barok088aangelsa

Temat: Gatunki literackie charakterystyczne dla baroku.

W zakresie gatunków literackich barok przejął wzorce ukształtowane wcześniej. W
obrębie liryki pozostał wierny większości uznanych gatunków literackich, przejął
elegie, sonety, sielanki, hymny, a także różne gatunki poezji retorycznej i
dworskiej: od wierszy ulotnych o charakterze towarzyskim, poprzez aktualną
poezję polityczną, aż do metafizycznych medytacji. Barok pozostał wierny
zespołowi tradycyjnych alegorii. Kształtował również własne obrazy, niekiedy z
założenia niejasne.
Epika. W okresie baroku w Europie dominowały romanse rycerskie i romanse
pastoralne (pastoralne = pasterskie; był to charakterystyczny wytwór kultury
dworskiej - przedmiotem tych romansów było życie pasterzy, traktowane podobnie
jak w sielance. W idyllicznym otoczeniu i pasterskim przebraniu przedstawiano
przygody - głównie miłosne - osób z wyższego towarzystwa). Nastąpił bujny rozwój
takich gatunków piśmiennictwa, jak pamiętniki i relacje z podróży. Nadal - jak w
późnym renesansie - dużą popularnością cieszyły się poematy epickie.
Niedoścignionym wzorem dla twórców barokowych - licznie naśladowanym - była
"Jerozolima wyzwolona" T. Tassa. Mimo dominującej roli czynnika religijnego i
działalności zakonu jezuitów, duży wpływ na rozwój kultury barokowej miały także
instytucje świeckie: dwory królewskie i magnackie. Właśnie im zawdzięczamy
narodziny jednego z podstawowych wytworów XVII-wiecznej kultury - opery.
Opera. Widowisko słowno-muzyczne, ukształtowane u schyłku XVI wieku we Florencji
przez pisarzy i muzyków, którzy dążyli do odrodzenia tragedii greckiej. W
okresie baroku opera miała wyłącznie poważny charakter. Tematy do niej czerpano
z mitologii bądź historii starożytnej. Na przełomie XVII i XVIII stulecia
ukształtowała się opera komiczna - libretto miało tu charakter żartobliwy i
lekki. Prawdziwe triumfy opera święciła w dwóch następnych stuleciach: w wieku
XVIII i XIX. W związku z dużym zapotrzebowaniem na libretta działali wówczas
pisarze, którzy zajmowali się prawie wyłącznie tym gatunkiem. Libretto (z
włoskiego) - tekst literacki do większego utworu muzyczno-wokalnego: np. opery,
operetki, musicalu, oratorium. Poza operą w czasach baroku rozwijał się teatr
jezuicki. Sceny teatralne istniały przy licznych wówczas szkołach jezuickich.
Grano na nich przedstawienia z tekstami religijno-dydaktycznymi. Tematy czerpano
z Biblii i żywotów świętych. Aktorami byli uczniowie. Poza aulami szkolnymi
wystawiali oni przedstawienia także na placach miejskich. W Polsce ważną rolę w
rozwoju teatru odegrał teatr dworski Władysława IV. XVII wiek kontynuował dramat
elżbietański, w którym zaznaczyły się wpływy baroku. Istotną rolę odegrała tu
twórczość wybitnego dramaturga hiszpańskiego Calderona (1600-1681). Calderon de
la Barca był autorem około 300 utworów, w tym komedii, dramatów historycznych i
współczesnych, utworów filozoficznych. Najbardziej znane to: "Alkad z Zalamei",
"Książę niezłomny", "Życie snem". Zgodnie z estetyką baroku dramaty Calderona
były pełne gwałtownych kontrastów i rzeczy niesamowitych, zarówno w portretach
psychologicznych postaci, jak i w sferze stylistyki. Romantycy podziwiali
Calderona na równi z Szekspirem, uważali go za sprzymierzeńca w walce z
klasykami. Tematy literackie, popularne w okresie baroku, dotyczyły głównie
zagadnień religijnych, moralnych, politycznych, a także dworskich. W Polsce
rozwijał się zwłaszcza nurt dworski (J. A. Morsztyn), obywatelsko-religijny (W.
Potocki), pamiętnikarski (J. Ch. Pasek), liryka miłosna i refleksyjna (D.
Naborowski).
Dokładniejsze omówienie niektórych gatunków charakterystycznych dla epoki
baroku:
Sonet - utwór poetycki, składający się z 14 wersów podzielonych na dwie strofy
czterowierszowe oraz dwie trójwierszowe (tercyny), o ścisłym rozkładzie rymów,
przy czym 8 pierwszych wersów zawiera na ogół część opisową lub narracyjną,
natomiast 6 końcowych stanowi część refleksyjno-uogólniającą. Sonet zrodził się
w XII w. we Włoszech (nazwa), rozwinięty został przez A. Dantego i F. Petrarkę.
Ustalił się wtedy typ, tzw. sonet włoski, o rozkładzie rymów abba abba oraz cdc
dcd (cde cde). Sonet rozpowszechnił się w ciągu XV i XVI w. w literaturze
europejskiej, m.in. sonety Williama Szekspira. Tak zwany sonet francuski miał
zmodyfikowany układ rymów (w końcowych 6 wersach ccdeed lub cddcee). Sonet do
literatury polskiej wprowadzili: J. Kochanowski i M. Sęp-Szarzyński. W nowszych
czasach ustaliła się włoska postać sonetu. Uprawiany w różnych okresach
literackich, uważany za formę szczególnie trudną, pojmowany był jako popis i
sprawdzian kunsztu poetyckiego (romantyzm - A. Mickiewicz i J. Słowacki,
pozytywizm - A. Asnyk, Młoda Polska - J. Kasprowicz, K. Tetmajer, L. Staff,
współcześnie - J. Iwaszkiewicz, A. Słonimski, S. Grochowiak, S.
Swen-Czachorowski).
Epos rycerski - najstarszy gatunek epicki, wywodzący się z ludowych podań o
legendarnych lub historycznych bohaterach z plemiennej przeszłości; są to
dłuższe utwory, najczęściej wierszowane; źródłem eposów były mity, podania i
baśnie; epos rycerski ukształtował się w średniowieczu.
Pamiętnik - gatunek piśmiennictwa użytkowego oraz wzorowany na nim gatunek
literatury pięknej - pisane w pierwszej osobie wspomnienia z życia prywatnego i
publicznego. W odróżnieniu od dziennika, pamiętnik pisany jest z perspektywy
późniejszej od całości przedstawionych wydarzeń i w sposób bardziej sumaryczny.
Wiele pamiętników rzeczywistych ze względu na ich wartość literacką zalicza się
obecnie do literatury pięknej ("Pamiętniki" J. Ch. Paska). Powieści pisane w
formie pamiętnika pozwalały usunąć pośrednictwo narratora, zbliżyć czytelnikowi
perspektywę postaci. Pojawiły się zwłaszcza w prozie o zainteresowaniach
psychologicznych (np. w okresie Młodej Polski).
List - gatunek wywodzący się ze starożytności (Horacy), uprawiany głównie w
okresie klasycyzmu, związany z kulturą dworską, wprowadzający rozważania ogólne,
elementy dydaktyczne, niekiedy satyryczne. Ramą utworu była konwencja
komunikacji listownej; list sięgał do epistolografii (sztuki pisania listów)
użytkowej. Obowiązywała w nim "stosowność" stylu do treści oraz do rodzaju
stosunków między dwiema stronami komunikacji (w liście kierowanym do przyjaciela
dopuszczane były tony bardziej osobiste). W liście możliwa była większa swoboda,
obniżenie tonu, wprowadzenie formy swobodnej rozmowy. Nierzadko sięgano po formę
listu z podróży. W liście okolicznościowym, częstym w okresie oświecenia,
dopuszczalne były błahsze treści. Od ody list różnił się przed wszystkim
powściągliwością tonu, refleksyjnością. List w Polsce był rozpowszechniony w
okresie oświecenia (I. Krasicki, S. Trembecki), w okresie romantyzmu przybrał
charakter mniej retoryczny, a bardziej intymny, np. u J. Słowackiego, C. Norwida
("Do obywatela Johna Brown").