Włodzimierz Propp, Morfologia bajki

WNIOSKI

1. Liczba funkcji jest ograniczona - 31. W ich obrębie

2. rozgrywają się akcje wszystkich bajek rosyjskich i większości pozostałych.

3. Każda funkcja logicznie wynika z poprzedniej.

4. Żadna funkcja nie wyklucza innej.

5. Wszystkie funkcje tworzą jeden ciąg.

6. Wiele funkcji występuje parami:

1. zakaz - naruszenie zakazu

2. wywiadywanie się - otrzymanie wiadomości

3. walka - zwycięstwo

4. pościg - ocalenie

7. Funkcje mogą występować grupami:

szkodzenie, wysłanie, decyzja przeciwdziałania, wyprawa z domu => zawiązanie bajki

ASYMILACJE to przypadki podwójnego znaczenia morfologicznego jednej funkcji, tzn. różne funkcje mogą być jednakowo realizowane. W takich przypadkach rozróżnienia można dokonać na podstawie analizy skutków działań.

INNE ELEMENTY BAJKI

1. Elementy pomocnicze dla wzajemnego powiązania funkcji.

Funkcje tworzą podstawowe elementy bajki, tj. takie, na których oparty jest rozwój akcji. Oprócz nich występują elementy pomocnicze, np.powiadomienia, podsłuchanie rozmowy, dialog, przeniesienie, przeprowadzenie, przybycie. Wszystko to ma symbol §

2. Elementy pomocnicze przy potrojeniach.

Ulegają mu atrybuty (lub ich detale) np. trzy głowy smoka, funkcje oraz całe sekwencje. Potrojenie może być równomierne (trzy zadania, trzy lata służby) albo potęgujące akcję (trzecie zadanie najtrudniejsze).

3. Motywacje- przyczyny i cele powodujące takie czy inne postępowanie postaci bajkowych. Należą one do najmniej stałych i trwałych elementów bajki. Są to głównie uczucia i emocje. Co ważne - wrogowie nie motywują swoich działań.

DYSTRYBUCJA FUNKCJI MIĘDZY POSTACIE BAJKOWE

W jaki sposób funkcje grupują się wokół działających postaci? Wiele funkcji logicznie łączy się w określone kręgi, które odpowiadają realizatorom funkcji.

Kręgi akcji w bajce:

1. Krąg akcji antagonisty: szkodzenie, bój albo inne formy walki z bohaterem, prześladowanie

2. Krąg akcji donatora: przygotowanie do przekazania środka magicznego, przekazanie bohaterowi środka magicznego

3. Krąg akcji pomocnika: przeniesienie przestrzenne bohatera, zlikwidowanie nieszczęścia albo braku, ocalenie z pościgu, wykonanie trudnych zadań, transfiguracja bohatera

4. Krąg akcji królewny i jej ojca: zlecanie trudnych zadań, nadawanie znamienia, zdemaskowanie, rozpoznanie, ukaranie przeciwnika, wesele

5. Krąg akcji osoby wyprawiającej bohatera: wysłanie, moment łączący.

6. Krąg akcji bohatera: wyprawa na poszukiwania, reakcja na żądanie donatora, wesele.

7. Krąg akcji uzurpatora: wyruszenie na poszukiwania, reakcja na żądanie donatora, bezpodstawne roszczenia.

W bajce występuje siedmiu protagonistów (dla jasności: wyliczonych powyżej) oraz postacie występujące w momentach wiążących akcję: oskarżyciele, donosiciele, oszczercy, zdrajcy.

Dystrybucja kręgów akcji pomiędzy poszczególne postacie bajkowe:

1. Krąg akcji dokładnie odpowiada postaci.

2. Jedna postać obejmuje kilka kręgów akcji.

3. Jeden krąg akcji obejmuje kilka postaci.

SPOSOBY WPROWADZANIA DO AKCJI NOWYCH POSTACI:

1. Antagonista pojawia się w toku akcji dwukrotnie: najpierw nagle i niespodziewanie po czym znika, a następnie jako postać odnaleziona w wyniku poszukiwania.

2. Donatora spotyka się przypadkowo.

3. Magiczny pomocnik włączony jest do akcji jako dar.

4. Osoba wyprawiająca bohatera, bohater, uzurpator oraz królewna włączeni są do akcji na początku.

ATRYBUT to całokształt wszystkich cech zewnętrznych postaci, wiek, płeć, status społeczny, cechy szczególne, itp.

CZĘŚCI SKŁADOWE BAJKI:

1. funkcje protagonistów

2. elementy wiążące

3. motywacje

4. formy pojawienia się osób działających

5. elementy atrybutywne (akcesoria)

SPOSOBY ŁĄCZENIA OPOWIADAŃ

Bajka z morfologicznego punktu widzenia to każdy rozwój akcji od szkodzenia (A) lub braku (a) przez funkcje pośrednie do wesela (C*) lub innych funkcji wykorzystywanych jako rozwiązanie: nagroda, zdobycie czegoś lub likwidacja nieszczęścia, ocalenie z pościgu, itp. Taki rozwój nazywa się sekwencją.

Każde nowe wyrządzenie szkody lub straty, nowy brak tworzy nową sekwencję. Jedna bajka może zawierać kilka sekwencji i przy analizie tekstu należy przede wszystkim określić z ilu sekwencji się składa.

Sposoby łączenia sekwencji:

1. Jedna sekwencja następuje bezpośrednio po drugiej.

2. Nowa sekwencja rozpoczyna się zanim jeszcze się skończy pierwsza. Akcję przerywa sekwencja epizodyczna. Po zakończeniu epizodu następuje również zakończenie pierwszej sekwencji.

3. Epizod może być przerwany i wówczas powstają dość złożone schematy.

4. Bajka może się rozpoczynać od dwóch sytuacji szkodzenia równocześnie, z których najpierw całkowicie zlikwidowana bywa jedna, potem następna.

5. Dwie sekwencje mogą mieć wspólne zakończenie.

6. Czasem w bajce występuje dwóch poszukiwaczy. W połowie pierwszej sekwencji bohaterowie rozstają się przy słupie z wróżbami na rozstaju dróg i przekazują sobie przedmiot sygnalizator.

---