1. DOCHÓD OSOBISTY RODZINY ROLNIKA

Produkcja globalna

- nakłady materiałowo-pieniężne (zarówno z wewnętrznego obrotu, jak i z zakupu środków produkcji pochodzenia rolniczego jak i nierolniczego, włącznie z amortyzacją

Produkcja czysta/Wartość dodana

- opłata pracy najemnej

- czynsze i procenty

- podatki i ubezpieczenia

Dochód z gospodarstwa rolnego

+ dochód spoza gospodarstwa

Dochód osobisty rodziny rolnika

2. PRODUKCJA CZYSTA/WARTOŚĆ DODANA

* Wyraża wartość społecznie niezbędnych nakładów pracy poniesionych na wytworzenie produktu.

* Służy do określenia wartości nowo wytworzonego produktu w gospodarstwie rolnym w danym czasie.

* Jest nadwyżką ekonomiczną z działalności produkcyjnej gospodarstwa i służy do opłaty wszelkich zobowiązań finansowych wobec osób trzecich oraz do opłaty pracy rolnika, ziemi i kapitału własnego.

* Produkcję czystą możemy wyrazić wyłączni w jednostkach pieniężnych

* Terminem produkcja czysta/wartość dodana obejmujemy całą nowo wytworzoną wartość produkcji tworzącą dochód narodowy w okresie sprawozdawczym.

* Reprezentuje ona wynik ekonomiczny gospodarowania z ogólnospołecznego punktu widzenia

* Obliczanie produkcji czystej/Wartości dodanej

• Poprzez sumowanie pozycji, za którymi ukrywa się nowo wytworzona wartość

produkcja czysta = opłata robocizny+podatki+oprocentowanie kredytów+czynsze+wynik finansowy

• Odejmując od wartości produkcji koszty nakładów materialnych, tj. kosztów zużycia środków trwałych i obrotowych

produkcja czysta = wartość produkcji - wartość nakładów materiałowych i materiałowo-pieniężnych

Nakłady materiałowe obejmują: zużyte materiały produkcyjne, nośniki energii, usługi zewnętrzne, materiały do remontów rzeczowych składników majątku gospodarstwa oraz amortyzację.

* W obliczaniu można wychodzić od produkcji globalnej, końcowej i końcowej netto, stąd:

• P_CZ = P_G – (materiały i usługi zużyte na wytworzenie P_G + amortyzacja)

• P_CZ = P_K – (materiały i usługi spoza gospodarstwa rolnego + amortyzacja)

• P_CZ = P_{K netto} – (materiały i usługi nierolnicze + amortyzacja)

* Na co przeznacza się wartość dodaną?

- płace – dla pracowników, ZUS

- akumulacja wewnętrzna – środki na inwestycje

- akumulacja ogólnogospodarcza – to, co zabiorą organizacje regionalne i centralne w formie podatków i obciążeń

* Produkcja czysta/wartość dodana stanowi miernik społecznej i ekonomicznej sprawności gospodarczej i rolnictwa:

- wyraża wkład rolnictwa w tworzenie dochodu narodowego

- określa sytuację ekonomiczną gospodarstw

- podstawowe kryterium oceny efektywności i nakładów czynników produkcji

- podstawowa kategoria dochodowa

3. RODZAJE PRODUKCJI CZYTSEJ/WARTOŚCI DODANEJ

a) Produkcja czysta/wartość dodana brutto

* Obejmuje produkcję czystą/wartość dodaną powiększoną o amortyzację

* Określa produkcję wytworzoną przez wszystkie czynniki wytwórcze niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem

* Wprowadzono ją z uwagi na:

- olbrzymie trudności ustalenia faktycznej amortyzacji, szczególnie w rolnictwie indywidualnym

- specyfikę kosztu amortyzacyjnego

b) Produkcja czysta/wartość dodana brutto produkcji rolniczej

* Stanowi różnicę pomiędzy produkcją globalną a zużyciem pośrednim.

* Określa przyrost wartości dóbr wytworzonych w danym gospodarstwie lub całym rolnictwie

* Może być wyrażana w cenach rynkowych, cenach czynników wytwórczych

* W cenach rynkowych > w cenach czynników wytwórczych (o wielkość podatków pośrednich pomniejszonych o subwencje i dopłaty)

c) Produkcja czysta/wartość dodana netto

* Jest najbardziej dokładnym miernikiem efektu ekonomicznego danego sektora

* Bierze pod uwagę jedynie tę produkcję, która została wytworzona przy pomocy czynników produkcji, pochodzących z tego sektora

* Jest ona wynagrodzeniem (opłatą) czynników produkcji, które pochodzą z danego sektora

4. ZUŻYCIE POŚREDNIE

- obejmuje wartość nakładów materiałowo-pieniężnych poniesionych w trakcie trwania procesu wytwórczego w danym gospodarstwie

- obejmuje wartość zużytych na cele produkcyjne produktów rolnych pochodzących z własnej produkcji, a także z zakupu materiałów, energii, usług obcych, kosztów podróży służbowych oraz inne (ubezpieczenia, dzierżawy, wynajmu)

- wyceny zużytych w produkcji materiałów dokonuje się w średniorocznej cenie nabycia

5. DOCHÓD Z GOSPODARSTWA ROLNEGO

Wartość produkcji

- koszty bezpośrednie

Nadwyżka bezpośrednia

- koszty pośrednie (bez amortyzacji i czynników zewnętrznych)

Wartość dodana brutto

- amortyzacja

Wartość dodana netto

+ dopłaty do inwestycji

- koszt zewnętrznych czynników wytwórczych (praca najemna, odsetki, czynsze)

Dochód z gospodarstwa rolnego

6. NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA

* kategoria dochodowa FADN

* jest ona obliczana dla poszczególnych działalności

* suma nadwyżek bezpośrednich z określonych działalności daje nadwyżkę bezpośrednią całego gospodarstwa

* nadwyżka bezpośrednia GM z określonej działalności rolniczej to roczna wartość produkcji, uzyskana z jednego ha uprawy lub od jednego zwierzęcia, pomniejszona o koszty bezpośrednie poniesione na wytworzenie tej produkcji

* wartość produkcji to suma wartości produktów głównych oraz ubocznych, znajdujących się w obrocie rynkowym, doliczane są również dotacje do produktów, powierzchni lub zwierząt

7. KOSZTY BEZPOŚREDNIE

* generalną zasadą FADN regulującą zaliczenie określonych składników kosztów do kosztów bezpośrednich jest jednoczesne spełnianie trzech warunków:

- koszty te bez żadnej wątpliwości przypisać do określonej działalności

- ich wielkość ma proporcjonalny związek ze skalą produkcji

- mają one bezpośredni wpływ na rozmiar produkcji

* w produkcji zwierzęcej koszty bezpośrednie obejmują: koszty pasz, usług weterynaryjnych i leków, ubezpieczeń indywidualnych i usług specjalistycznych (inseminacja, kontrola mleczności)

* w produkcji roślinnej do kosztów bezpośrednich zalicza się: nasiona, nawozy, środki ochrony roślin, ubezpieczenia indywidualne oraz usługi specjalistyczne (dosuszanie ziarna)

* do kosztów bezpośrednich nie można zaliczyć: koszty pracy, eksploatacji maszyn i budynków, paliw i smarów, amortyzacji budynków, maszyn oraz usług

8. STANDARDOWA NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA

* jest nadwyżką średniej z trzech lat wartości produkcji określonej działalności rolniczej nad średnią z trzech lat wartością kosztów bezpośrednich, w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcji

* standardowe nadwyżki bezpośrednie są aktualizowane co dwa lata i obliczane dla każdego regionu statystycznego

9. DOCHÓD ROLNICZY

* jest nadwyżką, która pozostaje do dyspozycji rolnika po opłaceniu wszystkich wydatków

* jest to więc wartość, którą rodzina otrzymuje z tytułu własnej pracy i własności gospodarstwa

* klasyczny dochód rolniczy przeznaczony jest na konsumpcję oraz rozwój gospodarstwa (akumulację), nie może być więc porównywany z dochodami z pracy

* ZYSK – w skład kosztów produkcji wlicza się całość kosztów pracy

* DOCHÓD – do kosztów produkcji nie zalicza się kosztów pracy własnej - wynikowe kategorie dochodowe

10. PRODUKCJA ROLNICZA

* jest to :

- proces produkcji

- materialny efekt działalności wytwórczej – efekt procesu produkcji

* dwoisty/dualny charakter produkcji

- proces techniczny lub przyrodniczo-techniczny

- proces ekonomiczny

11. Miary wielkości produkcji

* miary naturalne – właściwe danemu produktowi

* jednostki wartościowe

- ceny bieżące – ceny wg których realizowane są w danym momencie transakcje wymiany

- ceny stałe – ceny jakiegoś okresu bądź roku wg których wycenia się produkcję w całym analizowanym przedziale czasowym

* umowne miary techniczno-ekonomiczne np. jednostka zbożowa, kaloria

* jednostka zbożowa

- reprezentuje ona wartość biologiczną jaka jest zawarta w 1q zboża

- dla roślin gdzie skład chemiczny tzn. zawartość skrobi, białka, tłuszczu, nie odgrywa decydującej roli:

1. współczynnik oparto na podstawie relacji wartości rynkowych danych produktów z 1q zboża – dotyczy warzyw i owoców

2. współczynnik oparto na podstawie relacji pracochłonności danych produktów w stosunku do zbóż – dotyczy upraw specjalnych np. tytoń, chmiel

- dla produktów zwierzęcych współczynnik oparto na zamianie pasz roślinnych na produkty zwierzęce w warunkach racjonalnej produkcji zwierzęcej i przy przeciętnych umiejętnościach żywieniowych

12. MIERNIKI EFEKTÓW MATERIALNYCH PRODUKCJI ROLNICZEJ

a) produkcja globalna – obejmuje:

1. produkcję roślinną – nie przetworzone produkty pochodzenia roślinnego

2. produkcję zwierzęcą – produkcję żywca rzeźnego oraz nie przetworzonych produktów pochodzenia zwierzęcego i przyrost pogłowia inwentarza żywego

b) produkcja końcowa/gotowa/finalna/brutto

- obejmuje jedynie te produkty, które w rozpatrywanej jednostce wychodzą ze sfery wytwarzania, czyli wychodzące na zewnątrz jednostki oraz te, które w niej zostały skonsumowane przez ludzi w gospodarstwach z pominięciem sfery obrotu – produkcja końcowa zrealizowana

- produkcja końcowa wytworzona w danym okresie czasu uwzględnia różnice pomiędzy stanem początkowym i końcowym zapasów produktów rolnych, zwierząt gospodarczych oraz produkcji roślinnej w toku

- P_k= P_t + zużycie konsumpcyjne (ZP) +- różnica w stanie zapasów

- P_k= P_G – produkty zużyte w wewnętrznym obrocie produkcyjnym

- końcowa produkcja rolnicza stano sumę: produkcji towarowej, spożycia naturalnego produktów rolnych pochodzących z własnej produkcji, przyrostu zapasów produktów roślinnych i zwierzęcych oraz przyrostu wartości pogłowia inwentarza żywego; produkcja końcowa w odróżnieniu od globalnej nie obejmuje tych produktów pochodzących z własnej produkcji, które zostały zużyte na cele produkcyjne np. pasz, materiału siewnego, obornika

c) produkcja końcowa netto

- jest mniejsza od produkcji końcowej o sumę zakupionych przez daną jednostkę środków produkcji pochodzenia rolniczego, np. nasiona, sadzeniaki, pasze, zwierzęcy materiał hodowlany

d) produkcja towarowa

- obejmuje te produkty, które wychodząc na zewnątrz gospodarstwa nabierają cech towaru (są przedmiotem aktu kupna-sprzedaży)

- stanowi sumę sprzedaży produktów rolnych do skupu i na targowiskach oraz dopłat bezpośrednich Agencji Rynku Rolnego do skupu pszenicy i żyta

e) produkcja towarowa netto

- jest mniejsza od produkcji towarowej o zakupione z zewnątrz i zużyte w procesie produkcji materiały pochodzenia rolniczego

- obejmuje tę część produkcji towarowej, która jest wyłącznie rezultatem działalności analizowanej jednostki

- towarowość produkcji – informuje nas, jaka część produkcji przyjęła formę towaru

- towarowość poszczególnych produktów

Wskaźnik towarowości = P_t/P_G *100%

- towarowość całej produkcji rolniczej

Wskaźnik towarowości =P_T/P_K *100%

- przez produkcję końcową netto i towarową netto rozumie się produkcję końcową i towarową pomniejszoną o wartość produktów pochodzenia rolniczego (pasze, nasiona, zwierzęta hodowlane, mleko) zakupionych przez producentów rolnych w handlu

13. RODZAJE MIERNIKÓW EFEKTYWNOŚCI

I Wg stopnia wyrażania nakładów

- wskaźnik efektywności technicznej = efekt/nakład (j. n. i n.)

- wskaźnik efektywności techniczno-ekonomicznej = efekt/nakład (j. n. i w.)

- wskaźnik efektywności ekonomiczno-technicznej = efekt/nakład (j.w. i n.)

- wskaźnik efektywności ekonomicznej = efekt/nakład (j.w. i w.)

II Kryterium rachunkowo-analityczne

- efektywność przeciętna E_P= efekt (cały efekt)/ nakład (cały nakład)

- efektywność krańcowa E_K = zmiana efektu/zmiana nakładu

Można liczyć na 3 sposoby – E ostatniej dozy, E kolejnych dawek, średnia efektywność krańcowa w danym przedziale nakładów

III Wg treści rzeczowej

- efektywność produkcyjna zasobów czynników produkcji = produkcja/zasoby

- efektywność produkcyjna nakładów czynników produkcji = produkcja/nakłady

- efektywność ekonomiczna zasobów czynników produkcji = dochód/zasoby

- efektywność ekonomiczna nakładów czynników produkcji = dochód/nakłady

IV Mierniki cząstkowe

- produktywność zasobów ziemi (wydajność ziemi P_Z) = P/Z

- produktywność zasobów kapitału (wydajność kapitału P_K) = P/K

- produktywność zasobów pracy ( społeczna wydajność pracy P_P) = P/L

- produktywność nakładów pracy (ekonomiczna wydajność pracy W_ep) = P/T

- technologiczna wydajność pracy (W_tp) = F/T , F – ilość wykonanej pracy

- opłacalność produkcji rolniczej (O_p) = P/K *100%

V Mierniki zasobochłonności i nakładochłonności

- ziemiochłonność produkcji Z_p= Z/P

- kapitałochłonność produkcji K_p= K/P

- pracochłonność produkcji P_p= L,T/P

- wskaźnik względnej wysokości kosztów W_wwk= N,K/P *100%

VI Różne

- wskaźnik rentowności bieżącej R_b= Zysk/ Nakłady, koszty *100%

- wskaźnik rentowności przedsiębiorstwa R_p= Zysk/ŚT+ŚO *100%

- stopa zysku/ efekt ekonomiczny zasobów S_z= Zysk/Majątek *100%

14. Zależności między nakładami, a produkcją występujące w procesie produkcji

- czynnik produkcji, nakład czynnika produkcji <-> produkt

- czynnik produkcji, nakład czynnika produkcji <-> czynnik produkcji, nakład czynnika produkcji

- produkt <-> produkt

15. SUBSTYTUCJA CZYNNIKÓW PRODUKCJI

- jest to zastępowalność pracy, ziemi i kapitału

- kierunki substytucji

1. intensyfikacja produkcji: udział człowieka ^/udział przyrody = ^

2. ekstensyfikacja produkcji: udział człowieka /udział przyrody =

- substytucja czynników produkcji nie może być pełna

- zakres substytucji zależy od:

- rzeczowej struktury produkcji -> zachować strukturę produkcji ->zakres substytucji ograniczony

- wartości produkcji -> zachować wartość produkcji -> zakres substytucji może wzrosnąć

16. SUBSTYTUCJA NAKŁADÓW

- zależności między nakładami w procesie produkcji

1. Nakłady suplementarne – jeśli zmienimy poziom jednego nakładu, drugi nie powinien się zmienić

np. nawożenie buraków i pasza dla trzody

2. Nakłady sprzężone – jeśli zwiększymy poziom jednego nakładu, poziom drugiego się zwiększy, nakład ciągnika i paliwo

3. Nakłady komplementarne – jeśli zwiększymy poziom jednego nakładu poziom drugiego zmniejszy się, co spowoduje zwiększenie efektywności, np. zwiększenie melioracji i nawożenie

- substytucja nakładów może być pełna

- ograniczenia substytucji nakładów

- technologiczne lub fizjologiczne

- ograniczenia związane z relacjami cen

- organizacyjno-techniczne i finansowe

17. Sens substytucji czynników i nakładów

- poszukiwanie takiej kombinacji nakładów, która jest najbardziej racjonalna przy założonej funkcji celu

- funkcja celu:

- osiągnięcie określonej struktury produkcji

- osiągnięcie określonej wartości produkcji

18. Mierzenie stopy substytucji

- stopa substytucji nakładów określa relacje ilościowe pomiędzy zastępującymi się (zmieniającymi się) czynnikami produkcji lub nakładami czynników produkcji

- wyróżniamy:

1. Przeciętną stopę substytucji (S_p) – jest to stosunek ubytku czynnik zastępowalnego X1 do przyrostu czynnika zastępującego X2, stopę substytucji należy odnosić do stałej wielkości produktu (izoprodukt) do jednostki danego produktu lub jej wielokrotności;

S_pX1X2 = X1/X2 = suma zmian X1/suma zmian X2; X1=suma zmian X1, X2=suma zmianX2

2. Krańcową stopę substytucji (S_k) – określa ile jednostek nakładu zmniejszonego X1 przypada na jedną jednostkę nakładu zwiększonego; możliwość substytucji wyraża izokwanta; stopę substytucji określa się przy użyciu jednostek naturalnych lub pieniężnych

- wyróżniamy:

1. Stałą stopę substytucji – liniowa – w całym obszarze substytucji zmniejszanie jednego czynnika o jednostkę powoduje wzrost drugiego także o stale taką samą jednostkę, w substytucji liniowej stopy substytucji przeciętnej i krańcowej są równe.

S_kX1X2 = zmiana X1/zmiana X2 = const

2. Zmienną stopę substytucji – nieliniowa - S_kX1X2 = zmiana X1/zmiana X2 = nie jest const

19. Substytucja ekonomiczna

- pozwala na określenie opłacalności substytucji i stanowi miarę opłacalności zastępowania nakładów

- pozwala znaleźć kombinację, gdzie izoprodukt będzie wytworzony po najniższych kosztach

S_KeX1X2 = zmiana X1/zmiana X2 * cena1/cena2

20. SUBSTYTUCJA PRODUKTÓW

- relacje pomiędzy produktami:

1. Produkty niezależne – zmiany w produkcji jednego produktu nie wpływają na wielkość produkcji drugiego, np. produkcja porzeczek i żywca wołowego

2. Produkty sprzężone – produkcja jednego wywołuje automatycznie produkcję drugiego,

np. mleko i obornik, ziarno i słoma

3. Produkty komplementarne – produkcja jednego produktu wspiera produkcję innego,

np. buraki i mleko

4. Produkty konkurencyjne – wzrost jednej produkcji powoduje spadek innej np. wzrost produkcji pszenicy spowoduje zmniejszenie produkcji owsa

- stosunki konkurencyjne to te, gdzie przy izonakładach może zachodzić substytucja produktów

- w przypadku substytucji nakładów zakłada się manipulowanie produktami przy stałych nakładach

- optimum/maksymalna wartość produkcji

zmianaQ1/zmiana Q2 = P2/P1