KARTEZJUSZ (1596-1650)

filozof, racjonalista oraz matematyk i fizyk francuski. Prekursor współczesnej kultury umysłowej, postulował metodę rozumowania wzorowaną na myśleniu matematycznym (sceptycyzm metodologiczny), twórca kartezjanizmu oraz słynnej sentencji "cogito ergo sum" - myślę, więc jestem, głosił mechanistyczną i deterministyczną koncepcję przyrody, nawet ożywionej.
W dziele Geometria (1637) stworzył podstawy geometrii analitycznej, wprowadził podstawowe pojęcia matematyczne takie jak: zmienna niezależna, funkcja, układ współrzędnych prostokątnych oraz opracował podstawowe twierdzenia algebry. W dziedzinie fizyki sformułował prawo zachowania pędu oraz odbicia i załamania światła.

Połączywszy zabiegi o wzorową metodę ze spekulacją metafizyczną stworzył nowy typ filozofii. Toteż od jego wystąpienia, czyli od pierwszej połowy XVII w., przyjęte jest zaczynać nowy okres w filozofii.

52. Znaczenie metody dla filozofii Kartezjusza.

Po długiej i szczegółowej analizie różnych metod naukowych Kartezjusz ustalił swoją metodę naukową. Metoda została odkryta i opracowana w 1620 roku, a około 1626 prace nad nią dobiegły końca. Po okresie poszukiwań metodologicznych nastąpiło budowanie systemu.

Stan nauki w okresie działalności Kartezjusza był niepomyślny: scholastyka była skończona, a odrodzenie do pozytywnych wyników nie doszło. Główne dzieła Bacona i Galileusza nie zostały jeszcze napisane ( w późniejszym okresie nie przyćmiły jednak skali sukcesu odkryć Kartezjusza). Przyczyny złego stanu szkolnictwa Kartezjusz widział w braku odpowiedniej metody, która wpłynęłaby pozytywnie na przebieg i ustalenia badań. Problem odpowiedniej metody stal się głównym problemem i pierwszym zagadnieniem jego filozofii. Kartezjuszowi nie chodziło jednak o to, by ułatwić naukę lecz zapewnić jej niezawodność i niepodważalność jej osiągnięć. Miarą niezawodności wiedzy była według filozofa jasność i wyraźność, co jest gwarantem pewności . Jasna i wyraźna według Kartezjusza była wyłącznie matematyka. Nie były wyraźne ani spekulacje scholastyczne, ani wiadomości faktyczne, dostarczane przez doświadczenie. Ideał Kartezjusza był racjonalistyczny.

Jasne i wyraźne dla Kartezjusza było to co proste. Nauce potrzebna jest zatem metoda, która wykrywa proste składniki myśli. To zadanie może wypełnić jedynie metoda analityczna, jaka jest stosowana w arytmetyce. Kartezjusz zastosował ją przede wszystkim w geometrii.

Kartezjusz w swoich poglądach na metodę podkreślał, że konieczne jest, by wszystkie nauki stały się podobne do matematyki, a więc korzystały przede wszystkim z jej wypracowanych sposobów badania. Matematyka swe zalety czerpie stąd, że rozważa tylko właściwości ilościowe. Kartezjusz dążył do tego, by i inne nauki koncentrowały się wokół badań ilościowych. Ilościowo można oddać przestrzeń oraz ruch. Ideałem Kartezjusza było wszelkie własności rzeczy wywieść z kształtu i z ruchu, całą przyrodę rozważać wyłącznie geometrycznie i mechanicznie. W przekonaniu zaś, że ta sama metoda obowiązuje we wszystkich naukach, pracował nad stworzeniem powszechnej nauki: racjonalnej, analitycznej, matematycznej, ujmującej w jednym systemie całokształt wiedzy o wszechświecie.