Prof. dr hab. Tomasz Maruszewski

Psychologiczne podstawy komunikacji

Wykład 5.

Emocje w procesie komunikacji

1. Procesy oceny przy powstawaniu emocji podstawowych i wtórnych (ryciny na podstawie prac LeDoux)

2. Konsekwencje uruchomienia drogi dolnej

• W wypadku uruchomienia drogi dolnej komunikacja jest „komunikacją między ciałami migdałowatymi” komunikujących się osób.

• Wszelkie zakłócenia komunikacji na tym poziomie mają charakter automatyczny i są w zasadzie „nienaprawialne”.

• Zawężenie pola uwagi, niezdolność do dostrzegania innych punktów widzenia (egocentryzacja). Hipoteza Easterbrooka i jej współczesne rozwinięcia (spostrzeganie i pamięć tunelowa).

• Uszkodzenia ciała migdałowatego w wyniku traumy we wczesnym dzieciństwie upośledza komunikację emocjonalną z niemal wszystkimi ludźmi. Jednostka nie potrafi również komunikować się ze sobą.

• Jednostka w niewielkim stopniu uświadamia sobie własne deficyty. Nie ma okazji do sprawdzenia, że jej sposób komunikowania jest odmienny od sposobów wykorzystywanych przez innych ludzi

• Bodźce wykorzystywane w tej formie komunikacji mają dobrze określone znaczenie biologiczne, a zatem wyzwalają działania związane z realizacją „motywów i potrzeb niższych”.

• Zachowania sterowane przez takie bodźce cechują się znaczną dynamiką, a raz uruchomione mają właściwości „balistyczne”. Nie można ich przerwać, zanim nie zostanie osiągnięty pewien cel.

• Zachowania pozornie sterowane przez drogę górną, a faktycznie przez dolną. Sejm w czasie debaty nad raportem komisji badającej sprawę Rywina. Silne emocje spowodowały, że największą popularność zdobyły dwa raporty przedstawiające skrajnie rozbieżne stanowiska (polaryzacja poglądów wynikała z silnego afektu oraz z syndromu myślenia zbiorowoego).

• Możliwości kontroli związane są z uruchomieniem emocji konkurencyjnej w stosunku do już istniejącej (np. w miejsce paniki pojawia się wściekłość).

• Zachowania cechują się małym stopniem wyrafinowania i precyzji (ucieczka w czasie pożaru kina). Ludzie w niewielkim stopniu uwzględniają potrzeby i zachowania innych.

3. Konsekwencje uruchomienia drogi górnej

• W wypadku uruchomienia drogi górnej komunikacja zachodzi między korą mózgową nadawcy i korą mózgową odbiorcy.

• Komunikaty odbierane są i interpretowane w świetle własnego doświadczenia zapisanego w pamięci. Mogą wyzwalać zachowania związane z motywami i potrzebami „wyższymi”.

• Interpretacja komunikatów „z drogi górnej” uzależniona jest także od oddziaływania kultury oraz od treningu społecznego (jaką emocję ujawnia osoba na zdjęciu).

• Proces interpretacji ma charakter kontrolowany i może ulegać zmianom w trakcie komunikacji.

• Kontrola dotyczy oceny bodźca, a także opiera się na uświadomieniu sobie konsekwencji własnych zachowań.

• Zachowania cechują się zróżnicowaną dynamiką od umiarkowanej do znacznej.

• Zachowania mają charakter wyrafinowany i są bardziej dostosowane do wymagań społecznych (prośba o wyświadczenie przysługi ze strony szefa wymaga bardzo subtelnych zabiegów, kiedy szef nie grzeszy uczynnością).

4. Interpretacja znaczenia komunikatu

• Podobna jest ona do procesów występujących przy uruchomieniu drogi górnej. Występuje tu jednak słabsza komponenta wegetatywna, a cały proces może być „zimny”.

• Obejmuje dwa niezależne procesy: określenie stopnia dopasowania odebranego komunikatu do już istniejących kategorii i włączenie komunikatu do tych kategorii.

• Włączenie do kategorii może wymagać modyfikacji tej kategorii. Wielkość modyfikacji uzależniona jest od wielkości rozbieżności między komunikatem i kategorią.

• Znaczenie rozbieżności

• W wypadku rozbieżności niewielkiej lub zerowej komunikat jest ignorowany, ponieważ jest już dokładnie znany. Pojawia się nuda - emocja o znaku ujemnym.

• W wypadku rozbieżności umiarkowanej pojawia się asymilacja lub akomodacja. Jednostka albo modyfikuje własny system poznawczy albo po prostu uwzględnia komunikat w działaniu. Emocje mają znak dodatni - są to zainteresowanie lub ciekawość.

• W wypadku rozbieżności znacznej następuje odrzucenie komunikatu. Jest on zbyt różny od istniejących struktur poznawczych. Pojawiają się emocje o znaku ujemnym: strach przerażenie lub złość na nadawcę. Przykład: reakcje ludzi na wprowadzenie stanu wojennego. Vercors - Milczenie morza.

• Źródło: teoria reakcji na rozbieżność informacji Łukaszewskiego oraz teoria adaptacji do poziomu niezgodności.

• Wniosek ogólny: przed nadaniem komunikatu trzeba sprawdzić, w jakim on pozostaje stosunku do wiedzy odbiorcy. Przykład: podatek liniowy, wprowadzenie euro.

Przykład analizy znaczenia komunikatu: przekazy telewizyjne dotyczące zwolnienia jednego z zabójców księdza Popiełuszki

5. Odtworzenie metaforycznego znaczenia komunikatu

• W wielu wypadkach nie można pewnych treści zakomunikować wprost: czasami jest to niemożliwe ze względu na ograniczenia zewnętrzne, czasami ze względu na złożoność komunikatu.

• Metafora jest komunikatem, którego znaczenie odczytywane jest w zindywidualizowany sposób. Ta indywidualizacja różni ją od symbolu, który ma znaczenie ustalone społecznie.

• Metafora składa się z dwóch elementów: tematu i nośnika. Temat ma charakter abstrakcyjny, zaś nośnik konkretny.

• Nośnik metafory może być nie tylko sformułowany w postaci słownej (np. w poezji), ale może mieć postać plastyczną (dzieło architektoniczne, obraz) czy muzyczną. Muzyka Preissnera przesycona jest smutkiem i nostalgią, a niekiedy („Niebieski”) zawiera elementy patetyczne.

• Rozumienie metafor wymaga złożonych umiejętności poznawczych i zabiera większą ilość czasu aniżeli rozumienie innych płaszczyzn komunikatu.

• Rozumienie metafor plastycznych i muzycznych nie wymaga znajomości języka twórcy, ponieważ wykorzystują one uniwersalny język emocji.

• Ponieważ metafory rozumiane są w sposób zindywidualizowany, jednostka może nakładać na nie własny system znaczeń i w efekcie są one obiektem projekcji.

• Co oznacza „Układ Warszawski” i „układ warszawski”.

• IV Rzeczpospolita – symbol, czy metafora.

• Trudno jest rozstrzygnąć, czy interpretacja danej metafory ma charakter zindywidualizowany, czy projekcyjny. Pewną wskazówką może być interpretowanie innych metafor.

6. Znaczenie orientacji we własnych emocjach

• Aleksytymia jest syndromem osobowości, którego cechą osiową jest zaburzenie orientacji we własnych emocjach.

• Brak dostępu do własnych emocji dotyczy różnych elementów emocji:

• warstwy obrazowej emocji (odczuwanie pobudzenia wewnętrznego, interpretacja komunikatów emocjonalnych docierających z zewnątrz)

• warstwy werbalnej (zaburzenia w nazywaniu emocji)

• warstwy abstrakcyjnej, dotyczącej rozumienia emocji (przyczyny emocji, wpływ na własne zachowanie, wpływ na zachowanie innych)

Znaczenie orientacji we własnych emocjach

• Aleksytymia diagnozowana jest za pomocą metod opartych na samoopisie (TAS26, TAS20, ALEX40).

• Na jej „psychometryczny obraz” składają się:

• trudności w werbalizacji doznań emocjonalnych

• ubóstwo wyobraźni i marzeń na jawie

• słabość wglądu we własne doznania emocjonalne

• niska pobudliwość emocjonalna

• myślenie konkretne.

• Ponieważ aleksytymik ma trudności w poznaniu własnych doznań, może mieć również kłopoty w interpretacji komunikatów pochodzących od innych osób.