Marta Kistowska

Rosyjskie służby specjalne po upadku ZSRR.

SPECNAZ - Eksperci w dziedzinie wywiadu i sabotażu. Ich głównym zadaniem było przygotowanie generalnego ataku na Europę Zachodnią. Ten nieznany i i niewidoczny wróg miał budzącą strach reputację. Słowo Specnaz jest skrótem od „specjalnoje naznaczenie” (specjalne przeznaczenie) i jest najczęściej używane, jeżeli mówi się o rosyjskich siłach specjalnych. Używa się też czasem słowa rejdowiki dla oznaczenia oddziałów zajmujących się dywersją, sabotażem i zwiadem¹.

Zadania i jednostki Specnazu
Specnaz działał pod kontrolą i dowództwem GRU (Dyrekcji Wywiadu Radzieckiego Sztabu Generalnego) i nie miał swojego odpowiednika na zachodzie. Słowo ‘zwiad specjalny’ którego używają Rosjanie, definiowany jest jako działanie prowadzone w celu zagrożenia politycznego, gospodarczego i militarnego tak możliwego lub rzeczywistego nieprzyjaciela. W tym także podważenie jego morale. Obejmuje zbieranie informacji na temat głównych instalacji gospodarczych i militarnych i (albo) zniszczenia ich, uszkodzenia. Organizowanie akcji sabotażowych i subwersji, prowadzenie operacji karnych przeciwko buntownikom, prowadzenie propagandy, formowanie i szkolenie grup buntowników.

W 1991 roku w skład Specnazu wchodziły:
- 14 oddzielnych brygad specjalnego przeznaczenia, 2 oddzielne pułki, oddzielne brygady (bataliony w drugich rodzajach wojsk) i СПН (Wojsk Lądowych),
- 2 brygady specjalnego przeznaczenia, 3 morskie pułki wchodzące w skład BMФ Wojenno-Morska Flota Federacji Rosyjskiej)².

W 2005 roku po reformie wojsk w skład Specnazu wchodziły:
- 8 brygad specjalnego przeznaczenia (w tym 2 gwardyjskie), 1 oddzielny pułk СПН,
- 4 BMФ,
- 1 oddzielny pułk wojsk powietrznodesantowych WDW³.

Mówiąc ogólnie, głównym zadaniem sił Specnazu jest sabotaż i zwiad. Podczas zimnej wojny ich głównym zadaniem był ‘zwiad dywersyjny’, który oznaczał działania sabotażowe przeciwko ważnym instalacjom zachodnim, jak stanowiska pocisków Cruise i mosty przed pojawieniem się głównych sił atakujących. Inne misje przewidywane w tym czasie to zamachy na wyższych dowódców NATO, zabijanie pilotów sił NATO w ich mieszkaniach czy podkładanie min na trasach przemieszczania się zachodnich czołgów.

Znane jednostki Specnazu:
Razwiedcziki – jeden batalion podzielony na dwie kompanie (jedna do działań powietrznodesantowych, druga do zwiadu dalekiego zasięgu),

Rejdowiki – formacja w sile brygady wysyłająca jednostki zwiadowcze w sile batalionu lub kompanii.

Wysotniki – jednostka w sile brygady działająca w małych jedenastoosobowych grupach podejmująca misje w stylu SAS⁴.

Podstawowa jednostka Specnazu to drużyna składająca się z 8-10 żołnierzy dowodzona przez oficera. W każdej drużynie jest łącznościowiec, strzelec wyborowy, specjalista od materiałów wybuchowych, a każdy członek drużyny jest tak przeszkolony, że misja może być kontynuowana, nawet jeżeli drużyna starci jednego ze specjalistów⁵.
Współczesne siły rosyjskie są podzielone na fronty operacyjne, a w skład każdego wchodzi brygada Specnazu. Każda brygada składa się z 3-5 batalionów, kompanii łączności, jednostek wsparcia i kompanii dowodzenia, co w czasie wojny oznacza siłę ok. 1300 ludzi, którzy mogą rozmieścić 100 grup operacyjnych. Oprócz jednostek wielkości brygady każda rosyjska armia posiada kilka kompanii Specnazu, co oznacza ok. 115 ludzi lub 15 grup operacyjnych. Każda kompania zorganizowana jest podobnie jak brygada i składa się z trzech plutonów, plutonu łączności i jednostek wsparcia⁶.

Selekcja i szkolenie

Wymogi Specnazu w zakresie selekcji i szkolenia są bardzo wysokie. Rekruci do oddziałów rejdowików muszą być sprawni fizycznie, inteligentni i politycznie godni zaufania, zanim będzie można uznać ich za kandydatów do Specnazu⁷.
Kiedy już zostaną przyjęci na etap początkowy, podpisują przysięgę lojalności, w której potwierdzają, że wiadomo im o karze śmierci, która grozi każdemu, kto zdradzi Specnaz. Po etapie początkowym niektórzy spośród bardziej inteligentnych rekrutów są kierowani na szkolenie podoficerskie. Ci, którzy zaliczą sześciomiesięczne szkolenie, zostają podoficerami. Ci zaś, którym się to nie uda, zostają cofnięci do stopnia szeregowca. Poza podstawowym szkoleniem wojskowym wszyscy rekruci zostają przeszkoleni w zakresie walki wręcz, technik zabijania po cichu, spadochroniarstwa (w tym skoki z opóźnionym otwarciem spadochronu), technik infiltracji (w tym omijania systemów alarmowych i otwierania zamków), sabotażu, posługiwania się materiałami wybuchowymi, języków obcych, przetrwania, posługiwania się liną, precyzyjnego strzelania, zwiadu, posługiwania się mapą i bronią produkcji zagranicznej, prowadzenia zagranicznych pojazdów, obcej taktyki, techniki i procedur⁸.

W fazie szkolenia rekruci ćwiczą na torze przeszkód i odbywają długie marsze, często w pełnym wyposażeniu chroniącym przed atakiem chemicznym i w maskach gazowych. Większość ćwiczeń fizycznych jest bardzo trudna, a rekrutom często nie daje się racji żywnościowych, żeby sami zdobyli jedzenie. Rekruci mają też okazję wyjechać za granicę w składzie rosyjskiej drużyny olimpijskiej, otrzymują dobre wyżywienie i mają wygodne życie w czasie szkolenia górskiego lub narciarskiego. Po zakończeniu szkolenia rekruci uczestniczą w manewrach, w czasie których można w pełni sprawdzić ich umiejętności. Manewry odbywają się w środowisku zbliżonym do warunków rzeczywistych, np. w odtworzonych bazach pocisków Cruise, lotniskach NATO, ośrodkach łączności. W czasie manewrów używa się materiałów wybuchowych i ostrej amunicji⁹.

Uzbrojenie

Ponieważ większość misji Specnazu prowadzona jest daleko za liniami nieprzyjaciela, żołnierze są uzbrojeni raczej lekko i jednolicie. Typowy rejdowik będzie miał karabinek szturmowy AK-74 lub AN-94 ‘Abakan’, pistolet 9mm z tłumikiem, amunicję, nóż i do dziesięciu granatów. Ponadto w każdej drużynie będzie karabin snajperski SWD - w wersjach SWDS lub SWU, granatnik RPG-16,S.A.-14, zapas plastiku, miny przeciwpiechotne oraz radio szybkiej transmisji R-350M o zasięgu ok. 1000km.

Uzbrojenie morskiego Specnazu (podległego BMФ) to AK 74-5.56 mm, i jego wersje standardowe, skrócone i z tłumikiem. Funkcjonariusze używają również różnorodnej broni podwodnej, m.in. podwodnego karabinka szturmowego 5.56 mm z magazynkiem na 26 naboi, który może strzelać na odległość 100 m. pod wodą. Innym wynalazkiem rosyjskim jest pistolet podwodny SSP-1 o zasięgu 5-17 m¹⁰. Używane są także podwodne skutery i różnorodne miniaturowe łodzie podwodne.
Pomimo niepewnej sytuacji finansowej Rosji, jednostki Specnazu wciąż otrzymują hojne finansowanie, a obecnie szkolą się i zmieniają wyposażenie, żeby działać lepiej i więcej niż brytyjski SAS lub amerykańska Delta Force.

Służba Wywiadu Zagranicznego (skrót rosyjski – SVR) - rosyjska służba wywiadu zagranicznego działająca w Rosji od grudnia 1991 rok, przejęła zadania wykonywane wcześniej przez I Zarząd Główny KGB (PGU), zajmujący się wywiadem zagranicznym¹¹.

Głównym zadaniem SVR jest m.in. dostarczanie prezydentowi i rządowi Federacji Rosyjskiej informacji politycznych, ekonomicznych, technicznych i naukowych o danych państwach lub organizacjach będących celem zainteresowania. Agenci służby wywiadu działają pod przykrywką wojskowych, cywilnych, handlowych, reporterów, dyplomatów , wykorzystując do tego celu konsulaty i ambasady rosyjskie rozsiane po całym świecie¹². Po rozpadzie Związku Radzieckiego i zakończeniu zimnej wojny, głównym zadaniem wywiadu Rosji było zlikwidowanie luki naukowo-technicznej między Rosją a krajami NATO¹³.
Początki działalności Służby Wywiadu Zagranicznego nie były zbyt pomyślne. W bardzo krótkim czasie między 1991 a 1992 rokiem z placówek zagranicznych SVR we Włoszech, Wielkiej Brytanii, Belgii, Finlandii oraz Francji uciekło na Zachód pięciu wysokich rangą oficerów. Przy okazji zabrali oczywiście ze sobą najtajniejsze dokumenty i tajemnice, jeszcze z pracy zarządu I KGB (PGU)¹⁴.

Służba Wywiadu Zagranicznego przejęła po KGB mnóstwo agentów-informatorów. Ważniejszym współpracownikiem SVR, zwerbowanym jeszcze przez KGB, był m.in. Earl Edwin Pitts, oficer FBI pracujący w sekcji kontrwywiadu w Nowym Jorku. Zwerbowany został przez KGB między 1987 a sierpniem 1989 roku. Po 9 latach współpracy z wywiadem rosyjskim został aresztowany przez FBI w 1996 roku. Drugim agentem, którego SVR odziedziczyła po KGB, był pracownik Centralnej Agencji Wywiadowczej CIA z 16-letnim stażem, Harold Nicholson. Został aresztowany przez Federalne Biuro Śledcze (FBI) w listopadzie 1996 roku¹⁵.

Struktura Służby Wywiadu Zagranicznego na początku lat 90. składała się z 3 zarządów

* S - prowadzenia wywiadu przez tzw. nielegałów,

* T - odpowiedzialny za wywiad naukowo-techniczny,

* K - zajmujący się penetracją obcych służb specjalnych,

oraz Sekcji -

* I - zajmującej się analizą zdobytych informacji,

* A - ds. planowania,

* R - (brak danych).

Centrala SVR mieści się w Moskwie, posiada 27 osobnych stacji usytuowanych przeważnie w stolicy danego państwa, działających jako część ambasad lub konsulatów Rosji. Służba Wywiadu Zagranicznego SVR dysponuje własną tzw. szkołą szpiegów. Liczbę zatrudnionych funkcjonariuszy wywiadu w pierwszych latach działalności ocenia się na 15 tysięcy ¹⁶.

Były prezydent Rosji Władimir Putin wprowadza reformę rosyjskich służb wywiadu, kontrwywiadu i bezpieczeństwa. Federalna Służba Bezpieczeństwa (FSB) ma zostać przemianowana na Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego oraz odzyskać kontrolę nad Służbą Wywiadu Zagranicznego (SWR) i Federalną Służbą Ochrony (FSO) . Celem tego jest odbudowa wpływów służb specjalnych na wzór KGB¹⁷.

Po ostatnich zmianach organizacyjnych struktura SWR dzieli się na 3 departamenty -

Departament I – operacyjny
* bezpieczeństwo wewnętrzne
* wywiad techniczny
* wywiad agenturalny (tzw. nielegały)
* planowanie operacyjne

* ds. broni masowej zagłady
* ds. przestępczości zorganizowanej, terroryzmu, narkotyków
* wywiad ekonomiczny
* analiza.

Departament II – regionalny
*Ameryka Północna
* Ameryka Południowa
* Europa - wschodnia, północna i centralna.
* Europa południowa
* Azja, Australia.
* Środkowy Wschód i północna Afryka
* Centralna i południowa Afryka
* kraje Wspólnoty Niepodległych Państw

Departament III – zaopatrzenie
* operacyjne planowanie i analiza
* wsparcie techniczne
* koordynacja z innymi służbami
* administracja
* komunikacja radiowa
* finanse
* archiwa

Szefowie SVR
* Jewgienij Primakow - 1991 – 1996
* gen. armii Wiaczesław Trubnikow - 1996 – 2000
* gen. armii Siergiej Lebiediew - 2000 - 5 paź. 2007
*Michaił Fradkow - od 9 paź. 2007¹⁸.

Federalna Służba Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej (skrót FSB) – powstała w 1995 roku po przekształceniu Federalnej Służby Kontrwywiadowczej(FSK), która powstała w 1993 roku po rozwiązaniu Federalnej Agencji Bezpieczeństwa. Ustawa regulująca działanie i powstanie FSB z 3 kwietnia 1995 roku ("O organach Federalnej Służby Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej”) nie tylko powoływała do życia FSB, która była potężniejsza od poprzedniczki – FSK ale też uregulowała stosunki między FSB a siłami zbrojnymi czy też dała FSB prawo do dokonywania bez nakazu sądowego aresztować i wstępu na teren prywatny. Oddziały te przejęły również opiekę nad aresztami śledczymi¹⁹. Szef FSB dostał status ministra i stopień generała armii. FSB dostał również pozwolenie na tworzenie jednostek specjalnych²⁰.
Kolejni dyrektorowie FSB:
* MI Barsukov od lipca 1995 roku do czerwca 1996 roku.,
*ND Kowaliow od lipca 1996 roku  do lipca 1998 roku.,
*Władimir Putin w lipcu 1998 roku  do sierpnia 1999 roku.,
*N. Patruszew od sierpnia 1999 roku  do maja 2008.
*AV Bortnikov od maja 2008²¹.

Federalna Służba Ochrony Federacji Rosyjskiej (skrót FSO) – państwowa służba specjalna Rosji, która jest odpowiedzialna za ochronę wysoko postawionych urzędników jak też i prezydenta Federacji Rosyjskiej. Ochraniają również część budynków państwowych. Została powołana w 1996 roku z przekształcenia Głównego Zarządu Ochrony Federacji Rosyjskiej, który był utworzony na bazie IX Zarządu Głównego KGB. Liczna jej funkcjonariuszy oscyluje między 20 a 30 tysiącami. Paruje tam również kilka tysięcy funkcjonariuszy cywilnych. Obecnym szefem FSO jest generał armii Jewgienij Murow²².

Główny Zarząd Wywiadowczy (skrót GRU; pełna nazwa: II Zarząd Główny Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich/ Federacji Rosyjskiej, Jednostka Wojskowa 44388.) – instytucja wywiadu wojskowego ZSRR/Federacji Rosyjskiej. Po upadku ZSRR wobec ograniczenia zakresu działalności cywilnych służb specjalnych na gruzach KGB znaczenie GRU znacznie wzrosło. Powstało 21.10.1918 roku dekretem Lenina²³. Początkowo było pod władza Ministerstwa Obrony jednak po II Wojnie Światowej Stalin wyłączył GRU spod opieki Ministerstwa Obrony. GRU przeszło wiele reorganizacji, w dniu dzisiejszym w skład jego wchodzi 18 specjalistycznych wydziałów. Strukturalnie pozostaje w dużej mierze niezmienione od czasów sowieckich. Podobno ma nawet większe możliwości wywiadu niż SVR²⁴.

Bibliografia:
1.Komandos – militarny magazyn specjalny.
2. Wojska Lądowe - militarny magazyn .
3. Eric Denece, Historia Służb specjalnych, Bellona, Warszawa 2003, ss.360.
4. A.Knight, Szpiedzy bez maski, Spadkobiercy KGB, dostęp elektroniczny PDF.
5.W. Miarkowski, W. Milianczenko, Specnaz w Afganistanie, dostęp elektroniczny PDF.
6. A. Stillwell, Jednostki specjalne w akcji, wyd. Muza 2009, ss.192
7. Wywiad z W. Suworowem, http://7dni.wordpress.com/2006/10/03/agentem-gru-jest-sie-do-konca-zycia/ , dostęp online.
8. Oficjalne strony internetowe rządu Federacji Rosyjskiej.
* http://www.agentura.ru/dossier/russia/svr/
*http://www.fsb.ru/fsb/history.htm
*http://www.fso.gov.ru/histori.html
*http://www.globalsecurity.org/intell/world/russia/gru.htm

1^ R. Korsak, : Specnaz. Komandos 1995 nr 1, s. 7

2^ E. Denece, Historia oddziałów specjalnych, warszawa 2003, s.241.

3^ http://www.konflikty.pl/a,595,Czasy_najnowsze,Specnaz_-__Rosyjskie_sily_specjalne.html [dostęp online na dzień 01.03.2011. ]

4^ Ibidem.

5^ Ibidem

6^ A. Stillwell, Jednostki specjalne w akcji, s. 182-185.

7^ W. Markowski, W. Miliaczenko, Specnaz w Afganistanie, wydanie elektroniczne PDF.

8^ M.H. Królikowski, : [Koncepcje Specnazu]. Komandos 1997 nr 11, s. 36

9^ Ibidem.

10^A.P. OLECHOWSKI, Uzbrojenie strzeleckie rosyjskiego specnazu. Wojska Lądowe 2003, nr 6, s. 24

11^ A. Knight, Szpiedzy bez maski. Spadkobiercy KGB, dostęp elektroniczny PDF., s.152.

12^ Ibidem, s.180.

13^ Ibidem, s.177.

14^ Ibidem, s.154.

15^ Ibidem, s.194.

16^ Ibidem, s.177.

17^ Ibidem, s.200.

18^ http://www.agentura.ru/dossier/russia/svr/ [dostęp online na dzień 01.03.2011, tłumaczenie własne].

19^ A .Knight, op.cit., s.300.

20^ http://www.fsb.ru/fsb/history.htm [ dostęp online na dzień 1.03.2011., tłumaczenie własne]

21^ Ibidem.

22^ http://www.fso.gov.ru/histori.html [ dostęp online na dzień 1.03.2011., tłumaczenie własne]

23^ Wywiad z W. Suworowem na stronie internetowej: http://7dni.wordpress.com/2006/10/03/agentem-gru-jest-sie-do-konca-zycia/ [dostęp online na dzień

24^ http://www.globalsecurity.org/intell/world/russia/gru.htm [ dostęp online na dzień 1.03.2011., tłumaczenie własne]