Ogólne poglądy gramatyki generatywnej:

1. definicja języka jest odmienna od strukturalistycznej. Dla gramatyki generatywnej język to nieskończenie wielki zbiór zdań, a gramatyka to skończony zbiór reguł, za pomocą których można wygenerować (opisać w sposób jednorodny) nieskończenie wielki zbiór zdań.

2. kompetencja językowa to zdolność do tworzenia i interpretowania nieskończenie wielkiego zbioru zdań, zwłaszcza tych, których nigdy wcześniej nie słyszeliśmy.

NATYWIZM – wrodzony charakter kompetencji językowych. Każdy człowiek jest wyposażony w struktury, pozwalające rozwijać kompetencje językowe.

GRAMATYKA NATURALNA – abstrahująca od reguł pojedynczego języka. Istnieje poziom, do którego można zredukować wszystkie języki świata.

Uczenie się polega na tym, że na podstawie gramatyki uniwersalnej nadbudowuje się gramatykę konkretnego języka.

GRAMATYCZNOŚĆ – to zgodność z regułami gram. danego języka. Gramatyczne jest zdanie generowane na podstawie reguł gramatycznych. Zdanie akceptowalne to takie, które użytkownik jest w stanie uznać za dobre. Pojęcie akceptowalności pozwala oceniać zdania. Adekwatność to kategoria oceny gramatyk. 3 stopnie adekwatności:

• adekwatność obserwacyjna

• adekwatność opisowa

• adekwatność wyjaśniająca

Model gramatyki generatywnej składa się z 2 komponentów:

• reguł frazowych – reguły opisujące strukturę syntaktyczną danego języka

• leksykonu – zbioru jednostek języka scharakteryzowanych wg możliwości podstawienia ich do tych reguł

Relatywizm językowy – teoria zakładająca, że języki mogą się od siebie różnić nieograniczenie i w sposób nieprzewidywalny. Przeciwstawia się ważnym koncepcjom gramatyki uniwersalnej. Pogląd taki reprezentowali przede wszystkim amerykańscy strukturaliści, u których relatywizm był programowy i wiązał się z ich metodą badawczą. Zdaniem Boasa i jego następców zakładanie, że jakiś nieznany język, który zaczynamy badać ma strukturę podobną do łaciny czy innego języka indoeuropejskiego, jest niewłaściwe już choćby z tego powodu, że nie jest płodne metodologicznie; badacz bowiem powinien być otwarty na nowe fakty i nowe struktury. Klasycznym przykładem relatywizmu językowego jest hipoteza Sapira-Whorfa.

Hipoteza Sapira-Whorfa: teoria, według której język jest czynnikiem kształtującym wyobrażenie ludzi o świecie. Język danej społeczności organizuje jej kulturę, ponieważ klasyfikuje i organizuje wrażenia ludzi odbierane ze świata. Teorię tę rozwinął językoznawca amerykański B. L. Whorf, opierając się na koncepcjach E. Sapira i doprowadzając je do skrajności. Według tej hipotezy nie ma języków bardziej lub mniej doskonałych. Whorf twierdził, że kategorie językowe bezpośrednio odzwierciedlają nasze wyobrażenia o świecie, które tym samym różnią się w różnych społecznościach językowych. U podstaw różnorodności jęz. leży zatem różny sposób widzenia rzeczywistości, przejawiający sie we wszystkich częściach systemu jęz., które są związane ze znaczeniem tzn. w słownictwie, składni i morfologii. Whorf badał jęz. indiańskie, zwłaszcza aztecki i tupi w Arizonie. Ilustracją jego poglądów były prace o wyobrażeniach czasu w Indiach. Poglądy Sapira były mniej skrajne. Sapir podkreślał konieczość ostrożnej interpretacji swoich twierdzeń: nie można widzieć w każdej kategorii gramatycznej bezpośredniego przejawu jakiegoś aspektu kultury.

Sapir: uczeń F. Boasa. Głosił oryginalną teorię jęz. nawiązującą do koncepcji W. von Humboldta i F. de Saussura, wiążącą język z kulturą społeczeństwa i wskazującą na związek poznania języka. Twierdził, że człowiek nosi w sobie schematy sposobów organizowania wypowiedzi: „widzimy, słyszymy czy też inną drogą percypujemy rzeczywistość w określony sposób dlatego, że normy jęz. naszych społeczeczności określają selekcję naszych interpretacji”. „Światy, w których żyją różne społeczeństwa, są oddzielnymi światami, a nie jednym światem opatrzonym różnymi etykietami”. Teoria Sapira stała się impulsem rozwoju etnolingwistyki i filozofii form symbolicznych.

Kategoryzacja – przyporządkowanie obiektów do kategorii semantycznych na podstawie określonego zestawienia cech. Kategorie semantyczne występują we wszystkich językach. Różne języki i kultury operują odmiennymi systemami kategoryzacji, co prowadzi czasem do zakłóceń komunikacji językowej.

Różnicująca funkcja znaku - znak różni się od tego, co nie jest znakiem tym, że nigdzie nie odsyła naszej uwagi. Zazwyczaj znak przeciwstawia się w naszej świadomości nie tylko temu, co nie jest znakiem, ale i innym znakom, które odsyłają naszą uwagę do innych niż on treści. I tak np. czerwone światło sygnału kolejowego oznaczające, że „nie ma wjazdu” przeciwstawia się światłu zielonemu, które oznacza „wjazd wolny”. Oba sygnały funkcjonują na tle tej samej sytuacji pociągu, który w ciemności odsyła naszą uwagę do innej treści. Każdy ze znaków czyni niezbędnym istnienie drugiego. Otóż takie znaki, które wzajemnie warunkują swe istnienie tworzą system znaków. Ich przeciwieństwo nazywamy opozycją. Z tego punktu widzenia każdy język jest kodem, a wszystkie języki świata stanowią grupę kodów związaną pewnymi wspólnymi cechami, którymi przeciwstawiają się one innym, niejęzykowym kodom.