KONWERSATORIUM

RACHUNKOWOŚĆ CZ. 2

Lucyna Majchrzak i Agnieszka Pałaszewska; grupa 3; FiR

Rachunkowość jest specyficznym systemem ewidencyjnym, którego podstawowym celem jest dokonywanie pomiaru i wyceny działalności jednostki gospodarczej. Przedmiotem rachunkowości jest więc pomiar, rejestracja i prezentacja takich zdarzeń gospodarczych zachodzących w jednostce, które można przedstawić w wyrażeniu pieniężnym. Ogół zachodzących w podmiotach procesów gospodarczych nazywamy zdarzeniami gospodarczymi, natomiast skutki tych procesów nazywają się operacjami gospodarczymi. Rachunkowość ma też charakter podmiotowy, co oznacza, że prowadzi ona ewidencję tych operacji dla jednostki wyodrębnionej pod względem organizacyjnym i majątkowym. Wyodrębniona jednostka stanowi podmiot rachunkowości, a nimi mogą być jednostki prowadzące działalność gospodarczą zarobkową i niezarobkową bez względu na ich formę prawną.

Rachunkowość jako system informacyjny ma do spełnienia szereg funkcji:

• Informacyjną – główna – podstawa do oceny działalności jednostki,

• Kontrolną – możliwa dzięki zasadzie dokumentowania każdego zdarzenia gospodarczego,

• Sprawozdawczo – statystyczna – gromadzenie zbiorów informacji dla celów makroekonomicznych,

• Planistyczna – pomocna w podejmowaniu dalszych decyzji.

Księgowość (buchalteria) jest podstawowym elementem składowym rachunkowości. Księgowość stanowi część rejestracyjną rachunkowości. Księgowość polega na rejestracji w ujęciu pieniężnym, a niekiedy w ujęciu ilościowym, odpowiednio udokumentowanych zdarzeń gospodarczych, które powodują zmiany w majątku jednostki gospodarującej i źródłach jego pochodzenia.

W gospodarce rynkowej rachunkowość oprócz podejścia historycznego nastawiona jest także na procesy planistyczne. Rachunkowość dzielimy na:

• Finansową

• Zarządczą

• Podatkową

Rachunkowość finansowa jest zorientowana na zewnątrz użytkowników informacji finansowych. Dostarcza ich im w postaci sprawozdań finansowych. Zawarte są w nich informacje o majątku, źródłach finansowania działalności, o osiągniętych wynikach i pozycji finansowej firmy. Sposób, formę i częstotliwość dostarczania tych informacji regulują rozwiązania prawne, tak by zawarty w nich obraz firmy był rzetelny, wiarygodny, sprawdzalny i odzwierciedlał prawdziwą sytuację. Są to dane mające charakter historyczny, przedstawiane ex post, bowiem rachunkowość finansowa nastawiona jest na przeszłość firmy. Są to wyniki dotyczące okresu obrachunkowego. Korzystają z tych informacji głównie użytkownicy usytuowani na zewnątrz firmy. Są to właściciele (udziałowcy, akcjonariusze), pożyczko- i kredytodawcy, a więc podmioty finansujące działalność przedsiębiorstwa. Mają więc prawo do wglądu w jego sytuację finansową. Informacjami dotyczącymi wysokości wynagrodzenia zainteresowane są związki zawodowe i pracownicy, natomiast kontrahenci chcą znać sytuację firmy, aby ocenić stopień ryzyka handlowego.

Przez rachunkowość zarządczą rozumie się proces generowania informacji finansowych i niefinansowych odpowiednio do potrzeb zarządzania przedsiębiorstwem, a w szczególności w celu ułatwienia podejmowania decyzji operacyjnych i strategicznych przez pracowników i menadżerów przedsiębiorstwa. Tradycyjnie rachunkowość zarządcza była definiowana przez Międzynarodową Federację Księgowych jako „proces identyfikacji, pomiaru, analizy, przygotowania i komunikowania informacji stosowanych przez kierowników do planowania, oceny i kontroli w ramach organizacji oraz do zapewnienia efektywnego wykorzystania zasobów”.

Przez identyfikację rozumie się ujęcie zdarzenia gospodarczego i odpowiednią jego klasyfikację w systemie rachunkowości. Pomiar oznacza kwantyfikacje zdarzenia, które ma zajść, zaszło lub będzie zachodzić. Analiza polega na poszukiwaniu przyczyn odwzorowania danej działalności, ich relacji do innych zdarzeń i uwarunkowań sytuacyjnych. Przygotowanie i interpretacja polega na zestawieniu danych ex post i danych planowanych w sposób skoordynowany i logiczny. Komunikowanie polega na prezentowaniu danych zewnętrznym użytkownikom. Planowanie oznacza kwantyfikacje i interpretacje skutków zaplanowanych działań. Ocena polega na uwzględnieniu implikacji przeszłych i przyszłych zdarzeń poprzez opracowanie i analizę.

Rachunkowość zarządcza powinna dostarczać informacji i wspomagać swoimi rekomendacjami osoby kierujące w całym cyklu zarządzania, co obejmuje następujące czynności:

• Wytyczanie strategii organizacji i planowania w długich okresach

• Alokowanie, nabywanie i wykorzystywanie zasobów

• Planowanie, kontrola kosztów działań

• Pomiar dokonań możliwy przy porównaniu bieżących rezultatów z planowanymi w różnych horyzontach czasowych

• Informacje o pozycji finansowej i majątkowej.

W praktyce funkcjonowania jednostek gospodarczych, zwłaszcza w ich komórkach finansowo-księgowych, następuje „zderzenie” prawa bilansowego z prawem podatkowym. Prawa te odmiennie oddziałują na rachunkowość jako na system informacyjny, a zwłaszcza na kreowany w rachunkowości obraz jednostki gospodarczej. Prawo podatkowe jest narzędziem organów skarbowych służących realizacji polityki podatkowej oraz wypełnianiu przede wszystkim funkcji fiskalnej. Obraz ekonomiczny jednostki kształtowany jest zgodnie z prawem bilansowy wg odmiennych reguł, stąd podstawowe kategorie ekonomiczne jak koszty, przychody i wynik stanowią, według tego prawa, na ogół odmienne kwoty niż ustalone wg prawa podatkowego. Z dwoistości prawa, czyli równoległego obowiązywania prawa bilansowego i podatkowego w stosunku do jednostek gospodarczych, wynikają określone konsekwencje ewidencyjno – rozliczeniowo - finansowe. Znajdują one wyraz w ustaleniu dwóch kategorii wyników:

• Wyniku rachunkowego brutto (księgowego) – czyli wyniku przed opodatkowaniem

• Wyniku podatkowego – czyli dochodu.

Obydwa wyniki są ustalane wg tej samej reguły, czyli: przychody – koszty.

	Rachunkowość finansowa	Rachunkowość zarządcza	Rachunkowość podatkowa
Użytkownicy	Głównie zewnętrzni inwestorzy, pożyczkodawcy, agendy rządowe	Głównie wewnętrzni	Użytkownik zewnętrzny, głównie Urząd Skarbowy. Dla potrzeb przedsiębiorstwa.
Wymagania prawne	Jest uregulowana przez: kodeks handlowy, UoR, prawo spółek, prawo podatkowe, a także przepisy Komisji Papierów Wartościowych, ministra finansów oraz standardy międzynarodowe	Nie jest regulowana. Jej prowadzenie zależy od kierownictwa przedsiębiorstwa. W pewnym zakresie opiera się na danych rachunkowości finansowej, lecz ich dobór zależy od preferencji menadżerów i problemów decyzyjnych.	Jest regulowana przez Ordynację Podatkową i Kodeks Karno-skarbowy, w niektórych przypadkach występują rozbieżności między Ordynacja Podatkową a UoR.
Przyjęte zasady	Stosuje jednolite zasady nadrzędne, np. wycenę zapasów wg kosztu historycznego w celu zapewnienia porównywalności i kontroli	Może stosować każdą użyteczną w podejmowaniu decyzji zasadę	Stosuje jednolite zasady zawarte w prawie podatkowym, np. wyróżnia się przychody podlegające i niepodlegające opodatkowaniu.
Dokładność	Zachowuje wymagane cechy dokładności, prawidłowości, ciągłości, sprawozdawczości, istotności, zapewniające wiarygodność i rzetelność danych	Jest zorientowana na istotność, szybkość i koszt informacji. Jest nastawiona na „różne koszty dla różnych celów”	Zachowuje wymagane cechy dokładności, prawidłowości, ciągłości, sprawozdawczości, istotności, zapewniające wiarygodność i rzetelność danych.
Wymiar czasowy	Odwzorowuje zdarzenia przeszłe, a więc generuje informacje ex post	Koncentruje się zarówno na informacjach przyszłych, jak i przeszłych. Proces podejmowania decyzji wiąże się z przyszłością. Dane z przeszłości wykorzystuje z zastosowaniem mechanizmu sprzężenia zwrotnego, dając informację do zarządzania przez wyjątki i przez cele	Odwzorowuje zdarzenia przeszłe i kreuje przyszłe.
Częstotliwość	Obowiązuje ścisła periodyzacja. Za rok obrotowy sprawozdanie finansowe jest szczegółowe	Do podejmowania decyzji informacje mogą być przygotowywane co dzień, co tydzień, a także za dłuższe okresy.	Obowiązuje ścisła periodyzacja. Za rok podatkowy.
Zakres	Sprawozdania finansowe dotyczą firmy jako całości lub grupy kapitałowej w wypadku konsolidacji. Zwykle są ujawniane, a także publikowane.	Wewnętrzne sprawozdania mogą odnosić się do produktów, linii produkcyjnych, kanałów sprzedaży.	Prowadzona na potrzeby zeznania podatkowego. Celem jest ustalenie podstawy do opodatkowania.
Dane pomiaru	Pomiar wartościowy, dane finansowe	Pomiar obejmuje także dane niefinansowe, dotyczące ilości i jakości	Pomiar wartościowy, dane finansowe.
Kontrola a sterowanie	Badanie ksiąg przez biegłych rewidentów, kontrola wewnętrzna	Kierownicza kontrola efektywności i skuteczności dokonań w systemie sterowania.	Badanie ksiąg przez urzędników skarbowych w celu kontroli.

Pojęcie dźwigni zaczerpnięto z fizyki, w finansach wykorzystuje się je do określenia zjawiska polegającego na tym, że zmiana jednego parametru, w wyniku istnienia pewnych stałych czynników, wpływa bardziej niż proporcjonalnie na zmianę innego parametru.

Termin dźwignia (am. leverage ) stosowany jest dla uwypuklenia wpływu oddziaływania określonych czynników na poprawę efektywności gospodarowania.

Wyróżniamy następujące rodzaje dźwigni:

• dźwignię operacyjną ( związaną ze strukturą aktywów bilansu );

• dźwignię finansową ( związaną ze strukturą pasywów bilansu );

• dźwignię połączoną.

Stałym czynnikiem warunkującym występowanie dźwigni są odpowiednia:

• stałe koszty produkcji;

• stałe koszty finansowe.

Dla prawidłowego zrozumienia zasady funkcjonowania dźwigni finansowej, konieczne jest zaprezentowanie wszystkich trzech dźwigni, wzajemnie ze sobą powiązanych.

Znajomość działania zjawiska dźwigni jest bardzo ważnym elementem, który wspomaga proces zarządzania firmą, ułatwia planowanie finansowe. Dźwignie zaliczane są do wskaźników rynku kapitałowego. Inwestorzy zwracają uwagę na poziom dźwigni wykorzystywanej przez spółkę jako jedna z miar ryzyka inwestycyjnego.

Dźwignia operacyjna: odzwierciedla relacje zachodzące pomiędzy kosztami zmiennymi a stałymi w przedsiębiorstwie. Dźwignia operacyjna wiąże się ze strukturą majątku i jego optymalnym wykorzystaniem. Odzwierciedla stopień, w jakim wykorzystywany jest majątek w działalności firmy.

Dźwignię operacyjną można obliczyć za pomocą następujących wzorów:

; ujęcie dynamiczne

; ujęcie statyczne

gdzie:

OL – stopień dźwigni operacyjnej ( operating leverage )

Zysk operacyjny – zysk przed płatnością podatku i odsetek ( EBIT )

Interpretacja: wzrost przychodów ze sprzedaży o 1% powoduje wzrost zysku operacyjnego o x%.

Efekt dźwigni operacyjnej, tzn. wielkość zmiany zysku operacyjnego pod wpływem zmiany wielkości sprzedaży, określa się mianem stopnia dźwigni operacyjnej. Stopień dźwigni operacyjnej informuje, o tym o ile zmieni się poziom zysku operacyjnego w przypadku jednoprocentowej zmiany sprzedaży.

Efekt oddziaływania tej dźwigni jest najsilniejszy wówczas, gdy wielkość sprzedaży oscyluje wokół progu rentowności. Ograniczeniem tej analizy jest zatem założenie liniowej funkcji dochodów i kosztów, tymczasem na rynku wysokość cen zmienia się w miarę zaspokajania popytu.

Dźwignia ta może mieć dodatni lub ujemny wpływ na wynik operacyjny przedsiębiorstwa:

• dodatni ( pozytywny ) efekt dźwigni operacyjnej występuje gdy firma zwiększa poziom sprzedaży, co pociąga za sobą znacznie większy przyrost zysku operacyjnego;

• ujemny ( negatywny ) efekt dźwigni operacyjnej ma miejsce gdy, wielkość sprzedaży spada, powoduje to znacznie szybszą obniżkę zysku operacyjnego, może nawet doprowadzić do przejścia w obszar straty finansowej.

Zwiększenie poziomu dźwigni operacyjnej ograniczają:

• w sferze technicznej – zdolności produkcyjne;

• w sferze rynkowej – wielkość popytu na dane produkty.

Zdolności produkcyjne można zwiększyć na przykład poprzez wprowadzenie dodatkowej zmiany bądź zakup nowych środków trwałych. Oznacza to zwiększenie kosztów stałych, a więc zwiększenie poziomu progu rentowności, czyli zwiększenie liczby wyrobów gotowych, które przedsiębiorstwo będzie musiało sprzedać aby pokryć koszty całkowite. Zysk w tym punkcie wynosi zero.

Podniesienie poziomu dźwigni operacyjnej skutkuje podniesieniem poziomu progu rentowności. Zatem zwiększa się ryzyko, że nie uda się sprzedać wystarczającej liczby wyrobów wymaganej w progu rentowności.

W efekcie zarząd przedsiębiorstwa stoi przed wyborem: potencjalna strata, którą może ponieść, jest wyższa/niższa, ale i także potencjalny zysk możliwy do osiągnięcia jest wyższy/niższy. Dlatego też nie wszystkie firmy są zainteresowane wysokim poziomem dźwigni operacyjnej.

Dźwignia finansowa: jest ona związana ze strukturą finansowania majątku firmy, uściślając prezentuje zależność między tą strukturą, a rentownością kapitału własnego. Czynnikiem warunkującym jej wystąpienie są stałe koszty finansowe, rozumiane jako odsetki płacone od wykorzystywanych przez firmę kapitałów obcych. Dźwignia ta informuje w jaki sposób finansowana jest działalność danej firmy. Można obliczyć ją ze wzoru:

gdzie:

FL – stopień dźwigni finansowej ( financial leverage )

Interpretacja: wzrost zysku operacyjnego o 1% powoduje wzrost zysku netto o x%.

Efekt dźwigni finansowej polega na tym, że zmiana zysku operacyjnego, w wyniku stałych kosztów finansowych, będzie powodować więcej niż proporcjonalną zmianę zysku netto, a także wskaźnika ROE ( wskaźnik rentowności kapitału własnego ) i EPS ( wskaźnik zysku netto na jedną akcję ). Siłę tego efektu mierzy stopień dźwigni finansowej. Stopień dźwigni finansowej informuje, o ile zmieni się zysk netto, jeżeli zysk operacyjny zmieni się o 1%.

Stopień tej dźwigni zależy od:

• poziomu zysku operacyjnego;

• wielkości kosztów finansowych ( odsetki płacone od kapitału obcego ).

Gdy poziom tych kosztów jest bliski wartości zysku operacyjnego, stopień dźwigni finansowej będzie wysoki, a tym samym nawet niewielka zmiana zysku operacyjnego spowoduje znaczącą zmianę zysku netto, wskaźnika ROE, EPS. W sytuacji odwrotnej, gdy koszty finansowe stanowią tylko nieznaczny procent zysku operacyjnego, stopień tej dźwigni będzie niewielki.

Formuły obliczania wskaźników:

Wskaźnik ROE informuje, ile groszy zysku netto generuje każda złotówka kapitału własnego, jego wartość podawana jest zazwyczaj w procentach.

Wskaźnik EPS informuje, ile groszy zysku netto przypada na każdą wyemitowaną przez spółkę akcję.

Dźwignia ta bazuje na relacji, że opłacalne jest korzystanie z kapitału obcego, do czasu gdy koszt jego obsługi jest niższy niż zysk osiągany dzięki temu kapitałowi. Momentem granicznym jest zrównanie przeciętnej rentowności całego kapitału ze stopą odsetek płaconych za pozyskany kapitał obcy.

Efektywnie płacone odsetki są przy tym niższe o kwotę zmniejszenia obciążeń podatkowych z tytułu korzystania z kapitału obcego. W tym celu oblicza się odsetki netto:

Odsetki netto = [ odsetki zapłacone – ( odsetki zapłacone × stopa podatku dochodowego ÷ 100 ) ]

Dźwignia ta działa w dwie strony:

• dodatnio;

• ujemnie – powodując spadek rentowności kapitału własnego – zjawisko to nazywane jest maczugą finansową, w takim przypadku rentowność kapitału całkowitego jest niższa niż oprocentowanie kapitałów obcych. Bardzo często ujemnej dźwigni finansowej towarzyszy utrata płynności finansowej.

Dźwignia finansowa sugeruje, że można osiągnąć znaczne zyski oraz zwiększyć wartość firmy przez korzystanie z zewnętrznych źródeł finansowych, ponieważ podniesienie poziomu dźwigni finansowej wpływa na wzrost poziomu wypracowanego zysku, w rezultacie na wzrost wskaźnika EPS ( zysk na akcję ) oraz obniża podstawę naliczania podatku dochodowego.

Ograniczeniem jest to, że zaangażowanie kapitałów obcych jest wyłącznie opłacalne, gdy przeciętna rentowność całego kapitału przewyższa wysokość kosztu pozyskania kapitału obcego.

Dźwignia połączona: informuje o tym, na ile obie dźwignie ( operacyjna i finansowa )przyczyniają się do zyskowności zaangażowanego kapitału. Dźwignia operacyjna oddaje przy tym efekt struktury majątku, natomiast dźwignia finansowa – efekt struktury kapitału.

CL= OL × FL =

gdzie:

CL – stopień dźwigni połączonej

OL – efekt dźwigni operacyjnej

FL – efekt dźwigni finansowej

Interpretacja: wzrost sprzedaży o 1% powoduje wzrost poziomu zysku netto o x%.

Dźwignia połączona informuje o tym, o ile zmieni się zysk netto w wyniku zmiany sprzedaży o 1%. Stopień dźwigni połączonej jest iloczynem stopnia dźwigni operacyjnej i finansowej.

Obie dźwignie nie są względem siebie substytucyjne. Przy tym im silniejszy jest efekt dźwigni operacyjnej, tym bardziej ryzykowne jest stosowanie dźwigni finansowej, i odwrotnie. Jednoczesne stosowanie obu dźwigni jest najbardziej ryzykowne.

W sytuacji, gdy stopień dźwigni operacyjnej i finansowej jest wysoki, efekt dźwigni połączonej będzie miał ogromny wpływ na wynik finansowy przedsiębiorstwa, Niewielki wzrost wielkości sprzedaży spowoduje bardzo wysoki wzrost zysku netto i poprawę wskaźnika ROE. Z drugiej strony, każdy niewielki spadek sprzedaży, może spowodować ogromną stratę finansową. Firmy, które posiadają wysoki stopień dźwigni połączonej charakteryzują się bardzo wysokim ryzykiem. Niewielki poziom dźwigni połączonej świadczy natomiast o małym ryzyku i dużej stabilności przedsiębiorstwa.

Analiza sprawozdań finansowych dostarcza tylko ogólnych informacji o sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa. Pogłębieniem i kontynuacją wstępnej charakterystyki bilansu, rachunku zysków i strat oraz sprawozdania z przepływu środków pieniężnych jest analiza wskaźnikowa. Jest metodą analizy bazującą na powszechnie znanych wskaźnikach o jednorodnej treści ekonomicznej obliczonych na podstawie danych zawartych w sprawozdaniach finansowych. Obejmuje ona ocenę najważniejszych sfer działalności przedsiębiorstwa.

Stosowana w praktyce analiza wskaźnikowa bazuje na czterech tradycyjnych grupach wskaźników:

• Płynności finansowej – pokazuje zdolność przedsiębiorstwa do terminowego regulowania zobowiązań bieżących

• Sprawności działania – służą do pomiaru i oceny efektywności wykorzystania zaangażowanych w działalność firmy zasobów majątkowych oraz kapitałowych

• Wspomagania finansowego – na ich podstawie ustala się strukturę kapitału firmy oraz efektywność tego finansowania

• Rentowności – pozwalają ustalić dotychczasową efektywność działania przedsiębiorstwa oraz oszacować zdolność do generowania przyszłych zysków.

Zalety analizy wskaźnikowej:

• ukazują zmiany w badanym zjawisku, będące wynikiem decyzji gospodarczych podejmowanych w ciągu okresu sprawozdawczego,

• szybka i efektywna metoda uzyskiwania wglądu w operacje gospodarcze,

• dostarcza informacji o funkcjonowaniu firmy,

• w połączeniu z analizą otoczenia może służyć przewidywaniu warunków działania,

• prostota pomiaru zjawisk ,

• powszechność stosowania wskaźników

Wady analizy wskaźnikowej:

• analiza wskaźnikowa oparta jest na danych dotyczących wyłącznie przeszłości firmy;

• ma bardzo ogólny charakter;

• wymaga wyważonego doboru wskaźników;

• brak uniwersalnych wzorców wskaźników;

• wskaźniki mogą być wadliwie obliczone i zinterpretowane;

• brak informacji o przyczynach występujących zjawisk i zdarzeń;

• powinna być uzupełniona innymi narzędziami analitycznymi;

• istnieje niewiele standardów porównawczych i mogą być one wadliwe.

Bibliografia:

1. Dynus M., Kołosowska B., Prewysz-Kwinto P., Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, TNOiK, Toruń 2006

2. Dziawgo D., Rynek finansowy: istota – instrumenty – funkcjonowanie, SKwP, Warszawa 2007

3. Dziawgo D., Zawadzki A., Finanse przedsiębiorstwa: istota – narzędzia – zarządzanie,SKwP, Warszawa 2011

4. Sojak S., Podstawy rachunkowości, TNOiK, Toruń 2006

5. Olchewicz I., Rachunkowość podatkowa, Difin, Warszawa 2009

6. Sawicki K., Rachunkowość finansowa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004

7. Jaruga A., Kabalski P., Szychta A., Rachunkowość zarządcza, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2010

8. Ciechan – Kujawa M., Biznes plan: standardy i praktyka, TNOiK, Toruń 2007

9. Sojak S., Założyć firmę i nie zbankrutować – aspekty zarządcze, Difin, Warszawa 2009

9