NIEZGODNOÅšCI RECEPTUROWE
INCOMPATIBILITATES
nieprzewidziane i niezamierzone zmiany cech fizycznych,
NIEZGODNOÅšCI
chemicznych, farmakologicznych leku recepturowego prowadzÄ…ce
do zmniejszenia, zmiany lub zaniku jego działania leczniczego
RECEPTUROWE
niezgodności fizyczne lub chemiczne obejmują np. niemieszanie się
składników, przekroczenie iloczynu rozpuszczalności, powstawanie
strątów w wyniku zmiany rozpuszczalnika lub zmiany odczynu
roztworu
INCOMPATIBILITATES
środki lecznicze wchodzące w skład recepty ulegają niekorzystnym
zmianom prowadzącym do częściowego lub całkowitego rozkładu
niezgodności pozorne  mimo powstania niekorzystnych
zjawisk preparat farmaceutyczny zachowuje swoją jakość i
właściwości farmakologiczne
Powstałe w leku recepturowym
Podział niezgodności na trzy
niezgodności mogą być
podstawowe grupy:
dostrzegalne organoleptycznie  widoczne
zmiana barwy,
wytrÄ…canie osadu
niezgodności fizyczne
rozpływanie maści
niezgodności chemiczne wyczuwalne powonieniem: nieprawidłowy zapach leku itp.
niezgodności fizjofarmakodynamiczne niedostrzegalne organoleptycznie
adsorpcja alkaloidów,
(terapeutyczne, farmakologiczne)
hydroliza soli benzylopenicyliny
specjalną grupę tworzą niezgodności określane w
piśmiennictwie jako  ukryte tj. występujące dopiero po
pewnym czasie
wytrącanie się alkaloidów,
niektóre reakcje podwójnej wymiany
1
Niezgodności tzw. OGÓLNE ZASADY
fizjofarmakodynamiczne POPRAWIANIA NIEZGODNOÅšCI
niezgodności tzw. fizjofarmakodynamiczne to odrębne zagadnienie przy poprawianiu niezgodności rozróżniamy trzy zasadnicze
przypadki:
są one z reguły niedostrzegalne
recepta wymaga drobnych zmian, nie naruszajÄ…cych
ten rodzaj niezgodności bywa często dyskusyjny i wielu istotnego składu leku: poprawy recepty można dokonać bez
przypadkach trudno jednoznacznie wyrokować, czy dana
porozumienia z lekarzem, zaznaczajÄ…c jednak wprowadzone
kombinacja leków stanowi niezgodność, czy też wręcz przeciwnie,
zmiany na recepcie lub jej odpisie
jest pożyteczna i celowa
recepta powinna ulec zasadniczym zmianom ( usunięcie
np. zestawienie dwóch środków leczniczych działających
jednego składnika), które wprowadza się z porozumieniem z
antagonistycznie daje często korzystny efekt leczniczy (alkaloidy
lekarzem
ipekakuany + kodeina w mieszankach wykrztuśnych, atropina +
morfina jako premedykacja przedoperacyjna), w tych przypadkach
ocena farmaceuty powinna być ostrożna , powściągliwa i wymaga
składniki recepty po zmieszaniu ulegają rozkładowi lub nie
przedyskutowania recepty z lekarzem w celu wyjaśnienia, czy efekt
dają się uformować w określoną postać, w tym przypadku
był przez niego zamierzony
domagamy siÄ™ od lekarza przepisania innej, poprawnej
recepty
W praktyce stosujemy najczęściej następujące
zasadnicze zabiegi w celu usunięcia lub poprawy
niezgodności recepturowych:
po wytraceniu osadu, jeżeli nie zawiera składników silnie działających,
Poprawa niezgodności może być załatwiona
wydajemy lek z osadem, zaopatrując butelkę signum:  Zmieszać przed
użyciem
przy współpracy i wzajemnym zrozumieniu
pomiędzy farmaceutą a lekarzem, tego
stosowanie specjalnej techniki sporzÄ…dzania, leki uprzednio rozpuszczamy i
dodajemy w postaci roztworów, stosujemy odpowiednią kolejność
rodzaju sprawy należy załatwiać w sposób
mieszania niezgodnych składników
taktowny, aby nie powodować
zamiana składnika powodującego niezgodność na zgodny, o analogicznych
właściwościach farmakologicznych np. wprowadzenie obojętnego bromku
zadrażnienia ambicji zawodowych !
sodu zamiast bromku amonowego o kwaśnym odczynie lub zamiana formy
nierozpuszczalnej na rozpuszczalnÄ… (np. fenobarbital sodowy zamiast
fenobarbitalu)
dodawanie środków pomocniczych (solubilizacja, emulgowanie,
zawieszanie)
rozdzielanie niezgodnych składników
2
NIEZGODNOÅšCI FIZYCZNE NIEZGODNOÅšCI W RECEPTACH NA PROSZKI
NIEZGODNOÅšCI W RECEPTACH NA PROSZKI
po zmieszaniu niektórych sproszkowanych substancji
1. obniżenie temperatury topnienia mieszaniny (euteksja)
leczniczych obserwujemy niekorzystne zmiany:
2. powstanie mieszanin higroskopijnych rozpływanie się, wilgotnienie lub tworzenie zbitej masy,
zmiany te mogą być wywołane przez:
3. wydzielanie wody krystalizacyjnej
4. adsorpcja
obniżenie temperatury topnienia mieszaniny
NIEZGODNOÅšCI W LEKACH PA
YNNYCH
(euteksja)
1. ciecze nie mieszajÄ…ce siÄ™
powstanie mieszanin higroskopijnych
2. przekroczona rozpuszczalność
wydzielanie wody krystalizacyjnej
3. wysolenie
Rp.
MIESZANINY EUTEKTYCZNE
Methenamini
Phenyli salicylatis aa 0,1
jeżeli do czystego związku chemicznego dodamy
choćby niewielką ilość innej substancji, obniżymy jego
M.f.pulvis D.t.d. No III
temperaturÄ™ topnienia
obniżenie tej temperatury może być w pewnych
Rp.
przypadkach (zależnie od rodzaju i ilości domieszanego
związku) tak duże, że mieszanina w sposób widoczny
Camphorae
wilgotnieje, a nawet topi się i rozpływa w temperaturze
pokojowej
Chlorali hydrati aa 0,1
M.f.pulvis D.t.d. No III
zjawisko to nosi nazwÄ™ euteksji, a mieszaninÄ™
nazywamy eutektycznÄ… ( z greckiego eutektikos =
dobrze topiÄ…cy siÄ™)
3
Rp.
Chlorali hydrati 0,1
PROSZKI HIGROSKOPIJNE
Phenylis salicylatis 0,2
M.f.pulvis D.t.d. No III
proszki higroskopijne nasuwają podobne trudności jak
mieszaniny eutektyczne, uzależniene są jednak w
Rp. większym stopniu od warunków zewnętrznych
(wilgotność powietrza w otoczeniu)
Camphorae
Chlorali hydrati aa 0,2
do związków szczególnie podatnych na wilgotnienie
Mentoli 0,02
należy metenamina (urotropina), a także bardzo często
M.f.pulvis D.t.d. No III
przepisywany kwas acetylosalicylowy w kombinacji
proszków przeciw bólowi głowy lub w innych
Rp. zestawieniach
Camphorae 0,1
Phenylis salicylatis 0,1 do mieszanin ulegających łatwo wilgotnieniu należą
również bromki, zwłaszcza w potrójnej ich mieszaninie,
M.f.pulvis D.t.d. No III
oraz niektóre wyciągi roślinne
opisane niezgodności rozwiązujemy w praktyce
najczęściej w ten sposób, że podajemy składniki osobno
Rp.
(w receptach bardziej złożonych wydzielamy składnik
odpowiedzialny za zmianÄ™ stanu faktycznego i podajemy
Phenylis salicylatis
osobno
Methenamini aa 0,3
piśmiennictwo fachowe opisuje inne jeszcze sposoby
poprawiania tego typu niezgodności, m.in. domieszanie
Methyl. coerul. 0,05
substancji obojetnych, niehigroskopijnych (laktoza,
skrobia)
Belladonnae extr. sicc. 0,015
Acidi acetylsalicylici 0,20
proszki wilgotniejące należy przechowywać w
naczyniach szczelnie zamkniętych
M.f.pulvis D.t.d. No III
przeciwskazane jest rozsypywanie ich do opłatków
skrobiowych
4
NIEZGODNOÅšCI FIZYCZNE
ADSORPCJA
W LEKACH PA
YNNYCH
Zmniejszenie lub całkowitą utratę siły działania powoduje
zmieszanie na przykład alkaloidów ze środkami
adsorpcyjnymi (węgiel, wodorotlenek glinu)
CIECZE NIE MIESZAJ
CE SI

Rp.
PRZEKROCZONA ROZPUSZCZALNOŚĆ
Atropini sulfatis 0,0005
Carbonis medicinalis 0,5
M.f.pulvis D.t.d. No X
WYSOLENIE
Poprawa recepty polega na wydaniu składników osobno 
węgiel należy wydać w tabletkach lub granulacie, a
atropinÄ™ w proszkach lub kroplach
Rp.
CIECZE NIE MIESZAJ
CE SI

Menthovali 3,0
niezgodności tego rodzaju występują najczęściej przy
Cardiamid-Coffein
zestawieniu roztworów wodnych z olejami
Adonidis vernalis tincturae
Crataegi tincturae aa 5,0
Rp.
M.f.guttae
Sol. Epinephrini hydrochloridi 0,1% 0,5
Menthae piperitae olei 0,25 D.S. 3 x dziennie po 30 kropli
Paraffini liquidi ad 5,0
M.f.guttae rhinologicae
Mentowal nie miesza się z roztworami etanolowymi, należy
po podać osobno.
Rp.
Mentowal  preparat zawierajÄ…cy 65% walerianu mentolu,
10 Sol. Adrenalini 0,25
lek o skojarzonym działaniu kwasu walerianowego i
Alumini subacetatis soluti 1,0
mentolu. Działa uspokajająco i słabo spazmolitycznie.
Paraffini liquidi ad 10,0
M.f.guttae rhinologicae
5
PRZEKROCZONA
Rp.
Ephedrini hydrochloridi 0,1
ROZPUSZCZALNOŚĆ
Mentholi 0,2
rozróżniamy zazwyczaj 2 przypadki: lek nie rozpuszcza
siÄ™ w przepisanym rozpuszczalniku (wodzie, oleju) lub
Vit. A + D3 liq. 2,0
lek nie rozpuszcza się w podanej ilości rozpuszczalnika
Paraffini liquidi 30,0
(wody, oleju), poprawa niezgodności następuje
odpowiednio przez:
M.f.guttae
zmianÄ™ rozpuszczalnika
zwiększenie ilości rozpuszczalnika
Wykonanie recepty polega na rozpuszczeniu rozpuszczenie leku w małej ilości innego rozpuszczalnika , np.
etanolu, i dodanie następnie odpowiedniej ilości wody
chlorowodorku efedryny w solubilizacie wodnym
zawieszenie lub zemulgowanie
witaminy A + D3, a mentol w parafinie ciekłej.
Rp.
Rp.
Acidi borici 1,0
Natrii hydrocarbonatis 12,0
Aquae ad 10,0
Aquae 100,0
M.f.sol.
M.f.sol.
D.S. Do płukania
D.S. 3 x dziennie łyżkę
Rozpuszczalność kwasu borowego na gorąco w wodzie
Rozpuszczalność wodorowęglanu sodu w wodzie wynosi 1:12.
wynosi 1:3
Poprawa recepty polega na:
Poprawa recepty:
możliwości pozostawienia preparatu w postaci zawiesiny dodając
podanie kwasu borowego w postaci zawiesiny nie ma żadnego
etykietę  Zmieszać przed użyciem
sensu
wykonujemy roztwór, zwiększając ilość wody do 150,0 g, przy
należy zwiększyć ilość wody w celu uzyskania roztworu 3%
jednoczesnej zmianie signum
6
Rp.
Rp.
Acidi salicylici 10,0 Acidi salicylici 1,0
Rapaea olei ad 100, 0
Glyceroli 5,0
M.f. sol.
3% Sol. Acidi borici ad 100,0
M.f. sol.
Przekroczono tutaj rozpuszczalność kwasu salicylowego, która Kwas salicylowy rozpuszcza się w wodzie w stosunku
wynosi dla oleju rzepakowego ok 1:80, a więc po rozpuszczeniu 1:500, nie jest zatem możliwe sporządzenie roztworu o
go na gorąco i po ostudzeniu kwas ulegnie wytrąceniu. Kwas stężeniu 1:100
salicylowy lepiej (1:10) rozpuszcza siÄ™ w oleju rÄ…cznikowym i w
nim można uzyskać 10% roztwór
Poprawa recepty:
należy zmniejszyć ilość kwasu salicylowego do 0,2 grama,
uzyskując w ten sposób rozcieńczenie kwasu 1:500
Zamiana nierozpuszczalnego kwasu
fenobarbiturowego na jego sól sodową
Rp.
 fenobarbital sodu
Phenobarbitali 0,2
Menthae piperitae aquae ad 20,0
M.f.guttae
D.S. 2 razy dziennie po 20 kropli
Poprawa recepty:
fenobarbital w postaci kwasu bardzo trudno rozpuszcza
siÄ™ w wodzie
zamiast fenobarbitalu należy użyć równoważną,
Fenobarbital Fenobarbital sodu
uprzednio obliczoną, ilość jego soli sodowej
m.cz. = 232,24 m.cz. = 254,22
7
Przeliczenie uwzględniające różnicę w Przeliczenie uwzględniające różnicę w
masie molowej masie molowej
254,22 " 0,2
Do recepty zastosowano Masa czÄ…steczkowa
ilość luminalu
= = 0,219
luminalu wynosi 232,24
0,2 g luminalu sodowego
232,24
Masa czÄ…steczkowa luminalu
Ilość luminalu sodowego
sodowego wynosi 254,22
?
Wniosek
zamiast zapisanego do recepty 0,2 g luminalu w
postaci nierozpuszczalnej w wodzie można
zastosować jego rozpuszczalną w wodzie sól w ilości
równoważnej, a mianowicie 0,219 g
Rp.
Theophyllini 3,0
Ephedrini hydrochloridi 0,4
Zamiana teofiliny na
Ammonii bromidi 4,0
proporcjonalną ilość
Coffeini Natrii benzoatis 0,5
aminofiliny
Thymi sirupi 20,0
Aquae ad 100,0
M.f.mixt.
D.S. 3 × dziennie Å‚yżeczkÄ™
8
Monografia teofiliny
Aminofilina
Aminofilina jest przykładem zwiększania
rozpuszczalności w wyniku połączenia substancji
czynnej z solubilizatorem
1 mol aminofiliny to:
1 mol solubilizatora  etylenodiaminy
2 mole substancji czynnej - teofiliny
Budowa aminofiliny
Monografia aminofiliny
O
-
CH3
N
+
N
NH3
+
O
H3N
N
N O
-
H3C
N
etylenodiamina
CH3
N
(solubilizator)
N
O N
teofilina
CH3
(substancja czynna)
teofilina
(substancja czynna)
9
Przeliczenie uwzględniające różnicę w
WYSOLENIE
masie molowej
substancje rozpuszczone w wodzie mogą zmniejszać
1 mol aminofiliny (w postaci dwuwodzianu) zawiera 2
rozpuszczalność innych związków obecnych w
mole teofiliny (w postaci jednowodzianu)
roztworze ( krystaloidów, a także koloidów)
1 mol aminofiliny (m.cz = 456,46) zawiera 2 mole
teofiliny (m.cz = 2x198,18 = 396,36)
niezgodności spowodowane wysoleniem występują w
praktyce w przepisach na krople oczne i krople do nosa,
recepty te zawierają najczęściej koloidalne roztwory
Biorąc pod uwagą równoważną ilość teofiliny należy
połączeń srebra - Argentum coloidale (Collargol),
przyjąć nastepującą proporcję:
Targesinum (Argentum albumino-acetyltannatum),
Argentum proteinicum (Protargol) Å‚Ä…cznie z
456,46 396,36
chlorkiem sodu, siarczanem cynku i kwasem
borowym
x 3,0
zależnie od stężenia może dochodzić do powstania
opalizacji, zmętnienia oraz w ostateczności do powstania
456,46 "3,0
x = = 3,45 osadu
396,36
Rp.
Rp.
Protargoli 0,05
Protargoli 0,2
Zinci sulfatis 0,1
Aquae 10,0
Sol. Acidi borici 3% ad 10,0
M.f.guttae ophtalmicae
M.f.guttae ophtalmicae
(konieczny rozdział składników)
Rp.
Rp.
Targesini 0,5
Argenti proteinici 0,1
Zinci sulfatis 0,03
Natrii chloridi 0,045
Aquae ad 10,0
Aquae ad 5,0
M.f.guttae rhinologicae
M.f.guttae ophtalmicae
(osad następnego dnia po sporządzeniu, konieczna jest zmiana
(konieczny rozdział składników)
środka izotonizującego na 5% r-r glukozy)
10
NIEZGODNOÅšCI CHEMICZNE
proteinian srebra, srebro koloidalne i
targezyna mogą okazać się niezgodne:
I. REAKCJE PODWÓJNEJ WYMIANY
II. TWORZENIE SI
ZWI
ZKÓW KOMPLEKSOWYCH
z niektórymi środkami konserwującymi
III. WYTR
CANIE SA
ABYCH KWASÓW
z solami niektórych alkaloidów stosowanych w
IV. WYTR
CANIE SA
ABYCH ZASAD
okulistyce ( osady)
V. ROZKA
AD ZWI
ZKÓW LECZNICZYCH
z Sol. Epinephryni 0,1% (rozkład w ciągu 1 dnia)
REAKCJE UTLENIANIA LUB REDUKCJI
niektóre barwniki ulegają wysoleniu z roztworów po
HYDROLIZA
doprowadzeniu ich do izotonii przez dodanie chlorku
sodu
Rp.
REAKCJE PODWÓJNEJ WYMIANY
Calcii chloridi 5,0
Natrii salicylatis 3,0
reakcja podwójnej wymiany między dwoma
Aquae ad 50,0
elektrolitami może spowodować wytrącenie
M.f.sol.
nierozpuszczalnej soli
(Powstaje osad salicylanu wapnia)
reakcje podwójnej wymiany zachodzą najczęściej w
przypadku tworzenia siÄ™ soli:
Rp.
a) wapnia (benzoesany, fosforany, mleczany,
Natrii sulfatis 12,0
salicylany, siarczany, węglany)
Calcii bromidi 5,0
b) cynku (w środowisku zasadowym powstaje
Aquae ad 100,0
zazwyczaj wodorotlenek)
M.f.sol
c) magnezu i srebra
(Powstaje osad siarczanu wapnia)
11
Rp.
Argenti nitratis 0,05
reakcja podwójnej wymiany zachodzi podczas
wytrącania się bromowodorków i jodowodorków
Natrii chloridi 0,1
alkaloidów, związki te są trudno rozpuszczalne w
Aquae ad 10,0
wodzie, ale w stężeniach przepisywanych w
M.f.guttae ophtalmicae
mieszankach stosunkowo rzadko wytrÄ…cajÄ… siÄ™ osady
(Powstaje osad chlorku srebra)
jeżeli stężenie bromków wynosi 5% i więcej, to w
Rp.
praktyce niezgodności wykazują następujące alkaloidy:
Magnesii sulfatis aa 15,0
Chinini sulfas
Natrii hydrocarbonatis
Codeini phosphas
Natrii salicylatis aa 6,0
Morphini hydrochloridi
Metamizoli 2,5
Papaverini hydrochloridi
Belladonnae extr. sicc. 0,15
osady wytrącają się często dopiero po 2 godzinach i
Aquae ad 200,0
póz
niej
M.f.mixt.
(Po pewnym czasie wytrącają się kryształki salicylanu magnezu,
osadów tych nie należy zawieszać w roztworze, gdyż
natomiast alkaloidy pokrzyku hydrolizują w alkalicznym odczynie zawierają związki z wykazów B lub A, a nawet N, poza
mikstury) tym są grubokrystaliczne, przywierają do ścian butelki
Rp.
Rp.
Papverini hydrochl. 0,2
Codeini phosphatis 0,5
TWORZENIE SI
ZWI
ZKÓW
Kalii iodidi 10,0
Kalii iodidi 10,0
KOMPLEKSOWYCH
Aquae ad 100,0
Aquae ad 100,0
M.f.mixt.
M.f.mixt.
po zmieszaniu nalewek garbnikowych z alkaloidami
następuje wytracanie się osadów zawierających tzw.
Rp.
Rp.
zwiÄ…zki kompleksowe
Ephedrini hydrochl. 0,2
Codeini phosphatis 0,5
Kalii iodidi 10,0
Natrii bromidi 10,0
Aquae ad 100,0
Aquae ad 100,0
M.f.mixt
M.f.mixt.
W przypadku przedstawionych
recept należałoby wykonać
odrębne roztwory składników
niezgodnych
12
Przybliżone wartości pH roztworów niektórych leków
o odczynie kwaśnym, stosowanych w recepturze
WYTR
CANIE SA
ABYCH KWASÓW
Substancja Stężenie mg/ml pH
Acidum boricum 30 4,0  5,0
Acidum lacticum 50 1,6  1,7
Ammonii bromidum 100 4,0  6,0
w roztworach, mieszankach i kroplach występują
Ammonii chloridum 50 4,5  6,0
niezgodności związane ściśle z odczynem środowiska
Atropini sulfas 20 4,5  6,2
w odczynie kwaśnym następuje często wydzielanie
Codeini phosphas 40 4,0  5,0
słabych kwasów w postaci osadów
Ephedrini hydrochloridum 50 4,5  6,0
w praktyce recepturowej spotykamy najczęściej
Morphinum hydrochloridum 10 4,5  6,0
wytrÄ…canie fenobarbitalu i teobrominy z diuretyny w
Papaverini hydrochloridum 20 3,0  4,5
kwaśnym środowisku
Resorcinolum 50 4,0  5,5
Sirupus Cerasi nie rozc. 2,8  4,0
Sirupus Rubi idaei nie rozc. 2,5  3,8
Zinci chloridum 100 4,6  6,0
Zinci sulfas 50 4,5  6,0
Rozpuszczalności słabych kwasów stosowanych w roztwory fenobarbitalu sodowego stosowane w recepturze
majÄ… odczyn zdecydowanie alkaliczny  od pH 8,75
recepturze w zależności od odczynu
(roztwór 0,1%) do pH 9,5 (roztwór 2%)
pH potrzebne do
A
fenobarbital sodowy powoduje zawsze niezgodności:
ropzpuszczenia
substancja pKa
(rozpuszczalność w
z kwasem solnym
wodzie w g/l)
A 2A 11A 101A
z chlorowodorkiem papaweryny i morfiny
z Sir. Rubi idaei, Sir. Cerasi (następuje niekorzystna zmiana
Barbital 7,9 6,0 6,9 7,9 8,9 -
barwy syropów)
Cyklobarbital 8,2 0,3 7,2 8,2 9,2 10,2
fenobarbital sodowy w praktyce jest zgodny:
Fenobarbital 7,3 0,9 6,3 7,3 8,3 9,3
z siarczanem atropiny i chlorowodorkiem efedryny
Kwas benzoesowy 4,2 3,0 3,2 4,2 5,2 6,2
z odwarami i nalewkami (nawet z kwaśnym odwarem z
korzenia kozłka lekarskiego)
Kwas salicylowy 3,0 2,0 2,4 3,2 4,1 5,1
Teobromina 10,0 0,6 9,0 10,0 11,0 12,0 w zależności od stężenia:
z bromkiem i chlorkiem amonowym
Teofilina 8,6 5,0 7,6 8,6 9,6 -
z fosforanem kodeiny
13
Niezgodności soli sodowej fenobarbitalu
jest ona solą słabego kwasu i mocnej zasady, a w
w obydwu przypadkach wystÄ…pienie niekorzystnych
związku z tym jest wrażliwa na zakwaszanie
zmian jest uzależnione od wzajemnego stosunku stężeń
środowiska  dochodzi wtedy do odtworzenia bardzo
obydwu składników:
słabo rozpuszczalnego w wodzie kwasu
fenobarbiturowego i w konsekwencji wytrÄ…cenia go w
formie osadu
występuje zawsze, gdy stężenie fenobarbitalu jest e" 1%
tak dzieje się w przypadku łączenia soli sodowej nie występuje nigdy przy stężeniu fenobarbitalu d" 0,2%
fenobarbitalu z bromkiem lub chlorkiem amonowym,
które jako sole mocnych kwasów i słabych zasad ulegają
w zakresie stężeń fenobarbitalu 0,2  1,0 % uzależnione jest
w wodzie hydrolizie z zakwaszeniem środowiska oraz
od stężenia drugiego składnika
fosforanem kodeiny, a także kwasem solnym
Niezgodności fenobarbitalu sodu z chlorkiem
Niezgodności fenobarbitalu sodu z fosforanem kodeiny
i bromkiem amonowym
Stężenie fenobarbitalu Stężenie fenobarbitalu
Dodatki chlorku lub bromku amonowego sÄ…: Dodatki fosforanu kodeiny sÄ…:
sodu w roztworze sodu w roztworze
niezgodne zgodne niezgodne zgodne
1,0% zawsze - 1,0% zawsze -
0,5% 2% i więcej poniżej 2% 0,5% 0,3% i więcej poniżej 0,3%
0,3% 5% i więcej poniżej 5% 0,3% 0,5% i więcej poniżej 0,5%
0,2% - zawsze 0,2% - zawsze
0,1% - zawsze 0,1% - zawsze
14
Przybliżone wartości pH roztworów niektórych leków
WYTR
CANIE SA
ABYCH ZASAD
o odczynie zasadowym, stosowanych w recepturze
roztwory soli słabych zasad, tj. przede wszystkim sole
alkaloidów i sole środków miejscowo znieczulających,
Substancja Stężenie mg/ml pH
mogą wydzielać w środowisku zasadowym trudno
rozpuszczalne zasady
Barbitalum natricum 10 9,0  10,0
Kalii hydrocarbonas 10 8,6
wytrącanie osadów zależne jest od:
odczynu roztworu
Natrii benzoas 100 6,5  8,0
stężenia zasady w roztworze
Natrii hydrocarbonas 50 8,6
w celach praktycznych można zasady najczęściej
Metamizolum natricum 500 6,5  7,5
stosowanych alkaloidów podzielić na trzy grupy:
I. bardzo trudno rozpuszczalne
Phenobarbitalum natricum 100 9,0  11,0
(papaweryna, strychnina)
Sulfoguaiacolum 50 6,0  8,5
I. trudno rozpuszczalne (atropina)
II. Å‚atwo rozpuszczalne (kodeina, efedryna) 
tworzą najczęściej niezgodności pozorne
Rp.
Rozpuszczalności słabych zasad stosowanych w
Phenobarbitali natrici 0,3 (odczyn alkaliczny)
recepturze w zależności od odczynu
Papaverini hydrochloridi 0,4 (sól słabej zasady)
pH potrzebne do
A
Neospasmini 50,0
ropzpuszczenia
substancja pKb
(rozpuszczalność w
Aquae ad 100,0
wodzie w g/l) A 2A 11A 101A
M.f.mixt.
Atropina 4,3 1,5 10,7 9,7 8,7 7,7
D.S. 3 razy dziennie łyżka stołowa
Efedryna 4,4 50,0 10,6 9,6 8,6 -
roztwór fenobarbital sodu posiada odczyn alkaliczny, co powoduje
Etylomorfina 6,1 2,0 8,9 7,9 6,9 5,9
odtworzenie siÄ™ trudno rozpuszczalnej w wodzie papaweryny w postaci
Kodeina 6,0 8,0 9,0 8,0 7,0 -
zasady
Morfina 6,1 0,2 8,9 7,9 6,9 5,9
roztwory papaweryny są trwałe tylko przy dość kwaśnym odczynie
przy pH roztworu >5 następuje zawsze wytrącanie zasady papaweryny
Papaweryna 7,6 0,02 7,4 6,4 5,4 4,4
poprawa niezgodności powinna polegać na wyłączeniu chlorowodorku
Prokaina 5,0 1,3 10,0 9,0 8,0 7,0
papaweryny z recepty i wykonania z niej proszków
Tetrakaina 5,5 0,16 9,5 8,5 7,5 6,5
15
Poprawa recepty
obliczenie średniej masy łyżki
obliczenie zawartości chlorowodorku papaweryny w 1
łyżce stołowej mieszanki
obliczenie liczby możliwych do uzyskania porcji mieszanki
Inne przykłady recept
W celu poprawy recepty należy wykonać mieszankę bez
Rp.
chlorowodorku papaweryny oraz wykonać proszki o
Papaverini hydrochloridi 0,2 (sól słabej zasady)
następującym składzie:
Aquae Calcis 30,0 (odczyn alkaliczny)
Aquae ad 50,0
Rp.
M.f.sol.
Papaverini hydrochloridi 0,07
Sacchari lactici q.s.
Rp.
Kalii bromidi 10,0
M.f.pulvis D.t.d. ! VI
Convallariae tincturae
D.S. 3 razy dziennie 1 proszek
Valerianae tincturae
Crataegi tincturae aa 10,0
UWAGA !!!
Papaverini hydrochloridi 0,8 (sól słabej zasady)
Phenobarbitali natrici 1,0 (odczyn alkaliczny)
Wszelkie dokonane zmiany należy odnotować na recepcie i
Aquae ad 300,0
sygnaturce. Pacjenta należy poinformować o dokonanych
M.f.mixt
zmianach, a w szczególności o zmienionym sposobie stosowania
D.S. 3 razy dziennie łyżkę stołową
(mieszanka + proszki).
16
Przykłady niezgodności pozornych
Rp.
niezgodności pozorne występują najczęściej w przypadkach
Codeini phosphatis 0,1 (sól słabej zasady)
roztworów zawierających efedrynę lub kodeinę - zasady tych
Natrii benzoatis (odczyn alkaliczny)
alkaloidów są stosunkowo dobrze rozpuszczalne w wodzie oraz
mieszankach recepturowych i nie ulegajÄ… wytrÄ…ceniu nawet przy Natrii hydrocarbonatis aa 2,0 (odczyn alkaliczny)
silnie zasadowym odczynie
Sir. simplicis 20,0
Aquae ad 100,0
pomimo zasadowego odczynu pochodzÄ…cego od
M.f.mixt.
wodorowęglanu sodu efedryna nie wydziela się z roztworu
D.S. 3 razy dziennie łyżkę stołową
Rp.
Pomimo alkalicznego roztworu nie dochodzi do wytrÄ…cenia
Ephedrini hydrochloridi 0,3 (sól słabej zasady)
kodeiny w postaci zasady, ponieważ wystarczająco duża ilość
Natrii hydrocarbonatis 1,0 (odczyn alkaliczny) wody umożliwia utrzmanie kodeiny w postaci rozpuszczonej.
Coffeini et Natrii benzoatis 0,4 (odczyn alkaliczny)
Althaeae sirupi 40,0 UWAGA !!!
Aquae ad 120,0 Jeżeli do recepty zostałoby zapisane zbyt mało wody mogłoby
dojść do wytrącenia kodeiny zasady z roztworu  w tym
M.f.mixt.
przypadku nie mielibyśmy już do czynienia z niezgodnością
D.S. 3 razy dziennie łyżkę stołową
pozornÄ…, lecz klasycznÄ….
ROZKA
AD ZWI
ZKÓW LECZNICZYCH PRZYPOMNIENIE WIADOMOŚCI
REAKCJE UTLENIANIA LUB REDUKCJI
Proces polegający na utracie elektronów przez atomy,
czÄ…steczki lub jony nazywamy utlenianiem.
reakcja typu red-oks (redukcji i utleniania) prowadzÄ…ce do
Odwrotny proces polegający na pobieraniu elektronów
rozkładu lub inieczynnienia substancji
nosi nazwÄ™ redukcji.
w niektórych przypadkach zachodzenie tego typu reakcji
SubstancjÄ™ ulegajÄ…cÄ… utlenianiu, czyli oddajÄ…cÄ…
uzależnione jest od pH środowiska
elektrony substancji redukowanej nazywamy
reduktorem.
SubstancjÄ™ ulegajÄ…cÄ… redukcji, czyli pobierajÄ…cÄ…
elektrony od substancji utlenianej nazywamy
utleniaczem.
17
SUBSTANCJE WRAŻLIWE NA UTLENIENIE
Przykład reakcji redoks
Adrenalina  w środowisku alkalicznym rozkład
u tle n ia n ie (-2 e )
Aminophenazonum  rozkład
Cyjanokobalamina (wit. B12)  unieczynnienie
Glukoza  rozkład
Cera alba, Cera flava  rozkład
Cignolinum  rozkład
r e d u k c ja ( + 2 e )
Kalium bromidum  rozkład
Kalium iodidum  rozkład, wydzielenie jodu
Koloidalne połączenia srebra (Targesinum, Argentum
colloidale, Argentum proteinicum) - rozkład
SUBSTANCJE WRAŻLIWE NA REDUKCJ

Kortykosteroidy  zwłaszcza w środowisku
alkalicznym - rozkład
Mentol  rozkład Argentum nitricum  pod wpływem np. formaldehydu
lub rezorynolu ulega redukcji do metalicznego srebra
Narium bromidum  rozkład
Natrium thiosulfuricum  rozkład
Hydrogenium peroxydatum
Nitroglicerinum  wrażliwa również na redukcję
Nitroglicerinum  wrażliwa również na utlenienie
Sulfur praecipitatum  połączona z substancjami
utleniającymi na sucho  mozliwość wybuchu
Tanninum albuminatum - rozkład
18
Substancje recepturowe posiadajÄ…ce Substancje recepturowe posiadajÄ…ce
właściwości redukujące właściwości utleniające
Gummi arabicum  Guma arabska
Rezorcynol
(zawiera oksydazy i peroksydazy)
Formaldehyd
Iodum  jod
Glukoza
(w połączeniu z sulfobituminianem amonowym,
wodorotlenkiem amonowym oraz olejkiem terpentynowym
Glicerol 86%
może tworzyć mieszaniny wybuchowe (reakcja
oksydoredukcyjna)
Nystatyna
Kalium hypermanganicum
Pirogalol
(azotyny, jony Fe3+, sacharoza, nadtlenek wodoru  reakcja
oksydoredukcyjna - rozkład z mozliwością wybuchu)
Anaesthesinum  w środowisku silnie kwaśnym (w wyższej
temperaturze) ma miejsce hydroliza do kwasu p-
HYDROLIZA
aminobenzoesowego, a nastepnie dekarboksylacja do aniliny
procesy hydrolizy, powodujÄ…ce zazwyczaj szybkÄ… inaktywacjÄ™
Detreomycyna  hydroliza w środowisku silnie alkalicznym
leków, są z reguły niedostrzegalne organoleptycznie,
hydroliza następuje w wodnych roztworach:
Extractum Belladonnae (fluidum et siccum)  substancje o
alkaloidów, zwłaszcza tropinowych
odczynie zasadowym powodują rozkład hydrolityczny
antybiotyków
glikozydów nasercowych
Wodzian chloralu  pod wpływem fenobarbitalu sodu następuje
hydroliza z wydzieleniem chloroformu
dodatkowy wpływ na przyspieszenie hydrolitycznego rozkładu
wywiera odczyn zasadowy w przypadku wymienionych
alkaloidów tropanowych (są one trwałe w środowisku
Metyloceluloza  pod wpływem silnych kwasów następuje
kwaśnym), a także glikozydów nasercowych, kwaśny lub
hydroliza i zmniejszenie lekpości
zasadowy w przypadku rozpuszczalnych soli
benzylopenicyliny
Urotropinum  pod wpływem kwasów i soli o odczynie kwaśnym
penicylina ulega inaktywacji również w obecności jonów
ma miejsce hydroliza do formaldehydu i odpowiedniej soli
metali
amonowej
19