HISTORIA SZTUKI NOWOŻYTNEJ POLSKIEJ, WYKŁAD VII, 25.11.10

Grupa pułtuska

Jan baptysta z Wenecji – tak naprawdę działa na ternie rzeczpospolitej od lat 30-tych. Już w 1537 roku wzmianka w aktach płocka. Musi być w Płocku obecny już od jakiegoś czasu. Prawdopodobnie pracował przy przebudowie katedry płockiej. Jeżeli przypuszczamy, że jest budowniczym związanym z De Gianotiossem i Cinim, możemy uznać, że budowa tej katedry oddziałała na jego twórczość. Szereg dzieł potwierdzonych. Prace 1550 – 60. Wszystkie mają nieco zbliżone formy, chociaż nie wszystkie elementy wystąpią w każdym z tych kościołów. Jedne będą obecne, inne nie. Najbardziej podstawowa forma świątyń – proste, jednonawowe świątynie o wydłużonych prezbiteriach. Ciąg elementów zbudowanych tak, ze nawa jest najszersza, węższe prezbiterium i jeszcze węższa apsyda. Efekt przedłużenia, wydłużenia. W kościołach o prostych bplanach – wzbogacenie bryły o zakrystię i kaplicę.

Ważniejsze elementy u Batysty – sklepienie kolebkowe, kolebka dekorowana rodzajem sieci z rombów, kół, przenikających się wzajemnie. Sieć konstrukcyjnie powiązana z samym sklepieniem. Nie jest tylko przylepiona do sklepienia, ale w nie „wtopiona. ”inny rysunek od gotyckiego sklepienia. Tu mamy coś, co może przypominać motyw kasetonów. Tu nie ma lunet – czysta kolebka, która we wnętrzu opiera się na filarach powiązanych u górze arkadami. System arkad podsklepiennych – zmniejszenie objętości. Może to być pomysł zaczerpnięty z katedry Płockiej.

Kościół w Broku – wnętrze, niższy łuk tęczowy, nastawa ołtarzowa, sekwencja arkad przyściennych. Pomiędzy samą kolebką a arkadami – sekwencja niż sferycznie zamkniętych (przez wprowadzenie górnej konchy). Przyspieszony rytm, prowadzący nas wgłąb wnętrza, przyspieszenie rytmu, które pozwala przejść na partię sklepienia.

Wyraźny ślad architektury gotyckiej, oszkarpowanie – elementy charakterystyczne dla kościołów z grupy płockiej. Czytelna cegła, wątek wedyjski (Jan baptysta używa wątku, który znikł w XIV wieku…). Sposób opracowania fasady i wprowadzenie wysokich okien – półkoliście zamknięte. Fasady kościołów mazowieckich – apsyda ma szczyt. Fasada – to jeszcze nie jest oddzielny problem artystyczne. Początki myślenia o tym, ze główna elewacja może być problemem, można ją zaplanować inaczej – jest to koniec XVI wieku i pojawienie się rozwiązań o wczesnobarokowym charakterze. Szczyty inaczej zakomponowane. Będą się pojawiały motywy arkadkowa, będą elementy jakiś okrągłych płycin, ale to, co jest charakterystyczne to zmiękczenia szczytu ćwierćkołami.

Inna realizacja Baptysty – kościół w Głogowcu. Podobna data i elementy. Nowsze elementy – inne ukształtowanie szczytu. Też są ćwierćkoła, ale inaczej ułożone – malowniczy zarys, bliżej katedrze w Płocku.

Kościół w Brochowie 1551 - 54

Świątynia ciekawa także ze względu na stan zachowania obiektów. Rekonstruowany po I wojnie światowej, nie po II. Lekko zmodernizowany. Zestaw motywów standardowy. Kościół trójnawowy, inkastelowany. Jest to zagadka, czemu kościół został wzbogacony o system umocnień. Plan – widać, ze pojawia się dookoła nawy głównej podwójna ściana – między ścianami przejścia. Możliwość obrony bryły. Po co? trudno rozstrzygnąć.

Kościół z arkadami i kolebkowym sklepieniem – nie ma takiej różnicy w wysokościach. Brak systemu arkadek podsklepiennych.

Warunki oświetlenia: prócz dużych plam światła z okien – różnice w oświetleniu między podłuczami arkad a oświetleniem. Najciemniejsza partia w kościele – sklepienia. Tunel, którym przykryta jest ta przestrzeń. Kontrastowanie partii jasnej z ciemnymi – rozwiązanie, które w manierystycznych wnętrzach można spotkać. Czerpanie pomysłów z renesansowych wnętrz.

Dookoła części prezbiterialnej także od wewnątrz – arkady, by można wprowadzić ganek strzelniczy.

Kolegiata w Pułtusku

Realizacja, która dała nazwę całości. Około 1560 roku przebudowywana. Kościół powstał w latach 40-tych XV wieku. Z fundacji Andrzeja Noskowskiego. Kaplica grobowa, centralna, kopułowa, otwarta do partii prezbiterium.

Te kościoły były malowane. Sklepienie pokryte polichromią – prace konserwatorskie. Skleinie kolebkowe jednak ciemne, najciemniejsze nad prezbiterium – typowe dla manierystycznych rozwiązań.

Z zewnątrz – brak charakterystycznych cech stylowych.

Kaplica biskupa Noskowskiego - kopuła jest, ale ukryta pod dachem

Kaplica od środka zupełnie malowana. Kopuła z segmentów na wieloboku, też system dużej arkady w każdej ścianie – sugeruje, ze był to Jan Baptysta z Wenecji.

Jan Baptysta: Budował kościół św. Bartłomieja w Płocku, przebudował także katedrę – krótko po ukończeniu pierwszej fazy, gdyż okazała się być niefunkcjonalna, nie dało się ustawić stall dla kanoników. Trzeba było je ustawić w nawie. Dwuwieżowa fasada – bo była to jedyna katedra w Polsce bez wież. Ale nie ma ona form jak grupa pułtuska.

Kościół św. Jerzego w warszawie jego dziełem także. Już nie istnieje.

Grupa podobna do realizacji Jana Baptysty – ale nie tak klarownie ujęte elementy. Uważa się, ze takie świątynie jak w Cieksynie, Chruślinie, Sobocie to realizacje, które wznosił ktoś z jego warsztatu ale nie on sam. W palnie przypominają tamte – dwa aneksy dodane, wydłużone, dekoracja sieciowa sklepień, arkady, ale nie stanowią oddzielnego członu, szereg jakiś niezgodności z formami, które sam Jan baptysta stosował. W Chruślinie – szczyt odmienny, ale odcięcie jest. W elewacji zewnętrznej Sobota podobna do Broku.

Jako zupełnie zaskakujący, takie same formy, jak kościół grupy pułtuskiej ma kościół w Dobromilu na Ukrainie. Nazwa – mazowiecka, pułtuska. Rodzi się pytania, skąd przerzut form na tak odległy teren? Migracja ludności – część ludności była przesiedlana. Uważa się, ze to możliwość przerzutu stylowego. Fasada odmienna, bardziej właściwe XVII formy, szczyt sugerowany, ale bardziej powiązany z dolną częścią.

Motyw parasolowatej konchy – włoska geneza, Santa Maria del popolo – Jan Baptysta mógł to sobie przyswoić poprzez Giantoissa.

Arkada – małe arkadki – kolebkowe sklepienia: trudno wskazać w Italii. Ale jeśli przyjrzeć się kaplicy nagrobnej Tomickiego w Tomicach widać, ze zmarły umieszczony w podobnej przestrzeni. Przestrzeń zamknięta co prawda płasko. Jan baptysta nie znał tej płyty. (prof. Miłobędzki wskazuje na tę płytę)

Źródło może być w jakiejś rycinie, nieznanej nam.

III ćw. XVI wieku – moment, gdy zaczynają się na terenie Rzeczp. Pojawiać rozwiązania różne – florenckie, weneckie, miejscowe. Moment takiego rozparcelowania początków wielokulturowości. Będzie miała różne odsłony. Około 1600 roku – różne oblicza manieryzmu: o genezie weneckiej, florenckiej (Santi Gucci), niderlandzkiej (Gdańsk, ale i Kraków, Lwów), początki sztuki barokowej.

Santi Gucci – architektura

Reprezentant sztuki manierystycznej. Architekt i rzeźbiarz. Santi Gucci jest twórcą, co do którego niedawno udało się odnaleźć materiały, poświadczające jego datę urodzenia i środowisko. Wiadomo, że pochodził z Florencji, ale nie było to sprecyzowane. Ostatnio badaczom włoskim udało się ustalić, ze Gucci to nazwisko, który artysta przyjął dopiero w Polsce. Jego prawdziwe nazwisko – Della Camilla. Urodził się 11. 07. 1530 roku o godzinie 4:00. Syn kamieniarza.

Guccini – rozpoznawane nazwisko na terenie karkowa. G. jest w jakiś tam sposób wywiedziony od dziadka Santiego.

Mając 20 lat współpracował przy budowaniu cokołu rzeźby Celliniego. Ojciec Santiego utrzymywał bliskie kontaktu ze środowiskiem artystycznym. Informacje o Santim, mamy z tekstu, traktatu, w którym autor ubolewa, że tacy wybitni artyście, z powodu niemożliwości otrzymania odpowiednich zamówień muszą wyjeżdżać – także Santi wyjechał. Santi uważany za cudowne dziecko – w wieku XVII lat wykonał rzeźbę Wenery, wysoko ocenianą. Artysta, którego talent był ceniony, obracał się w prężnym ośrodku artystycznym. Na początku zatrudnia się w warsztacie Jana Padovano. Centralne tempietto z cyborium kościoła NMP w Krakowie – najwcześniejsze dzieło S.G. z nim też łaczy się maszkarony z sukiennic. Dla wysoko postawionego duchowieństwa i ważnych rodów Rz.

Zajmował się architekturą i rzeźbą , zmonopolizował rynek sztuki i zamówienia w swoim czasie. Szereg ośrodków, gdzie jego działalność da się odtworzyć.

Baranów

Realizacja etapowa, nie tylko faza którą można wyodrębnić jeśli chodzi o Santi Gucciego jest tu do uchwycenia. Zasadnicza przebudował całości – w 1600 roku umarł S.G., dokończył przebudowę, w 1606 roku, warsztat S.G.

Kontynuacja typu rezydencji aż średniowiecznego – baszto – wieże, kontynuacja typu rezydencji, który został ukształtowany poprzez przebudowę Wawelu. Schemat znany i kontynuowany.

Elewacja zewnętrzna – proste formy, takie też S.G stosuje. Elementy wokół okien, detal nad oknem, nad tym gzyms – jedyny akcent silniej dekoracyjny. Całość – Oszczędna, monumentalna forma. Została tu wyodrębniona oś środkowa, w niej portal główny, nie bardzo zaakcentowany. Sam portal – ciekawie ukształtowany. Myślenie Santi Gucciego – odmienne od rozwiązań renesansowych. Nie akcentuje tego, co jest ważne w konstrukcji, wręcz przeciwnie, akcentuje to, co takiego znaczenia nie ma. Portal skonstruowany jak ta arkada w nagrobku zebrzydowskiego Michałowicza. Należało tam zaakcentować klucz, bo jest on „kluczowy”. W manierystycznych rozwiązaniach nie on jest akcentowany, ale to, co z boku. I tu podobnie – klucz wsunięty, silniejsze te dwa po bokach. Wyraźnie architektoniczny.

Cała rezydencja budowana na zasadzie zaskoczeń widza, gościa.

Dziedziniec – wchodząc na niego, gdy zaczyna się ujawniać, widzimy elewację ściany – gładka, prosta, prostokątnie wycięte okna, nadproże delikatnie dekorowane, efekt zaczyna nam być zmieniany, gdy wejdziemy wgłęb dziedzińca i się rozejrzymy. Boki przestrzeni – gładka ściana zestawiona z sekwencjami arkad, zaskoczenie na zasadzie nie tylko kontrastów form ale kontrastu świetlnego. Mamy coś, co było masywnie, jednolicie oświetlone z tym, co oświetlone częściowo.

Krużganki – złote cięcie – idealne proporcje. Rozety, guzy, maszkarony. Plan galerii – ciąg trzech skrzydeł jednotraktowych i ciąg trzech skrzydeł krużganków, wciśniętych jedno w drugie.

Bogato zdobione portale. Gzyms. Zwieńczenia często wycięte, po bokach zamknięte wolutami w kształcie litery „C”. u S.G. czasem w literach C pojawiają się kobiece główki. Tu natomiast mamy smocze głowy. Element stosowany przez warsztaty, ale nie jego własne elementy. skoro baranów był ukończony po jego śmierci, można łączyć to z tą fazą budowy. Guzy gucciowskie.

Książ Wielki

Drugi typ rezydencji – bez dziedzińca, pałac nie ma w środku dziedzińca, dwie przestrzenie – przed i za.

Pałac w Książu wielkim, budowany dla rodziny Myszkowskich w 1585 – 95 r. równolegle, trochę poprzedza baranów. Mamy do czynienia z rezydencją o charakterze otwartym. Zasadnicze elementy – główny pałac, po bokach dwa małe pawilony, które wydzielają przestrzeń, za znajduje się ogród, ujęty murem.

N ie miał funkcji obronnych, co dziś jest nieczytelne – dodano mu elementy obronne. Regularny pałac – sekwencje zestawione razem, prostokątne bloki ze sobą zestawione. Bardzo regularne rozplanowanie całości. Elewacja – bardzo jednolita, aż nudna, ale buduje monumentalizm. Boniowanie, wyżej gładka powierzchnia. Portal nie wyakcentowany, podziały poziomie akcentowane. Tak skonstruowany pałac został skontrastowany z odmiennie potraktowanymi pawilonami bocznymi, które są ażurowe.

Ażurowa elewacja oparta o arkady w pawilonach. Pewnie zamek też miał takie zwieńczenie, w ten sposób tworzyło to całość.

Kaplica św. Anny w Pińczowie

Przypisywana Santi Gucciemu. Formy nieco zmonumentalizowane. Zestawienie dwóch brył – dwa sześciany, kaplicy i kruchty. Elementy ażurowe z masywnym.

Kaplica dla rodziny myszkowskich w kościele Dominikanów w Krakowie – 1614, już nie S.G.

Projekt może być Gucciego. Elementy – boniowanie jednolite, skontrastowane z tablicą bardzo ozdobną. Wnętrze – czysto barokowe.

Kopuła – manierystyczna. Umieszczenie w dolnych kasetonach popiersi przodków rodziny myszkowskich. Galeria przodków w partii nieba.

Efekt przetworzonej kaplicy zygmuntowskiej.