Usługi Ciesielskie - domy drewniane - domy szkieletowe - konstrukcje dachowe więz
by - www.lech-
bud.org
www.krokiew.republika.pl
Historyczne ciesielskie konstrukcje
dachowe. Propozycja systematyki i
uporządkowania terminologii, cz. 3
Nastąpiła tutaj redukcja widocznych (bezpośrednio) elementów zawieszenia
występujących w osi poprzecznej.
Rys. 1. Połączenie jętek ze storczykiem: A. storczyk zawieszony na zastrzałach (i
grzędzie)  jętki dwuczęściowe; B. storczyk zawieszony w kalenicy  jętki dwuczęściowe;
C. storczyk zawieszony na jętkach całkowitych
5. Więz
by jętkowe i storczykowe  cd.
Nastąpiła tutaj redukcja widocznych (bezpośrednio) elementów zawieszenia występujących w
osi poprzecznej. Dlatego więz
bę taką będziemy nazywali zredukowaną poprzecznie. W takich
więz
bach jętki mogą być dwuczęściowe, kiedy storczyk wisi w kalenicy (rys. 1B) lub
całkowite, gdy storczyk wisi na nich (rys. 1C). Gdy konstrukcja więz
by tego typu będzie
posiadała jednocześnie redukcję podłużną i poprzeczną, nazwiemy ją więz
bą storczykową
zredukowaną podwójnie17 (rys. 1 C4, DACHY 7/2010, s. 26; rys. 2). W każdej z tych
odmian rama storczykowa spełnia sama główne zadanie usztywnienia podłużnego całej
więz
by oraz dodatkowo murowanych szczytów. Rama taka zaliczana jest do konstrukcji
słupowo-ramowych, podobnie jak ściany szkieletowe, stolcowe ustroje podcieni i konstrukcji
przysłupowej itp.18. Już w najprostszych więz
bach jętkowych, ale także i w storczykowych,
możemy spotkać wiązary pozbawione belek. Dla odróżnienia ich od konstrukcji z belkami,
czyli od więz
b związanych (co nie zawsze podkreślamy w nazwie), będziemy je nazywali
więz
bami (wiązarami) wolnymi. Krokwie w nich mogą opierać się o oczepy ścian
drewnianych lub o namurnice (rys. 3), podobnie jak to się dzieje w póz
niejszych
konstrukcjach płatwiowych. Jednak najbardziej poprawne bywa opieranie krokwi na krótkich
beleczkach  kulawkach, tworzących razem z mieczami tzw. stopy. Więz
by takie, szczególnie
dla większych rozpiętości, celem przeniesienia sił poziomych posiadają czasem rzadko
rozstawione belki ściągające więz
bę, tzw. ściągi. Mogą występować one niezależnie od
wiązarów, łącząc się z oczepami lub namurnicami, lub stanowić belkę wiązarową niektórych
pojedynczych wiązarów (rys. 4B).
Rys. 2. Toruń. Kamienica przy ul. Wielkie Garbary 7. Model więz
by storczykowej
zredukowanej podwójnie z 3. ćw. XIV w. Fot. J. Krawczyk.
Rys. 3. Więz
ba jętkowa  wolna (nad sklepieniem)
W takich przypadkach kulawki często bywają zaczopowane w belki poprzeczne, tzw.
wymiany, biegnące od ściągu do ściągu czyli od belki wiązarowej do belki wiązarowej rzadko
rozstawionej. Więz
by wolne spotykamy przeważnie w budynkach gospodarczych, w domach,
które posiadają murowane ścianki kolankowe (występujące już dawno, ale i dość modne
obecnie) oraz w budynkach monumentalnych (np. kościołach), gdy grzbiety sklepień znajdują
się powyżej oparcia krokwi, chociaż te rozwiązania występują u nas stosunkowo rzadko.
Więz
by takie są charakterystyczne dla tzw. kolebek drewnianych (rys. 5), dość często
nazywanych niesłusznie sklepieniami lub sklepieniami pozornymi19. Więz
by wolne mogą
jednocześnie być więz
bami otwartymi, gdy wnętrze będzie bez sklepienia lub kolebki i w
związku z tym będzie widoczna cała lub prawie cała konstrukcja dachu (aż do spodu pokrycia
 rys. 4: A, B). Może istnieć także więz
ba otwarta o wszystkich wiązarach związanych czyli z
belkami wiązarowymi, na których nie położono powały ani nie podbito od spodu pułapu (rys.
4C). Należy podkreślić, że najciekawsze więz
by otwarte wykształciły się w średniowieczu w
krajach stosujących przede wszystkim konstrukcje płatwiowe, a nie jętkowe.
Rys. 4. Więz
by otwarte: A, B. otwarta więz
ba jętkowa  wolna ze ściągami; C. otwarta
więz
ba związana
Rys. 5. Więz
ba jętkowa  wolna z drewnianą kolebką
Przypisy
17
J. Tajchman, op. cit., s. 198 i n.
18
W. Kalinowski, Cz. Krassowski, J.A. Miłobędzki, Z problematyki budownictwa drewnianego epoki odrodzenia, Biuletyn Historii
Sztuki, nr 3/3, 1953, s. 40. Autorzy ci ramy storczykowe utożsamiają z konstrukcją szkieletową, dla której przyjęli nazwę  słupowo-
ramowa .
19
Sklepienie, jak sama nazwa wskazuje, musi być sklepione, czyli wykonstruowane z elementów kamiennych lub ceramicznych
spojonych zaprawą. Sklepienie takie pracuje przede wszystkim na ściskanie. Kolebkę drewnianą natomiast tworzy deskowanie
podbite od spodu więz
by do mieczy i ewentualnie jętek odpowiednio dociętych w łuk.
CDN.
prof. dr hab. inż. arch. Jan Juliusz Tajchman
Instytut Zabytkoznawstwa
i Konserwatorstwa
Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu
y
ródło: Dachy, nr 8 (128) 2010