Władysław Stróżewski,
Literatura i filozofia
Związki literatury i filozofii są obustronne. Od chwili pojawienia się literatury w naszym kręgu kulturowym, przesycona ona była refleksją filozoficzną (nawet jeśli filozofia w sensie ścisłym wówczas nie istniała) Homer, Hezjod, Biblia
I w drugą stronę! Teksty filozoficzne przybierały określony kształt literacki (czy to poematu, czy dialogu). Tak jest zresztą do tej pory. Rudolf Eucken, Henri Bergson, Bertrand Russel to nazwiska filozofów, którzy za swoje dzieła otrzymali literackie Noble.
PYTANIE STRÓŻEWSKIEGO: Co to znaczy wartość literacka i co decyduje o tym, że tekst filozoficzny może stać się równocześnie utworem literackim?
AUTOR udziela odpowiedzi w szerszym (niestety!) kontekście teoretycznym, dotyczącym istnienia dzieła sztuki w ogóle.
3 podejścia do dzieła sztuki i odpowiadające im trzy dziedziny filozofii: ontologia, semiotyka, aksjologia.
ASPEKT ONTOLOGICZNY każde dzieło sztuki posiada jakiś sposób istnienia i jakąś strukturę ontyczną. Badacz: Ingarden, O dziele literackim
ASPEKT SEMIOTYCZNY każde dzieło jest znakiem zawierającym określony przekaz, pozwalający w pewnych przypadkach mówić nawet o prawdziwości dzieła. Badacze: Heidegger, Eco.
ASPEKT AKSJOLOGICZNY dzieło posiada wartości, wśród których szczególne miejsce zajmują wartości artystyczne i estetyczne. Badacze: Ingarden, Stefania Skwarczyńska, Stefan Sawicki
PRÓCZ TEGO NALEŻY WYMIENIĆ DWA PODEJŚCIA DO DZIEŁA, RÓŻNE OD DOTYCHCZAS WYMIENIONYCH.
Traktuje dzieło literackie w sposób ogólny, usiłując wydobyć z niego cechy istotne, wspólne bądź to utworowi literackiemu w ogóle, bądź to poszczególnym jego rodzajom tak bada dzieło np. Ingarden. CEL: BADANIE ONTOLOGII DZIEŁA
Podejście drugie koncentruje się na wybranym, indywidualnym utworze literackim. Celem jest wydobycie „treści dzieła”, bądź zdanie sobie sprawy z jego szczególnej wartości. Tak badał np. Heidegger Hölderlin i istota poezji PODEJŚCIE HERMENEUTYCZNE
TRZEBA ZAUWAŻYĆ JEDNAK, ŻE W DOTYCHCZASOWEJ PRAKTYCE BADAWCZEJ ASPEKT HERMENEUTYCZNY I ASPEKT AKSJOLOGICZNY ZDAJĄ SIĘ WZAJEMNIE WYKLUCZAĆ.
Heidegger snuje głębokie rozważania dotyczące prawdziwości dzieła, natomiast pojęcie wartości nie pojawia się u niego wcale. Ingarden – odwrotnie; wyklucza z góry prawdziwość (przecież to żadna prawda, w literaturze są same quasi-sądy), za to wiele uwagi poświęca wartościom.
CZY TO PRZYPADEK? NIE SĄDZĘ …
DALEJ AUTOR ZASTANAWIA SIĘ: czego filozofia poszukuje w literaturze?
odpowiedź, jak najbardziej zuchwała, brzmi: SAMEJ SIEBIE tzn. potwierdzenia własnych odkryć, materiału empirycznego podbudowującego doświadczenia na jakich się opiera itp.
Te ogólnikowe stwierdzenia jako przyczynek do stawiania dalszych pytań:
Czy, a jeśli tak, to w jakim znaczeniu, możemy mówić o prawdziwości dzieła literackiego?
Hermeneutyka reprezentowana przez Heideggera i Gadamera nie widzi tu problemu. Prawda dzieła sztuki decyduje bowiem o jego sensie i celu. PRAWDA JAKO WARUNEK. Bez niej nie istnieje dzieło, nie istnieje sztuka! Prawda to dla Heideggera „odsłanianie”, ujawnianie bycia bytu, stwarzanie „prześwitu” przez który ukazuje się nam to, co zwykle się przed nami zakrywa.
Język poezji jako język szczególnie wyróżniony w objawianiu prawdy.
Sztuka jako sposób ujawniania prawdy.
CZY TA KONCEPCJA JEST PRAWDZIWA? Czy każde dzieło sztuki zdolne jest objawiać prawdę bycia, nadawać imię bytowi? A jeżeli nie, to co, to nie jest dziełem? Błąd pars pro toto
Tutaj dochodzą wszystkie wątpliwości z koncepcją quasi-sądów Ingardena (która zdaniem autora jest na tyle przekonująca, że nie można przejść obok niej niewzruszenie).
Ingarden też nie jest bez grzechu czy podmiot jest aby tylko bytem czysto intencjonalnym, jak uważa Roman?
A może podmiot posiada swój realny odpowiednik (jak twierdzi ks. Jerzy Klinger)
*~*~* WŁADYSŁAW STRÓŻEWSKI PROPONUJE TU SWOJĄ KONCEPCJĘ! hurra, kolejna koncepcja://
Stróżewski proponuje dokonać „interpretacji prawdziwościowej”, która polega na uznaniu zawartych w dziele sądów za autentyczne sądy o rzeczywistości.
Jak można rozumieć metafizyczność literatury, zwłaszcza zaś poezji?
Metafizyka sięgająca do tego, co pierwsze – do arche rzeczywistości. A także do tego, co ostateczne. W tym sensie realizuje przedrostek meta~ i sięga transcendencji.
Ambicją metafizyczności wydaje się umieszczenie swego poznania rzeczywistego w punkcie stwierdzającym absolutność tego poznania scientia divina
Rzeczy pisane z transcendentnego punktu widzenia Wielka Improwizacja
Projekt wyznaczający horyzont wszelkiego badania i opisywania, w tym także poetyckiego nazwania świata (kij, nie rozumiem) Nad wodą wielką i czytą, Snuć miłość
Przedmiotem badań metafizyki jest byt, istnienie. W Polsce nurt metafizyczny występował już u Kochanowskiego. W czystej postaci u poetów barokowych Sęp Szarzyński
Pokój- szczęśliwość, ale bojowanie
Byt nasz podniebny.
Jakie relacje zachodzą między prawdziwościowym a aksjologicznym/estetycznym wymiarem dzieła?
Objawienie się prawdy w dziele pociąga za sobą z konieczności pojawienie się jakiejś jakości estetycznej.
Moim (A.D) autor nie udziela odpowiedzi na to pytanie, tylko zaczyna dalej snuć inne smęty, które zamierzam Wam, Drodzy Koledzy, przytoczyć.
Autor dowodzi, że mogą być różne konkretyzacje: konkretyzacja ideologiczna (np. w powieściach produkcyjnych), konkretyzacja ideowa (w Doktorze Fauście Manna + inne przykłady), konkretyzacja estetyczna …
WAŻNE POJĘCIE !
POTENCJAŁ KONKRETYZACYJNY różne możliwości konkretyzacji dzieła decydują o wartości, którą można nazwać „integralną”; składają się na nią wszystkie możliwe do wydobycia w rozmaitych konkretyzacjach wartości, które nie tracą wskutek tego nic ze swojej swoistości, natomiast wzmacniają się nawzajem i prowadzą do powstania nadrzędnej, harmonicznej jakości metafizycznej. TO STANOWI O WIELKOŚCI DZIEŁA!
Dalej autor powołuje się na Ingardena i jego jakości metafizyczne. W ramach przypomnienia o tychże:
Miejscem ich występowania jest warstwa przedmiotów przedstawionych, przeto są tak samo intencjonalne, jak i one (znaczy przedmioty ),
posiadają wartość estetyczną,
doprowadzają wartość dzieła do optimum.
Dzieło, jeśli istotnie, obdarzone jest jakościami metafizycznymi, to samo staje się METAFIZYCZNE !
WARTOŚCI NADESTETYCZNE te obejmują przede wszystkim sferę sacrum.