Adam Gorczyński

KAPITALIK

I.

Okolicą górzystą ziemi sandeckiej, drogą, ? jakło mówią, z kamienia na kamień, jechała i podróżnych kilku na koniach. Z miny i odzie*

’ nia poznałbyś, że dwaj pierwsi panowie, dwa} za nimi słudzy. Droga pięła się w górą wy* solcą i stromą. Konie pod sługami, obłado­wane ciężkiemi juki, sapały głośno i łbent kołysały, jak rabiny nad talmudem; rumaki zaś panów, zgrabną nóżką stąpając po kamieniach, w uciążliwym nawet pochodzie n^;e traciły lek­kości i owej gracji, koniom szlachetnego rodu i właściwej. Panowie gadali sobie, sługi sobie. ¹ Droga, wybiegłszy na góry wierzchołeu łysy [ i otwarty, spadała znowu w las gęsty. Po­dróżni wyjechali na górę, wstrzymali konie,

— Patrzno, mój stryjaszku, jaka okolica* jaka okolica! — zawołał młodszy podróżny.

— Ma djabła w sobie! — odrzekł pan Rawa, stryj a zarazem opiekun małoletniego towarzysza. — To tu ptakom latać po takich górach i wertepach, a nie ludziom jeździć I Ja chwalę sobie wielkopolskie równiny; to mi okolica, na mil kilkanaście obaczyłbyś mogiłę na polu. Okropne górzysko! że też i tutaj mfeszkają ludzie?... ktoby się był spodz<ałI

— Mieszkają, mój stryjaszku, mieszkają y <;a wie stryiaszek, kto mieszka tam, tam?

— Widzę zamczysko jakieś ogromne

*

wśród lasów; czy to skarbnika dworzec? {Skarbnik — nazwa urzędnika ziemskiego (po­wiatowego), który bezpłatnie podczas prze* jazdu króla zastępować mógł podskarbiego

czyli ministra skarbu).

— Jaka żywo! to zamek Domarada sta­rosty; zna go stryjaszek, zna; ten łysy_r gar­baty starosta; ale co nam do niego?... Niechno stryjaszek spojrzy na prawo w dolinę; widzi stryjaszek ten dworek, co się bieli tam w do­linie nad tą wodą? To staw, mój stryjaszku; o! gdybym tam już był!

— Gdzie chcesz być, gdzie? w tym stą­gwie? Świta waści w głowie...

— Ależ bo stryjaszek nic nie wie — moja wina! zgrzeszyłem, bom skłaniał; szkaradnym sposobem oszukałem stryjaszka; oj, będzie się ¿o gniewał, będzie...

— Hm, hm — pomruknął pan Rawa

— jakiegoś figla spłatał znowu?

— Spłatałem, bom wyprowadził pana stryja w pole, walnie mi się udało. Już teraz stryjaszek musi tam jechać, gdzie go popro­wadzę, musi; święty Boże nie pomoże!

— Cóż to wasze gadasz? co to ma wszystko znaczyć?... do stu tatarów! przecież

’wiem, gdzie jadę!

— Jak Boga kocham, stryjaszek nie wie,

bo stryjaszek myśli że jedziemy do pana skarbnika ulokować ten kapitalik, który mi przekazał testamentem kanonik krakowski...

— Jużci me do kogo innego, jeno do pana skarbnika; bo po jakiegoż tatara jechał­bym tak daleko?... Ja co mam tyle n^ gło­wie: trzy opieki, dw e administracje, sąd po- lubowy, krom własnych interesów bez liku, _v Jeszcze drogami lakierni, taktemi góry, noga

^ojaby tu n^re postała, gdyby nie ten waści) interes ważny, bo tu chodzi o to. ażeby ka- > pitał nie próżnował i procent swój przyniósł, \ jak się patrzy. Ależ w tych ciężkich czasach t dawaj i proś, nikt pieniędzy przyjąć nie chce; szczęściem, żem się wywiedział o panu skarb- niku; był ojca twojego dobrodziejem, będzie i twoim... mam nadzieję że przyjmie sumkę, bo jakem waści nadmienił, mówiłem z pełno­mocnikiem jego i o tem i przyrzekł. A za- - tem do pana skarbnika jedziem i spodziewam się, że waść prowadzisz mnie dobrze, boś śwadom tych okolic; lak długo żyję, nie by­łem w tych stronach; Bóg mnie zachował.

— Oj, źle będzie ze mną — przemówił Jan — pan stryj w kwaśnym dzisiaj humorze; a cóż dopiero skoro rru powiem otwarcie.

— Gadajże do siu talarów! co masz po­wiedz eć; co to ma znacz\c?

— Otóż znaczyc ma że mnie ani w gło­wie ulokowanie kapitału

— Więc w takim fazie w głowie pusto i pstro...

— Byc może mój stryju, ale tu w sercu.,

— W sercu? Hm., powinna być wdzięcz­ność dla stryja opiekuna kióry własne zanie­dbuje sprawy pop'e'a;gc waścine.

— Największa wdzięczność, ale ta 'naj­większa jeszcze się powiększy, jeśli kochany > stryjaszek nie będzie szczędził tego kawa­łeczka drogi i pojedzie ze mną do tego dworu w dolinie.

— Wszakże* to pana skarbnika ^dworzec; _} do stu tatarów! przeć eż do n egom się wy- j brał, ażebym «iokowai re"

— Ulokowanie kapitału mało G5!!i$ chodzi ~ rzekł Jan — aie wlt!t ulokowanie/

< , . V

'losu mego w łasce pewnej pani matki, bo; <w serduszku panny Marjanny już jestem;',

; o, moj stryju kochany, z tysiąca wybrany, ja> bez niej żyć nie mogęl jużto przepadło, ja bez niej żyć nie mogęl

Pan Rawa wy łupił oczy i całemi, szeroko \ otwartemi patrzał na młodzieńca, długo milczał,

< w końcu rzekł:

— A to co znowu nowego ? do sfu tata-,

< rów! gadajże waść,,kiedy się pytam i żądam

' wyjaśnienia tej .historji, która, Bóg świadkiem,, ciemna, jak nieszczeście; powiedz więc waść' I krótko a węzłowato, dokąd nas prowadzi ta ^t droga pokazana ? a w tym dworze, dokąd po- ' dobno jedziemy, kto mieszka?

< — Powiem stryjowi prawdą, bo mnie,

' serce bolało, żem kłamać musiał, ale Bóg

* świadkiem, nie mogłem inaczej i musiałem okłamać stryjaszka, ażebym go nakłonił do ' tego.

— Do czego ?

— Żeby mnie stryjaszek oświadczył pani

Malczewskiej...

— Pani Malczewskiej? Znam tę osobą,

; ło dorzeczna pani, ma piękny mająteczek...

— I piękniejszą córeczkę; Marjanna się ^? ' zowie, a ja, wierzaj mi stryju, żenić srę z nią

muszę, jeżeli mam żyć dłużej na świecie. ^

— Teraz się wydały waścine kabały, i in­trygi wyszły na w erzch, jak oliwa..*, pstro w głowie u waści. fatygować mnie tak daleko i okłamać mnie, ażebym odbywał te podróże dla...

— Ustalenia szczęścia wychowaiica swo-_;

(jego.

— Szczęście ? nieszczęście ? Szeroko o tern i król Dawid pisał.

— Jakże, mój stryjaszku, mój kochany

— Zobaczymy, zobaczymy*..

— Ale, bo ja umrę, .jeżeli stryjaszek nie|

< pojedzie ze mną do pani .Malczewskiej I

— Pstro w głowie u waści, powtarzam,’

■ jeszcześ za młody do ożenienia.

— O, mój stryju 1 • jeżeli p«zeszkodzisŁ> temu, oboje umrzemy.., ja i ona... o, ja wieto,^ ja wiem. Marjanna mnie kocha tak, tak... jaki ja ją kocham...

— Jedźmy, jedźmy, służba nas podsła-,' chuje, w drodze pomyślimy o tem; to nie takJ

. jak się wam młodym zdaje: pokocha się, jużbyr ’ ci się i żenił; nie tak to, panie młody, nie~.| ' żona, mospanie, to towarzyszka dozgonna iy-r i cia: nad tym wyborem trzeba zastanowić się^

' rozważyć wszystkie okoliczności.

Tak mówił pan Rawa, jadąc dalej drogą,) i która spuszczała się ku dolinie, w końcu aa4 dał pytania, na które Jan odpowiedział w n*4 stępujący sposób:

— Matka panny Marjanny ma tę wioską* oto, bywałem tam częstym gościem, bawią« na wakacjach u pana Wądolskiego, z któregol synami byliśmy na jednym stole w Krakowie od pana stryja m ałem na to pozwolenie.

— Ani słowa — przemówił pan Rawa}

— ale kiedym pozwalał waści jechać na wie£t do pana Wądolskiego, nie było tam mowy! wtenczas o pani Malczewskiej, jako żywa ; / czegoś wasze ugaszczał w jej domu?

— Stało się, kochany stryju!

— Zle się stało.

— Więc trzeba to naprawić; a wszystka? w sfryjaszka mocy, Dopomóż mi, stryju li

i zmiłuj się, dopomóż nam d« szczęścia, wszysfó

- kie zawady już usun:ęte.

U

I . —- Jakie zawady?

c _ Zawady były wielkie: panna Marjanna? jejst dziedziczką wioski całej, bo brat jej zgi­nął na Wołoszczyznie łońskiego lata na woj­nie i niestety, ona bogata, a ja ubogi byłem.* Bawi tam vve dworze ciotka panny Marjanny* panna Malczewska, już nie młoda, rządzi ca­łym domem, ba matka w wieku i słaba;' otóż ta pąnna powiedziała mi wręcz, ażebym da­remnie ńię. uwpdził si^ nadzieją. Ale teraz; kiedy ksiądz kanonik zapijał mi 3000 czer­wonych¹ złotych, zostałem iakim bogaczem, wiec zdWady już mema i szczęśliwi już bę­dziemy, jezęli tylko pan stryj me sprzeciwi, się temu.

— Wjs^ystko to są nowe dla mnie rzeczy; pt> raz pierwszy Je słyszą więc pomyśleć: jeśzczę muszę nad, tym interesem.

— Myśl mój stryju, myśl przez drogę; pojedziemy powoli ażebyś do namysłu więcej

tfłiał czasu. V

p > Zobaczymy zobaczymy — odpowiedział

pfeii Raw& !> !, ,,

‘Tym sposobem i zawsze w jednej materji

ciagn;ęta‘ rózmawa przerwana została wykrzy-

¡¿e'fn jan’a 'którego oczom odsłoniła się nagle

Krosna ¿ani Mafćzewskiej wioska, i cała,

* * \ ! ł * * ^ ł * j * ¹ * ^ * »

j h&ria jemu i ukochana okolica.

' Pan ^Rawa zatopiony był w myślach i za­stanawiał się nad terni ńowmami, które posły­szał. Skutkieiri długich rozmyślań pa«a Rawy byłp to postanowienie iż nad przedmiotem tak w#ż'rivni dłiiżej pcmy$l,ec potrzeba.

, ^v Lubo przyznawał, że^ł me widzi powodów

■ fre ezvvotenia na takie postanowienie młó­dź ana przecież dodawał tę uwagę, iż po dłuższym namyśle i głębszym rzeczy rozbiorze

może dadzą się spostrzedz i obaczyć przecie jakie przeszkody. Majątek panny, urodzenie szlacheckie, afekta ich wzajemne mówiły za 1em ażeby w tym punkcie ostrożnie postępo­wać z troskliwem oglądaniem się na wszyst­kie strony, bo pozory mylą człowieka a w wy­padku niniejszym wszystkie pozory były po temu, że ząmęzcie wychowanca z panną Mai- czewską ustanowi ich obopólne szczęście. Przypowiastka: „co nagle, to po djable“ do­rzuciła swoje ziarnko do tych uwag pana Rawy; wszkaże kołysząca się szala nadziei młodzieńca została w równowadze z troskami: ani wzięła góry nad niemi, ani je pokonał* zupełnie

— Dobrze — rzekł stryj — pojadę, wstą­pię do pani Malczewskiej; zacna to niewiasta, wiem, słyszałem niedawno temu że straciła, syna. poległ na Wołoszczyźnie w łońskiej nieszczęśliwej wyprawie; będzie to preteksik niesienia kondolencji i pocieszenia żałobnemu jej sercu po stracie syna; zatem uczynię czego żądasz, mój pan e Janie: będę w jej domu i/ ażebym szczęścia twego dopełnił, o zamiarach zamęzcia ani napomknę, dopóki lepiej i bliżej nie poznam osoby, z którą w dozgonną przy­jazd wejść zapragnąłeś.

Jan ufając tej nadziei, że Marjanna upo­dobana jemu, podoba s ę i stryjowi, widział już w tych słowach obietnicę pewną zezwo­lenia opiekuna i rad przystawał na wszystko.

— Po raz pierwszy wstępując do domu pani Malczewskiej — mówił dalej stryj — przystało wystąp ć rzgdme i strojnie*, a nawet nie zawadzi zapytać się wprzódy, zali przyjmie gości. Jeżeli tedy jest jaka gospoda we wsi

• r

Dodatek powieściowy cte Orędownika 2'

blizko dworu, tam zajedziem. obleczemy sią na czysto, inaczej nie przystało.

Jan uznał, że uwagi stryjowskie dobre były; na wzmianką o uczynić stą mającem zapytaniu poprzedniczem, zali przyjmą gości,

zawołał radośnie:

— Przyjmą! przyjmą! obaczy stryjaszek, jak nas prosić będą, jak nam radzi bądą! ^

— Zobaczymy, zobaczymy! — odpowie^?

dział pan Rawa.

Zajechali do gospody; pan Rawa, w ciernią nie bity, zaczął pogadanką z karczmarzem, jął sią pytać zrazu o urodzaj, o pogodzie zaga­dał, to o górach, aż znienacka na inną prze­szedł materją i wiele dowiedział sią rzeczy, tyczących sią domu, do którego udać sią miał, Miądzy innemi mówił gospodarz, że niedawno temu przyszło pisanie z tureckich krajów j wiele sprawiło tam we dworze radości, ale i smirfku wiele, bo młody pan Wojciech, syn pani Malczewskiej, jedynak, nie zginął na Wo- łoszczyźnie, jakto rozgłosili byli ludzie, ale żyw jest w niewoli u turka, — pisał własno* rącznie do matki, ażeby sią ulitowała nad nim

i przysłała pieniądze na wykup; ale turek zażądał sumy wielkiej, wiąc dziedziczka zafra­sowana wielce, po dniach całych płacze i la­mentuje. bo na wykupno syna tak wielkich * nie ma pieniądzy.

Po odejściu gospodarza Jan, pomyślawszy chwilką, zawołał.

— Stryjaszku! nie potrzeba nam teraz skarbnika, kapitalik ulokujemy.

— Gdzie? u kogo? możebyś chciał...

— Chcą, mój stryju! pragną koniecznie tą sumą po ks. kanoniku oddać pannie Ma- rjannie, a ona odeśle ją do ks. Trynitarzy do

Kamieńca Podolskiego na wykupienie brata

2 niewoli. (Kamieniec Podolski — miasto wa­rowne na pograniczu Polski z Turcją, dziś miasto guberrijalne na Podolu rosyjskiem)

— Cóż znowu? kto słyszał o takiem ulo­kowaniu sumy? Wioska ze wszystkiemi przy- leglościami me warta może 3000 czerwonych złotych; gdzież hipoteka?

— W sercu Marjanny.

— Jakiż procent od kapitału?

— W procencie wezmę sobie Marjannę.

— Nic z tego nie będzie — ozwał się pan Rawa; ale wkońcu po długiej, bardzo długiej deftberacji, po prośbach i zakiinaniach Jana, wyrzekł te słowa — Zobaczymy zoba­czymy... Ale teraz — mówił dałej pan Rawa

— pomyślmy nad tern kogoby wysłać do dworu, i czy to nie wypada pisemnie się zgłosić.

— Ja napiszę, mój stryjaszku. ja napiszę do Marjanny.

— Niech Bóg ochroni — wpadł w słowo pan Rawa — nie uchodzi! ja sam naoiszę do pani Malczewskiej, z I stem poślemy Bazylego: człowiek nie głupi, umie się znaleźć i sprawi

się dobrze.

W z ąf się pan Rawa do pisania listu, a Bazyb, stary sługa, stał w progu i czekał,

— a wtenczas kteciy pan zajęty byt pisaniem, sługa obejrzawszy sie dokoła skiną! na mło­dego Jana i szepnął mu do ucha. aby na chwilę odebrar od niego trzos z pieniędzmi, bd mu cięży bardzo prosząc by się nim opa­sał i chował przy sobie dopóki me wróci, napominając . i zalecając ostrożność, uwagą, i milczenie, bo oan Rawa. gdyby się dowie­dział... Dobry Jan przychylił się do tej prośby

słu gi: wyszli obadwa do przy sionka, — Bazyli, odpiąwszy trzos, oddał go Janowi, który opa­sał go dokoła ciała i pod czamarą ukrył.

List był gotowy, przywołany Bazyli ode* brał go z tem poleceniem, ażeby szedł prosto do dworu, wyraził uniżone służby pana Rawy

i pana Jana i wracał z odpowiedzią. Jan do­jął swoją prośbą ażeby wracał skoro, jak może najprędzej.

— Za chwilką bądą z powrotem — rzekł Bazyli i odszedł.

Serce Jana biło tak niespokojnie, — we­soły był, a przecież wesołość nie była wolną 'Od niepokoju; całą wiarą ufał szczęściu, a prze­cież dusza tąskna umiała wynaleźć niejedną myśl smutną bo przyszłość, jako pączek róży, wtenczas nawet, gdy już rozwija cudne swoje kwiecie, straszy tą myślą, azali nie mieści w swojem łonie ukrytego robaczka, co ją toczy, a może i zniszczy.

II.

Przenoszą czytelń ka do dworu pani Mal­czewskiej. Dnia tegoż o godzinie poobiedniej w izbie sypialnej, alk erzem nazwanej, pani Malczewska, Krosny dziedziczka, zalegała łoże, na które spadał zielony kitajkowy (z jedwabiu utkany) frendzlami nastąpiony pawilon (Pa wilon — tu znaczy: osłona w kształcie na* miotu), oparta plecami o poduszki, wysoko podścielone pod głową siedziała raczej, niż leżała. Przy mej niewiasta już niemłoda: była

io panna Malczewska siostra niebożczyka {Malczewskiego a panny Mar;anuy ciotka.

• • t U okna nad krosienkami siedziała osoba trze«_:

cia, zgrabnej postaci, miłej i lubej; ładna jej- twarzyczka i św eża nie miała alabastrowej; białości, panienkom w zamkniętych szklarniach; wypieszczonym właściwej, — owszem, na jej twarzy i czole widziałbyś pieszczotę wiejskiego wiatru i słcrica, jej jagody rumieniły się samem żdrowiem. Czarnemi oczkami patrzała dusza łagodna i dobra i słodki igrał niewinności uśmiech; ciemne jej włosy, gładkb uczesane, od czoła rozdzielone na dwa pasma, zbiegając po skroni, obwijały się laczkiem wokoło drob­nych uszek. Jej ubranie było ciemne i skromne, tylko chusteczka weselszej barwy miękko ob- tulała się wokoło szyi i rada była zasłonić piersi dziewicze, sukienką me zasłonięte. Sie­działa przy krosienkach, iglicę, jedwabiem na­wleczoną, trzymając w paluszkach, które od­słonięte były od rękawiczki, zakrywającej tylko połowę rączki; zdawana się nie zważać, co starsze szeptały, swoją zajęta rdbótką, schy­lona nad nią, czasami przerywając szycie, pod­niosła głowę i z oddala palrzała na dziełko swoje z upodobaniem i uśmiechem. Niewiasty, szepcąc do siebie, przerwały mowę po małym przestanku; ciotka powstała i zbliżyła się do Marjanny, która, widząc nadchodzącą, nakryła krosienka.

— Proszę kogo — rzekła ciotka — rada- bym wiedziała dlaczego to ukrywa się panna Marjanna z swoją robotą! hm, hm, jakiś se­kret znowu; panienka żadnych sekretów m.eć nie powinna.,, to nie pięknie na panienkę.

Gdy Marjanna na te słowa odpaw.edzi nie dała mówHa dalei ci o; ka:

Wiem ci w ern co \o za sekret: cy­ferkę asanna w)sz)v\hS£ i wiem jaką, ale, jak

/ i ; mamą kocham, nic z tego nie będzie; twoje*

¡roboty... pójdą za płoty: nié przystoi panience!

^ dobrze urodzonej i wychov anej wyszywać!

₍ cyfry człowieka, który... d małom się nie wy-: gadała..

— O kim to mówisz, moja ciociu ko-; chana? — przemówiła Marjanna.

— Nibyto nie wiesz, o kim! Dowieszj

• się, dowiesz, daj teraz pokój tym ściegom;'

wyjdzno trochę do sadu: obierają tam maliny,i

< pójdź tam, pojdz i dopilnuj.

Marjanna wyszła z izby. a ciotka, skoro posłyszała skrzypienie drzwi drugich, do ogrodu ; wiodących, przybiegła do pani Malczewskiej,

, mówiąc szybkim głosem i piszczącym :

— No, poszła sobie przecie! teraz, pani bratowo, możemy już gadać, kiedy Marjanny niema, chociaż Bóg wie, ja nie wiem jak mamę kocham, nie wiem diaczego to pani bratowa z tego wszystkiego jeszcze sekret robi, kiedy nie dziś. to jutro wydać się musi. '

— Dla biednej Marjarmy to czynię — od­rzekła pani Malczewska.

— Biednej? Proszę uniżenie, śliczna mi

. bieda mieć męża bogatego, zostać żoną sta­rosty, panią Domaradową? Nie wiem dotąd,

< dlaczego pani bratowa ukrywa przed Marjanną, 'źe takie szczęście jej się znaczy?

— Bo to szczęście wiele jej sprawi smu­tku i płaczu.

— Bodaj innego nié znała! jak powiadam, uspokoi się, uspokoi.. kocha tego pana Jana, ale od czegóż rozum? Proszę mi pow.edzieć! otóż od tego, ażeby Marjanna poznała, który lepszy, i pozna, a jeżeli nie dla siebie, to dla tego samego sprzeciwiać się nie będzie i pój­dzie za Domarada, bo jako pani Domaradowa

15 ——

będzie mogła posłać Iyle. ile potrzeba na kupienie biednego Wojciecha. y

— Syn mój kochany, dziecię moje — wesK chnęła pani Malczewska. — O, Boże! nio^ wypuszczaj go z swojej opieki; pani siostro^ mówicie prawdę, niema powodu zwlekać tcy rzeczy. Domarad nagli, a i jabym rada siu» przyspieszyć, bo tem przyspieszy się moż* uwolnienie moiego syna z niewoli. \

— A co ? nie mówiłam, że przyspieszyć^

— Proszę was. pani siostro, idźcie, przy-^ wołajcie tu Marjannę. trzeba jej powiedzieć^ dobra to dziewczyna, uczyni ofiarę z siebie^ kocha brata tak czule, poświęci się dla brata|> idźcie, pani siostro, idźcie do Marjanny mojq^ biednej. '

— Znowu biednej!. pani bratowo, prze-, stalibyście już raz o tem mówić, ja tobym

i mówić mogła i narzekać, że Marjanna odbieraj (mi konkurenta, boć wszystkim wiadomo, Ji* przed laty piętnastu pan Domarad bywał czq»* jStym gościem w domu nieboszczki matki mo< ijej, i nie chcę się tem chwalić, że myślat*

0 mnie; ja się opierałam wtenczas, myśląct;

1 co się odwlecze, nie uciecze; odwlekło sią>

ii jakoś uciekło, i gdyby nie Marjanna, co siąi podobała teraz staroście .. )

— Idźcie, pani siostro, do Marjanny, ni*y ; mówcie jej nic, ja sama jej powiem. >

— Już dobrze, dobrze — odrzekła ciotką* (wychodząc z izby zagniewana. >

— Boże — zawołała pani Malczewska dodaj dziecięciu mojemu tyle siły i moafe)

ile jej potrzeba w tej chwili; dla ratowani*’ syna poświęcać muszę córkę moją... wielkiqf[ ^.ądam^od niej ofiary. Boże! niech się stani#^

at

f •

lunku może jest dobry, może i Marjanna znaj- k!zie w nim szczęście; z czasem przywiąże się: Mo Domarada; mówią, że człowiek poczciwy fi dóbr#.., ale dzisiaj ja się obawiam o nią. tó (ją wiele kosztować będzie.

Wchodząca do izby ciotka wraz z Marjanną 1 zastały panią Malczewską w głębokiem po­grążoną dumaniu: dumała ona nad losem dzieci swoich.

— Mamunia moja kochana wołała mnie

— rzekła Marjanna przybiegając do łóżka

— otóż jestem na rozkaz; cóż mi powie ma­musia moja droga?

— Nie pyta) się Marjanno — przemówiła ciotka — jeno słuchaj, co ci sama matka ga­dać będzie; dowiesz, się rzeczy takich o któ­rych ani ci sie śniło — słuchaj jeno, słuchaj!

— Pozwólcie pani siostro — rzekła pani M alczewska — usiądź sobie przy mnie, Ma ­rysiu tu bl'zko. bo g-łos mój słaby.

— Słucham r.iebń. matko miła!

— Wiem o tern że kochasz b^rata Woj­ciecha; biedny on. nieszczęśliwy, jęczy dziś w n ewol« tureckiej.

Marjanna na wzmiankę o bracie zapłakała.

— Ten płacz dowodu czułego serca two­jego; lecz któraż siostra >ne płacze nad nie­szczęściem dobrego, ko tianego brata? Płacz twój równie jak i moje łzy czyliż go wybawią z niewoli? 1 płakać nam tem rzewniej i tem wecej przystoi, widząc niemożność naszą. Moja Marjanno! soojrzyj mi w oko powiedz: gdvbv to w twojej było mocy ratować brata, czyłibyś go nie ratowała? powiedz!

— Matko jak możesz mnie s»ę pytać o to?

— Pow^łedz powiedz raz jeszcie wyra źnie! — wpadka w s!owo ciotka — chcesz gd

. .. ^vr

ratować? powiedz Marjanno! jedno twoje sło­wo, a brat twój Wojciech będzie wykupiony’

! 2 niewoli i, jak odjechał, tak wróci do domu.

_f Marjanna na posłyszane te słowa zwróciła spojrzenie na mówiącą, wyraz podziwifenia ma­lował się na jej twarzy.

— Pozwólcie, pani siostro, mnie mowy —'

₍ przemówiła pani Malczewska — bo Marjanna jest córką moją. a ja jej matką; wiem, co jej powiedzieć mam. Marjanno! drogie dziec^?ę moje, wiadomo tobie, iż pieniędzy gotowych nie mam, wioska obciążona długami, mogęż zaciągnąć sumę tak wielką: 3000 czerwonych złotych? Wartość wioski przenosi suma taka, któżby mi takową pożyczył? Więc nie mam innego sposobu i nie widzę innego ratunku, jak ten, że pójdziesz może za mąż za boga­tego człowieka, który, stawszy się członkiem naszej rodziny dopomoże nam b'ednym w tem, w czem my rady sobie nie damy.

— Cóż ty na to, Marjanno ? — zapytała się ciotka, wpadając słowem swojem w tę przerwę rozmowy pani Malczewskiej z córką.

— Ja nie pojmuję ciebie, matko — rzekła Marjanna — bo słyszałam o tem. że dobry

₍ mój Jan nie jest bogatym, nawet uboższym od nas; jakżeby mógł nam dopomódz w tej wiel­kiej potrzebie?

Pani Malczewska, dotknięta tem przemó­wieniem córki, rozrzewniona mówić nie mogła z czego korzystając ciotka wpadła znowu z słowem swojem:

— Właśnie też dla tego —¹ rzekła — a nic dla czego innego, jak powiadam za tego pana •Jana iść n/e możesz, ale potrzeba tobie szukać

< bogatego kawalera, a chwalić Boga, trafia sic tobte bogaty i bardzo, pan wiefki, znasz go,

.^Bodatek powieśeiewy do ffcrędownika f

i ' ^ _w \

₅ bywa u nas od niejakiego czasu i często by-i

wa, a dzisiaj oświadczył się listem i to o cie­bie się oświadczył, nie zgadujesz, kto? Oto Domarad starosta. [

— Wielki Boże! — wykrzyknęła prze-^f straszona dziewczyna.

— Tak jest, nie inaczej — mówiła dalej * ciotka — stara się o twoją rękę pan Doma­rad; raduj się z tego raz, iż będziesz wielką panią powtóre, że, będąc wielką panią bę- * dziesz mogła pomódz i bratu cierpiącemu, Od ; ciebie to zawisło, od ciebie, bo twojej zosta­wiamy woli wybór męża i nie chcemy ciebie przymuszać; ale. jeżeli naszej woli sprzeciwiać * ^jsię zechcesz, to i przymusimy, jak mamę ko­cham, przymusimy.

< — Przestańcie, pani siostro — ozwała się \ pani Malczewska,

1 wyciągając obiedwie ręce do córki, przy­jęła w objęcia dziewczynę, łzami zalaną i czule przycisnęła do serca swojego. Po długiem^> milczeniu przemówiła:

I — Uspokój się, moje serce, uspokój; nie ¿płacz! ja ciebie przymuszać nie będę zosta- wiam to woli twojej; weź tę rzecz da dłuż­szego namysłu; po namyśle wrócisz do mnie i powiesz, coś postanowiła

— Już postanowiłam, droga matko! — rze- / kła cichym, zaledwie słyszanym głosem, Mar- > Janna.

— Co postanowiłaś co takiego ? powiedz I * ozwała sią ciotka — powiedz śmiało, gło­śno i wyraźnie!

i Gdy Marjanna milczała, powtórzyła pyta* i aie swoje ciotka, niecierpliwa i ciekawa,

) — O, matko droga! uraduj się, ja uratuję¹ "Wojciecha i z niewoli go wybawię. ^ł

— Jeżeli tak zrobisz, każdy powie, żel dobra siostra — rzekła ciotka.

— Uratują go, wierzaj mi. matko! ja wy* ratują Wojciecha: wróci do ciebie, będziesz spokojna i szczęśliwa.

— O, najdroższa moja Maryniu! — za­wołała matka i, łzy lejąc, ściskała córką swoją.

— Wiąc niema co odwlekać — rzekł« znowu ciotka — na l st pana starosty ja od­piszą; albo, Marjanno, ly naoisz, ty sama... będzie pewny, że dobrowolnie zezwalasz na śluby z nim

— Ja zezwalam?... — przerwała Marjanna.

— Nie, nigdy!

— Co słyszą?! — wyrzekła ciotkai

— Nie mogą! Jan pozyskał to serce moje wiecznie mu je dochować poprzysię­głam; krzywo przysięgłabym, gdybym dzisiaj ślubowała innemu.

— Gwałlu co słyszę! - zawołała ciotka, a matka milcząca patrzała na córkę, niespo­kojna i zadziwiona.

— Dozwólcie — przemówiła Marjanna —• aby Jan został moim na zawsze; natenczas ja i on zbierzemy pieniedzy, ile r otrzeba na drogę do tureckich krajów, pojedziemy oboje, przyimiemy s’użbę u turka na miejscu Woj- c'echa, którego lym sposobem wybawimy z nie­woli.

— Matko wielkiego miłoserdzia! — za­wołała ciotka — jak mamę kocham, pomie­szało się jej w glow e i nic więcej od rzeczy gada. Marjanno. czyś oszala a z taką mową, kto słyszał?

— Dozwólc e - rzekła powolnym głosen?< matka a obracając s ę do Marjanny, mówiła * w ten sposób:

— Zadziwia mnie ta mowa twoja Mary­niu bo, mówiąc o tem, zapomiałaś widzę, że ja matka wasza, równą miłością kocham was, -dzieci moje; tracąc ciebie, czyliżbym nie pła­kała tyle, co teraz płaczą za bratem twoim? Prawdaż to, Maryniu, tak mało mnie miłujesz, ¿ebys mnie opuścić mogła i chciała? Mary­niu! czyliż nie żałujesz słów tych powiedzia­nych?

— Przebacz przebacz mnie matko! ja nie wiem co mówią! straciłam rozum mój wszystek, rób ze mną, co ci sią podoba; ja nie mam ani pojącia ani rozumu, ani woli

nie mam.

Ciotka słysząc tą mową. rada była mi­gami poddać pani Malczewskiej radą mądrą, ażeby, korzystając z tei chwili i z tego uspo­sobienia córki, nakłoniła ją do życzeń swoich, ale daremne były jej zabiegi i skinienia, bo matce przykro i bolesno rozdzierać serce dzie- ciącia swojego, i otworzyła usta jedyn.e, aby niespokojną utul ć Marianną. W końcu przy­rzekając. że nie wspomni jej nawet o Doma­radzie, dodała:

— Zostawmy to czasowi i Bogu który Jaską swoją przenajświątszą przybądz e nam nieszczęśliwym w pomoc i podda może inny środek ratowania Wojciecha.

Ale pani ciotka nie była kontenta z tego i zarączała na swoje: jak mamą kocham że ¿iie widzia a mc podobnego ani słyszała o la­skim córki uporze i takiem pobłażaniu mat- czjnem.

Marjanna po tej scenie, lak bolesnej dla jej serca, nie wiedziała sobie ani rady. ani miejsca; to siadała do krosienek, to brała do ręki żywoty Świętych: zatrudnieniem i czyta­niem rada była oderwać się od myśli trapią­cych, ale daremnie. Widmo nieszczęścia sta­nęło blizko przy niej i, dręcząc okropnym widokiem, straszyło przeczuciami rzeczy okrop­niejszych jeszcze Z serca skrwawionego nie mogła wyrwać tej boleści, która w jej łono oslrem wkłuła s;ę cierpieniem i ranę rozją­trzała coraz bardziej i bardziej. Łzy były je­dyną ulgą jedyną nieszczęśliwej pociechą. Opuściła izbę, by w cichym, samotnym ogro­dzie wypłakać s ę mogła do woli. Ale i wi­dok ogrodu nawiódł na pasma jej pamięci całą mc przeszłości, pełnej chwil wesołych, przepędzonych z kochankiem, i czuła całą mi­łości władzę, natenczas najmocniej się rozwi­jającą, kiedy serce pokonać ją zamierza.

— To mi tylko pozostało, mnie biednej

— mówiła płacząc — te miejsca kochane, te drzewa, świadki mojego szczęścia, dziś patrzą łja łzy moje I dlaczegóż lak się stać mu­siało? Niema nadziei! odwłoka me przyniesie mi nadziei! możeż przynieść pociechę jaką? Mój Jasiu, mój drogi; i ty płakać będziesz, gdy s ę dowiesz, i twoje zatruję życie, boś tak dobry był dla mnie. Boże! Eoże! dla­czegóż tak się stać musiało?

Łzy zatopiły jej oczy, i nie widziała już nic przed sobą

Dzień, co tvle przyniósł boleści i utra­pienia dla niej, zbliżał się do zachodu. Wie­czór, spadający z nieba, zastał ją jeszcze

*W ogrodzie, w altance drzew grabowych, s^re* j dzącą na ławie darniowej i płaczącą. W takim •tanie zastała ją ciotka, szukająca Marjanny po pgródzie. ,

— Pięknie, pięknie, Maryniu — rzekła ¿iotka — matka umiera, a ona spokojna, jalc' jdyby nic... siedzi sobie w altance, j

— Co mówisz o matce? na Boga! bież-¹ jny — zawołała Marjanna przelękła. |

— Rychło wczas, kiedy jej potrzebowano, > lo jej nie było... Gdzie biegniesz, gdzie stój l poczekaj i wróć się! nie chodź! Chwalić Boga mam rozum i przytomna jestem zawdy:i po lekarza już posłałam; matka usnęła na' chwilkę, i dobrze, że usnęła; sen ją pokrzepi,* nie trzeba jej budzić; chcesz może matką' obudzić i zabić po raz drugi ?

— Ciociu! — przemówiła głosem boles­nym Marjanna — ja ciebie nie rozumiem, nie' pojmuję! «

— Jaka mi! nie rozumie, nie pojmuje!) jasno przecież mówię Bogu dzięki! Może to’ nie wiesz, że uporem twoim zmartwiłaś matką słabą: zachorowała bardzo, i Bóg wie, co sią dalej stanie; niebezpiecznie chora, a tyś temu winna, nie kto inny, nte.

— Ciociu, idźmy; jak skoro matka sią przebudzi, powiesz jej, że...

— Co mam powiedzieć? mówże przecieJ

— Uczynię wszystko, co mi rozkaże...

— Więc pójdziesz za Domarada starostę?

— Uczynię, co mi czynić rozkaże.

— Teraz, Maryniu, idźmy, można i zbudzić matkę, bo, gdy się dowie o twojej uległość^ przyjdzie do zdrowia i siły; idźmy.

Wychodzące z ogrodu spostrzegły przędą dworem obcego jakiegoś człowieka Zadzi­wiona ciotka zapytała, co za jeden, skąd idzie, do kogo, po co.

| Sługa odpowiedział się być wysłanym odv pana Rawy wojskiego (wojski — nazw* urzę-* dnika ziemskiego (powiatowego), który pod­czas wojny czuwał nad bezpieczeństwem ro-’ ‘dzin szlacheckich w powiecie) z pisaniem do* pani Malczewskiej.

j — Od pana Rawy... Rawy ? jak żyję, anim słyszała o takiem nazwisku — rzekła ciotka/ (Jist odb erając.

/ Ale Marjanna, słysząc to imię, pobladł** nagle i zmieszała się okropnie. Słyszała bo* ■wiem od Jana iż pan Rawa jest opiekunem fjego: myślą odgadła całą tajemnicę i be» ¡Wiedzy, bez woli nawet zapytała się sługi, skoro odpowiedz tegoż dała jej wiadomość! _kie pan Rawa wraz z Janem obadwa stanęli w gospodzie i za chwile sami osobiście złożę [pani Malczewskiej służby swoje, zbladła okro* 'pnie i z zalamanemt rękami wbiegła do domu, _fdo komory swojej i n ernal bez przytomności rzuciła się na krzesło rzewnie płacząc.

Po niedługiej chw.li weszła do izby cio* tka z listem w ręku, i zaczęła mówić w tet;; sposób: s

j — Panna Marjanno. teraz właśnie por# pozbyć się natręta: przybył, jest tutaj, w go* jspodz e stanął. Pan Rawa, co się opiekuneat 'jego zowie, pisze oto i zapytuje się, żali m* ₍wolno będzie przybyć wraz z panem Janen^ Więc, jak powiadam, teraz pora właśnie; sr*y ₍'daj, Marjanno, i sama odpisz, ja^ci gadot |>ędę słowa listu, odpiszesz krótko i węzł#^

wato bo na cóż obwijać w bawełnę: szkoda' czasu jak mamą kocham szkoda! Odpraw . go z kwitkiem, a potem idź do matki, obudź i powiedz żeś zrobiła już swoje, a obaczysz, matka wstanie i będzie zdrowa, jak rybka.

i

K^edy Marjarma milczała i nie dawała ża­dnej zezwolenia oznaki przerwaną mową dalej nawiązała ciotka mów ąc

ł

— Pomnij. Marjanno że tu chodzi o zdro­wie i życie matki o los brata Wojciecha bie­dnego nieszczęśliwego jęczącego w kajda­nach; biedny Wojciech aie już nie biedny, bo go siostra kocha Tu, jak mamę kocham, , wyboru niema jeżeli nie siądziesz i nie od­piszesz sama, j-a s ę w te rzeczy nie wtrącam wcaJe. Boże uchowaj! jeżeli nie odprawisz zalotnika lego wszystko przepadło: matka umrze, brat umrze i sama umrzesz z żalu, z zgryzoty i rozpaczy, ześ zabiła matką, brata zabiła i siebie zabiła. Masz papier, masz pióro masz inkaust. Maryniu moja! Maryniu! u '»amiętaj s'ę. miej rozum i bądź posłuszną, posłuchaj mądrej rady: zbawi ciebie, matką i brata! Jakto wiele rzeczy od ciebie zawi­sło;, przyjdź do siiebie.. siadaj i pisz. ^

Dziewczyna odurzona temi słowy, nie wiedząc nawet, co czyni usiadła do stolika,

L st który nap sała do pana Rawy, podykto­wany przez ciotką, następującej był treści:

»Wielmożny mnie wielce Mości Dobr.l j

Pisanie WPana doszło rąk naszych szczę* śliwie; matka moja ponieważ chora i śpi, uje odpowiada na to pisanie; ale mnie niżej pod­pisanej przystało dać odpowiedź, jaka, widzę/

jest potrzebna, ażeby WPan Dobr. ani zacny

Jegom Pan Jan, pod jego ocieką sfóiący młudzian nie czynił próżnych a dalszych za­biegów około ręki mojej, którą oddaję w śluby dozgonne VIPanu urodzonemu Domaradowi staroście i to już wkrótce; bo takie jest ży­czenie matki mojej i moje.. postanowienie; które się nie odmieni, a zatem nie pozostaje mme nic więcej, jak zostawać mnie wielce WPanu najniższą służebnicą

Marjanna Malczewska«,

Ostafn^?e s^owa rs*u tego pisanego ręką drżącą zmyie zostały łzami których pisząca wstrzymać nie mogła i niemi zalaia paoier*

Posłaniec odszedł z listem a Mar;anna..j

nim powiem, co się dalej z nią działo, zwrócę

jwagę czytelnika na scenę, jaka nastąpiła

w gospodzie po powrocie wysłanego do dworu Bazylego.

Mł^dy Jan którym miotały uczucia radości

I mepokoiu i przerzucały sobie nawzajem

serce jego jak żacy, piłką igracy, ukryty

za stodółłcą czekał, wyglądając powrotu Ba­zylego.

Postrzegłszy go skoczył ku niemu wyr­wał mu list z ręki i czyfac zaczął. Wśród czytania zmieniły się kolory twarzy jegoj zmknął rum en ee stała się blada i s nob ała, waśnie jak gdvby czarodziejnik jaki różę czerwoną nagle w małą przemienił.

L»st wypad< mu z ręki.

Bazyli osłupiał patrząc na młodziana, przeżegnał se dwa razy.

— Do piecu ran co sie stało? — za pytał — Gwałtu! co się staiO? — zapytał raz wtóry i trzeci.

Podatek powie^*ir»wT ńo Orędownik?

Schylił siej po list, na ziem? lezący, a za­nim go podmosł Jana już nie było«.

— Co się stało? — pytał się sam siebie i wolnym krokiem zbliżał się do gospody.

Pan Rawa, list odczytawszy, zwies‘ł gło* wę, podumawszy chwilę, rozkazał szukać Jana.

Szukanie było daremne Wysłani wrócili, oznajmufąc* ¿e Jan najął konia u wieśniaka i pogonił' gdzieś ku Są-

czowi4

IV*

Pan Rawa niespokojny o m^dziana róz* kazał co żywo siodłać konie, a Bazyli zafra­sowany był wielce o trzos z pieniędzmi, który był pow erzył Janowi; w pierwszym prze* strachu nie miał nawet odwagi do wyznania prawdy przed panem swoim.

Po całonocnej gonitwie stanął pan Rawa w nieście, do którego dążył i w którem spo­dziewał się znaleźć Jana. a'e omylona została nadzieja. Po długich szukaniach i pytaniach odkrył ślad tylko dalszej Jana ucieczki w Są­czu bowiem wynajął innego koma i wyjechał z miasta, ale w którą stronę, odpowiadający

zapewnić nie umieli.

Niespokojnośc pana Rawy doszła do naj­wyższego stopnia. 1 narzekał na los niefor­tunny ze taką obdarzył go op eką kłopotliwą. Na Jana wszelako n;e m ał gniewa bo czuł i odgadywał rozpacz młodziana zawiedzionego tak bardzo w nadziejach na ? odszych. Ale v* 1 co poczac, sam nie wiedział*

Dumanie jego przerwał Bazyli, który drżącym głosem wyznał przed panem, iż powierzony jemu tnos z pieniędzmi oddał był Janowi. Tern wyznaniem dopełnił sfuga miary trosk, niepokojów i kłopotów opiekuńczych.

Drugi tydx«eń upływał od dnia tego. Pan Rawa, wróciwszy do Krakowa, po długiem jeżdżeniu po kraju, smutny i niepocieszony wybierał się wł&śnie do przyjaciela swoiego podkomorzego końcem zasięgnięcia jego świa­tłej rady w tej sprawie, niepokojącej go tyle, kiedy przybyły konny posła uec oddał mu pi­smo, List datowany z Kamieńca Podolskiego, następującej był treści*

*Dicgi mój opiekunie i dobrodzieju

najłaskawszy!

Ani pora, ani usoosobienie moje po temu, ażebym dzisiaj mógi wypełnić obowiązek, cią­żący na mnie, uniewinnił się z postępków maich i żeorał przebaczenia łaskawego Stryja za wiele niepokoju i troski, którem sprawił, bez pożegnania i tak nagie s*ę oddalając, jestem na połowie drogi mojej; dzis jadę da­lej wraz z księdzem tryniUrzem (zakonn cy zajmujący się wykupem jeńców z niewoli), kióry będzie mi przewodnikiem do Turcji, a jadę tam nie w innym zamiarze, jak jeno w tym, ażebym kapitał kiem moim który wzią- ^m, (trafem szczęśliwym to się stało), wykupił pana Wojciecha Malczewskiego z tureckiej n ewoli, oddał go matce i siostrze Marjannie* ^^/łg to podał moe tę myśl, i Bogu za mą v izięczen jesteln, bo ona jedna zachowała *n i¿e przy życiu, i wtenczas, kiedym odjechał i pędził, n e wiedzieć dokąd a nadjechawszy nad Dunaiec, skoczyć wen już chciałem i zv-

c?e nieszczęśliwe zakończyć spostrzegłem że

w ozę z sobą p emądze tak wielkie; prz>s^a wtenczas ta myśl od Boga daną. p emędzmi tymi abym wyratował jednego człowieka; ta myśl wstrzymała mnie w zapędz ę mojej roz­paczy... już. już w śmierć mnie wtrącającej, Dojechałem tu szcześliwie. Dobrze i gościn­nie przyjęty od ojców trynitarzy, dostaję za towarzysza braciszka. Bóg dopomoże wyku­pię Wojciecha i rad temu jestem ażebym 1 teraz nawet przekonał niedobrą i niewierną Marjtnnę jak ją miłuję.

O Boże! a ona.., Nech wie o tem, nie­chaj pozna człowieka, któ rm wzgardziła, i kiedy miłować me chce i nie może bo innjr ją zajmuje, niech przynajmniej wdzięczność i szacunek chowa dla mme. a patrząc się na brata, ciesząc się Wojciechem wspomni choć czasem na tego, który go wyratował a który do śmierci będzie dla niewiernej wiernym. Skoro Bóg da, załatwię tę sprawę, wrócę do łaskawego Stryja dobrodzieja i u nóg jego wyżeb am przebaczenie za błędy moje ś:u- bujać uległość, posłuszeństwo i wdzięczność na cały dalszy mój żywot, który oby był tak krótki, jak jest i będzie zawsze zaprawiony goryczą. Zostaję dla ko hanego Stryja i oso­bliwego mego dobrodzieja z synowskiem po­słuszeństwem najobowiązariszy służebnik i sy­nowiec najprzywrązańszy

Jan,

Data w Kamieńcu Podolstóm, dnia 16. lipca 1690,

Dopisek listu. Dołączam jeszcze prośbę jedną do oana Stryja, ażeby natychm ast daia byc mogła wiadomość pani Malczewskiej aioo

pantre Marjannie o tem, com napTsa? w?gYę3

dem wykupienia Wojciecha z niewoli. Taki w adomość przyniesie tam radość wszystkim i zapobieży może jakiej szkodzie; bo nie bez tego, żeby n e zamyślali o zaciągnięciu ja« kiego długu albo może i o sprzedaniu wioski celem ratowania syna które środki, wszystkie w skutkach swych szkodę przynoszące, stają się zbyteczne, ponieważ ja kapitalikiem moim wykupię już pana Wojciecha Malczewskiego z jego niewoli i to niezawodnie«.

Pan Rawa list przeczytawszy od deski do deski, składając i wsuwając nazad do ko« perty, bo taki miał zwyczaj, będąc człow e*. kiem, porządek lubiącym, rozśmiał się rado- śnie i głośno, ale przy uśmiechu radości tak niespodziewanej inne jakieś uczucie, w nim powstałe, objawiło sę łzami w źrenicach.¹ Po raz pierwszy w życiu zapłakał starzec i sam n>e wiedział, skąd się te łzy wz<ęłyi czy z wielkiej radości płynęły, czy z rozrzew­nienia. Ale łzy te były tłumaczami innego uczucia, serce starca wstrząśnięte tak mocno* jak n gdy dotąd, uroniło te krople w hołdzie 1 czci dla tego. który bliźniemu niósł pomoc i wolność, te krople były słowami czci dla zacnego, pięknym czynem ubogaconego mło«; dziana. Płakał starzec i śmiał się razem*

— A to mi ulokował sumę — mówił do siebie — niech mu Pan Bóg pomaga, żeby przynajmniej te dziewczynę miał w procencie; nieborak, żal mi go, ale cóż robie? niewier-; nical porzuciła go. Nie darmoć to mówiątj czas poc echę niesie, przyniesie i jemu; za-' pomni o wszystk em wróci spokojność i swo- boda. Dzidki Bo£uJ me ona jedna na ¿wie«

cie są inne i piękniejsze i bogate, a uczuc c miłosne znajdzie się w sercu miodem, bo o to me trudno. Ale żąda, uczynię, napiszę do pani Malczewskiej, doniosę o wszystkiem, nie omieszkam nadmienić, że. ponieważ wydaje córkę za bogatego starostę, będzie tedy mogła wrócic małoletniemu sumę, zaliczoną na wy- kuono syna. Jest to dług w potrzeb e; gdyby robiła jakie ekscepcje (trudności), gotowym 1 mogę z tytułu opiekunstwa zapozwac babę do ziemstwa i wygrani sprawę.

Zabrał się do pisania, ale wzruszenie, ja­kiego doznał w dniu owym, rozerwało do tyła jego myśli, że do napisania listu nie był sposobnym. Rzecz tę odłożył na później, nre wiedząc, ażeby nagłą być m.ala i zwłoki nie- cierpiąca.

W kilka dni dopiero napisał list odczy* tawszy go po razy kilka z uwagą i przeko­nany, że nie ma mc dodać ani ująć, zapie czętował, przywołał Bazylego, kaz^ł mu si* sposobić do dalekiej drogt

Dnia następnego rankiem odjechał Bazyli, napomniany, ażeby przyniósł odpowiedź pani Malczewskiej, a w razie jej n eobecności re- cepis odbierającego list, pięczęcią potwier­dzony.

4

0

\ '

V,

- Wracam się do Jana; temu służyły do fela okoliczności wszystkie, ie piękne swoje

przed$?ęwz?ącife przyprowadził do skutku szybko

i pomyślnie.

Turek, bogaty posiadacz obszernych pod Bałkanem włości, przyjął polskich podróżnych gościnnie i uprzejmie; otrzymawszy sumę wykupną, puścił wolno brarica Wojciecha.

Nie będę opisywał radości i szczęścia Wojciecha w mowie, uśmiechach, wykrzyki­wanych 4 czynnościach wszystkich nagłych, pomieszanych, gwałtownych: widziałbyś duszę/ obłąkaniem dotkniętą, tak silne wrażenie zro­biły na mm widok rodaków, głos mowy pol-^ skiej i ta pewność, iż jest wolnym, że wraca ■ do kraju, do swoich.

Kilka dni było potrzeba, zanim ta gwał­townie wzburzona uczuć fala opadając uci­szyła się i ukołysała nieco. W pierwszej chwili ani wiedział, ani pytał, jakim sposobem uwolniony został. Uwolnienie zdawało mu się być cudem Bosk m. więc w wybawicielach swoich: Jadę i trynitarzu widział aniołów, z nieba zesłanych.

Kiedy po kilkodniowej szybkiej jezdzie, przebywszy długie lasy dębowe, wśród wioski, w dolmie leżącej, pierwsza figura męki Pań­skiej przy drodze slojąca, przywitała podróż­nych, Wojciech, łzami zalany, zawołał;

— To kraina moja i

Padł ustami na ziemię i w chłodnej tra­wie studził piersi, upałem uczuć rozognione; pił pow etrze ojczyste, zaczerpał wody w stru­myki^ co biegł po łące, kwiatami ubranej. Zmordowane serce już wolniej mu biło, i spo­kojniej ,mógł słuchać dłuższego towarzyszy opowiadania,

Od Jana nie wiele mógł s?e dowiedzieć' trynitarz opow edział rzecz całą jak się miała

Wdzięcznością ł uwielbieniem uniesiony dla dobroczyńcy swego rzucił się Wojciech na szyję Jana a śc skaiąc go najczulej, wołał, zaoewniał i zaręczał że życzenia ¡ego spełni, przyczyni się do uszczęśl wienia wybawcy swo­jego. Poprzysiągł uroczyście, że władzy, jaką ma zapewnioną sobie miłością ^iostry ku niemu, całej tej władzy użyje i odwiedzie Mariannę od przedsięwziętych z Domaradem ślubów, a nakłoni znowu ku Janowi, wielko- myślnemu dobroczyńcy.

I s^owy, z serca uczuć Dełnego płyną- cemi dokazał tyle. że oblicze Jana po tak drugim smutku rozweseliło się na nowo: asm ech co rozjaśnił spojrzenie jego, był jakoby zwiastunem wraca ącej do serca na­dziei. A nadzieja miła zaledwie zbliżała się do niego sercem ją pochwycił całem i uwie­rzył jej głosowi, uwierzył jej uśm echowi cudnemu.

Rozrzewniony rzucił s ę w objęcia brata I Marjanny; zapłakał, łzami zalany wymówił te słowa:

— Ratuj mn»e Wo‘ciechu. feżel¹ możesz mn^?e ratować: bez Marjanny )a zaś życ nie mogę!

Wojciech uścisnął gd wzajemnie i po­przysiągł, że siostry ręka będzie nagrodą dla

Jana dobroczyńcy.

— Spieszmy się — wołał Jan zakli­nam cię na Boga! Droga daleka; kiedy do domu maiki twojej si^ dostaniem maże jui

Marjanny w nim nie będzie. Jeżeli mój opie­kun nie doniósł o tern przedsięwzięciu rpo- jem.. O, Boże! jeżeli zaniechał lego, o co lak usilnie go prosiłem, w liście do niego pisanym, jeżeli się opóźnił z doniesieniem, . natenczas wszystko przepadło! Marjanna już nie moja!.. Bo tem się cieszę jeszcze, iż skoro odebrała tę wiadomość, że pomimo wzgardy, jakiej doznałem od njej, pospieszy­łem na ratunek brata, gdy się o tem dowie, może wdzięczność, może insze milsze uczucie nakłoni ją i zniewoli może.., cała nadzieja moja w pospiechu naszej drogi, jakieś przeczucia mnie straszą...

Wojciech usiłował pocieszyć stroskanego, a życzeniom przyjaciela i swoim dogadzając, przyspieszył drogi, ile tylko dozwalały na te okoliczności.

Dnia siódmego po wstąpieniu do krajii stanęli podróżni w mieście Sączu. Już wie­czór był, konie potrzebowały odpoczynku, więc pomimo ochoty do dalszej drogi zajechali do gospody na nocleg.

Znużony podróżą, rzucił się Jan na po­słanie.

Wojciech wybieżał na miasto swoje ro­dzinne; tu do szkół chodził, tu pierwsze chwile życia swojego przeskakał z druhami szkolnemi.

Lat kilka upłynęło od tej doby, a prze­cież wszystko dawne stało mu tak żywo w pamięci.

Obiegając po ulicach miasta, bawił się, stawiając obraz, zachowany w pamięci, obok widoku, który jego oczom przedstawiał się dzisiaj.

Dodatek powieściowy do Orędownika fr

Na obrazie panręci wszystko było spo­kojne, piękniejsze i weselsze, i młodsze; a wszystko, na co patrzał okiem swojem: ka­mienice, kościoły i wieże, i twarze ludzi — wszystko zdawało mu się, że podległa odmianie ' i było starsze starsze, i smutniejsze, i mniejsze.

Przechodząc mimo sklepu ótwartego, po­słyszał wywołane imię swoje i dostrzegł wy­biegającego z domu człowieka: był to kupiec sądecki, który poznał pana Wojciecha, — bo , dawno temu, kiedy jeszcze żakiem młodziut- ;kim, w jego domu na stole zostawał przez ' lat kilka.

Radosne i rzewne było witanie się zna­jomych. Kupcowi łzy stanęły w oczach. Po i długiej mowie, pytaniach i wzajemnych odpo-_/ wiedziach odezwał się z tem, że w porę» Ijcdzie, bo trafi na wesele siostry;

To przemówienie się kupca ubodło^do ;iywego Wojciecha; niespokojną była jego {•mowa, którą rad był wyciągnąć od niego do­kładną znajomość w tym względzie,

— Nic pewniejszego nad to — rzekł ku-, piec — zapowiedzi jmz dawno wyszły. I jest <o winszować 1 pan Domarad starosta pan to

< zamożny, nie młody już, to prawda, ale krzepki / fi dobry pan, nikomu krzywdy nie wyrządził, sikomu, Boże, uchowaj!

Wojciech zapytał kupca, czy pewną ma

4 tem wiadomość i skąd ją powziął.'

— Skąd ją mam ? — odpowiedział tamten iż dnia wczorajszego była posłana tu fura

od pana starosty, zakupiono dwie beczki wina ' u szynkarzy, piernikarz dostarczył wszystkiego, «o potrzeba na cukrową wieczerzę. Spieszcie

siej, panie Wojciechu, ażebyście zdążyli rur ślub. ^ Ale prawda — dodał — na ślub będzie zapózno, na cukrową wieczerzą moglibyście jeszcze dociągnąć.

— Jakto? dlaczego?—zapylał Wojciech, już okropną szarpaną bójaznią.

— Nie zdążycie na ślub dlatego, że miał sią odbyć dnia dz siejszego z rana; tak mó­wiono iu po mieście.

— O, Boże! — wykrzyknął Wojciech i bieżał do gospody.

Jan spał snem tak spokojnym; obudził^, go, wołając:

— Jedz'my! jedzmy I

Spytał go towarzysz, coby sią stało ta­kiego. Wojciech zająkał są w odpowiedzi, tyle przecie miał mocy nad sobą iż ukrył w tajemnicy odebraną wiadomość o ślubie, może już spełnionym, przywodząc za powód nagło­ści tąsknotą za domem, za matką.

— Wiąc jedzmy dalej, mój dabry Woj­ciechu _v— rzekł Jan — sen mnie pokrzepił, nowe czują siły; a potrzebowałem sił nowych do wytrzymania wrażenia, jakie mnie czeka, gdy obaczą znowu Marjanną.

Wojciech milcząc uściskał przyjaciela swojego. Dosiedli koni, puścili sią w noc ciemną i pochmurną.

Północ była, kiedy Wojciech, wracający z długiej niewoli po kilkoletniem oddaleniu sią z domu, ujrzał, poznał ojczyzną swoją: wioską, umajoną sadami, i ujrzał dworzec_r swoje, matki i s»os y mieszkanie. ■

Sw^:atfo rzęsste biło od okien dworu, wśród czarnej nocy świecił się jasno rząd ich cały.

Zadrżał na ten widok i myślą odgadł już spełnione nieszczęście; Jan zbliżał się do mieszkania Marjanny ze sercem drżącem, radosnem i niespokojnem razem.

Oba młodziany milczeli, do wrót dzie- dzirica dojechawszy.

Wojciech zsiadł z konia, załamał ręce i westchnął.

— Co tobie, mój miły? — odezwał się Jan — i czemużto zatrzymałeś kroku na wstę­pie do domu ? raczej podwój kroku, lec, uści­skaj twoich, płaczących za tobą. Nie śpią jeszcze, bo widzę tyle światła w oknach; może czekają, przeczuciem dobrem ostrzeżeni, że wracasz' Szczęściem i tą rozkoszą co czeka ciebie, tyle zajęty jestem iż zapomniałem o. sobie, o mojem szczęściu nawet. Idź, mój Wojciechu, spiesz się, w chwilach takich świa­dek jest niepotrzebny; zawadza człowiek obcy, więc ja pozostanę tutaj. Kiedy z pierwszego ochłoniesz wesela wtenczas dopiero dozwolisz, ażebym...

— O, przyjacielu mój drogi! — rzekł Wojciech — me mogę... siły mn e odbiegły...

— Wierzę tobie; wzruszenie wstrząsnęło sercem tak mocno... ach, gdybyś wiedział, że i w^f mojem sercu nie jest tak spokojnie, jak może spokojnie to mówię. Ale idź Wojcie­chu; każda chwila którą s^:ę opóźniacz jest chwilą szczęściu wykradz.oną; idź ja czekać będę na ciebie.

Wd|ciech ścisnął przyjaciela rąkę i pc- i)ieżal do domu.

37

Przed domem ciżba była czeladzi i wieś­niaczych dziewek, wglądających przez okna do izb oświeconych.

Poznali pana Wojciecha.

Nagle rozległ się wrzaskliwy odgłos ra­dości, i powstał ruch i bieganie niezwyczajne

— Witam L. witam was!.. — mówił Woj­ciech krótko, zimno. — Jak się macie co tu słychać ?

— Wielmożny pan trafił na wesele w sam czas.

— Powiedzcie — ozwał się Wojciech, a głos mu usychał w piersiach — powiedzcie czy już po ślubie?

— Slub się odbył przed południem* jesz* cze; teraz państwo młodzi i goście wszyscy zasiedli do cukrowej wieczerzy.

Wojciech wpadł do domu, do izby, jak człowiek obłąkany.

Okrzyk radości napełnił dom cały i, jakby w domu pomieścic się nie zdołał, na wolne wybiegł powietrze, po całej obszernej rozlegał się nocy.

Doszedł do ucha Jana, który stał. o wrota oparty, z oczyma wlepionemi w oświecone okna domu, miotany uczuciami. I wszystkie, jakie w sercu rozwinąć się mogą, wesołe

i wszystkie smutne, które serce człowieka przyjąć i poczuć może, zbiegły się i zlały w jedno uczucie, słodkie i bolesne razem, nie- wysłowione przez tego, którym miotają, a nie­pojęte temu, któremu są obce.

Nie długa upłynęła chwila.

Dostrzegł Jan jakiś ruch pomiędzy gro­madą, otaczającą dworzec.

Dwie postacie ludzkie: męska i niewie- ¿da wysunęły się z tej ciżby i biegły ki* Jlitmu.

Jan poznał Wojciecha i Marjannę.. stracił przytomność, a skoro ją odzyskał, czuł przy (fercu swojem bicie serca kochanki, a duszą (iłiwytał słowa jej brata Wojciecha nastę- / pujące: -

— Przyjacielu, oto spłacam tobie dług; wdzięczności 2a wolność mi daną, dają tobie aiostry serce i ręką,

— Marjanna moja? — zawołał Jan.

— A Jaś moim!...

— Twoim na zawsze I — przemówił mło- jŁrian, a objąwszy dziewczyną w uścisk ser- dtczny, trzymał oblubienicą swoją, mówiąc:

— Z tego zamknięcia nikt nie odbierze mojej Marjanny!

¡Scena taka słodka i rozrzewniająca długa ,kyła, ale dłuższaby była jeszcze, gdyby jej (Wojciech nie był przerwał, mówiąc:

^ — Idźmy na cukrową wieczerzę,

I szli do dworu; a Jan po przywitaniu

S'ą z panią Malczewską zbliżył się do ciotki arjanny, która wystrojona w czepcu, po­dchwyciła Domarada starostę za rękę i przed­stawiła gościowi męża swojego, z którym %fa dzisiejszego ślub wzięła.

Dowiedział się Wojciech, że starosta, kiedy już miał sobie zapewnianą rękę Mar- /Janny, a zapowiedzi to zamężcie jego z panną {Malczewską rozgłosiły po całej okolicy, nagle Ania jednego odebrał list, odmawiający mu. } Stało się to wskutek doniesienia pana iRawy, iż Wojciech, w niewoli będący, znalazł osobie Jana wykupiciela swojego.

Starosta, dotknięty do żywego, a zarazem / lękając się złośliwych języków, którym taka J odprawa z strony panny podać mogła wiek / do szyderstwa 1 żartów przedmiotu, rozmyć ślawszy dobrze rzecz całą, umyślił ratować swoją sławę, żeniąc się z ciotką Marjanny, <fcP której dawny czuł w sercu afekt. Tym spo­sobem widział zapewniony swój honor i kał»^; demu naigrawającemu śmiało mój spojrzeć* w oczy i rzec: »Ja się starałem o panny) Malczewską, i oto panna Malczewska źonf) dziś moją«.

W trzech tygodniach po tein zdarzenia ’ wszystkie okna dworu Krasnego powtórnik i oświecone były, a starosta Domarad z nowa^ panną młodą szedł polskiego w pierwsza) parze, stanął w tańcu, spełniwszy do dni zdrowie swojej damy, oddał kielifh i ręką*' panny młodej w ręce Janowe. <

Drzwi się otworzyły; pan Rawa wstąpł do izby.

Nowożeńcy biegli ku niemu, a Jan, przed* stawiając żonkę, rzekł:

_—; Stryjaszku, dobrzem ulokował sw kapitalik, bo mi przyniósł procencik tak piękn

I i

KONIEC,

V^BN i