Rola teorii
w badaniach pedagogicznych
wg T. Pilcha i T. Baumana
„Główną rolą teorii naukowej jest funkcja diagnostyczna i prognostyczna. Zdaniem
F. Nietzschego teoria naukowa porządkuje rzeczywistość, upraszcza ją i utrwala jej obraz. Jest to zresztą zdaniem Nietzschego błąd ludzkiego poznania, bo rzeczywistość jest zmienna, chaotyczna i bogata i to jest jej przyrodzona natura. Teoria naukowa oprócz instrumentalno-metodologicznych funkcji pełni określone i ważne funkcje psychologiczne i kulturowe. Pozwala człowiekowi poznać świat, zrozumieć rzeczywistość, jej pochodzenie, budowę, zasady rozwoju. Pozwala opanować rzeczywistość, pokierować tokiem jej spraw dla celów człowieka. Pozwala weryfikować, rozumieć, przewidywać i działać - czyli racjonalizować cały obszar ludzkiej aktywności.”
( T. Pilch, T. Bauman: Zasady badań pedagogicznych, Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa 2001)
wg M. Łobockiego
„Potrzeby teorii w badaniach pedagogicznych (i nie tylko) uzasadnia to, że dopomaga ona szczególnie sformułowaniu celów (problemów) badawczych. Pozwala także na ich lepsze rozumienie i usytuowanie na tle dotychczasowej wiedzy o nich zarówno w pedagogice, jak
i jej pokrewnych dyscyplinach. Wymaga to oczywiście gruntownej znajomości dostępnej literatury na temat podejmowanych problemów badawczych (por. H. Selg i inni, 1992, s.22). nade wszystko zaś teoria lub teorie, na które powołuje się badacz, dostarczają argumentów uzasadniających celowość rozwiązywania problemów, którymi jest on zainteresowany. Dzięki temu łatwiej również jest mu porozumieć się w ich sprawie z innymi, pod warunkiem- rzecz jasna- że uprzystępni im teoretyczne założenia, leżące u podstaw sformułowanych problemów badawczych.
Teoria uzasadniająca potrzebę zajmowania się danymi problemami, okazuje się także wielce przydatna w sformułowaniu hipotez roboczych, które zwykle są niczym innym, jak uszczegółowieniem celów badawczych. Dopomaga też w doborze metod badań i osób badanych. W ten sposób ułatwia znacznie w miarę poprawne ukierunkowanie poczynań, zmierzających do rozwiązywania interesujących badacza problemów.”
(M. Łobocki: Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2004)
wg A. Maszke
„Badania teoretyczne zamierzają do zgromadzenia informacji i wiedzy odnoszącej się do ustalenia ogólnych prawidłowości, jak i występujących między nimi związków i powiązań. Badania teoretyczne mają podstawowe znacznie nie tylko dla rozwoju samej nauki, ale także dla jej społecznej użyteczności. Owa społeczna użyteczność tych badań, jest
wg T. Tomaszewskiego postulatem i dążeniem każdej nauki bowiem każda dyscyplina naukowa i każde podjęte badania spełnia jakąś rolę w życiu społeczeństwa, które łoży na ich rozwój [ 2963, s. 5].
Badania teoretyczne mają na celu wzbogacenie istniejącej już wiedzy o nowe, nieznane dotąd informacje poprzez ich poszukiwanie, poznawanie i gromadzenie. Zamierzonym uch rezultatem jest dostarczenie w miarę ścisłych i wiarygodnych danych umożliwiających poznanie i wyjaśnienie nieznanych dotąd zjawisk, dokonanie ich uogólnienia jak i określenia związków i zależności między badanymi zjawiskami. Dzięki temu możliwe jest przewidywanie wynikających z nich następstw. Jeżeli zatem badania teoretyczne, mają pełnić swoją rolę w odniesieniu do praktyki i życia społecznego, to muszą nie tylko zamierzać do wyjaśnienia zjawisk, ale także do formułowania prawidłowości odnoszących się do istniejących potrzeb. Na tym tle spotyka się niekiedy zarzut małej praktyczności badań teoretycznych.
W odniesieniu do praktyki edukacyjnej, badania teoretyczne zmierzają przede wszystkim do dostarczenia wiedzy niezbędnej do rozwiązywania konkretnych problemów związanych z procesem kształcenia i wychowania. Odnoszą się one głównie do wszelkich procesów wychowawczych mających wpływ na psychofizyczny i społeczny rozwój jednostki. Badania te nie zawsze idą w parze z potrzebami praktyki. Niekiedy wyprzedzają ją, innym razem są przez nią wyprzedzane. Zawsze jednak powinny służyć praktyce kształcenia
i wychowania, gdyż teoria uogólnia zjawiska i wskazuje na zasadę, która praktyka stosuje. Teoretyczne badania pedagogiczne odnosić się mogą do wielu zagadnień, w tym między innymi do wykrywania prawidłowości związanych z przebiegiem procesów wychowawczych, zasad uczenia się, prawidłowości zapamiętywania, podstaw wielostronnego kształcenia, znaczenia kar i nagród w wychowaniu, granic uspołecznienia szkoły, itp. Wyniki tych badań mają zazwyczaj odniesienie do praktyki, z którą wiąże ją problematyka badawcza.”
( A. Maszke: Metody i techniki badań pedagogicznych, Rzeszów 2008)