Waverley albo lat temu sześćdziesiąt - Walter Scott

Fabuła Waverleya składa się z dwóch zasadniczych wątków: wątku uczuć trojga osób: Waverley, Róża, Flora i wątku przygód Edwarda jako jakobity. Waverley, młody Anglik, oficer pułku dragonów stacjonowanego w Szkocji, odwiedza starego barona Bradwardine’a w Tulmy-Veolan, przyjaciela swego stryja i opiekuna. W czasie odwiedzin, trwających kilka tygodni, córka barona, Róża, zakochała się w młodzieńcu wprowadzającym ją z miłością i zrozumieniem w świat romantycznej literatury angielskiej i włoskiej. Waverley nie ma dla niej na razie innego uczucia, prócz przyjaźni. Natomiast gorące, nagłe uczucie wzbudza w nim, poznana w czasie odwiedzin u naczelnika jednego z górskich klanów, Fergusa Mac Igora, siostra jego Flora. Kobieta ta nie przyjmuje jego oświadczyn, powtarzanych parokrotnie, gdyż oddana jest cała pracy politycznej wprowadzenia z powrotem na tron dynastii Stuartów. Na tle uczucia Róży do Waverleya, z którego on nie zadaje sobie sprawy, dochodzi do nieporozumienia między Fergusem a Waverlejem, stanowiącego jeden z barwniejszych epizodów powieści. Po odjeździe Flory do Francji,po śmierci brata, uczucie Waverleya do Róży, istniejące podświadomie, odzywa się z całą siłą. Skłania go nawet do podjęcia ryzykownej podróży do Szkocji podczas zamieszek powojennych i grożącego mu niebezpieczeństwa aresztowania. Wątek ten kończy się zaręczynami młodej pary.

Drugi wątek pojawia się nieco później w powieści. W bieg wypadków historycznych dostaje się Waverley przypadkowo. Wyprawa po zrabowane krowy Barona doprowadza do wizyty u Fergusa, w czasie której odbywa się polowanie, będące zarazem pierwszym aktem powstania. Wizyta przeciągnięta chorobą (wypadek na polowaniu), intryga Donalda Bean-Leana w celu pozyskania Zołnierzy z pułku Waverleya na stronę powstańców i inne okoliczności sprawiają, że Waverley popada w podejrzenie należenia do buntu, o którym nic nie wie i zostaje aresztowany w drodze powrotnej do Anglii. Bean-Lean odbija go na własną rękę, bez żadnego polecenia władzy wyższej. Za interwencją Róży, o której wie tylko sam książę Karol, dostaje się Edward na dwór księcia. Oburzenia na rząd, który tymczasem jego ojca, karierowicza, usunął w przykry sposób z urzędu, wychowanie w nastroju jakobickim w domu stryja i podrażniona posądzeniem o zdradę własna ambicja, doprowadzają przy pomocy zręczności księcia do przejścia Waverleya na stronę powstańców. Najważniejszą jednak rolę odegrała tu miłość do Flory i tu jest miejsce złączenia obu wątków w indywidualnej historii bohatera powieści – jakobityzm Edwarda jest tylko pewną formą jego uczucia do pięknej zwolenniczki Stuartów.

Elementem historycznym Utworu jest ostatnie powstanie jakobicie w 1745/6, a właściwie jego pierwsza połowa, pochód góralskich wojsk Karola Edwarda ku środkowej Anglii, aż po chwile odwrotu. Niedoświadczenie Scotta w konstrukcji romansu historycznego spowodowało, że rzeczywistość historyczna jest za silnie zaznaczona aby tylko pozostać tłem, wskutek zbyt wielkiej roli księcia Karola i kampanii. Równocześnie zaś postać Waverleya wskutek swej błahości charakteru i nie związania sercem z akcją powstania, nie dorasta do znaczenia postaci historycznej-nie jest sprężyną akcji.

Treść:

1.Przedwstępny

Waverley – imię niczym nie odznaczone, nie nasuwające swym brzmieniem nic złego, ani nic dobrego. Drugi tytuł: „albo lat temu sześćdzieśiąt” – sześćdziesiąt lat przed datą rozpoczęcia pracy nad utworem – 1 listopada 1805 roku. Autor wyjawia cel napisania powieści: „za zadanie wziąłem sobie raczej opis ludzi niźli zwyczajów i obyczajów”. Rozpisuje się o sposobie wyboru takiego tytułu oraz o temacie powieści.

2. Waverley – Honour. Rzut oka wstecz

Następuje opis wzajemnych stosunków Ryszarda (ojciec Edwarda Waverleya) i Sir Everarda (stryj Edwarda). Mają oni odmienne poglądy polityczne.

3. Edukacja

Nauczyciel młodego Edwarda był dla niego bardzo pobłażliwy, więc uczeń sięgał po takie lektury jakie chciał. To ukształtowało w nim wybredny, wydelikacony gust i spowodowało, że młodzieniec nie był zdolny do poważnej pracy naukowej.

4. Zamki na lodzie

W wieku 16 lat, odezwało się w nim zamiłowanie do samotności. Nie czuł się dobrze w towarzystwie, gdyż nie nabrał odpowiedniej ogłady. Lubił natomiast przysłuchiwać się fascynującym choć czasem nudnym opowieściom o swoich przodkach.

5. Wybór zawodu

Edward zaczął interesować się córką właściciela folwarku Cecylią Stubbs. Ciotka jego Rachela Waverley domyśliła się tego i postanowiła nie dopuścić do tego związku. Zaproponowała, aby Edward zaczął poznawać świat. Jego stryj, Sir Everard, u którego w głównej mierze wychowywał się bohater, zgodził się na to. Jego ojciec również nie miał nic przeciwko, jednak król zaproponował, aby młodzieniec wstąpił do armii. W taki to sposób Edward został kapitanem Waverleyem w pułku dragonów Gardinera.

Postępowanie Sir Everarda było w następnym czasie dość podejrzane, gdyż między innymi usunął się z parlamentu. Istniała możliwość, że przystąpił do powstania.

6. Pożegnanie Waverleya

Sir Everard zaopatrzył żołnierza w ludzi, konie, fundusze itp.

7. Kwatera kawalerii w Szkocji

Edward nie wykazywał umiejętności organizatorskich oraz obycia w sprawach wojennych.

8. Szkocki dwór sześćdziesiąt lat temu

Bohater odwiedził bliskiego znajomego swojego stryja - Bradwardine’a, mieszkającego w Tully-Veolan. Zarówno wioska jak i dwór były zaniedbane i ubogie.

9. Dalsze szczegóły o dworze i jego otoczeniu

Edward spotkał w ogrodzie przy dworze upośledzonego umysłowo sługę oraz major Domesa.

10. Róża Bradwardine i jej ojciec

Siedemnastoletnia Róża miała jasne włosy, białą cerę i była niska. Miała delikatne, pokorne usposobienie. Jej ojciec, baron Bradwardine, był mężczyzną wysokim, chudym, siwowłosym, ubranym niedbale. Przekonania polityczne przekreśliły jego karierę prawniczą. Po oskarżeniu o zdradę stanu w 1715r. żył w domowym zaciszu. Bradwardine bardzo ucieszył się ze spotkania z bratankiem swego przyjaciela.

11. Bankiet

Przyjęcie było obfite. Wniesiono stary, cenny puchar z okazji przybycia Edwarda. Następnie wywiązał się polityczny spór pomiędzy baronem a jego gościem, którzy byli pod wpływem alkoholu.

12. Skrucha i zgoda

Pan Falconer z Balmawhapple poprosił barona, aby w jego imieniu przeprosił on Edwarda za obrazę poczynioną uprzedniej nocy. Waverley z przyjemnością przyjął tłumaczenie Balmawhapple’a. Następuje przedstawienie postaci Dawida Gellatley’a – człowieka ograniczonego umysłowo, jednak poważanego na dworze barona.

13. Dzień spędzony porządniej niż poprzednie

Baron urządził krótkie polowanie. W czasie rozmów okazało się, że Edward jest człowiekiem uczuciowym i skłonnym do fantazji, natomiast pan Bradwardine nie lubi poezji i jest człowiekiem poważnym. Obaj natomiast fascynowali się historią i lubili o niej rozmawiać. Następnie w pokoju Róży opowiedziano legendę o domniemanej czarownicy Joannie Gellatley.

14. Odkrycie. Waverley staje się domownikiem w Tully-Weolan

Edward odkrył, iż Balmawhapple nie przeprosił go z własnej woli, ale po przegranym pojedynku z panem Bradwardine. Baronowi było z tego powodu bardzo przykro. Tymczasem wzrastała zażyłość stosunków Róży i Waverleya. Jednak młodzieniec traktował dziewczynę jedynie jak siostrę.

15. Napad i jego skutki

Edward przebywał w Tully-Veolan już 6 tygodni. Rankiem okazało się, iż górale, pod dowództwem D.B. Leana, wykradli wszystkie krowy z posiadłości. Stało się tak gdyż pan Bradwardine przestał płacić haracz Fergusowi Mac-Ivorowi, w zamian za który górale nie atakowali jego posiadłości.

16. Zjawia się niespodziewany sprzymierzeniec

Do Tully-Veolan przybył góral Evan Dhu Maccombich. Był on wysłannikiem Fergusa. Zapewniał zebranych o żalu jego zwierzchnika z powodu zerwanych stosunków (ironia sytuacji). Mężczyźni ponownie podpisali traktat pokojowy, a Maccombich zaproponował Edwardowi, aby wyruszył z nim w pościg za bydłem. Młodzieniec zgodził się i odbył z góralem męczącą wędrówkę.

17. Schronisko góralskiego rabusia

Przepłynąwszy rzekę, mężczyźni znaleźli się w grocie zamieszkałej przez górali. Ich przywódca Donald Bean Lean okazał się być niskim, niepozornym z wyglądu mężczyzną.

18. Waverley puszcza się w dalszą drogę

Edward zjadł śniadanie, troskliwie przyrządzone przez Alicję , córkę Leana po czym wraz z Maccombichem udał się do posiadłości Fergusa. Naczelnik prezentował się godnie i wyniośle.

19. Naczelnik i jego domostwo

Ojciec Fergusa Mac-Ivora uczestniczył w powstaniu z 1715 roku, mającym na celu przywrócenie panowania Stuartów. Fergus był człowiekiem ambitnym, bystrym, zajmował się uspokajaniem zatargów między różnymi klanami. Nie szczędził pieniędzy na przyjmowanie w swoim domu całych zastępów wojskowych. Był pobłażliwy względem rabusiów, którzy na jego żądanie zwracali łup i osobiście mu się poddawali, ale karał tych, którzy gardzili jego przestrogami. Kiedy naczelnikowi odebrano wojskową komendę, sąsiadująca okolica odczuła skutki jego niełaski. Górale zaczęli napadać na pograniczne tereny. Fergus, nieopatrznie pokłóciwszy się z panem Bradwardine, skorzystał z napaści Leana na jego posiadłość, by załagodzić spór. Zależało mu na tym, gdyż sąsiad również był zwolennikiem powrotu Stuartów na tron.

20. Uczta góralska

Uczta, którą zorganizowano z okazji przybycia gościa, była bardzo obfita, choć nie dość wystawna. Uczestniczyło w niej wielu ludzi, także tych z najniższych warstw społecznych. Jeden z biesiadników zaśpiewał poruszającą pieśń o tematyce historycznej. Edward poprosił, aby ktoś przetłumaczył mu jej celtycką treść.

21. Siostra naczelnika

Flora Mac-Ivor, siostra naczelnika, była do niego bardzo podobna. Miała czarne włosy, czystą cerę, regularne rysy. Ubrana była w wystawną suknię. Jej głos był łagodny choć stanowczy. Była gorącą zwolenniczką powrotu Stuartów na tron. Jej intencje w tej mierze były jak najbardziej czyste i bezinteresowne. Była gotowa w pełni poświęcić się sprawie narodowej. Jej najbliższą znajomą była Róża Bradwardine.

22. Poezja góralska

Flora dała się namówić na przetłumaczenie tekstu. Zaaranżowała spotkanie na dzikim wzgórzu przy szumie wodospadu, aby zaśpiewać pieśń w przekładzie . Zarówno Flora jak i sceneria zdarzenia wywarły na Waverleyu ogromne wrażenie.

23. Waverley przedłuża swój pobyt w Glennaquoich

Fergus poprosił Edwarda o przedłużenie wizyty, z racji planowanego polowania. Waverley zgodził się i postanowił powiadomić o tym pana Bradwerdine’a oraz poprosić o przesłanie wszelkiej , adresowanej do niego korespondencji.

24. Polowanie na jelenia i jego skutki

Edward co raz bardziej pogrążał się w miłości do siostry naczelnika. Podczas polowania zdarzył się groźny wypadek – stado jeleni przebiegło przez myśliwych. Niedoświadczony w takich sytuacjach Edward doznał zwichnięcia kostki. Ból uśmierzyła mu maść ziołowa przyrządzona przez szamana. Waverley zdziwił się, gdy oznajmiono mu, że część ludzi Mac-Ivora ma wyruszyć w daleką wyprawę, a on sam będzie umieszczony w domu krewnego Fergusa. Po sześciu dniach, gdy był już w stanie dosiąść konia, w towarzystwie Fergusa i jego ludzi, powrócił do Glennaquoich.

25. Wiadomości z Anglii

Do młodego kapitana dotarły listy od ojca i stryja, donoszące o krzywdzącym zwolnieniu Ryszarda Waverleya z funkcji politycznych przez obecną władzę. W rzeczywistości było to skutkiem nieudanych intryg polityka. Sir Everard miał okazję do potwierdzenia słuszności swoich zapatrywań politycznych. Edward, z racji tego, iż nie był dobrze zaznajomiony z aktualną sytuacją polityczną, wstąpił do wojska z woli ojca oraz nie znał prawdy o jego działalności, przyjął postawę jaką narzucała mu rodzina. Oburzył się na działalność władz i wystąpił z wojska. Fergus natomiast zapewnił go, że niedługo będzie on miał możliwość zemsty zautrratę honoru.

26. Wyjaśnienie

Edward wyjawił Florze swoje uczucia. Kobieta zaś nie odpowiedziała mu jednoznacznie.

27. O tym samym

Flora wytłumaczyła Waverleyowi powód, dla którego nie mogą być razem. Ona w pełni oddana jest sprawie politycznej kraju i nie byłaby w stanie obdarzyć go taką miłością, na jaką zasługuje.

28. List z Tully-Veolanu

Edward otrzymał list od Róży, w którym donosiła o wyprawie swojego ojca na północ, wywołanej niebezpieczeństwem aresztowania. W Tully-Veolan zatrzymało się też 5-ciu wojskowych na wypadek pojawienia się tam któregoś członka rodziny. Młodzieniec oświadczył Fergusowi, iż udaje się Edynburga by tam złożyć swe uniewinnienie na ręce którejś z wpływowych osobistości, do której miał listy od ojca.

29. Jak Waverleya przyjmują na nizinach po jego wycieczce w góry

Bohater wraz z Callum Begiem dotarli do miasteczka N. Potrzebowali tam przewodnika i konia do przewiezienia bagażu. Pewien gospodarz był bardzo ciekawy szczegółów ich podróży i wypytał o nie towarzysza Edwarda. W ostateczności sam przewodził im w dalszej drodze.

30.Jak strata podkowy może stać się poważną nieprzyjemnością

Przewodnik podróżnych zażyczył sobie podkucia konia, który zgubił podkowę. Z tego powodu wstąpili do pewnej wioski, której mieszkańcy żądali, aby Edward wyjawił swoją tożsamość. Podczas wywiązanej szarpaniny Waverley postrzelił kowala i został za to zatrzymany.

31. Badanie

Sprawa potrzału została wyjaśniona. Podczas przesłuchania okazało się jednak, że wystosowany został rozkaz aresztowania Edwarda pod zarzutem zdradzieckich działań. Wiele okoliczności działało na jego niekorzyść: goszczenie w domach zwolenników Stuartów, domniemane uczestnictwo w naradach przeciwnikó króla, listy od rodziny itp. Został zatrzymany.

32. Konferencja i jej następstwa

Mayor Melville pastor Morton przeprowadzili przesłuchanie Edwarda. Jego szczerość i brak obycia w sprawach politycznych przemawiały na jego korzyść. W kraju zaczynał nasilać się bunt górali.

33. Powiernik

Pastor odwiedził bohatera, gdyż chciał poznać szczegóły sprawy, aby mieć więcej argumentów do obrony wojaka.

34. Stan rzeczy nieco się poprawia

Waverley został zaproszony na kolację do majora.

35. Ochotnik sprzed lat sześćdziesięciu

Gilfillan przybył, aby eskortować więźnia do Stirling.

36. Przygoda

Podczas podróży napadli na nich górale.

37. Waverley wciąż jeszcze w ciężkim położeniu

Jak się okazało, mieszkańcy gór mięli za zadanie odbić Edwarda z rąk Gilfillana.

38. Nocna przygoda

Bohater został przywiedziony do zamku Doune, a bezpieczeństwo zapewnić miał mu honor Donalda Stewarta.

39. Dalszy ciąg podróży

Stamtąd orszakiem kierował, znany bohaterowi, pan Falconer z Balmawhapple, który skrupulatnie pilnował, aby Edward z nikim nie rozmawiał. Dotarli do stolicy Szkocji – Edynburga.

40. Stary i nowy znajomy

W pałacu Holyrood przywitał go Fergus Mac-Ivor, który następnie przedstawił go Księciu Karolowi Edwardowi Stuartowi (dążył do ponownego objęcia tronu, przez jego ród w Szkocji). Waverley, po przemówieniu Ksiącia, ,,oddał serce swe i szalę ku obronie jego praw”. Ten uczynił go majorem.

41. Tajemnica zaczyna się wyjaśniać

Fergus wyjaśnił Waverleyowi przebieg wydarzeń, w których dane było bohaterowi uczestniczyć. Następnie doszło do jego spotkania z baronem Bradwardine (stronnik Stuarta).

42. Obiad żołnierski

Rozmawiają.

43. Bal

Podczas balu Edward bardzo się ożywił i chciał ujawnić wszystkie swoje talenty, aby uzmysłowić obecnej tam Florze, że nie tylko od niej zależy jego szczęście.

44. Marsz

Waverley był trochę rozczarowany stanem uzbrojenia i liczebnością oddziałów góralskich.

45. Wypadek

Baron Bradwardine przysłał kilku jeńców. Jednym z nich był człowiek z Waverley-Honour. Jak się okazało Bean Lean używał pieczęci Edwarda do swoich celów i wprowadził w błąd dawny pułk młodzieńca. Edward zastanawiał się przez chwilę nad słusznością swojego wyboru.

46. Wigilia bitwy

Armie obydwu stronnictw przygotowywały się do bitwy, badając teren i szukając odpowiedniego miejsca do zajęcia stanowiska. Edward, zobaczywszy sztandary i stroje wojska, któremu niegdyś przewodził, z żalem zapytał siebie, czy rzeczywiście jest zdrajcą swojego kraju? Na jakiekolwiek działanie było już jednak za późno.

47. Starcie

Bitwę wygrali górale.

48. Niespodziewany kłopot

Baron Bradwardine, z ogromną powagą, pyta Waverley’a i Fergusa czy Księciu przysługuje ściągnąć buty po bitwie, choć zwyczaj ten dotyczy króla. Poza tym ma wątpliwości czy w związku z takim rodzajem butów jak kierpce, można dopełniać tej posługi.

49. Angielski jeniec

Wśród jeńców, Edward spotkał półkownika Talbota. Powiadomił on bohatera o niebezpieczeństwie jakie sprowadził on na swoją rodzinę samymi podejrzeniami o przystąpienie do buntu. Był też bardzo rozżalony, iż te pogłoski okazały się prawdą.

50. Mniej ważny

Książę nakazał Waverley’owi nadzór nad pułkownikiem.

51. Intrygi miłości i polityki

Następuje wyjaśnienie intrygi w jaką został zamieszany Waverley. Donald Bean Lean wykradł jego pieczęć i korespondował z różnymi osobami w jego imieniu. Przechwycał też listy od półkownika Gardinera.

52. Intrygi towarzyskie i miłosne

Flora zauważyła, co Róża czuje do Edwarda i stwierdziwszy, że byłby on dobrym partnerem dla jej przyjaciółki, postanowiła ich do siebie zbliżyć.

53. Fergus czyni starania

Naczelnik wpadł w furię, dowiedziawszy się od Księcia, iż Róża kocha innego mężczyznę. Ze względów finansowych i społecznych chciał ją bowiem poślubić.

54. „Nigdy w jednym nie wytrwały”

Edward poczuł się nieswojo po wyznaniu Fergusa i zaczął porównywać obie panie. Ostatecznie postanowił zrezygnować z Flory i starać się o rękę Róży, jeżeli tylko plany Naczelnika się nie powiodą.

55. Zacny człowiek w strapieniu

Waverley zastał pułkownika Talbota płaczącego nad listem. Jego długo oczekiwane dziecko zmarło zaraz po porodzie, a żona była w ciężkim stanie. Było to spowodowane niepokojem o męża pułkownika.

56. Wysiłek

Edward wystarał się u Księcia o przepustkę dla pułkownika Talbota. Ten miał się zobowiązać, że przez rok nie będzie walczył przeciwko Stuartom.

57. Marsz

Bohater oznajmia Fergsowi, iż zaprzestaje starań o jego siostrę.

58. Zamieszanie w obozie króla Agramanta

Między Naczelnikiem Mac-Ivor a Edwardem niemalże doszło do pojedynku. Fergus opatrznie zrozumiał Księcia i sądził, że Waverley jest oficjalnym narzeczonym Róży.

59. Utarczka

Górale zrezygnowali z próby dostania się w głąb Anglii. Postanowili wracać na północ. Byli teraz ścigani przez wrogów. Fergus radził Edwardowi aby uciekał z kraju i był przekonany o swojej własnej zgubie. Uważał tak, gdyż ukazywała mu się postać Szarego Widma – śmiertelnego wroga jego rodziny. Oddziały angielskie chciały wtargnąć do wioski zajętej przez górali. Z powodu ciemności Edward nieopatrznie znalazł się w osadzie oblężonej przez Anglików.

60. Nieprzewidziany zbieg wypadków

Obfite opady śniegu i niedogodne wieści odnośnie armii angielskiej nie pozwoliły Edwardowi opuścić wioski.

61. Podróż do Londynu

Zmarł ojciec Bohatera. Waverley wyruszył do Londynu. Drugi etap podróż odbył się w towarzystwie pani Nosebag, żony porucznika dragonów, która była bardzo gadatliwa.

62. Co teraz czynić?

Edward dotarł do posiadłości pułkownika Talbota. Ten w obecności służby nazwał go imieniem swojego krewnego. Radził młodzieńcowi, aby powrócił skąd przyjechał, gdyż teraz trwa obława na zdrajców. Waverley wyznał, iż chce udać się na kontynent, ponieważ przebywa tam Róża. W czasie podróży nadal miał się podawać za Franciszka Stanleya, z którym zresztą miał się spotkać i otrzymać od niego paszport.

63. Zniszczenie

W Edynburgu Edward nie wiedział gdzie szukać informacji na temat miejsca przebywania Róży. Postanowił udać się do Waverley-Honour i zastał tam wielkie spustoszenie.

64. Wymiana wiadomości

Bohater dowieział się, od ukrywającego się tam barona Bradwardine’a, że jego ukochana żyje.

65. Dalsze wyjaśnienia

Waverley został uświadomiony, że Róża ocaliła mu życie korespondując z Księciam w sprawie jego bezpieczeństwa.

66. Teraz Kupidyn dzieckiem jest sumienia, czyni restytucję

Pan Dunkan Macwheeble bardzo ucieszył się z planów Edwarda związanych z Różą, gdyż to gwarantowało mu wysokie zyski finansowe. Bohater otrzymał też list od pułkownika Talbota, w którym ten informuje, że wystarał się u Króla o uczynienie Edwaeda ponownie człowiekiem wolnym.

67. A najwięcej szczęścia dają światy, co najdłużej trwają

Baron Bradwardine niezmiernie ucieszył się, gdy Edward wyznał swoje zamiary względem Róży i zapewnił iż baron również jest już bezpieczny. Razem udali się do Duchran, gdzie przebywała dziewczyna. Młodzieniec spędził tam sześć dni, podczas których został formalnie przyjętym konkurentem młodej damy.

68. Jutro? O, jak nagle!…Daruj mu życie, daruj mu życie!

Edward udał się na ostatnią rozprawę sądową Fergusa. Wyrok śmierci wyznaczony został na następny dzień. Bohater spotkał się też z Florą, która oznajmiła mu, iż po egzekucji zamieszka u sióstr benedyktynek w Paryżu.

69. …A w ciemną drogę podróż już czeka

Edward odwiedził Naczelnika w celi. Egzekucja.

70. Dulce domum

Po kilku miesiącach Edward zdołał dopełnić formalności związanych ze ślubem. Uroczystość była stounkowo skromna.

71. To nie mój własny dom – poznaję to po budowie

Waverley –Honour, zarządzane przez państwa Talbot, zostało doskonale odrestaurowane. Pan Malcolm Bradwardine zrzekł się natomiast praw do Tully-Veolanu i odsprzedał posiadłość Baronowi. Pułkownik Talbot odzyskał też dla Barona bardzo cenny rodowy puchar.

72. Post scriptum, które powinno było być przedmową

Autor pisze, iż umieścił ten rozdział na końcu, gdyż czytelnicy często czytają ostatni rozdział w pierwszej kolejności. Wyjaśnia, iż po rewolucji w 1745 roku królestwo szkockie uległo całkowitemu przeobrażeniu. Nie udało się zachować tradycyjnej jego formy. Scott natomiast miał na celu ukazanie dawnych obyczajów i zdarzeń historycznych związanych z tą krainą.