TEMAT MIESIŃCA
NARODO-1945
N
A
R
O
D
O
WCY
W
C
Y
1939-
65 lat temu powołane zostały do życia Narodowe Siły Zbrojne, a Narodowa Organizacja Wojskowa stała się częścią
Armii Krajowej. W spadku po peerelowskiej propagandzie wokół tematu podziemia narodowego pozostało wiele
mitów i przekłamań. W niniejszym zbiorze tekstów omawiamy działalność wydawniczą warszawskich narodowców
czasu wojny, stosunek NSZ do mniejszości żydowskiej i losy jednego z działaczy narodowych
 posła na Sejm II RP Ludwika Christiansa.
Narodowcy czasu wojny
Z działalności propagandowej Okręgu Stołecznego
Stronnictwa Narodowego w latach 1939 1945
Mirosław Orłowski, Rafał Sierchuła, Zalążki konspiracyjnych struktur Początkowo działalność ogranicza-
IPN Poznań Okręgu Stołecznego SN powstały już ła się do pozyskiwania nowych
w paz
dzierniku 1939 r. Pierwszym pre- członków wywodzących się z przed-
W okupowanej Warszawie działało wiele podziem-
zesem stołecznego zarządu został Ta- wojennych organizacji młodzieżo-
nych organizacji. W czasach PRL gloryfikowano
deusz Uhma, zastępcą był Aleksander wych  Młodzieży Wszechpolskiej
działalność kanapowej partii komunistów  Pol-
Górecki (ostatni przed wrześniem pre- i Harcerstwa Polskiego. W Okręgu
skiej Partii Robotniczej. Po polskim paz
dzierniku
zes Okręgu Stołecznego), kierowni- zrzeszona była także grupa kobiet
1956 r. stopniowo, choć opornie, przywracano
kiem Wydziału Organizacyjnego  z przedwojennej Narodowej Organi-
pamięć o Armii Krajowej. Dopiero w latach 90.
Zygmunt Przygodzki, kierownikiem zacji Kobiet. W pierwszym okresie
rozpocząć można było pisanie historii organizacji
Wydziału Propagandy  Wiktor Butler, okupacji utworzono w Okręgu kilka
narodowych, w tym największego ugrupowania
a członkiem zarządu  Jan Kornecki kół dzielnicowych, a zebrania kon-
endeckiego  Stronnictwa Narodowego.
ps.  Chłopecki . spiracyjne i kolportaż centralnego or-
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA I
Warszawa, 7 wrzeĘnia 2007 r.
NARODOWCY 1939 1945
W półrocznym sprawozdaniu z działalności zarządu
Okręgu za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 1942 r.
jak zwykle wiele miejsca poświęcono sprawom propa-
gandy.  Wydział Propagandy znajduje się w tej chwili
w stadium rozbudowywania swej sieci wyszkolenio-
wej. Między innymi powołany został do życia kurs pre-
legentek, który ma się stać zalążkiem Podwydziału
Propagandy przy organizacji kobiecej [...]. Na odcinku
słowa pisanego zanotować należy uruchomienie orga-
nu prasowego OkrÄ™gu - Warszawskiego Dziennika...«
i wydawanej jako dodatek do W.D.« MÅ‚odej Polski«.
Warszawski Dziennik...«, który zaczÄ…Å‚ siÄ™ ukazywać
jako dwutygodnik, w tej chwili jest tygodnikiem o na-
kładzie 950 egzemplarzy, przy czym jego poczytność
i nakład stale rosną. [...] Równolegle do kolportażu
organów prasowych Okręgu odbywa się kolportaż or -
ganu ogólnopolskiego [ Walka ], który rozchodzi się
na terenie Okręgu w liczbie ok. 600 egzemplarzy .
gramowÄ… Stronnictwa. Z czasem zor-
ganizowano także specjalny Kurs In-
formacyjny. Kolejnym etapem był
Kurs Dowódców, który najczęściej
prowadził sam Maciński. Aresztowa-
nie kierownictwa w maju 1941 r.
miało negatywny wpływ na działal-
ność stołecznego Okręgu, jednak
z końcem 1941 r. udało się zorgani-
zować pracę konspiracyjną na nowo.
Powstanie Wydziału Propagandy
W listopadzie 1941 r., dzięki zabie-
gom Macińskiego, utworzony został
Wydział Propagandy. Ze sprawozda-
nia finansowego od 1 listopada 1940 r.
do 31 grudnia 1941 r. wynika, że naj-
większe zyski Okręg osiągnął dzięki
kolportażowi własnych wydawnictw
periodycznych i głównego organu 
tygodnika  Walka .
Początkowo Wydział Propagandy
składał się tylko z czterech osób kie-
rowanych przez Piotra Gorczykow-
skiego. Mimo to wydział ten w 1941 r.
wydał na powielaczu opracowania:
Tadeusz Maciński  szef Wydziału Organizacyjnego, jeden z głównych propagandzistów SN
 Geneza i cele wojny i  Misja dzie-
jowa Polski Piotra Gorczykowskie-
ganu prasowego SN tygodnika  Wal- wa Trajdosa, prezesa Zarządu Głów- go;  Historia Obozu Narodowego
ka wytyczały standardy pracy w pod- nego SN, Romana Rybarskiego, Wi- Andrzeja Kozaneckiego ps.  Jurand ,
ziemiu. tolda Staniszkisa, Aleksandra Dęb-  1194 ;  Żydzi i masoneria ,  Libe -
W tym samym czasie z przedwo- skiego oraz części kierownictwa ralizm, socjalizm i komunizm Tade-
jennych członków Stronnictwa oraz Okręgu Stołecznego z Tadeuszem usza Przeciszewskiego ps.  Baryka ,
osób wywodzących się z kręgu zna- Uhmą) Maciński został kierowni-  1229 i materiały Centralnego Wy-
jomych własną grupę konspiracyj- kiem Wydziału Organizacyjnego. działu Propagandy, m.in:  Granice Wiel -
ną organizował Tadeusz Maciński Kierownikiem nowego zarządu Okrę - kiej Polski i  Narodowe zasady go-
ps.  Prus , członek przedwojennego gu mianowano Jana Korneckiego, spodarcze .
Stronnictwa. Maciński, przyjmując wraz z nim pracą Okręgu kierowali: Do głównych zadań Wydziału Pro-
wojskowe zasady pracy organizacyj - Tadeusz Maciński, Piotr Gorczykow- pagandy należało opracowanie mate-
nej, stworzył model dobrze zakonspi- ski ps.  Morski ,  Roland ,  1293 , riałów szkoleniowych i rozbudowy-
rowanych pięcioosobowych zespo- kierownik Wydziału Wychowania wanie struktur propagandowych.
łów. Każdy z członków grupy posia - (od 1942 r. Wydział Propagandy), W tym celu rozpoczęła działalność
dał numer ewidencyjny-pseudonim: Wacław Scheing ps.  1035 , kierow - biblioteka Okręgu, która zawierała
liczby 1 1000 dla kobiet, dla męż- nik Wydziału Skarbu, Tadeusz Du- 1214 tomów, przede wszystkim dzie-
czyzn  od numeru 1001. Latem nin-WÄ…sowicz ps.  1027 , kierownik Å‚a Dmowskiego, Giertycha czy Ma-
1940 r. Maciński przy pomocy Zyg - Wydziału Korporacyjnego, Maria cińskiego. Z polecenia  Prusa opie-
munta Przygodzkiego ps.  Puchal- Czachowska-Tyrajska ps.  975 , kie- kÄ™ nad bibliotekÄ… przejÄ…Å‚ Tadeusz
ski ,  1104 , skontaktował się z dzia - rownik Wydziału Kobiecego. Przeciszewski. Rozprowadzał on wśród
łaczami Okręgu Stołecznego i ze  Prus szybko wprowadził obo- aktywu książki oraz prasę konspira-
swoją grupą został wciągnięty do wiązkowy dla każdego członka cykl cyjną, stopniowo powstawały kolejne
pracy podziemnej. Na skutek areszto - ośmiu szkoleń, zakończonych egza - zespoły bibliotekarzy, które swoją
wania w maju 1941 r. większości minem, opartych na zagadnieniach opieką obejmowały jednostki organi-
członków zarządu (m.in.: Mieczysła - politycznych i zgodnych z linią pro- zacyjne okręgu. Maciński uważał tę
NIEZALEÚNA
II
GAZETA POLSKA
Warszawa, 7 wrzeĘnia 2007 r.
NARODOWCY 1939 1945
Członkowie Biura Okręgu Stołecznego NOW, Wielkanoc 1943 r. W dolnym rzędzie od lewej: Tadeusz Przeciszewski (redaktor  Warszawskiego Głosu Narodowego
i  Młodej Polski , więzień komunistycznego reżimu), Feliksa Pol (pracownik archiwum Okręgu, sekretarka i maszynistka), Tadeusz Maciński (przywódca Okręgu
Stołecznego), Aleksander Lossow-Niemojowski (szef wywiadu zamordowany przez Niemców w czasie powstania na Woli), Jerzy Sobolewski (adiutant Okręgu),
Zdzisław Głąbiński (instruktor szkoleń z obsługi broni, zginął w akcji zdobycia broni, pośmiertnie odznaczony Krzyżem Virtuti Militari). W górnym rzędzie druga
od lewej Elżbieta Scheing (prawa ręka Macińskiego, rozstrzelana w maju 1944 r.), czwarty z lewej Stanisław Dobrowolski (szef kolportażu), dalej Halina
Ostrowska (łączniczka, kolporterka prasy, zginęła przed powstaniem), Tadeusz Pęszyński (instruktor nauki o broni, poległ w obronie powielarni przy
ul. Pańskiej w maju 1943 r.), Eugeniusz Jezierski (instruktor nauki o broni, poległ w powstaniu), Halina Lesiewska (ostatni żyjący członek Biura Okręgu)
formę szkolenia za priorytetową  kowski; kierownik Działu Organiza- wym, akademickim, organizacyjnym
w sprawozdaniach wiele miejsca po- cyjnego (akcja szkoleniowa dla pro- i harcerskim oraz Dział Studiów od-
święcił właśnie funkcjonowaniu bi- pagandzistów, tworzenie zespołów powiedzialny za przygotowanie ma-
blioteki, podkreślając jej propagan- dziennikarskich) Tadeusz Przeci- teriałów szkoleniowych.
dowy charakter. Do końca 1942 r. szewski; Dział Prasowy (kierował W 1944 r. w wydziałach wyodręb-
księgozbiór wzbogacił się o kolejne pracą redakcyjną  Warszawskiego niono koła  w Wydziale Propagandy
269 tomów. Wśród wypożyczanych Dziennika Narodowego i  Młodej powstały koła: pedagogiczne, wycho-
książek największym powodzeniem Polski )  Kazimierz Próchnik wania religijnego, szkolenia progra-
cieszyły się prace Macińskiego:  Za - ps.  1723 ; propaganda w Wydziale mowego, młodzieży, prasowe, ducho-
rys dziejów Ruchu Narodowego Kobiecym  Zofia Englert ps.  942 . wieństwa, literackie i koło  do rozpo-
w Polsce ,  Między Rosją a Niemca - Ogółem zaangażowanych w działal- rządzenia (członkowie wydziału bez
mi oraz  Dzieje Polski Wacława ność propagandową było 51 osób, co konkretnego przydziału).
Sobieskiego. rzutowało także na liczbę członków
Działalność Biura Okręgu
Z zachowanych materiałów doty - w Okręgu.  W dniu 31 grudnia 1942
czących rozpowszechniania  War- roku Okręg liczył 1479 członków ze- W celu usprawnienia pracy Wy-
szawskiego Dziennika Narodowego , widencjonowanych, w tym 332 ko- działu organizacyjnego powołano
 Młodej Polski i  Walki wynika, że biety i 1147 mężczyzn . w 1942 r. Biuro Okręgu  w skład
największym powodzeniem cieszył Kolejne zmiany w Wydziale Propa - którego wchodziły: działy łączności
się wśród czytelników  WDN . Pro - gandy nastąpiły w połowie 1943 r. organizacyjnej, korespondencji, re-
porcje te mimo ingerencji ze strony Aresztowanego przez gestapo Piotra dakcji i administracji wydawnictw
Centralnego Wydziału Propagandy Gorczykowskiego zastąpił na stano- periodycznych ( Warszawski Dzien -
nie zmieniły się do końca okupacji. wisku kierownika Wydziału Zyg - nik Narodowy ,  Młoda Polska ), re-
Z końcem 1942 r. Wydział Propa - munt Domański ps.  Zalacki ,  Lar , dakcji i administracji wydawnictw
gandy pracował w składzie: kierow -  1127 , zastępcą został Wieńczysław nieperiodycznych (druki zwarte),
nik Wydziału, a zarazem szef Działu Wagner ps.  Dobrowolski ,  1984 . drukarnia, kolportaż, biblioteka, ar-
Wyszkoleniowego (opracowanie re - Wydział uległ rozbudowie  powstał chiwum, dział uzbrojenia, dział nauki
feratów ideologicznych) Piotr Orczy- Dział Młodzieży z referatami: praso- o broni, dział zakupów oraz dział go-
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA III
Warszawa, 7 wrzeĘnia 2007 r.
NARODOWCY 1939 1945
spodarczy. W połowie 1943 r. Biuro pisma w cyklu tygodniowym, co sta- sny 1943 r.   Organ Młodych . Re-
zreorganizowano  składało się teraz nowiło dowód zarówno na dużą po- daktorem naczelnym (z wyjątkiem
z sześciu działów: ewidencji, kore - czytność, jak i skuteczność pracy początkowych numerów) był Janusz
spondencji (wraz z archiwum okrę- Macińskiego. Po upadku powstania Gorczykowski, w skład redakcji
gu), łączności organizacyjnej, drukar- wznowiono wydawanie  WGN wchodzili Tadeusz Przeciszewski
ni, kolportażu, działów zakupów techniką powielaczową w Grodzisku i Andrzej Kozanecki, jako współpra-
i sprzedaży. Pozostałe działy włączo- Mazowieckim pod Warszawą. cowników przyjęto także m.in. Wie-
no do Wydziału Propagandy i do Wy - W grudniu 1944 r. ukazały się trzy sława Chrzanowskiego ps.  Poraj ,
działu Wojskowego, dział gospodar- numery, a ostatni zachowany nosił  Wężyk ,  1546 , jego brata Zdzi-
czy zlikwidowano. Co ważne, w skład datę 20 marca 1945 r. sława, Andrzeja Sikorskiego ps.  Ja-
Biura wchodziły osoby bezpośrednio Autorem większości tekstów za- skier ,  1643 , Jerzego Dawidow-
związane z działalnością propagan- mieszczonych na łamach pisma był skiego ps.  1440 , Mariana Kuz
nia -
dową, m.in.: Stanisław Dobrowolski sam Maciński, w obowiązkach re- ra ps.  1430 , Lecha Ossowskiego
ps.  1905 , Halina Lesiewska ps.  48 , dakcyjnych i jako sekretarka wspo- ps.  1471 , Jerzego Byszewskiego
Janusz Gorczykowski ps.  1224 , Ta- magała go Elżbieta Scheing ps.  Cia- ps.  2009 , Wojciecha Grabowskie-
deusz Przeciszewski i Helena Nassal- reczka ,  1000 , która prowadziła też go ps.  1593 , Stanisława Rzeszow-
ska ps.  979 . Pracownicy Biura archiwum Okręgu i po części kiero- skiego ps.  1764 , Leszka Krajew-
Okręgu byli w większości współpra- wała pracami Biura Okręgu. Artyku- skiego i Olgierda Kościę ps.  1687 ,
cownikami pism wydawanych przez ły przewodnie pisali także inni człon- który wiosną 1944 r. objął kierow-
Okręg   Warszawskiego Głosu Na- kowie Okręgu z Wydziału Propagan- nictwo redakcji. W  MP poruszano
rodowego i  MÅ‚odej Polski . dy: Tadeusz Przeciszewski, Jan zagadnienia ideologiczne i politycz-
Dobraczyński ps.  Eugeniusz ,  Ho- ne, nakład wynosił ok. tysiąca eg-
 Warszawski GÅ‚os Narodowy
zjusz ,  2667 , Zygmunt Domański, zemplarzy. Wybuch powstania zaha-
Jesienią 1941 r. Okręg wzbogacił Kazimierz Próchnik, Leszek Krajew- mował rozwój pisma. Próbę wzno-
się o powielacz wykorzystywany ski ps.  Tezeusz ,  Agamemnon , wienia wydawania  MP podjęto
do celów wydawniczych. W listopa -  Leszek Czarny ,  1489 czy Zdzi- w lipcu 1945 r. w Krakowie, ale ze
dzie 1941 r. zdekonspirowana została sław Chrzanowski ps.  1695 . względu na działania bezpieki uka-
drukarnia  Walki przy ul. Górczew- W czasie powstania wydawanie zało się tylko kilka numerów 
skiej, kolejne trzy numery pisma wy-  Warszawskiego GÅ‚osu Narodowego ostatni w czerwcu 1946 r.
dał Okręg Stołeczny. Maciński nosił odbyła się nieregularnie, z każdym
Konspiracyjne powielarnie i drukarnie
się z zamiarem uruchomienia własne- dniem przygotowanie druku stwarzało
go wydawnictwa, próbnie wypuścił coraz większe trudności. Redaktorem Okręg Stołeczny dysponował w cza -
 Jednodniówkę bez daty i numeru naczelnym w tym czasie był Wień- sie konspiracji przynajmniej cztere-
wydania (gazetka ukazała się mię- czysław Wagner. Dział Wiadomości ma powielarniami i dwiema drukar-
dzy 8 a 19 grudnia 1941 r.), a 15 stycz- powstańczych prowadził Leszek Kra- niami. Najbardziej znana powielar -
nia 1942 r. pojawił się próbny  War- jewski, zaś nasłuch stacji zagranicz- nia mieściła się przy ul. Pańskiej,
szawski Dziennik Narodowy . Mie- nych Jarosław Naleszkiewicz obsługiwana była przez pracowni -
siąc póz
niej opublikowano pierwszy ps.  1269 . Kolportażem zajmowała ków Biura Okręgu. W  Maglu (po-
oficjalny numer dziennika stanowią- się Ewelina Pepłowska ps.  4 , której toczna nazwa powielarni) pracowali
cego kontynuacjÄ™ przedwojennego pomagali Å‚Ä…czniczka  Hala i jej brat m.in.: Halina Lesiewska ps.  Ewa ,
czasopisma endecji o tej samej na- Wieńczysław Piotrowski ps.  1106 .  48 , zajmująca się odbiorem ma -
zwie. Tadeusz Maciński pisał w nim: Kierownikiem zecerni był Rajmund tryc i kolportażem; Wiśniewska
 Obok pisma ogólnopolskiego [ Wal - Cyprysiak ps.  2839 . Pierwszy po- ps.  978 rozwoziła prasę do punk-
ka ], dostarczanego naszym Czytel- wstańczy numer  Głosu ukazał się tów kolportażu; Eugeniusz Jezierski
nikom dotychczas, ukazywać się bę- 23 sierpnia. Od numeru 31 (z 11 wrze- ps.  1338 razem z Tadeuszem Pęszyń -
dzie na terenie Stolicy wydawnictwo, śnia 1944 r.) zmniejszyła się objętość skim, wykładowcą nauki o broni,
którego pierwszy numer oddajemy pisma do jednej dwuszpaltowej stro- brali udział w odprawach organiza-
dzisiaj do rąk Czytelników. Celem ny, w drugiej połowie września z po- cyjnych, dostarczali papier i ochra -
 Warszawskiego Dziennika będzie wodu utraty dotychczasowej drukarni niali lokal. Obowiązkiem Pęszyń-
zaspokajanie potrzeb środowiska  Walki , obie redakcje połączyły się skiego było także zdawanie meldun-
warszawskiego, którego odrębny cha- i do końca powstania pismo ukazy- ków z pracy drukarni Stanisławowi
rakter wymaga organu prasowego wało się pod nazwą:  Walka War- Dobrowolskiemu ps.  1905 . Głów-
[...]. Wydawnictwo rozpoczyna pracę szawski Głos Narodowy . nym zadaniem drukarni było powie-
w ubogiej szacie graficznej. Rozpo- lanie  Warszawskiego GÅ‚osu Naro-
 MÅ‚oda Polska
czyna ją ponadto jako dwutygodnik. dowego , tam też została wydana
Jednym z celów Redakcji na najbliż - Inicjatorem powstania pisma był broszura autorstwa Tadeusza  Pru -
szą przyszłość będzie zapewnienie pi- Maciński, który powierzył prowa- sa Macińskiego pt.  Zarys dziejów
smu normalnej, drukowanej szaty dzenie gazetki Januszowi Gorczy - Ruchu Narodowego w Polsce oraz
oraz przejście z dwutygodniowego kowskiemu i Tadeuszowi Przeci - inne materiały propagandowe.
okresu wydawniczego na okres tygo - szewskiemu, absolwentom Kursu Po dekonspiracji lokalu przy Pań-
dniowy i  z czasem  codzienny . Dziennikarskiego w redakcji  Wal - skiej przez krótki czas powielarnia
Od połowy 1942 r. pismo wyda - ki . Pierwszy numer miesięcznika funkcjonowała przy ul. Wilanowskiej
wano jako tygodnik. Od 2 stycz -  Młoda Polska ukazał się 4 marca oraz Czerniakowskiej.
nia 1943 r. zmieniono tytuł na  War- 1942 r., jako dodatek do  Warszaw - Pierwsza drukarnia Okręgu Sto-
szawski Dziennik Narodowy , a na - skiego Dziennika Narodowego . Pi - łecznego mieściła się na Starym Mie-
stępnie w związku smo od samego początku adresowa - ście przy ul. Barokowej, druga na Żo-
z odmienną częstotliwoścą wydawa - ne było do młodzieży narodowej liborzu przy ul. Krasińskiego. Z ra-
nia na  Warszawski Głos Narodo- i członków Okręgu Stołecznego. mienia Okręgu kierował nimi Henryk
wy z adnotacją:  W okresie konspi- W różnych okresach miało różne Herczyński ps.  1024 . Lokal dru-
racji wychodzi jako dwutygodnik podtytuły: od 17 paz
dziernika 1942 r. karni przy Barokowej znajdował się
p o l i t y c z n o -   Dwutygodnik MÅ‚odych Narodow- pod warsztatem blacharskim w piw -
-informacyjny . Od kwietniowego ców , od 31 paz
dziernika 1942 r.  nicy. W tym niewielkim pomieszcze-
numeru powrócono do wydawania  Dwutygodnik Młodych , a od wio- niu przez ukrytą w podłodze klapę
NIEZALEÚNA
IV
GAZETA POLSKA
Warszawa, 7 wrzeĘnia 2007 r.
NARODOWCY 1939 1945
przeciskano się do klitki z linotypem  1604 . Zaopatrywał on punkt w po- i walczyło, a co w dramatycznych
i płaską maszyną. Warunki panujące trzebne materiały drukarskie czy do- walkach powstańczych nie padło
w drukarni (brak wentylacji) powo- konywał  wrzutu , czyli odbioru pra- i nie poszło na wyniszczenie do
dowały, że dłuższa praca drukarza ze sy do punktu kolportażu. W  warsz- obozów i fabryk, przystępuje dzisiaj
względów zdrowotnych nie była tacie drukowano prace do odbudowy .
możliwa. Ta właśnie drukarnia w niewielkich nakładach, przede  Głos ukazywał się nieregularnie
szczęśliwie przetrwała do powstania. wszystkim instrukcje organizacyjne  ciężkie warunki nowej konspiracji
Druga drukarnia działalność roz- i pisma okólne. Drukarnia była czyn- nie sprzyjały pracy wydawniczej.
poczęła w połowie 1943 r. dzięki sta- na do powstania, a w trakcie walk Okręg wypuścił jeszcze pismo
raniom Herczyńskiego, który jako w stolicy służyła powstańcom do bie -  Wiadomości Radiowe (numer
przykrywkę dla podziemnego punktu żącej działalności wydawniczej. z 25 stycznia 1945 r.), ale na syste-
wydawniczego wykorzystał budkę, matyczną pracę organizacyjną nie
Krajobraz po bitwie
w której sprzedawano artykuły spo- było już warunków.
żywcze i sok z saturatora. Oprócz Ocaleni z powstania członkowie Maciński próbował jeszcze zorga-
Herczyńskiego, kierownika drukarni, SN już w paz
dzierniku 1944 r. za nizować i uruchomić podziemną
dostęp do lokalu miały następujące sprawą Macińskiego rozpoczęli na drukarnię. W tym celu, pod pozo-
osoby: Zofia Tomasik ps.  240 , nowo pracę konspiracyjną. W grud- rem założenia Spółdzielni Drukar -
(NN) ps.  246 , Hanna Kieszniewska niu 1944 r. wznowiono wydawanie skiej i realizacji zleceń z Minister-
ps.  276 oraz Stefan Kopacz w formie powielaczowej  Warszaw- stwa Odbudowy, drukował materiały
ps.  4386 , z zawodu drukarz. PiÄ…tÄ… skiego GÅ‚osu Narodowego . W ar - propagandowe na potrzeby Stronnic-
osobą był sam Maciński.  Warsztat , tykule przewodnim Maciński pisał: twa. W ciągu roku istnienia spół-
jak potocznie nazywano drukarnię,  Ciężko jest zaczynać od początku. dzielni (od grudnia 1945 do grudnia
składał się z trzech części. Były to, A ta właśnie czynność stała się od 1946 r.) wykonano na rzecz SN
w kolejności od najniżej usytuowa- dwóch z górą miesięcy treścią pol- blankiety kartoteki organizacyjnej
nych: dół, piwnica i maska. Do obo- skiego życia podziemnego w Kraju. członków Okręgu Stołecznego,
wiązków drukarza należała praca [...] A więc, chcąc z powrotem pod- mapki Słowiańszczyzny Zachodniej
 w dole , był on też odpowiedzialny jąć naszą służbę, musimy przede z okresu średniowiecza (wklejane do
za bezpieczeństwo i pracę  dołu . wszystkim zdać sobie sprawę ze sta- broszury konspiracyjnej pt.  Niem-
Zofia Tomasik odpowiadała za nu faktycznego. Jest to stan drama- cy największy wróg Polski i Sło-
sprawne funkcjonowanie sygnalizacji tyczny. Podziemna Warszawa prze- wiańszczyzny ), a także okładki
alarmowej, załoga maski nie mogła stała istnieć. Nie posiada polityki, z tytułem legalnego wydawnictwa
opuszczać pomieszczenia bez zgody nie posiada wojska, nie dysponuje pt.  Zmierzch Londynu służące ja-
drukarza. Wszystkie czynności wy- propagandą, nie ma ludzi, ośrodków ko etykieta ochronna przy drukowa-
konywane na poziomie  dołu mogły dyspozycji, rozkazów, środków ma- niu broszur z artykułami z londyń-
być realizowane wyłącznie wtedy, terialnych, nie ma wobec tego pracy skiej prasy emigracyjnej.
gdy klapa prowadząca do piwnicy i jej wyników. [...] Zaczynamy od Aresztowanie w grudniu 1946 r.
była zamknięta. Względy bezpie- początku. Stwierdzenia powyższe Macińskiego definitywnie powstrzy-
czeństwa wymuszały daleko idącą wiążą się ze wznowieniem  od po- mało działalność propagandową
ostrożność przy opuszczaniu po- czątku  naszego wydawnictwa, Okręgu Stołecznego SN. W PRL
szczególnych segmentów drukarni, jednego z wielu odcinków pracy działalność narodowców była tema-
dlatego otwieranie klapy po uprzed- podziemnej Warszawy. [...] Oddaje- tem zakazanym i politycznie niewła-
nim zasygnalizowaniu wyjścia mogło my do rąk czytelników pierwszy po ściwym. Rodzinne zbiory i pamiątki
nastąpić tylko od strony  maski . Je - dwumiesięcznej przerwie numer oraz relacje członków Stronnictwa,
dyną osobą z zewnątrz, która na po - w ubogiej szacie graficznej. Jest którzy przeżyli piekło stalinowskich
lecenie  Prusa miała dostęp do dru - ona wyrazem i symbolem skromno- więzień, to ogromny materiał do
karni, i to tylko na poziomie  maski ści środków, z jakimi wszystko, co opracowania tego tematu, jednej
(sklepu), był Andrzej Ziółkowski ps. w Warszawie istniało, pracowało z wielu historii z najnowszych dzie-
Prasa NSZ wobec Żydów
Wojciech Jerzy Muszyński, Narodowe Siły Zbrojne powstały dowskiej i niemal całkowitej jej eks-
IPN Warszawa we wrześniu 1942 r. z połączenia się terminacji.
części Stronnictwa Narodowego
Wiadomości o zagładzie
i Obozu Narodowo-Radykalnego,
Działalność Narodowych Sił Zbrojnych należy do
politycznego zaplecza nowej organi - Podstawą oskarżeń NSZ o antyse -
jednego z najbardziej zakłamanych i zmitologizo -
zacji wojskowej. Przedwojenna dzia- mityzm sÄ… selektywnie dobrane ar-
wanych fragmentów najnowszej historii Polski.
łalność SN i ONR, a w szczególno - chiwalne materiały prasowe. Nad-
Mimo upadku komunizmu, oskarżenie o antyse-
ści popieranie bojkotu ekonomiczne- użyciem jest twierdzenie, jakoby
mityzm stawiane NSZ jest w dalszym ciÄ…gu po -
go żydowskich sklepów, były publikacje podziemia narodowego
wielane przez historyków i publicystów o post -
pretekstem dla niektórych history - reprezentowały postawę antysemic-
komunistycznej i liberalnej proweniencji. Utrzy -
ków do ekstrapolacji i teorii o anty- ką. Prasa ta potępiała niemieckie lu-
mują oni, że NSZ, prowadząc antysemicką
semickiej ideologii NSZ. W rzeczy - dobójstwo i dystansowała się od rasi-
propagandę w podziemnej prasie, ponosi współ -
wistości po wybuchu wojny można stowskiej propagandy okupanta. Na-
odpowiedzialność za zagładę polskich Żydów.
dostrzec zmianę w nastawieniu naro - rodowcy odcięli się od jakiejkolwiek
Stawianie znaku równości między zbrodniami
dowców wobec Żydów, a przede współpracy z okupantem w jego an-
niemieckimi i rzekomo antysemickim stanowi -
wszystkim znaczne ograniczenie te - tysemickiej polityce, a pomysły tego
skiem NSZ to nadużycie, wynikające z niewiedzy
go rodzaju publikacji propagando - typu odrzucono jeszcze zanim okaza-
lub złej woli. Czas podejść do tego tematu racjo -
wych. Jedną z przyczyn tego przeło - ło się, że celem Niemców jest fizycz-
nalnie i przedstawić fakty.
mu były prześladowania ludności ży- na eksterminacja ludności żydow-
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA V
Warszawa, 7 wrzeĘnia 2007 r.
NARODOWCY 1939 1945
Winiety pism:  Walka  centralny organ prasowy SN,  Warszawski GÅ‚os Narodowy ,  MÅ‚oda Polska ,  Walka. Warszawski GÅ‚os Narodowy
skiej. Już w marcu 1941 r. podziem- płodnienia na 200 żydach i 25 ży- szej kultury, naszej samodzielności
ny  Szaniec oświadczał, że wszelka dówkach . gospodarczej naszego w pełni samo-
pomoc udzielana okupantowi w two - dzielnego życia  a jednocześnie
Potępienie zbrodniarzy
rzeniu służby wartowniczej do pilno- współczuć niedoli bezbronnych, dła-
wania obozów dla Żydów będzie Podane cytaty to tylko jedne z wie - wionych w komorach gazowych Tre-
uważana za zdradę narodową. lu dowodów, że narodowcy zerwali blinki, wymordowanych bestialsko rę-
Najwięcej informacji o tragicznym z przedwojennym bezkompromiso- kami współwyznawców, potem ręka-
losie ludności żydowskiej znalez
ć wym antysemityzmem  dostrzec mi Ukraińców czy A
otyszów .
można w prasie podziemia narodo- można emocjonalne zaangażowanie Niechętne Żydom enuncjacje uka-
wego z 1942 r.  Szaniec ostrzegał: się narodowców po stronie prześlado- zywały się zwłaszcza na początku
 Ekscesy antyżydowskie w G.G. wanych i mordowanych Żydów. Co wojny (1940 1941), gdy prześlado-
[Generalnym Gubernatorstwie] przy- więcej, prasa NSZ demaskowała tak- wania Żydów nie miały jeszcze ludo-
bierają stopniowo równie drastyczne że metody, którymi posługiwali się bójczego wymiaru.
formy, jak na sąsiednich ziemiach Niemcy, aby rozbudzać w ludności Szczególną niechęć narodowców
wschodnich. W Mielcu dokonano polskiej nienawiść do Żydów  przy- budziły przypadki współpracy części
formalnej rzezi Żydów. Wysiedlono kładem notatka z  Szańca z 16 stycz- Żydów z sowieckim okupantem na
wszystkich Żydów z Zielonki, Ra- nia 1943 r. o ironicznym tytule Kresach Wschodnich. Przypominano
dzymina [...]. Pędzono ich gromadą  Obrońcy chrześcijaństwa :  W okre- fakty  np. radosne witanie przez Ży-
do ghetta w Warszawie, tych którzy sie likwidacji drobnych ghett w okrę- dów kwiatami i śpiewem  Międzyna-
oddalili się od grupy, zabijano na gu łódzkim Niemcy stosowali zawsze rodówki wkraczającej do Polski Ar -
miejscu, przy czem trupy leżały na taki ceremoniał: zamykano Żydów na mii Czerwonej. W niektórych artyku-
szosie przez kilka dni . dwie doby w kościele miejscowym, łach twierdzono, że Żydzi nie tylko
W  Szańcu z 1 maja 1942 r. uka- a po ich wywiezieniu pozostawiono witali, ale pomagali oddziałom so-
zał się wstrząsający materiał o likwi- splugawiony kościół otworem do wieckim zajmować ziemie polskie.
dacji getta w Lublinie:  W Lublinie obejrzenia ludności polskiej . Wspominano o przypadkach naigry-
znajdowało się ostatnio ok. 45000 Manifestowany w wielu wydawnic- wania się z polskiego patriotyzmu
Żydów. Na miejscu przy pomocy twach sprzeciw polskich narodowców i wartości chrześcijańskich, co łączo-
ochotniczych oddziałów bolszewic- wobec zbrodni miał wymiar moralny no z terrorem, który spotykał ludność
kich (byłych jeńców) zamordowano  potępiano niemieckich ludobójców,
około 1000, w tem kobiety i dzieci. jak też ludzi wykorzystujących trage-
Narodowcy zdawali sobie sprawę, iż wobec potęgi
5000 zostało umieszczonych na dię ukrywających się Żydów do szan-
Niemców są skazani na rolę biernych obserwatorów
przedmieściu Majdan Tatarski [...]. tażowania ich i ciągnięcia z tego pro-
i nie są w stanie pomóc całej ludności żydowskiej lub
Resztę wywieziono w nieznanych cederu zysków  tzw. szmalcownic-
doprowadzić do zmiany jej położenia. Uznawali też, że
kierunkach głównie na Kresy two uważano za patologię niegodną
bardziej aktywna pomoc Żydom  i tak skazana na nie-
Wschodnie. [...] ok. 3 tys. zabrano do Polaka i katolika.
powodzenia  spowoduje represje i śmierć dużej licz-
Trawnik i umieszczono w hali nie-
Komunizm i emigracja by Polaków. Pisał o tym Szczepan Runiewicz w broszu-
czynnej cukrowni. StamtÄ…d kilka dni
rze  Awiatyzacja Świata , wydanej w 1943 r. nakła-
potem wywieziono pociągami ok. W porównaniu z okresem przedwo-
dem Komendy Głównej NSZ:  Żydzi w Polsce zostali
2000 trupów, podobno otrutych Ży- jennym w materiałach ideologicz -
w potworny sposób wymordowani przez Niemców, zo-
dów przy próbie nowych gazów bojo- nych narodowców zaszła zmiana
stało ich co najwyżej 15 proc. cyfry przedwojennej.
wych . w podejściu do mniejszości żydow-
Przeciw straszliwej rzezi, jaką w perfidny i przemyśla-
Prasa NSZ wielokrotnie informo - skiej. Mimo że przed wojną antyse -
ny sposób wykonywali oprawcy hitlerowscy do spółki
wała nie tylko o mordowaniu Żydów mityzm był składnikiem programu
z Ukraińcami, Litwinami i A
otyszami, wzdragała się du-
w obozach koncentracyjnych, ale tak- narodowców, podczas okupacji sta -
sza każdego Polaka. Cóż jednak myśmy mogli im pora-
że o losie tych, którym udało się nowisko to rzadko eksponowano.
dzić i czy mieliśmy szansę obronienia Żydów? Każdy,
uniknąć komory gazowej. 19 czerwca Jednak część materiałów dotyczą -
kto zna ogrom terroru niemieckiego w stosunku do
1943 r.  Wielka Polska pisała: cych ideologii obozu narodowego nie
Polaków wie, że było to fizyczną niemożliwością. Że
 W Oświęcimiu w bloku nr 10 zain- była wolna od pewnej dozy antyży-
ilość ofiar polskich, pomordowanych dotychczas i mo -
stalowano ekspozyturę berlińskiego dowskich uprzedzeń.  Na żydów
gących jeszcze być pomordowanymi jest niewiele
instytutu higieny, gdzie przeprowa - można i trzeba patrzeć z całym nale -
mniejsza od liczby zgładzonych Żydów .
dza się doświadczenia w dziedzinie żytym obiektywizmem można 
kastracji, sterylizacji i sztucznego za - i trzeba  widzieć w nich wrogów na -
NIEZALEÚNA
VI
GAZETA POLSKA
Warszawa, 7 wrzeĘnia 2007 r.
NARODOWCY 1939 1945
kich ograniczeń, jakie Żydom bę-
dziemy zmuszeni w celu usunięcia
ich z kraju narzucić, będą oni pozo-
stawać pod opieką praw państwo-
wych, tak aby ich nikt nie mógł
krzywdzić i znęcać się nad nimi 
deklarował autor tego programu,
prof. Karol Stojanowski.
Zdecydowane żądanie usunięcia
Żydów z Polski należy tłumaczyć
tym, iż narodowcy nie zdawali sobie
sprawy, jak ogromnemu wyniszcze-
niu ulegała ludność żydowska pod
okupacjÄ… niemieckÄ…. Dopiero druga
połowa 1943 r. uświadomiła, że Żydzi
zostali ostatecznie zniszczeni przez
Niemców i powtórzenie się sytuacji
sprzed wojny nie jest możliwe. Na
niekorzyść narodowców świadczy
fakt, że niektóre niechętne Żydom
materiały ukazywały się także w okre-
sie, gdy trwał holokaust. Należy jed-
nak podkreślić, że ich liczba, w masie
różnego rodzaju wydawnictw, gaze-
tek i ulotek, była znikoma.
Reguła generalna
y
ródła archiwalne nie dają podstaw
do twierdzeń, że w czasie wojny na ła-
mach prasy NSZ prowadzono jakÄ…Å›
 antysemickÄ… kampaniÄ™ . Åšwiadomym
nadużyciem było też pisanie o poparciu
lub milczÄ…cym przyzwoleniu podzie-
mia narodowego dla zagłady Żydów
Edward Kemnitz przez Niemców. Zagłada ta nie była
przeprowadzona rękami polskich na-
polską na Kresach. Tego rodzaju in- W okresie wojny w szeregach NSZ cjonalistów, nie była także przez nich
formacje pojawiały się szczególnie po ugruntowało się przekonanie, że lud- propagowana, akceptowana ani po-
zajęciu terenów okupacji sowieckiej ność żydowska pozostaje obojętna chwalana. Przypominanie i informo-
przez Niemców w 1941 r. lub niechętna sprawie walki o wolną wanie przez prasę ugrupowań narodo -
W latach 1942 1944 na łamach Polskę  o czym miały świadczyć wych o losie Żydów na ziemiach pol-
prasy NSZ pojawiały się także infor- przykłady kolaboracji z okupantem skich przyczyniło się do pomocy, jaką
macje o udziale Żydów w bandach sowieckim i pasywności w stosunku Polacy  w tym także działacze podzie-
rabunkowych, które stały się plagą do Niemców  stąd też deklarowano, mia narodowego  nieśli z narażeniem
polskiej prowincji. 20 kwietnia 1943 r. że po wojnie większość z niej zosta- życia potrzebującym. Byli wśród nich
 Wielka Polska informowała:  Na nie z Polski usunięta. Jedynym ak- Edward Kemnitz, członek kierownic-
terenie świętokrzyskiego działają ceptowanym przez narodowców roz - twa podziemnego ONR i Komitetu Po-
bandy rabunkowe Lebiody oraz Le- wiązaniem, które prowadziłoby do mocy Żydom  Żegota oraz Jan Do -
pierza, ta ostatnia ma w swoim gro- usunięcia Żydów z ziem polskich, braczyński, redaktor podziemnej prasy
nie spadochroniarzy bolszewickich była planowa emigracja. Do czasu Stronnictwa Narodowego  wyróżnieni
i żydów. Oprócz tego są bandy czysto wyjazdu Żydzi mieli otrzymać status po wojnie medalem Sprawiedliwy
żydowskie, te są najbardziej bez- cudzoziemców bez prawa odbywania Wśród Narodów Świata. Wielu innych
względne w rabunku. Banda Lepie- służby wojskowej, pełnienia urzędów narodowców, członków NSZ, często
rza, poza rabunkiem dopuszczała się państwowych, samorządowych i oby - bezimiennych, za niesienie pomocy
gwałtu na kobietach . watelskich.  Pomimo tych wszyst- Żydom zapłaciło życiem.
Żołnierz służby miłosierdzia
Rafał Dobrowolski, chrześcijańskim miłosierdziem, gdy
Z ojca Belga i matki Polki
KUL narażając życie, pomagali Żydom
podczas okupacji. Do takich należeli Ludwik Christians urodził się 5 mar-
Historiografia komunistyczna próbowała wpoić mit
zamordowani w Oświęcimiu Jan ca 1902 r. w Janpolu Podolskim. Był
narodowca jako pomagiera Hitlera, który tylko rę -
Mosdorf, prof. Roman Rybarski czy synem Belga, Karola Augusta, admi-
ce zacierał, oczekując, że przywódca III Rzeszy za
ks. Marceli Godlewski, który jako nistratora majątków ziemskich,
niego rozwiąże tzw. kwestię żydowską. Po 1989 r.
proboszcz parafii rzymskokatolickiej i Aleksandry z d. Gutowskiej. Gimna-
część ośrodków kształtujących opinię publiczną ten
przyległej do warszawskiego getta zjum rosyjskie ukończył w rodzinnej
punkt widzenia usiłowała utrwalić. Jednak wolność
ratował starszych braci w wierze. Tak miejscowości, a maturę w 1921 r. zdał
słowa, jakiej się doczekaliśmy, doprowadziła do
chlubnie zapisanych na kartach histo- w Lublinie, z którym związał się
weryfikacji kreowanej przez lata mitologii.
rii polskich narodowców są tysiące. na blisko ćwierć wieku. W latach
Znane są już powszechnie przypad - Jednemu z nich poświęcony jest ni- 1923 1927 studiował prawo na Uni-
ki narodowców, którzy wykazali się niejszy artykuł. wersytecie Lubelskim. W okresie stu-
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA VII
Warszawa, 7 wrzeĘnia 2007 r.
NARODOWCY 1939 1945
diów rozpoczął działalność w ruchu urzędnik, a po uzyskaniu aplikacji wania polityczne. Pracownicy PCK
narodowym, stając się szybko jednym w 1932 r. był adwokatem w Lublinie. i RGO często musieli się kontakto-
z liderów młodego pokolenia naro- W roku akademickim 1938 1939 jako wać z władzami niemieckimi i prosić
dowców. Między grudniem 1925 r. lektor języka rosyjskiego wykładał na je o kolejne zezwolenia na prowadze-
a paz
dziernikiem 1927 r. pełnił funk- KUL, a w 1939 r. został prezesem Ak - nie i rozszerzenie działalności. Więz
-
cję prezesa lubelskiego koła Młodzie- cji Katolickiej w Lublinie. niom Majdanka i Zamku dostarczali
ży Wszechpolskiej, należał do endec- W sierpniu 1939 r. Christians zo- żywność, odzież, leki, udało się uzy-
kiej korporacji akademickiej K! stał zmobilizowany i jako żołnierz skać zezwolenie na przekazywanie
 Concordia , a także działał w samo- Kampanii Wrześniowej walczył pod imiennych paczek więz
niom i szcze-
rządzie studenckim, tzw. Bratniej Po- rozkazami gen. M. Smorawińskiego, pienia przeciwko czerwonce, tyfuso-
mocy i Lubelskim Komitecie Akade- następnie ewakuował się wraz z ar- wi plamistemu i brzusznemu czy
mickim  ogólnoakademickiej repre- mią polską na Wołyń. Po rozwiąza- świerzbowi  duża część pomocy
zentacji studentów. W 1927 r. został niu oddziałów podczas powrotu do szła drogą konspiracyjną. Wolunta-
przewodniczącym Dzielnicy Lubel- Lublina został postrzelony w lesie riuszom PCK i RGO udało się
sko-Wołyńskiej Ruchu Młodych Obo - koło Świdnika. pod groz
bą utraty życia dostarczyć
zu Wielkiej Polski, w latach 1928 1929 Po wyleczeniu ran Christians wstÄ…- do obozu na Majdanku leki zarezer-
wydawał pismo Młodych OWP  Mło- pił do Polskiego Czerwonego Krzyża wowane wyłącznie dla Niemców.
dzi . Po delegalizacji przez władze  w 1941 r. został prezesem lubelskie- Przekazywano również grypsy, stano-
sanacyjne Obozu w marcu 1933 r. go oddziału, a gdy okupanci przenieśli wiące dla uwięz
nionych namiastkÄ™
Christians wstąpił do Stronnictwa Na- centralę PCK do Lublina, został jej kontaktów z najbliższymi. Sam Chri-
rodowego, stojąc jednocześnie prezesem. PCK w Lublinie niósł po- stians wielokrotnie udawał się
na czele opozycji do starszej genera- magał żołnierzom powracającym do miejsca kaz
ni, niosÄ…c pomoc po-
cji działaczy SN  za co został wyro - z frontu i inwalidom, prowadził cztery trzebującym. Za swoją działalność
kiem sądu partyjnego zawieszony kuchnie, ok. 20 punktów dożywiania, był wzywany na przesłuchania do ge -
na rok w prawach członków. W 1930 r. pomoc uwięzionym na Zamku oraz stapo, co opisał w słowach następują -
startował do Sejmu RP jako osoba re- w obozie na Majdanku i pomimo prze - cych:  biorąc za podstawę całą moją
komendowana przez OWP. Po śmier - szkód stawianych przez okupantów w stosunku do Niemców pełną  grze -
ci posła Henryka Sachsa (3 czerw- udało się też zorganizować szpital. chów przeszłość, dano mi do zrozu-
ca 1934 r.) uzyskał mandat poselski W 1946 r. ukazała się książka Chri- mienia, przy akompaniamencie od-
i został członkiem parlamentarnego stiansa  Piekło XX wieku. Zbrodnia, powiednich gróz
b, że lepiej uczynię,
Klubu Ruchu Narodowego związane- hart ducha i miłosierdzie , w której gdy zajmę się sprawami innymi .
go z prorządowym Związkiem Mło- opisał heroiczną pracę niesienia po- Po nadejściu wojsk sowieckich i wy-
dych Narodowców. Wcześniej, mię- mocy więz
niom Majdanka, określa- zwoleniu obozu Christians został
dzy 28 maja a 12 lipca 1934 r. zasia- jąc współpracowników mianem  żoł- członkiem Nadzwyczajnej Komisji do
dał we władzach lubelskiej placówki nierzy służby miłosierdzia . Zbadania Zbrodni Niemieckich Popeł-
Obozu Narodowo-Radykalnego. Po nionych na Terenie Miasta Lublin. We-
Albo Christians, albo nikt inny
delegalizacji ON-R związał się dług relacji żony Krystyny, po wkro-
z działaczami Związku Młodych Na- W grudniu 1939 r. okupanci ze- czeniu Sowietów Christiansowi grozi-
rodowców, organizacji narodowej zwolili na działalność organizacji ło aresztowanie. W sukurs przyszły
szukającej porozumienia z władzami charytatywnej pn.  Pomoc Polska , władze Czerwonego Krzyża w Gene-
sanacyjnymi. Z powodu małej liczby zastąpionej w maju 1940 r. przez Ra- wie, które jasno postawiły sprawę
zwolenników Christians nie założył dę Główną Opiekuńczą. Niemcy przed komunistami:  Albo Christians,
w Lublinie koła ZMN, a jedynie ka- miały duży wpływ na jej działalność albo nikt inny . Prezesem PCK był do
napowy Klub Narodowy, by nie być  powoływały i kontrolowały władze 1946 r., uczestniczył w paryskiej kon-
posądzanym o współpracę z obozem Rady, dążąc jednocześnie do skon- ferencji Prezesów Międzynarodowego
pomajowym. W grudniu 1937 r. fliktowania organizacji charytatyw- Czerwonego Krzyża w 1945 r., w la -
ZMN przekształcił się w Ruch Naro- nych. Jednak w przypadku lubelskim tach 1946 1959 był obrońcą w sądach
dowo -
Państwowy, a Christians został próba ta nie udała się  Christians zo- wojskowych i cywilnych w Konstanty-
członkiem Komisji Rewizyjnej. stał dyrektorem biura RGO, co spo- nowie. Jako adwokat wspierał pisarzy
Służbę wojskową odbył w Batalionie wodowało, iż działania Czerwonego katolickich w kontaktach z władzami.
Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 5 Krzyża i Rady były skoordynowane Zmarł w Warszawie 2 paz
dziernika
w Krakowie, uzyskując w 1931 r. sto- i uzupełniały się. PCK niósł pomoc 1959 r. Za swoją wojenną działalność
pień podporucznika rezerwy piechoty. potrzebującym ludziom, nie pytając został odznaczony Srebrnym i Zło-
Po ukończeniu studiów pracował jako o narodowość, wyznanie czy zapatry- tym Krzyżem Zasługi.
Redakcja  Rafał Sierchuła, Wojciech Muszyński
Instytut Pamięci Narodowej  Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa
Biuro Edukacji Publicznej IPN, ul. Hrubieszowska 6a, 01-209 Warszawa
tel. [phone]
Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej w Poznaniu, ul. Rolna 45a 61-487 Poznań
tel. [phone], faks 061 835 69 56
Sprzedaż wydawnictw własnych  Gospodarstwo Pomocnicze IPN
tel. [phone]
Więcej informacji o działalności Instytutu Pamięci Narodowej: www.ipn.gov.pl
NIEZALEÚNA
VIII
GAZETA POLSKA
Warszawa, 7 wrzeĘnia 2007 r.