Andrzej Frycz Modrzewski – Pisma wybrane.

1. Głównym problemem epoki był problem władzy. Na Zachodzie nasilał się absolutyzm, zaś w Polsce rozwijała się tendencja ku demokracji szlacheckiej. Frycz traktował silną, scentralizowaną władzę jako „narzędzie mogące ułatwić także i realizację społecznej sprawiedliwości.”

2. Wiza „idealnej RP” wg Frycza a szlachty (ruchu egzekucyjnego?), konserwatystów: konserwatyści byli przekonani, że reformy są niepotrzebne, szkodliwe, najważniejsza wierność „obyczajom przodków”. Więcej – „przypisywali szlacheckiej RP szczególną pozycję w Europie, a za warunek jej umocnienia uważali pielęgnowanie specyficznych właściwości społ.-pol. Istniejącego ustroju”. Zaś reformatorzy: ustrój RP wymaga modernizacji, wzmocnienia władzy i jej centralizacji.

3. Krytyka Frycza. „Nie może zaiste RP kwitnąć dzięki samej tylko szlachcie”. Protest przeciwko przywilejom szlacheckim (posiada ziemie, a nie zajmuje się rzemiosłem ni handlem. Staje się ona coraz bardziej zamkniętym stanem.

4. Domaga się przyznawania urzędów nie szlachcie rodowej, ale ludziom uczonym, wyróżniającym się cnotą i działalnością. Nie powinno być różnicy między szlachcicem a nie-szlachcicem podczas ubiegania się o godności.

5. Nie popiera dziedziczności władzy, króla powinien wybierać ogół obywateli państwa, także mieszczanie i chłopi.

6. Domaganie się praw dla chłopów, tj. ci, którzy uprawiają ziemię, mają prawo twierdzić, że jest ich własnością.

7. Likwidacja przywilejów szlachty i duchowieństwa, np. niepłacenia przez nich podatków.

8. Każdy obywatel daje jednorazową połowę swoich dochodów na rzecz państwa na wypadek najazdu (wtedy dobra wszystkich są w jednakim niebezpieczeństwie).

9. Postulat głoszenia swych myśli i poglądów, prawo do wypowiadania się.

10. O OBYCZAJACH:

- RP najlepiej rządzą dobre obyczaje, polegające na rozpoznaniu uczciwości i czynieniu w sposób uczciwy. Złe obyczaje wynikają z niewiedzy i przyzwyczajenia do czynienie zła. Przyzwyczajenie do dobrego opiera się na poskromieniu złych namiętności, do cnoty i uczciwości można dojść poprzez wyrobienie sobie „nałogu”, ćwiczenia się w nim. Trzeba powściągać gniew i być umiarkowanym, nie dać się ponieść emocjom.

- poza królem największe znaczenie ma senat szlachecki. „To bowiem trzeba za pewne uważać, że nie masz nikogo takiego, kto by sam jeden mógł czy to swą radą, czy czynami utrzymać na swych barkach całą RP.” Król musi się posłużyć radą innych, aby lepiej sprawować władzę. Dobrze, aby poza senatem miał też ludzi zaufanych.

- ważne, aby senat pracował nad swoim sądem, unikał porywczości, nie poddawał się namiętnością, byli bezstronni, uczciwi, mieli odwagę głosić to, co uważają za słuszne. Powinni raczej ważyć głosy niż je liczyć (nie patrzeć na ilość, bo większość może się mylić, a jeden może mieć rację)

11. O SZKOLE:

- szkoła twórczynią najlepszych praw, dostarcza zdolnych mówców, kaznodziei, kształci ludzi, którzy potem rządzą państwem

- trzeba troszczyć się o nauczycieli i o uczniów, nauczyciele powinni być uznani za odpowiednich do pracy, a uczniów kształcić pod kątem ich predyspozycji, aby rozwijali swoje zdolności

- trzeba wyrzucić ze szkół barbarzyństwo, niechlujstwo, ludzi niekompetentnych. Miłośników nauki zachęcać zaszczytami.

Filozofia

Artysta uważał, że człowiek ma prawie nieograniczone możliwości, jednakże nie jest w stanie niczego osiągnąć bez większego wysiłku. Uznawał, że za pomocą techniki i sztuki człowiek może podporządkować sobie świat. Technika daje możliwość władania nad siłami przyrody, sztuka natomiast odtwarza i poszerza piękno świata. Dzielił ludzi na:

prawdziwych – twórcy.

pozornych – tych, którzy zajmują się wyłącznie korzystaniem z władzy, pieniędzy i odkryć "ludzi prawdziwych".

Doradzał umiar i nieprzywiązywanie się do rzeczy materialnych. Radził, abyśmy wszystko, co chcemy wiedzieć, rozpatrywali z potrójnej perspektywy. Podkreślał, że należy nieustannie doskonalić zmysły, a w szczególności zmysł wzroku, by pogłębiać procesy doświadczenia.

Uważał, że należy dążyć do zjednoczenia ciała i umysłu, poprzez kultywowanie sprawności fizycznej i umysłowej. Leonardo rozumiał dynamiczne, a często paradoksalne relacje zachodzące między przeciwieństwami. Opinię na ten temat wyraził m.in.: w komentarzu do Alegorii przykrości i rozkoszy.

Da Vinci postrzegał przyrodę w sposób empiryczny i naukowy, w przeciwieństwie do innych uczonych z jego epoki. Uważał, że prawda, nawet gdy dotyczy drobnostek, przeistacza niepewne poglądy w najbardziej wzniosłe zagadnienia. Tym poglądem Leonardo odwoływał się do stanowiska Wilhelma Ockhama.

Z notatek artysty wynika, że interesował się także metafizyką. Na jednym ze studiów czaszki, wyznaczającym proporcje, napisał:

Ten punkt zbiegu zmysłów to opisywany przez Arystotelesa zmysł wspólny – sensus communis – część mózgu koordynująca i interpretująca wrażenia zmysłowe. Leonardo uznawał, iż jest to siedziba intelektu, wyobraźni, a nawet duszy. Także w sensie arystotelesowskim Leonardo określił światło jako jedną z sił duchowych – jako energię pozbawioną masy.

Erazminizm w literaturze polskiego renesansu

Postać Erazma z Rotterdamu.

Odnowicielem pedanterii włoskiej myśli humanistycznej był Erazm z Rotterdamu, najwybitniejsza osobowość wieku XVI – człowiek, któremu północnoeuropejski renesans wieku XVI zawdzięcza swą odrębność i osobowość.

Erazm, inaczej zwany Desiderius Erasmus (właściwe nazwisko Gerhard Gerhards), urodził się w roku 1465 (lub 1469) w Rotterdamie, zmarł w 1536 w Bazylei. Młodość spędził w klasztorach niderlandzkich, gdzie zetknął się z zapoczątkowanym jeszcze w wieku XIV ruchem tzw. devotio moderno (nowa pobożność), który pod względem doktrynalnym był najwierniej katolicki, jednakże tworzył nowe wzorce życia intelektualno-religijnego. Rygory życia klasztornego doskwierały Erazmowi. Przy pomocy biskupa Cambrai opuścił klasztor i udał się do Rzymu. W częstych podróżach zetknął się Erazm z paryską scholastyką i wybitnymi humanistami. Nabrał niechęci do scholastyki i nawiązał stałe kontakty z koryfeuszami myśli humanistycznej.

Głosił potrzebę reformacji kościoła, odmawiał jednak poparcia luteranizmu. Tępił obskurantyzm scholastyki i zwalczał bezduszny formalizm humanizmu. Był koryfeuszem prądu zwanego irenizmem (gr. Ejrene – pokój), który przeniknął twórczość wielu wybitnych pisarzy wieku XVI tj. Modrzewskiego i Kochanowskiego.

Autor zjadliwych pism satyrycznych – Pochwała głupoty, Dialog o najlepszym rodzaju wymowy.

Humanizm Erazma był otwarty i egalitarny. Oburzały go poglądy wytrawnych znawców antyku, którzy po łacinie pisali, ale nie chcieli nim posługiwać w mowie. Wbrew zapamiętałym latynistom włoskim zwracał uwagę na walory kultury greckiej.

Dla upowszechnienia kultury humanistycznej Erazm opracował zbiór przysłów , sentencje i aforyzmy łacińskie, które były swoistą antologią mądrości i kultury języka. (=>Adagia)

Przyczynił się walnie do rozwoju biblijnych studiów filologicznych. Wydawał pisma Ojców Kościoła. Zwalczał obyczaje kleru, korupcję, symonię. Cieszył się sławą w całej Europie

Thomas More

Krytykował rozrzutność, arogancję i brutalność królów, brak dbałości o lud i 'psucie' pieniądza. Uważał, że źródłem ludzkich nieszczęść często bywa własność prywatna, która rodzi nierówność ekonomiczną.

Ustrój Utopii to socjalizm drobnych producentów, rolników i rzemieślników. Rozwój przemysłu uważał za zło. W Utopii wszyscy muszą pracować, ale tylko 6 godzin dziennie, żyć skromnie, mają takie samo jedzenie i ubiór. Cenią moralność przede wszystkim. Za cudzołóstwo karzą śmiercią. Nie znają pieniądza; ludzie są wolni (niewolnikami bywają jedynie jeńcy wojenni); Ustrój jest tu hierarchiczny i demokratyczny - na dole piramidy społecznej jest rodzina, potem 30 rodzin wybiera 1 urzędnika, nad 10 urzędnikami stoi protofilarcha, a na szczycie jest sam książę. Prawa są tu nieliczne i proste. Panuje tolerancja religijna, jest kilka religii, lecz zabroniony jest ateizm. Za fanatyzm religijny grozi wydalenie z wyspy. Kapłanami mogą być też kobiety. Kapłan jest wybierany przez wiernych, nie ma przywilejów i nie obowiązuje go celibat.