze sobą by osiągnąć wspólne zamierzenia.

Organizacja to uporządkowany system ściśle powiązanych i oddziałujących na siebie elementów: ludzi, zasobów materialno-technicznych, struktury formalnej i celów. Organizacja ma nieustanny kontakt z otoczeniem.

3. Kierunki w nauce o zarządzaniu..

Naukowe zarządzanie- zajmuje się poprawą osiąganych wyników i dotyczy głównie zarządzania,pracownikami
Sprawne zarządzanie wg Taylora wymaga:

• rozdziału planowania ody wykonania i daleko idącego podziału pracy

• kontroli wykonania przez zarządzającego

• zróżnicowania bodźców finansowych odpowiednio do wydajności i pomiarów czasu pracy

• funkcjonalnej struktury organizacyjnej

Administracyjne zarządzanie- dotyczy zarządzania całą organizacją. H. Fayol - zarządzanie jest umiejętnością odnoszącą się do różnych działań. Wyróżnił 5 funkcji zarządzania:

• planowanie

• organizowanie

• rozkazywanie

• koordynacja

• kontrola
  14 zasad sprawnego zarządzania:

1. podział pracy

2. autorytet - wiedza umiejętności w działaniu

3. dyscyplina

4. jedność rozkazodawstwa

5. jedność kierownictwa

6. podporządkowanie interesu osobistego interesowi ogółu

7. wynagradzanie

8. centralizacja

9. hierarchia

10. ład

11. sprawiedliwość

12. stabilizacja personelu

13. inicjatywa

14. harmonia

Biurokratyczne zarządzanie Webera - idealna biurokracja czyli cele i podział pracy wyraźnie określone.

Tzw. Idealna biurokracja:

1. zasada kompetencji

2. hierarchia urzędowa

3. zasada dokumentacji

4. Istota i cele planowania. Rodzaje planów.

Słowo „planować” pochodzi od łacińskiego „planta” - szkic budynku. Planowanie jako proces ciągły składa się z usestymatyzowanych działań. Planowanie to wytyczanie celów organizacji, określenie najlepszego sposobu ich realizacji. Planowanie - polega na wyznaczaniu przez menedżerów celów organizacji oraz określaniu sposobów ich najlepszej realizacji.

Cele mają kluczowe znaczenie dla skuteczności organizacji i spełniają następujące funkcje:

1. wytyczone cele pozwalają wszystkim zrozumieć dokąd organizacja zmierza, stanowią wskazówkę i nadają jednolity kierunek działaniom ludzi pracujących w organizacji,

2. skuteczne wytyczenie celów sprzyja dobremu planowaniu, a ono z kolei ułatwia ustalanie celów w przyszłości,

3. cele mogą być źródłem motywacji dla pracowników organizacji,

4. dają skuteczny mechanizm oceny i kontroli.

Planowanie zmierza do minimalizacji ryzyka podejmowania błędnych decyzji, prowadzi do dróg i metod postępowania zapewniających osiągnięcie pożądanych celów. Proces planowania jest ciągiem stawianych pytań i udzielanych odpowiedzi. Trzy podstawowe pytania, na które należy udzielić odpowiedzi w procesie planowania to:

1. dokąd zmierzasz?

2. w jakim środowisku i otoczeniu się znajdujesz?

3. jak się dostaniesz tam dokąd zmierzasz?

Zasady planowania:

• celowość,

• kompetentność,

• skuteczność we wdrażaniu.

Etapy planowania:

1. ustalenie celów,

2. ocena sytuacji,

3. wyznaczenie procedur,

4. wdrożenie planu,

5. kontrola realizacji.

Plany: strategiczne, taktyczne, operacyjne / długookresowe (pow. 5 lat), średniookresowe (1-5 lat), krótkookresowe (pon. roku)

5. Kontrola, jej rodzaje i zasady przeprowadzania

Kontrola wewnętrzna i zewnętrzna

Celem kontroli wewnętrznej jest:

• badanie, porównanie, ustalenie, wskazanie oraz ocena stanu rzeczywistego,

• zapewnienie prawidłowego i efektywnego prowadzenia działalności gospodarczej,

• dostarczanie wiarygodnej i rzetelnej informacji finansowej,

• weryfikacja trafności podejmowanych decyzji gospodarczych,

• ujawnianie błędów, zagrożeń i nadużyć, nieprawidłowości w zarządzaniu zasobami,

• profilaktyka - wczesne ostrzeganie,

• wspieranie w realizacji przedsięwzięć gospodarczych.

Zasady kontroli wewnętrznej mogą być uregulowane:

1. w instrukcji obiegu dokumentów,

2. jako odrębny zbiór procedur kontroli,

3. w zasadach (polityce) rachunkowości.

Warunkiem skutecznej kontroli wewnętrznej jest uregulowanie w formie pisemnej oraz zorganizowanie:

1. schematu struktury organizacyjnej firmy,

2. instrukcji obiegu dokumentów,

3. określenie stopnia odpowiedzialności za wykonywane czynności oraz odpowiedzialności materialnej poszczególnych pracowników,

4. zasad (polityki) rachunkowości,

5. zasad inwentaryzacji,

6. zasad kontroli - wewnętrznego systemu kontroli,

7. zasad audytu wewnętrznego,

8. gospodarki materiałowej i kasowej,

9. innych regulaminów w zależności od wewnętrznych uwarunkowań jednostki,

a następnie traktowanie kontroli jako integralnego elementu prawidłowo funkcjonującego systemu zarządzania przedsiębiorstwem.

System kontroli wewnętrznej w firmie powinien być: szczelny, zorganizowany, skuteczny, zorientowany na zjawiska istotne oraz powinien wprowadzać w firmie ład. Sama kontrola powinna mieć charakter ciągły, powinna być kompletna zasadna i istotna dla np. branży zagadnienia, obszaru itp.. Wynikające z kontroli jasno sprecyzowane wnioski, winny być wykorzystane w działalności gospodarczej.

Uzupełnieniem w niektórych podmiotach może być kontrola społeczna.

Zasady ogólne kontroli wewnętrznej

1. zasada elastyczności,

2. zasada profesjonalizmu,

3. zasada dokładności,

4. zasada bieżącego korygowania błędów,

5. zasada istotności,

6. zasada systematyczności,

7. zasada udzielania instruktażu.

Funkcje kontroli wewnętrznej

1. korygującą - korekta uprzednio podjętych decyzji,

2. profilaktyczną,

3. informacyjną,

4. doradczą,

5. instruktażową,

6. wychowawczą,

7. prewencyjną.

6. Struktury organizacyjne ich zalety i wady

Struktura organizacyjna- określa stosowany przez nią podział pracy i pokazuje powiązania miedzy różnymi funkcjami i czynnościami. Wskazuje też na stopień specjalizacji pracy. Opisuje strukturę hierarchii i władzy w organizacji oraz przedstawia układ odpowiedzialności. Wyróżnić można najważniejsze znich:

liniowa - na czele każdej komórki stoi jeden przełożony, który kieruje jej działalnością
i podlega kierownikowi wyższego szczebla. Powstaje w ten sposób linia kierowników, która jest tzw. drogą służbową, drogą podejmowania decyzji i przekazywania informacji, a także kontroli realizacji zadań. Skonstruowana została zgodnie z zasadą jednoosobowego kierownictwa. ZALETY: jednoosobowe kierownictwo, przejrzysty zakres kompetencji i stworzenie warunków do szybkiego podejmowania decyzji i realizacji, łatwość utrzymania dyscypliny WADY: brak możliwości pogłębiania specjalizacji w zakresie wszystkich aspektów zarządzania daną komórką lub jednostką organizacyjną, wysoka centralizacja uniemożliwiająca pełne wykorzystanie zdolności indywidualnych wykonawców.

funkcjonalna - podwładni mają przełożonych służbowych decydujących o tym co ma być wykonane oraz funkcjonalnych wydających decyzje związane ze sposobem wykonania zadań. Skonstruowana została na zasadzie specjalizacji pracy kierowniczej, która przejawia się przede wszystkim w fachowości podejmowania decyzji. ZALETY; możliwość bezpośrednich kontaktów ze specjalistami, którymi są przełożeni funkcjonalni, zdolność szybkiego reagowania na zmiany w organizacji. WADY; trudności w rozliczaniu kompetencji i odpowiedzialności kierowników funkcjonalnych, możliwość otrzymywania przez wykonawców sprzecznych poleceń, manipulowanie poleceniami przez podwładnych, autonomizacja komórek funkcjonalnych.

sztabowo-liniowa - jest połączeniem struktur poprzednich. Na czele każdej komórki stoi jeden kierownik, który kieruje całą jej działalnością i podporządkowany jest kierownikowi wyższego szczepią, a także ma do dyspozycji aparat pomocniczy w postaci komórek funkcjonalnych, których zadaniem jest opracowywanie i przygotowywanie materiałów umożliwiających podjęcie decyzji oraz instruowanie i kontrolowanie podległych komórek, ZALETY: przestrzeganie zasady jednoosobowego kierownictwa, zachowując jasny układ władzy, specjalizacja funkcjonalna w sferze zarządzania, korzystanie przez kierowników liniowych z opinii wysoko kwalifikowanych pracowników sztabowych. WADY: tendencja do utożsamiania się komórek sztabowych z kierownictwem liniowym, konflikty między kierownikami liniowymi a kierownikami komórek sztabowych i sztabowcami na stanowiskach samodzielnych.

7. Style kierowania i role kierowników.

Styl kierowania jest to sposób postępowania przełożonego w stosunku do podwładnych odzwierciedlający najczęściej jego cechy osobowościowe lub przekonania o skutecznym zarządzaniu personelem.

Wybór stylu kierowania zależy od kierownika i podwładnych oraz czynników sytuacyjnych. Styl kierowania zależy też od doświadczenia kierownika, jego wiedzy i cech osobowościowych.

1. Autokratyczny - kierownik sam decyduje o zadaniach, nie pozostawia wyboru wykonywania zadań, motywacja to jedynie kary

2. Demokratyczny - kierownik zasięga opinii podwładnych, do podejmowania decyzji pozostawia swobodę co do wykonywania zadań, motywacja to główne nagrody.

3. Uchylający się od odpowiedzi - boi się podejmowania decyzji, nie zna się.

4. Paternalistyczny (kombinacja 1 i 2) - kierownik surowy ale sprawiedliwy, sam decyduje ale wysłucha opinii, stosowane kary, które są akceptowane przez podwładnych

8. Otoczenie firmy

Otoczenie firmy obejmuje wszystkie te czynniki, które oddziaływają na możliwości rozwoju firmy doprowadzają do zawarcia transakcji oraz budowy współzależności z docelowymi nabywcami.

Otoczenie składa się z elementów którymi przedsiębiorstwo nie może zarządzać tak jak własnymi zasobami. Jednak musi otoczenie identyfikować, analizować, przewidywać oraz oceniać jego potencjalny wpływ na własne decyzje. Współczesne otoczenie uważane jest za burzliwe wymagające, stresujące a nawet wrogie. Jego cechy to:

- wzrastająca niepewność,

- brak stabilności,

- wysoki stopień ryzyka.

Podział otoczenia:

• Wewnętrzne - mikrootoczenie (zarząd, pracownicy, kultura organizacyjna)

• zewnętrzne - makrootoczenie:

• celowe (klienci, konkurenci, dostawcy, związki zawodowe)

• ogólne (społeczno-kulturowe, demograficzne, ekonomiczne, polityczno-prawne, technologiczne, naturalne, międzynarodowe)

9. Wprowadzanie zmian w przedsiębiorstwie

Rodzaje zmian:

• Reorganizacja - proces łagodnych, stopniowych zmian w organizacji, nie ingerujący w strukturę zasobów danej organizacji.

• Restrukturyzacja - zmiana ingerująca w strukturę zasobów organizacji.

• Reengineering - dramatyczne, radykalne i fundamentalne zburzenie starych struktur i procesów w organizacji i zbudowanie ich od nowa, przy użyciu najnowszych zdobyczy techniki i technologii

Siły działające na rzecz zmian:

zewnętrzne (kryzys energetyczny, zmiany stóp proc.),

wewnętrzne (chęć wejścia na nowe rynki).

Przyczyny oporu wprowadzenia zmian: niepewność, zagrożenie osobistych interesów, odmienne postrzeganie, uczucie straty.

Techniki zmniejszania oporu: współuczestnictwo, uświadamianie i komunikacja, ułatwianie, analiza pola siłowego (zestawienie za i przeciw)

Podsumowując Dokonywanie zmian w przedsiębiorstwach jest koniecznością we współczesnych firmach! Zmiany organizacyjne w przedsiębiorstwach to złożony i skomplikowany proces! Dokonywanie zmian w firmie to w 20% problemy techniczne, natomiast w 80% to rozwiązywanie problemów społecznych!

10. Motywowanie w procesie zarządzania

Najistotniejszym zasobem jakim dysponuje każda organizacja jest człowiek. Motywowanie to proces pobudzania i utrwalania motywacji; proces świadomego i celowego oddziaływania na motywy postępowania ludzi przez stwarzanie środków i możliwości realizacji ich potrzeb i wartości dla osiągnięcia celów. Osiąganie znaczących rezultatów w pracy i działalności zależy od motywacji działania. W teorii zarządzania zasobami ludzkimi funkcjonuje teza, że przydatność zawodowa pracownika mierzona tym, co wnosi on w rozwój firmy, jest funkcją jego kwalifikacji i motywacji. W procesie motywowania można wyodrębnić trzy rodzaje środków: Środki przymusu polegające na podporządkowaniu zachowań motywowanego interesom i woli motywującego. Środki zachęty oferujące nagrodę w zamian za oczekiwane zachowanie się. Środki perswazji, które ingerują w sferę emocjonalną lub racjonalną człowieka. Motywowanie jest ważną funkcją zarządzania polegającą na bezpośrednim włączeniu pracowników w nurt działalności firmy i zapewnieniu niezbędnego ich zaangażowania się w swoją pracę i obowiązki, pobudzeniu ich wiedzy i umiejętności. Motywowanie to zestaw sił, które powodują, że ludzie zachowują się w określony sposób. Proces motywowania zaczyna się zawsze od potrzeby, albo odczucia pewnego braku niedostatku i poszukiwania sposobów ich zaspokojenia. Najbardziej znaną klasyfikację potrzeb przedstawił amerykański psycholog i psychopatolog Abraham Harold Maslow (1908-1970). Według niego potrzeby człowieka tworzą logiczną hierarchię - od potrzeb niższego rzędu do potrzeb wyższego rzędu. Potrzeby fizjologiczne (biologiczne) związane są z koniecznością prawidłowego funkcjonowania organizmu. Potrzeby bezpieczeństwa należą, oprócz potrzeb fizjologicznych, do najbardziej pierwotnych. Człowiek z natury jest istotą społeczną. Odczuwa więc wyraźne potrzeby przynależności do grupy oraz akceptacji ze strony jej członków. Potrzeby społeczne często utożsamia się z potrzebą potrzeba kontaktu emocjonalnego (przyjaźni, miłości, czułości). Jest to jedna z ważniejszych potrzeb człowieka. Potrzeby uznania obejmują potrzeby uznania społecznego i prestiżu, czyli posiadania autorytetu, znaczenia i poważania u innych ludzi. Człowiek, samodzielnie lub pod wpływem otoczenia, wyznacza sobie ambitne cele, których osiągnięcie podnosi jego samoocenę. Potrzeby samorealizacji Maslow umieścił na samym szczycie hierarchii. Ich zaspokojenie odgrywa ważną rolę w określeniu własnej tożsamości. Do tej grupy potrzeb zalicza się między innymi potrzeby intelektualne, zaspokajane przez nabywanie wiedzy o otaczającej rzeczywistości. Teoria hierarchii potrzeb Masłowa zakłada, że niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu (potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa) uniemożliwia zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu. Do Popularnych strategii motywacji zalicza się: modyfikację zachowania, modyfikowany tydzień roboczy przez ścieśniony tydzień roboczy lub elastyczny czas pracy. Modyfikacja zachowania jest techniką stosującą koncepcję teorii wzmacniania w układzie organizacji. Istnieje kilka technik wzmacniania: pozytywne wzmacnianie, uczenie unikania, wygaszanie, karanie.

11-12. Definicja marketingu MIX

11 Marketing mix jest zbiorem narzędzi marketingowych, które przedsiębiorstwo stosuje dla realizacji celów marketingowych na docelowy rynku działania. Podstawowe narzędzia marketingu mix to tzw. „4 P” : Produkt, Cena, Dystrybucja, Promocja.

12 Produkt - podstawowe narzędzie marketingu mix, stanowi faktyczną ofertę rynkową przedsiębiorstwa, obejmująca jakość, wzór, parametry techniczne, markę i opakowanie. To także różnego rodzaju usługi, takie jak: dostawa i naprawa sprzętu, gwarancja.

Cena oznacza sumę pieniędzy, jaka klienci muszą zapłacić za produkt. Jest ona jedynym elementem tworzącym przychody i najbardziej elastycznym elementem marketingu mix.

Dystrybucja obejmuje czynności jakie przedsiębiorstwo podejmuje, aby uczynić produkt łatwo dostępnym dla klientów. Do dystrybucji można zaliczyć: kanały dystrybucji, zasięg terytorialny, lokalizację transport.

Promocja obejmuje różnego rodzaju czynności jakie podejmuje przedsiębiorstwo aby poinformować o cechach produktów i przekonać docelowych nabywców żeby go kupili. Na promocję składają się:

• reklama,

• marketing bezpośredni,

• promocja sprzedaży,

• public relations.

13. Narzędzia i instrumenty promocji. Badanie efektów promocji.

Instrumenty:

1. Reklama produktu - instrument masowej komunikacji. Jej główną cechą jest odpłatność. Celem reklamy jest zawyczaj przekazanie informacji o produkcie i przekonanie odbiorców o jego zaletach, wywołania zainteresowania towarem, pobudzenie pragnienia posiadania go.

2. Sponsorowanie - czyli organizowanie środków finansowych, rzeczowych, usług na wspieranie różnorodnej działalności dla osiągnięcia określonych celów marketingowych

3. Sprzedaż osobista - czyli komunikowanie się przedsiębiorstwa z rynkiem oraz wspierania sprzedaży związanych z bezpośrednimi kontaktami sprzedawcy z nabywcą.

4. Promocja sprzedaży - obejmuje te działania i środki które podwyższają stopień skłonności konsumentów do zakupu np. produktu przez zwiększenie jego atrakcyjności

5. Public relations - jest to ogół działań związanych z utrzymaniem jak najlepszych stosunków przedsiębiorstwa z otoczeniem.

Narzędzia promocji:

• prowadzenie strony internetowej

• imprezy sportowe i artystyczne

• materiały reklamowe, gadżety

• plakaty

• materiały i publikacje promocyjne

• informacje prasowe

Promocja - (inaczej pobudzać, lansować) oznacza wejście w kontakt z potencjalnym odbiorcą - klientem i konsumentem danego produktu. Dla nawiązania tego kontaktu przedsiębiorstwo uruchamia cały system działań, których celem jest rozpoznanie potrzeb, następnie trafienie w potrzeby potencjalnych odbiorców, wreszcie nakłonienie ich do zakupu danego towaru. Wypełnienie tych zadań przez przedsiębiorstwo jest niemożliwe bez zorganizowania odpowiedniego systemu informacyjnego nazywanego systemem promocji.

Reklama (PUBLICITY) - to każda odpłatna forma zawodowej prezentacji dóbr i usług przez określoną organizację. Celem reklamy jest zazwyczaj przekazanie informacji o produkcie i przekonanie odbiorców o jego zaletach, wywołanie zainteresowania towarem, pobudzenie pragnienia posiadania towaru oraz stworzenie klimatu, w którym dochodzi do transakcji kupna - sprzedaży. Zadania reklamy zależą od tego do kogo jest adresowana, jakiego produktu dotyczy i jakie są komponenty systemu komunikowania firmy. Skuteczność reklamy - to stopień osiągnięcia celów, które zostały przed nią

14 PODATEK BEZPOŚREDNI

Podatek bezpośredni - podatek obciążający bezpośrednio podatnika (podmiot podatku), stanowiący jego koszt. Podatnik ma obowiązek odprowadzenia podatku do organu podatkowego:

• podatek dochodowy od osób prawnych - stawka podatku dochodowego jest jednakowa dla wszystkich producentów, niezależnie od wysokości dochodu.

• podatek dochodowy od osób fizycznych - podatek bezpośredni obejmujący dochody uzyskiwane przez osoby fizyczne

Do podatków bezpośrednich w Polsce zaliczane są: podatki dochodowe, podatek rolny, podatek leśny, podatek od spadków) i darowizn, podatek od posiadania psa (już nie funkcjonuje).

15. PODATEK POŚREDNI

1. Podatek pośredni jest to danina publiczna płacona w pieniądzu, przymusowa, bezzwrotna, niezwiązana, zasilająca budżet państwa. Nazwa "pośredni" wywodzi się od sposobu jego pobierania. Podatek ten płacony jest nie bezpośrednio w urzędzie skarbowym, tylko przy nabywaniu dobra (np. podatek VAT wliczony jest w cenę wielu artykułów - np. samochodów) lub usługi (podatek od gier losowych jest już wliczony w cenę jaką musimy zapłacić by móc uczestniczyć w grze losowej np. poprzez kupienie losu na loterii).

Do podatków pośrednich zaliczamy:,

• VAT - jest podatkiem pośrednim ( płaci go każdy kto uzyskał dochód w danym roku podatkowym. Jego stawki są obliczane od wartości netto.)

• podatek akcyzowy - jest nakładany na niektóre artykuły spożywcze, paliwa silnikowe, artykuły luksusowe i wliczany w cenę produktu wprowadzonego do obrotu. Stawki podatku są zróżnicowane, a ich wysokość reguluje ustawa - Kodeks Celny.

• podatek od gier losowych.

16. Determinanty popytu i podaży

Do najistotniejszych czynników oddziałujących na rozmiar podaży zalicza się:

cena danego produktu - oznacza określoną kwotę pieniędzy, jaką sprzedający (producent, dostawca itp.) otrzymuje za jednostkę tego produktu.

ceny czynników produkcji - jeżeli koszty spadają, to rośnie opłacalność produkcji, a tym samym producenci decydują o zwiększeniu podaży tegoż dobra;

dostępność czynników produkcji - dostępność czynników wytwórczych ma wpływ na ceny tych czynników, a tym samym wpływa na całą podaż;

technologia produkcji - oznacza pewien sposób zorganizowania procesu wytwarzania danego produktu (rodzaju i sposobu wykorzystanych czynników produkcji

ceny innych produktów

liczba sprzedających - jeśli rośnie liczba producentów/dostawców danego towaru na rynek, wzrasta tym samym podaż danego produktu;

oczekiwania dotyczące przyszłych cen produktów i czynników wytwórczych - jeśli prawdopodobny jest wzrost cen czynników wytwórczych, podaż danego towaru zostanie najpierw zwiększona.

pozostałe czynniki - w przypadku produktów spożywczych lub usług turystycznych rozmiary podaży zależą od klimatu i pogody.

Poziom popytu na rynku zależy od wielu czynników. Do najważniejszych należą:

cena danego produktu

ceny innych produktów - porównujemy dany towar z innymi dobrami oferowanymi na rynku (z ich cenami).

dochód - oznacza suma pieniędzy, jaka można przeznaczyć na transakcje na określonym rynku w danym czasie.

moda, preferencje, gust, postęp cywilizacyjny - indywidualne upodobania kupującego mają znaczący wpływ na dokonywane zakupy.

liczba kupujących - im więcej kupujących, tym większy popyt obserwowany na rynku

przewidywania dotyczące cen w przyszłości

17. Istota i struktura budżetu państwa

Budżet państwa przedstawiany jest jako scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, która upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków.

Budżet państwa jest zestawieniem dochodów i wydatków na różne cele publiczne. Opisuje on jakie dobra i usługi państwo chce kupić w nadchodzącym roku, jakich chce dokonać płatności transferowych i jak chce za to zapłacić. Zwykle rząd planuje sfinansowanie większości wydatków podatkami od ludności.

Klasyfikacja dochodów budżetowych

Bezzwrotne:

• podatki

• cła

• czynsze

Zwrotne:

• kredyty

• pożyczki

• weksle

• obligacje

Klasyfikacja wydatków budżetowych

• rolnictwo

• nauka

• oświata i wychowanie

• szkolnictwo wyższe

• ochrona zdrowia

• opieka społeczna

• administracja publiczna

• wymiar sprawiedliwości

• dotacje do podmiotów gospodarczych

• dotacje do gospodarstw komunalnych i mieszkalnictwa

• ubezpieczenia społeczne

• obsługa długu krajowego i zagranicznego

• subwencje dla gmin.

Budżetem nazywamy zestawienie wszystkich dochodów i wydatków niezależnie od szczebla struktury polityczno-administracyjnej państwa.

Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego dalej „rokiem budżetowym”. Następnie budżet jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego realizację.Ustawa budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa w roku budżetowym.

Funkcje budżetu państwa :

1. Funkcje polityczne

- ustrojowa - budżet państwa jest przede wszystkim narzędziem zachowania danego ustroju społeczno - gospodarczego, jest atrybutem władzy.

- demokratyczna - istota tej funkcji polega na zainteresowaniu społeczeństwa opracowywaniem i wykonywaniem budżetu i wpływie na to.

2. Funkcje ekonomiczno-polityczne

- Kontrolno-koordynacyjna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i wydatków ze stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych środków zaradczych

- Kredytowa

- Planowania - zestawienia dochodów i wydatków budżetowych, bez cechy planowości nie ma budżetu.

- Administracyjna - zmiana zakresu działania organów państwowych, związaną z tym redukcję sił pracujących przez przegrupowanie i reorganizację urzędów przez zmianę zasad ich postępowania itd.

Zasady budżetowe :

1.Klasyczne zasady budżetowe

• Zasada jedności formalnej - zgodnie z którą w jednym czasie w jednym państwie może istnieć tylko jeden budżet, gdyż tylko w takiej sytuacji możliwe jest sprawowanie realnego nadzoru władz ustawodawczych nad władzami wykonawczymi. W Polsce przeczy tej zasadzie istnienie parabudżetów, jakimi są fundusze celowe.

• Zasada jedności materialnej - postuluje, aby wszystkie dochody wpływały do jednego budżetu i z niego finansowane były wszystkie wydatki. Wyklucza to możliwość związania określonego wydatku z konkretnym źródłem dochodu, jak to było np. w przypadku podatku drogowego

• Zasada równowagi - postulat, aby kwota planowanych wydatków znalazła pełne pokrycie w przewidywanych dochodach, co sprowadza się do bilansowania budżetu w taki sposób, aby nie generował on deficytu budżetowego

• Zasada uprzedniości - zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania, a więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Od zasady tej istnieją pewne odstępstwa:

- prorogacja budżetowa - przedłużenie ważności budżetu ubiegłorocznego na pewien okres roku następnego,

- prowizorium budżetowe - skrócona wersja ustawy budżetowej,

- funkcjonowanie gospodarki budżetowej w oparciu o projekt budżetu.

• Zasada jednoroczności (zasada rygoru budżetowego) - zasada, przyjmująca coroczność, periodyczność budżetu.

• Zasada jawności - postuluje jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu. Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej realizacji mają być ogłaszane w sposób ogólnodostępny (Dziennik Ustaw).

• Zasada zupełności,

• Zasada jedności.

Dochodami budżetu państwa są:

- podatki i opłaty, które zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów funduszów celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych;

- cła;

- wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;

- wpłaty z tytułu dywidendy;

- wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;

- wpłaty nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych, nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;

- dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne

przepisy nie stanowią inaczej;

- dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

- odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

- odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;

- odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;

Wydatki budżetu państwa są przeznaczone na:

- utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony

prawa;

- zadania wykonywane przez administrację rządową;

- funkcjonowanie sądów i trybunałów;

- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

- dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;

- środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „środkami własnymi Unii Europejskiej”;

- subwencje dla partii politycznych;

- dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;

- obsługę długu publicznego;

- finansowanie programów i projektów, na realizację których uzyskano środki

pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „współfinansowaniem”;

- realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

Dochody budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej według:

1) źródeł dochodów;

2) części i działów klasyfikacji budżetowej.

Wydatki budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej w podziale na: części,

działy, rozdziały klasyfikacji wydatków oraz kategorie (grupy) wydatków.

Budżet państwa jest bezpośrednio powiązany z bankiem centralnym, który prowadzi rachunek bieżący dla budżetu państwa. Oznacza to, że przyjmuje on wszystkie jego wpływy i realizuje wydatki oraz przechowuje czasowo wolne środki pieniężne.

Budżet uwzględnia przychody i rozchody następujących instytucji:

• organów władzy państwowej,

• kontroli i ochrony prawa,

• sądów i trybunałów,

• administracji rządowej.

18. Rodzaje bezrobocia i ich charakterystyka

Koniunkturalne -jest spowodowane cyklicznością rozwoju gosp., pojawia się w fazie recesji, zaś w okresie rozwoju może być częściowo lub całkowicie zlikwidowane.
Strukturalne - wynika z niedopasowania rozmiarów struktury popytu gosp.(na siłę roboczą) do rozmiarów struktury podaży(gosp. zgłasza zapotrzebowanie na określone zawody, umiejętności, kwalifikacje). Może też wystąpić ze względu na niedopasowanie geograficzne między wolnymi miejscami pracy a rejonami zamieszkania poszukujących pracy. To bezrobocie jest najbardziej niebezpieczne z uwagi na jego masowy i trwały charakter. Zwane inaczej bezrobociem technologicznym, związanym z postępem technicznym, jako źródłem jego powstania.
Frykcyjne - związane z naturalną ruchliwością zatrudnionych, jest cechą każdej gosp., występuje zawsze. Jest bezrobociem krótkookresowym (do 3 m-cy). Związane jest z tym, że na r.p. zawsze są osoby zmieniające miejsce zamieszkania, zawód, pracy i potrzebują na to trochę czasu. To bezrobocie nie wchodzi do pojęcia bezrobocia, ale w pojęcie pełnego zatrudnienia.
Sezonowe - występuje tylko w niektórych gałęziach gosp., które charakteryzują się produkcją sezonową.

Dobrowolne - wiąże się z poj. naturalnej st.bezrobocia. jest to stopa odpowiadająca stanowi równowagi na r.p. Przy danym poziomie płacy realnej odpowiadającym punktowi przecięcia się krzywej popytu i podaży siły roboczej. Całe istniejące bezrobocie jest traktowane jako dobrowolne, ponieważ robotnicy nie są skłonni podjąć pracy przy tej stawce płac. (pracownicy nie godzą się na niższą płacę). Wywodzi się z klasycznego.
Przymusowe (Keynesowskie) -powstaje gdy przy danym poziomie płacy realnej robotnicy nie są w stanie znaleźć pracy, mimo gotowości jej podjęcia.

Technologiczne - wynika ze zmiany techniki, technologii, oraz z zastąpienia pracy żywej pracą maszyn.

Ukryte - rozumiane jako bezrobocie wśród zatrudnionych. Dotyczy ludzi nie ujętych w statystykach bezrobocia, ponieważ nie rejestrują się w urzędach pracy. Osoby te posiadają dochód, ale nie mają zawartego stosunku ubezpieczeniowego. Występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji).

I. Pojęcie bezrobocia

We współczesnej gospodarce mamy do czynienia ze zjawiskiem bezrobocia. Tym mianem określa się taką sytuację na rynku pracy, w której podaż siły roboczej/zasobów ludzkich przewyższa popyt na nią, zgłaszany przez pracodawców. Innymi słowy w sytuacji bezrobocia istnieje część osób w wieku produkcyjnym i zdolnych do pracy, które chciałyby podjąć pracę przy stawkach wynagrodzenia istniejących na rynku, ale nie mogą jej znaleźć.

Zagadnienia związanymi z rynkiem pracy i prawami pracowników znajdują się w centrum zainteresowania Międzynarodowej Organizacji Pracy. To właśnie MOP stworzyła definicję bezrobotnego, wykorzystywaną właściwie w całej Europie do celów statystycznych. Zgodnie z tą definicją za bezrobotnego uznaje się taką osobę, która w tygodniu, w którym dokonywano badania, nie wykonywała pracy zarobkowej dłużej niż przez jedną godzinę.

Bezrobocie jest zjawiskiem wielowymiarowym, co sprawia, że można je rozpatrywać z różnych punktów widzenia. W ujęciu mikroekonomii bezrobocie jest postrzegane jako sytuacja utraty pracy przez osobę na skutek niedostatecznych umiejętności bądź kwalifikacji, które umożliwiłyby utrzymanie pracy lub zdobycie nowej. W ujęciu makroekonomicznym bezrobocie rozpatrujemy jako sytuację, w której liczba osób pozostających bez pracy jest spora i dotyczy pewnego obszaru geograficznego, co może wpływać na kondycję całej gospodarki.

II. Miara bezrobocia

Bezrobocie mierzone jest stopą bezrobocia. Jest to wyrażony w procentach stosunek liczby osób bezrobotnych do ogółu ludności czynnej zawodowo. Kategoria czynnych zawodowo oznacza osoby w wieku produkcyjnym zdolne do pracy. Nie wlicza się tutaj emerytów i nieletnich.

III. Rodzaje bezrobocia

Rozróżnia się kilka kryteriów podziału bezrobocia.

Ze względu na przyczynę wywołującą bezrobocie wyróżniamy:

1. bezrobocie frykcyjne - jest efektem naturalnego ruchu na rynku osób zatrudnionych; dotyczy osób pozostających bez pracy przez krótki okres z powodu zmiany miejsca pracy, zmiany zawodu, wchodzenia absolwentów na rynek, powrotu do pracy po przerwie (np. z powodu urlopu macierzyńskiego) itp.; przyjmuje się, że jest oznaką "zdrowej" gospodarki;

2. bezrobocie technologiczne - jest skutkiem postępu technicznego oraz unowocześniania produkcji, prowadzących do eliminowania czynnika ludzkiego z procesów produkcyjnych; występuje w sytuacji słabego rozwoju gospodarczego, skutkującego wprowadzaniem inwestycji, mechanizacji i modernizacji procesów przy jednoczesnym ograniczaniu zatrudnienia;

3. bezrobocie strukturalne - jest efektem niedostosowania struktury podaży zasobów ludzkich i popytu na nie; pojawia się w sytuacji zmian restrukturyzacyjnych i transformacji gospodarki przy jednoczesnym opóźnieniu odpowiadających im zmian w szkolnictwie; może być wywołane ograniczonymi zasobami kapitału, które umożliwiłyby pełne zatrudnienie siły roboczej;

4. bezrobocie koniunkturalne - związane jest z występowaniem cykli koniunkturalnych, w fazie spadku i recesji gospodarczej zmniejsza się jest popyt globalny, co wywołuje konieczność ograniczenia zatrudnienia; tego rodzaju bezrobocie spada, kiedy następuje wzrost gospodarczy i zdolności produkcyjne przedsiębiorstw mogą być pełniej wykorzystane;

5. bezrobocie sezonowe - dotyczy działalności/branż cechujących się sezonowością popytu bądź podaży (np. rolnictwo, turystyka), wahania te są uzależnione od pór roku lub warunków pogodowych.

Biorąc pod uwagę okres pozostawania bez pracy rozróżniamy:

1. bezrobocie krótkookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy przez okres nie przekraczający 3 miesięcy;

2. bezrobocie średniookresowe - dotyczy sytuacji braku zatrudnienia przez okres od 3 do 6 miesięcy;

3. bezrobocie długookresowe - występuje w sytuacji, kiedy brak pracy trwa od 6 do 12 miesięcy;

4. bezrobocie długotrwałe (zwane chronicznym) - dotyczy osób nie mogących znaleźć pracy przez ponad 12 miesięcy; uznaje się je za najbardziej niekorzystne i niebezpieczne dla gospodarki, ponieważ wywołuje negatywne skutki w niemal wszystkich sferach życia.

Ze względu na fakt rejestracji bezrobotnego wyróżnia się:

1. bezrobocie rejestrowane - dotyczy osób pozostających bez pracy zarejestrowanych w urzędach pracy oraz posiadających cechy określone ustawowo[1];

2. bezrobocie ukryte - dotyczy osób, które nie chcą lub nie mogą się zarejestrować w urzędach pracy, ponieważ nie spełniają wszystkich kryteriów określonych w ustawie; pojawia się w sytuacji nadzatrudnienia (tzn. wykonywana praca wydaje się być zbędna, a zmniejszenie zatrudnienia nie wpływa na wielkość produkcji); najczęściej dotyczy rolnictwa.

nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji).

Bezrobocie dotyczy osób pozostających bez pracy, ale zdolnych i gotowych do jej podjęcia na typowych warunkach występujących w gospodarce.

Inne rodzaje bezrobocia:

• Bezrobocie dobrowolne - spowodowane jest tym, że część osób poszukująca pracy nie akceptuje poziomu płacy realnej. Wynika ono z braku potrzeby podjęcia pracy.

• Bezrobocie przymusowe - występuje, gdy określona liczba osób poszukuje pracy, chce pracować przy jakiejkolwiek cenie siły roboczej, a nie może jej znaleźć.

• Bezrobocie chroniczne - dotyczy osób, które z różnych powodów nie mają szans w warunkach konkurencji na otrzymanie pracy, gdy ją utracą z przyczyn niezależnych od siebie.

• bezrobocie nieefektywnego popytu - powstaje jako wynik niedostatecznego popytu na dobra, które mogą być wytwarzane przy pełnym wykorzystaniu siły roboczej.

• Bezrobocie płacowe lub klasyczne - powstaje na skutek zbyt wysokich płac realnych. Przyczyną jego występowania upatruje się w wymuszaniu przez związki zawodowe wysokiego poziomu płac w skali krajowej bez brania pod uwagę różnic, jakie występują w układach regionalnych i gałęziowych.

19. Istota funkcjonowania monopolu na rynku.

Mianem monopolu określamy rynek na którym znajduje się tylko jeden, jedyny sprzedawca. Monopol to określenie sytuacji na rynku, która charakteryzuje się tym, ze producentem towarów lub usług powszechnie kupowanych jest jeden podmiot gospodarczy. W takiej sytuacji monopolista może narzucać ceny swoich produktów pozostałym uczestnikom rynku. Państwo powołując do życia rożne instytucje np. urząd antymonopolowy w Polsce ogranicza możliwości monopolisty co do narzucania warunków sprzedaży pozostałym uczestnikom rynku. Przykładem monopolisty na Polskim rynku jest PKP (Polskie Koleje Państwowe), w dziedzinie przewozów kolejowych zarówno towarów jak i osób.

Monopole regulowane przez rząd czy monopole prywatne mogą stanowić barierę w rozwijaniu efektywnej konkurencji.

Cechy charakterystyczne monopolu:

1. jeden sprzedający - jeden jedyny producent danego dobra lub usługi,

2. brak bliskich substytutów - produkt oferowany przez monopolistę jest jedyny w swoim rodzaju

3. cenotwórstwo - monopolista może w znacznym stopniu decydować o cenie swojego produktu (tworzy cenę)

4. zablokowane wejście - w monopolu istnieją bariery uniemożliwiające wejście innych firm na dany rynek. Bariery te mogą mieć rożny charakter np. prawny jak udzielenie licencji czy technologiczny.

Na rynku monopolistycznym produkt oferowany jest przez tylko jednego (dużego) oferenta zwanego monopolistą. Naprzeciw niego po stronie popytowej znajduje się wielu małych nabywców. Ponieważ monopolista nie ma żadnych konkurentów, może przyjąć założenie, że nabywcy akceptują oferowaną przez niego cenę jako obowiązującą i dopasowują do tego ilość nabywanego towaru. W ten sposób monopolista dysponuje przewagą rynkową, wynikającą głównie z faktu, iż może on kształtować cenę na swoją korzyść. Monopole powstają w realiach rynkowych na przykład wówczas, gdy państwo udziela licencji jednemu tylko podmiotowi, który może oferować określony produkt na prawach wyłączności (np. monopol poczty).

Przewaga rynkowa monopolisty i jego potencjalny zysk ograniczone są popytem na rynku. Monopolista nie jest w stanie równocześnie narzucać ceny i ilości określonego dobra, ale decyduje tylko o jednej z tych wielkości, ponieważ wynik rynkowy przy monopolu musi mieścić się na krzywej popytu i nawet monopolista nie zrealizuje kombinacji ilościowo-cenowej powyżej krzywej popytu.

Jedną ze struktur rynkowych, jakie wyróżnia się w ekonomii jest monopol. Jest to specyficzna sytuacja na rynku, która charakteryzuje się następującymi cechami:

1. Występuje jeden producent/sprzedawca dobra lub usługi zwany monopolistą.

2. monopolista jest cenotwórcą - to on decyduje o poziomie ceny, a nie gra popytu i podaży, a kupujący są cenobiorcami.

3. Występuje jeden produkt, który nie ma bliskich substytutów, w związku z czym nabywcy mają do wyboru kupno tego produktu lub rezygnację z zakupu.

4. Funkcjonują bariery wejścia na rynek - pozycja monopolisty jest niezagrożona, ponieważ wejście innych producentów na rynek jest zablokowane; bariery mogą mieć charakter technologiczny, finansowy lub prawny.

5. Zjawisko monopolu na rynku dóbr komercyjnych jest postrzegane negatywnie, ponieważ ogranicza swobodę zachowania nabywców. Z tego powodu państwa najczęściej decydują się na wprowadzanie regulacji antymonopolowych i wspierających wolną konkurencję. Zdarzają się jednak sytuacje, w których struktura monopolistyczna w określonych branżach jest specjalnie utrzymywana przez państwo ze względów społecznych. W Polsce dotyczy to w szczególności dostaw mediów i innych usług komunalnych.

20. Pojęcie informatycznego systemu zarządzania.

Podstawowym celem ISZ jest możliwie najszybsze dostarczenie jego użytkownikowi informacji kompleksowej, rzetelnej a więc godnej zaufania, wiarygodnej (sprawdzonej ze stanem faktycznym lub z sensownymi założeniami), a także właściwej pod względem formy i treści, będącej odpowiedzią na tematy interesujące go w danym momencie.

Informatyczny system zarządzania (ISZ) - jest to taki system, w którym niektóre funkcje zarządu polegające na gromadzeniu i przetwarzaniu informacji oraz wyznaczaniu decyzji realizowane są za pomocą komputerów. Zintegrowany oznacza, że nie patrzymy na niego w kontekście małych jednostek tylko widzimy go jako całościowy system, który jest gotowy do użytku.

Charakterystyka ISZ :

• integracja danych

• zorientowanie na podejmowanie decyzji

• prognozowanie i sterowanie

• perspektywa średnio i długookresowa

• cykliczność

Funkcje systemu informacyjnego:

• zbieranie

• gromadzenie

• przetwarzanie

• przechowywanie

• przekazywanie

19

---