Londyn - katedra św. Pawła
Tradycyjna budowla podłużna, której "znakiem firmowym" stała się Główny fronton tworzy dwukondygnacyjny portyk, podzielony w nawiązaniu do nowej fasady Luwru podwójnymi korynckimi kolumnami, z flankującymi fasadę wieżami ( zbudowanymi dopiero w latach 1706-1708). Także wewnątrz mnożą się elementy heterogeniczne: do centralnego kompleksu, utworzonego przez pomieszczenie z kopułą i nawą poprzeczną, dołączają się trochę dowolnie wydłużone skrzydła korpusu nawowego i chóru, których sklepienia wykazują niezwykła kombinację kolebek i wysklepek kopulastych; dominujący pozostaje jednak akademicki klasycyzm. Mimo licznych niekonsekwencji koncepcyjnych, które można tłumaczyć m.in. Długością prac (1675-1711), katedra św. Pawła- a zwłaszcza jej kopuła- stała się często kopiowanym wzorem anglikańskiej budowli kościelnej. Nawiązanie przy tym do podstawowego wzorca rzymskiej architektury sakralnej dziwi tym bardziej, że jeszcze kilkadziesiąt lat wcześniej szukano nowych, samodzielnych rozwiązań, a przyjmowanie "katolickich" elementów uważano w każdej postaci za szkodliwe.
Pierwsza propozycja wrena z roku 1673 całkowitego zastąpienia spalonej i zniszaczonej starej katedry św, pawła znana jest – od zachowanego w katedrze drewnianego modelu- jako projektu wielkiego modelu. Według niego katedra miała być budowlą na planie centralnym, z piękną kopułą zbliżoną do kopuły bazyliki św piotra, o bramantowskim bębnie i o żebrowanej czaszy nawiązującej do rozwiązania maichała anioła. Korpus kościoła miał być poprzedzony nakrytym kopułą wejściowym westybulem/ co stanowi wyraźne analogie z projektem bazyliki sw. Piotra sangalla., a połączenie ramion krzyża greckiego wklęsłymi ścianami jest reminiscencją fantastycznego projektu pałacu z traktatu antiube'a le pautre'a oeuvres d'architecture (1652). ten ulubiony projekt wrena dla katedry sw pawła został odrzucony przez dziekana i kapitułę jako niepraktyczny, życzyli oni sobie tradycyjnego planu krzyża łacińskiego z obszernym chórem dla codziennych śpiewanych nabożenstw i nawą dla kongregacji na specjalne okazje.
W związku z tym wren przygotował nowy projekt tzw warrent designe,z długim korpusem nawowym chórem i transeptem. Został on zrealizowany z latach 1675- 1710- z wyjątkiem dosyć dziwnej iglicy, którą wrena zastąpił wkrótce kopułą nawiązującą do tej z jego projektu wielkiego modelu, zmieniając jednocześnie projekt wielkiego modelu zmieniając jednocześnie projekt i konstrukcję zewnętrznych ścian korpusu nawowego. W rezultacie zostały one wzniesione ponad wysokośc naw bocznych jako fałszywe ściany wysunięte na znaczną odległość przed strefę okien w nawie głównej i chórze. Ściany te pomagają przeciwdziałać naporowi kopuły a ponieważ unoszą dodatkowy ciężar wynikający z ich podwyższenia, pogrubiono je o ponad pół metra w stosunku do warrent designe. W luce miedzy strefą okien chóru a tymi fałszywymi ścianami zewnętrznymi wren
ukruł łuki przyporowe pomagające dźwigać cięzar sklepienia. Fakt wprowadzenia "fałszu" na taką skalę świadczy o zasadniczo barokowej swobodzie wrena. Architekt dojrzałego renesansu nie pozwoliłyby sobie na takie wybiegi. Pojawiają się one także w projekcie samej kopuły, gdzie wykorzystano pomysł michała anioła wprowadzony w bazylice św. Piotra, polegający na zastosowaniu wewnętrznej kopuły o wysokiości najlepiej pasującej do wnętrza kościoła oraz kopuły zewnętrznej o wiele wyższej – dla lepszej widoczności z daleka. Wewnętrzna kopuła wrena jest otwarta w środku
IMFORMACJE OGÓLNE
pierwszy kamień pod nową katedrę położono w 1675r,ukończona w 1710r., zaś w 1711r, katedra została poświęcona. 179 m długości i 108 m wysokości kopuły.
Trójnawowa bazylika przesłonięta na zewnątrz dwukondygnacyjnymi ścianami parawanowymi. Każde przęsło przykryte kopułą; w krzyżu świątyni, rozwiązanym jako przestrzeń centralna, kopuła na bębnie z kolumnadą wg Bramantego. Wieże wzorowane na nie zrealizowanym projekcie Berniniego dla rzymskiej bazyliki św. Piotra.
W Angli nie został zrealizowany wczesny projekt świątyni centralnej na wzór bazyliki św. Piotra, opracowany przez Ch. Wrena ( "great model"). Wersja zrealizowana, oparta na schemacie bazyliki angielskiej, podjęła tradycyjny układ jednostek przestrzennych z jednoczesnym włączeniem potężnej centralnej przestrzeni krzyża kościoła z dominującą kopułą i podziałem pozostałych części budowli na 28 jednostek kopułowych. To rozwiązanie nie znalazło naśladownictwa.
Pierwszy projekt, centralny z ośmioma kopułami otaczającymi dużą kopułę główną, został poniechany. Realizacji doczekał się bazylikowy układ podłużny, z tradycyjną troistą krzyżową i wspaniałą kopułą na skrzyżowaniu. Kopuła jest trójpowłokowa, o konstrukcji zbliżonej do kopuły Tumu Inwalidów w Paryżu. Interesujące jest rozwiązanie filarów głównych z przejściami po przekątniach, które przyczyniają się do przejrzystości wnętrza. Kopułki półkoliste na żaglach prostokątnych przęseł naw są również rzadkością konstrukcyjną. Rzut oka na elewację umacnia twierdzenie, że "barok" w charakterze architektury włoskiej tego czasu jest istotnie bardzo mało .
WNĘTRZE
ściany korpusu nawowego zostały wzniesione ponad wysokość naw bocznych jako fałszywe ściany wysunięte na znaczną odległość przed strefę okien w nawie głównej i chórze. Ściany te pomagają przeciwdziałać naporowi kopuły. W luce między strefą okien chóru a tymi fałszywymi ścianami zewnętrznymi Wren ukrył łuki przyporowe pomagające dźwigać ciężar sklepienia. Gigantyczna, wysoka na 111 m dwupowłokowa kopuła nad skrzyżowaniem naw. Zastosowanie wewnętrznej kopuły o wysokości najlepiej pasującej do wnętrza kopuły zewnętrznej o wiele wyższe- dla lepszej widoczności z daleka. Wewnętrzna kopuła Wrena jest otwarta w środku,co pozwala na dramatyczny przypływ światła z wieńczącej latarni daleko w górze. Jednak ta ciężka kamienna latarnia nie mogła być dzwigana przez zewnętrzją kopułę, która jrst po prostu drewnianym szkieletem pokrytym ołowianą blachą. Wren wprowadził więc między te dwie kopuły niezwykłą niezwykłą trzecią czaszę w postaci wysokiego ceglanego stożka, niewidocznego ani z zewnątrz, ani wewnątrz katedry. Wewnątrz kopuła wsparta jest na kolumnach korynckich, będących przedłużeniem ośmiu masywnych filarów. Zewnętrzna kopuła ma spokojny, niemal półkolisty profil kopuł renesansowych. Bęben otacza wolno stojący wieniec kolumn z występującymi podwójnymi kolumnami i załamanym belkowaniem kopuły.
Wprowadził przęsła otwarte na zmianę z tymi, których przestrzeń między kolumnami wypełniona jest niszami.
DEKORACJA
uroczystą sakralną atmosferę potęgują pochodzące z XIX w. Mozaiki, nawiązujące stylistyką do sztuki bizantyjskiej. W prezbiterium znajduje się replika ołtarza projektowanego przez Wrena wykonana w 1959r. W latach 50. XX w. Powstały również nowe malowidła sufitowe w chórze.
Wewnątrz panuje ostry kontrast między czystością i stałością poszczęgólnych form a płynną dynamiką całego pomieszczenia. Kopuła centralna jest tak szeroka jak nawa główna i nawy boczne razem ; nadaje ona całemu obiektowi piętno wielkości i rozmachu. Ustawione na osiach przekątnych filarach skrzyżowania mają potężne nisze. Umieszczone również w ścianach bocznych naw chóru i nawy gółwnej nisze dają wrażenie falującego ruchu. Podobny efekt został tu osiągnięty za pomocą okien wrzynających się w kolebkowe sklepienie i spłaszczome kopuły chóru i nawy.
ELEWACJA
dwukondygnacyjna elewacja pozbawiona jest barokowego dynamizmu. Jest ożywiona kwiatami i liśćmi przez Grinlinga gibbonsa i innych artystów, czym przypomina dekorację szesnasto- i wczesnosiedemnastowiecznych budowli, które wren widział w Paryżu. Są tam również barokowe cechy, jak zaokrąglone portyki w fasadach transeptu, borrominowskie wieże zachodnie z ich zderzeniem form wklęsłych i wypukłych oraz zastosowanie perspektywy iluzji w obramowaniach okien w fasadzie zachodniej.
-fasada zachodnia: ogromne wrażenie robi zachodnia fasada kościoła, nad którą górują dwie barokowe wieże. Dzięki sprzężonym kolumnom, których motyw przejąłz fasady Luwru, oraz dwom fantazyjnym bocznym wieżom, jest to fasada całkowicie barokową kompozycją. Ściany boczne katedry św. Pawła wykazują pewien dramatycznie stopniowany styl, przypominający raczej budownictwo świeckie, a w szczególnie pałacowe. Nawet obramowanie okien ma charakter perspektywicznej dekoracji.
CIEKAWOSTKI
Aby katedra nie wydawała się ciemna, wewnętrzną część kopuły umieszczono nieco niżej niż zewnętrzną. Dzięki podwójnym ścianom powstała wewnętrz podstawy kopuły Galeria Szeptów. Słowa wypowiedziane po jednej stronie galerii słychać po przeciwnej.
Wielka krypta w transepcie południowym, gdzie znajduje się wiele grobowców.
Do kopuły prowadzi 530 stopni. Galerię Szeptów osiągamy po wejście na 427 stopni, dalsze prowadzą do Glerii Kamiennej, a jeszcze wyżej jest złota Galeria. Dwie ostatnie znajdują się na zewnątrz kopuły. Powyżej jest tylko latarnia.