ZAKŁAD URBANISTYKI PLANOWANIA REGIONALNEGO I ZARZ

Ą

DZANIA

INSTYTUT ARCHITEKTURY I PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO

POLITECHNIKI SZCZECI

Ń

SKIEJ

PRACA DYPLOMOWA

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

...

ARCHITEKTURA MILITARNA – WSPÓLNE DZIEDZICTWO

OPRACOWAŁ

KRZYSZTOF TYMBARSKI

POD KIERUNKIEM

DR IN

ś

. ARCH. TOMASZ CYKALEWICZ

SZCZECIN

CZERWIEC 2004

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

2

IDEA

Ś

RU -

Ś

winoujski Rejon Umocniony, to tylko nazwa, hasło dla okre

ś

lenia

unikatowego w skali mi

ę

dzynarodowej kompleksu zabytków architektury

militarnej. Tworzyli go przez wieki włodarze i zdobywcy strategicznego miejsca na
mapie Europy – wej

ś

cia z Morza Bałtyckiego w gł

ą

b l

ą

du, na drog

ę

wyznaczon

ą

przez rzek

ę

Odr

ę

i jej rozlewiska. Przez ponad pół wieku po zako

ń

czeniu działa

ń

wojennych najwi

ę

kszej bitwy w dziejach nowo

ż

ytnej Europy, bitwy o przetrwanie

ś

wiata, rejon ten przestaje by

ć

biał

ą

plam

ą

na mapie. Po raz pierwszy mo

ż

emy go

pozna

ć

nie jako zdobywcy, ale jako odkrywcy, prze

ż

y

ć

prawdziw

ą

przygod

ę

w

ę

druj

ą

c mi

ę

dzy fortami, schronami, ukryciami, odkrywaj

ą

c ich niezwykł

ą

histori

ę

i „klimat”.

Miasto zawłaszcza zwolnione przez wojsko tereny, przekształca, zabudowuje,
sprzedaje. Architektura militarna

Ś

RU stanowi warto

ść

, wspólne dziedzictwo,

które nale

ż

y zachowa

ć

wpisuj

ą

c jako jedn

ą

z atrakcji turystycznych w plan

miasta.

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

3

ZAWARTO

ŚĆ

OPISU:

1.

CEL PRACY

2.

ZAKRES PRACY

2.1

Wprowadzenie i inspiracje

2.2

Obszar opracowania

2.3

Przykładowe obiekty Świnoujskiego Rejonu Umocnionego

2.4 Merytoryczny zakres opracowania

3.

DANE HISTORYCZNE

4.

DANE PLANISTYCZNE

5.

SŁOWNIK OCHRONY ARCHITEKTURY MILITARNEJ

6.

BIBLIOGRAFIA

7.

ZAŁ

Ą

CZNIKI GRAFICZNE

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

4

1. CEL PRACY

W pracy zaj

ę

to si

ę

terenami umocnie

ń

obronnych wybrze

ż

a Bałtyku

pochodz

ą

cych z czasów nowo

ż

ytnych i współczesnych, zlokalizowanych na

wyspach Wolin i Uznam (tylko cz

ęś

ci

ą

znajduj

ą

c

ą

si

ę

w granicach Polski), tzw.

Ś

winoujskim Rejonem Umocnionym – „

Ś

RU”

Głównym zadaniem projektu jest pokazanie obiektów militarnych jako

warto

ś

ciowego dziedzictwa kulturowego, wymagaj

ą

cego ochrony.

Praca ma ponadto za zadanie stworzenie koncepcji projektowej udost

ę

pnienia

turystycznego zabytków architektury militarnej w tym rejonie, co w konsekwencji ma
pozytywnie wpłyn

ąć

na rozwój turystyki na terenach miedzy uj

ś

ciem

Ś

winy a

Mi

ę

dzyzdrojami.

Projekt udost

ę

pnienia musi uwzgl

ę

dnia

ć

wiele aspektów, m. in. specyfik

ę

i

warto

ść

zabytkow

ą

poszczególnych obiektów, jak równie

ż

ich dost

ę

pno

ść

komunikacyjn

ą

i atrakcyjno

ść

turystyczn

ą

. Jednak głównym celem opracowania jest

ochrona wspólnego, wielonarodowego dziedzictwa

Ś

RU i ukazanie jego roli

edukacyjnej. Ochrona poprzez wła

ś

ciwe zagospodarowanie, edukacja poprzez

przygod

ę

jak

ą

jest wyprawa do fortów pruskich lub ukrytych pod ziemi

ą

obiektów z

okresu II Wojny

Ś

wiatowej.

2. ZAKRES PRACY

2.1 Wprowadzenie i inspiracje

Urodziłem si

ę

i wychowałem w Szczecinie, st

ą

d wiem,

ż

e daleko st

ą

d nad morze, do

Ś

winouj

ś

cia. Moje pierwsze wspomnienia z wakacji „nad morzem” to oczywi

ś

cie pla

ż

a,

ostre sło

ń

ce, bezkres przewalaj

ą

cych si

ę

fal. Zupełnie odmienny od miejskiego

krajobraz. Nic nie wiedziałem o podziemnych zabytkach, o fortach, dalmierzach,
schronach. Na trzecim roku studiów, maj

ą

c ju

ż

pewne wyobra

ż

enie czym jest

architektura, podj

ą

łem si

ę

wraz z kolegami wykonania dokumentacji budowlanej Fortu

Anioła w

Ś

winouj

ś

ciu. Ju

ż

nazwa - Fort Anioła jest frapuj

ą

ca, ale dwa tygodnie

sp

ę

dzone w „pionierskich warunkach” fortu, uczyniły ze mnie entuzjast

ę

architektury

militarnej. Działaj

ą

c w Stowarzyszeniu Na Rzecz Ochrony Dziedzictwa „Młyn-Papiernia”

podejmowali

ś

my si

ę

coraz to nowych zada

ń

: eksploracja, przygoda i bardzo skrócony

kurs przysposobienia saperskiego, wszystko pod okiem nieocenionego Piotra
Piwowarczyka.
Inspiracj

ą

do podj

ę

cia si

ę

tematu pracy dyplomowej była przede wszystkim fascynacja

obiektami militarnymi, ch

ęć

podzielenia si

ę

t

ą

fascynacj

ą

z innymi. Jest to tak

ż

e dla

mnie wyzwanie jako dla architekta – jak z betonowych budowli ukrytych pod
powierzchni

ą

ziemi, w miejscach niedost

ę

pnych zbudowa

ć

prawdziwie ekscytuj

ą

c

ą

sceneri

ę

.

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

5

2.2 Obszar opracowania

Do odszukania budowli i elementów składaj

ą

cych si

ę

na

Ś

RU trzeba by specjalnego

przewodnika. Na t

ą

sytuacj

ę

zło

ż

yło si

ę

kilka faktów. Przede wszystkim budowle

obronne powstawały na przedpolach miast, w miejscach które z racji samego
ukształtowania i poło

ż

enia były trudno dost

ę

pne. Poza tym wi

ę

kszo

ść

obiektów była do

czasu wymarszu Armii Radzieckiej ze

Ś

winouj

ś

cia, a wi

ę

c do 24 grudnia 1992 roku

u

ż

ytkowana zgodnie z przeznaczeniem, niedost

ę

pna dla cywilów.

Ś

winoujski Rejon Umocniony rozci

ą

ga si

ę

od granicy polsko-niemieckiej po klif Białej

Góry na terenie Woli

ń

skiego Parku Narodowego.

Cały ten teren podzieli

ć

mo

ż

na na cztery podstawowe cz

ęś

ci, ró

ż

ni

ą

ce si

ę

mi

ę

dzy sob

ą

ukształtowaniem terenu, stopniem zurbanizowania, istniej

ą

cym zagospodarowaniem

turystycznym i w ko

ń

cu ilo

ś

ci

ą

wyst

ę

puj

ą

cych tam obiektów architektury militarnej.

1) Teren mi

ę

dzy granic

ą

pa

ń

stwow

ą

, a

Ś

win

ą

i Kanałem Piastowskim

Teren

w

północnej

cz

ęś

ci

silnie

zurbanizowany,

bardzo

intensywnie

wykorzystywany turystycznie z du

żą

ilo

ś

ci

ą

obiektów „

Ś

RU”. W południowej cz

ęś

ci

tego obszaru znajduj

ą

si

ę

jedynie dwa obiekty architektury militarnej zlokalizowane

na terenach lasów ochronnych, nie wykorzystywanych turystycznie.

2) Pas l

ą

du szeroko

ś

ci ok. 2,5 - 3 km. na wschód od

Ś

winy i Kanału Piastowskiego, do

miejscowo

ś

ci Przytór

Wzdłu

ż

Ś

winy teren silnie uprzemysłowiony i jednocze

ś

nie bogaty w obiekty

militarne. W niewielkim stopniu wykorzystywany turystycznie (jedynymi elementami
o znaczeniu turystycznym s

ą

: tu latarnia morska, pla

ż

a i aktywny ju

ż

teraz Fort

Wschodni- „Gerharda”), co jest wynikiem zajmowania tego terenu do ko

ń

ca 1992

roku, przez jednostki Armii Radzieckiej.

3) Tereny poło

ż

one pomi

ę

dzy miejscowo

ś

ci

ą

Przytór a jeziorem Wicko Małe

Obszar na którym znajduje si

ę

niewielka ilo

ść

obiektów architektury militarnej

(jedynie w pasie wydm). Bardzo bogaty pod wzgl

ę

dem przyrodniczym i

krajobrazowym, jednak praktycznie wcale nie zagospodarowany turystycznie.
Rozlewiska delty wstecznej

Ś

winy na południu tego obszaru w cało

ś

ci nale

żą

do

Woli

ń

skiego Parku Narodowego i obj

ę

te s

ą

ochron

ą

prawn

ą

.

4) Pas ci

ą

gn

ą

cy si

ę

od Mi

ę

dzyzdrojów i Białej Góry, przez Wapnic

ę

po miejscowo

ść

Lubin.
Teren, na którym znajduj

ą

si

ę

jedynie dwa obiekty architektury militarnej. Dobrze

zagospodarowany turystycznie, o bardzo wysokich walorach przyrodniczo-
krajobrazowych

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

6

2.3 Przykładowe obiekty

Ś

winoujskiego Rejonu Umocnionego „

Ś

RU”

2.3.1 Fortyfikacje pruskie

FOT ZACHODNI (1848-1880 r.)

Bardzo rozległy fort artyleryjski, rozbudowany w
czasie II Wojny

Ś

wiatowej o cztery działobitnie

szkoleniowe i blockhause.
Obecnie zaniedbany i w najgorszym stanie
technicznym spo

ś

ród wszystkich ocalałych

fortów pruskich.
Wykorzystywa

ć

obecnie,

bez

olbrzymiego

wkładu inwestycyjnego, mo

ż

na jedynie du

ż

e

przestrzenie dziedzi

ń

ców fortecznych i kilka

pomieszcze

ń

(prochownie)

FORT ANIOŁA (1855-1858 r.)

Budynek na planie koła otoczony 5-cioma
schronami umieszczonymi w pi

ę

ciobocznym

wale. Pierwotnie posiadał most zwodzony
przerzucany nad fos

ą

otaczaj

ą

c

ą

wały.

Wg. zachowanej dokumentacji projektowej, na
dwóch wy

ż

szych kondygnacjach stały w sumie

24 działa polowe. Fort jako obiekt bojowy był
przestarzały ju

ż

w momencie wej

ś

cia do słu

ż

by.

Stacjonuj

ą

ca w nim Armia Radziecka dokonała

pewnych przeróbek: dobudowano

ż

elbetowy

kiosk z masztem stalowym na wie

ż

y obserwacyjnej i wprowadzono sztuczne podziały

wn

ę

trza, na szcz

ęś

cie w formie łatwo usuwalnych

ś

cianek działowych.

FORT WSCHODNI (1848-1877 r.)

Fort artyleryjski, znakomity przykład pruskiej in

ż

ynierii militarnej. Jedyny na prawym

brzegu

Ś

winy. Nadal otoczony fos

ą

. Pr

ęż

nie działaj

ą

cy turystycznie, przyci

ą

ga wielu

odwiedzaj

ą

cych

Ś

winouj

ś

cie w sezonie letnim.

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

7

2.3.2 Fortyfikacje z okresu I Wojny

Ś

wiatowej

BATERIA YORCK (1909-1910 r.)

! UNIKAT ! Schron bojowy zbudowany został
2m od drogi prowadz

ą

cej wzdłu

ż

wydm w

kierunki Fortu Wschodniego i latarni morskiej.
Składa si

ę

z czterech działobitni (patrz słownik).

Dwie skrajne zostały zmodernizowane ju

ż

po I

Wojnie

Ś

wiatowej.

Dzi

ę

ki

temu

mamy

mo

ż

liwo

ść

, na przykładzie jednego obiektu

zobaczy

ć

ró

ż

nice w projektowaniu tego samego

elementu fortyfikacyjnego w dwóch ró

ż

nych

okresach.

Schron dalmierza BATERII FORST (1908-1910 r.)

Jedyny schron posiadaj

ą

cy zachowan

ą

tego

typu kopuł

ę

pancern

ą

(grubo

ść

stali do 12cm).

Oparła si

ę

współczesnym próbom odspawania

po których

ś

lady zachowały si

ę

w jej czołowej

cz

ęś

ci.

BATERIA FORST (1908-1910 r.)

Bateria Forst jest jedyn

ą

tego typu bateri

ą

z

okresu przed I Wojn

ą

Ś

wiatow

ą

, która nie

została wysadzona, rozebrana, b

ą

d

ź

cho

ć

by

zmodernizowana w pó

ź

niejszym okresie. Poza

schronami

bojowymi,

wartowniczymi,

koszarowymi i amunicyjnymi zachowały si

ę

równie

ż

konstrukcje ziemianek i zarysy okopów.

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

8

2.3.3 Fortyfikacje z okresu II Wojny

Ś

wiatowej

„DZWON” – dalmierz optyczny i stanowisko dowodzenia BATERII GOEBEN

(1936-1939 r.)

Jedyna taka budowla na polskim wybrze

ż

u, a by

ć

mo

ż

e równie

ż

w Europie. Z racji swojej wysoko

ś

ci

obiekt uznano za trudny do zamaskowania.
Postanowiono wi

ę

c upodobni

ć

go w projekcie do

latarni morskiej. Co my

ś

l

ę

udało si

ę

znakomicie.

Dzi

ę

ki wysoko

ś

ci schronu, posadowieniu go na

jednej z najwy

ż

szych wydm i rozstawie ramion

dalmierza optycznego równemu 12m, dowództwo
baterii Goeben mogło prowadzi

ć

skuteczne namiary

i w rezultacie ostrzał obiektów znajduj

ą

cych si

ę

w

odległo

ś

ci nawet 50 km od brzegu.

Obecnie obiekt u

ż

ytkowuj

ą

Lasy Pa

ń

stwowe, które

nadbudowały stalow

ą

wie

żę

umieszczaj

ą

c w niej

kamer

ę

termowizyjn

ą

(funkcja

dostrzegalni

przeciwpo

ż

arowej)

Najwy

ż

sze podesty stalowej wie

ż

y maj

ą

słu

ż

y

ć

w

przeszło

ś

ci jako punkt widokowy dla turystów.

BATERIA GOEBEN (1936-1939 r.)

Zdj

ę

cie przedstawia jedn

ą

z trzech działobitni

przystosowanych do dział 305mm. W efekcie
stan

ę

ły w nich działa 280mm, oddały jedynie

próbne strzały za nim zostały zdemontowane i
wywiezione na Wał Atlantycki.
Mimo,

ż

e bateria nigdy nie wzi

ę

ła udziału w

walce jest

ś

wietnym przykładem na to, jak

wielkich zało

ż

e

ń

wymagały baterie z działami

wielkich kalibrów.
Pod ziemi

ą

znajduj

ą

si

ę

olbrzymie schrony dla

załogi obsługuj

ą

cej działa. Tak wielkie,

ż

e

kolejka w

ą

skotorowa zaopatruj

ą

ca te schrony,

wje

ż

d

ż

ała do

ś

rodka (plan baterii zamieszczam z kart

ą

ewidencyjna obiektu jako

zał

ą

cznik)

Schron maszynowni BATERII PRZYTÓR (1937-1940 r.)_

Typowy budynek maszynowni baterii
przeciwlotniczej. Jednak jedyny, który
został odkopany z osłonowej warstwy
piasku przez mieszka

ń

ców Przytoru

pozyskuj

ą

cych w ten sposób materiał

budowlany.
Dzi

ę

ki temu mamy niepowtarzaln

ą

okazj

ę

ogl

ą

dni

ę

cia tych elementów

konstrukcji

schronu,

które

zwykle

znajduj

ą

si

ę

pod ziemi

ą

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

9

Schron dowodzenia BATERII PRZYTÓR (1937-1940 r.)

Nietypowy i unikatowy obiekt pokazuj

ą

cy

fantazj

ę

konstruktorów fortyfikacji z zakresu

kamufla

ż

u. Na szczycie

ż

elbetowego dachu

znajduje si

ę

wn

ę

ka

ś

rednicy ok. 3,5m, w której

osadzony był radar.
W razie niebezpiecze

ń

stwa wykrycia przez

samolot zwiadowczy, na załamaniu dachu
stawiano czerwony namiot, który w poł

ą

czaniu z

dachówkami jakimi był pokryta dolna cz

ęść

połaci tworzył jednolit

ą

cało

ść

. Radar stawał si

ę

praktycznie niewykrywalny z samolotu, a z

powietrza schron dowodzenia i prowadzenia ognia wygl

ą

dał jak wszystkie inne domy w

okolicy.

Schron bojowy BATERII PRZYTÓR (1937-1940 r.)

Typowy schron bojowy baterii przeciwlotniczej , z
tym,

ż

e całkowicie zniszczony. Cz

ęść

działobitni

została wysadzona, a inne rozsun

ę

ły si

ę

mi

ę

dzy

sob

ą

gdy zostały podkopane, w celu uzyskania

materiału

budowlanego

jakim

był

piasek

okrywaj

ą

cy cało

ść

konstrukcji.

2.3.4 Fortyfikacje z okresu powojennego

SCHRON PRZECIWATOMOWY (1963-1964r.)

Obiekt

zbudowany

przez

Armi

ę

Radzieck

ą

,

przylegaj

ą

cy do poniemieckiego schronu ł

ą

czno

ś

ci

Kriegsmarine z połowy lat 30 XX w.
Schron przeciwatomowy jest budowl

ą

z elementów

prefabrykowanych,

wewn

ą

trz

jednoprzestrzenny.

Zachowały si

ę

dwie pary ogromnych, stalowych wrót

przeciw podmuchowych.

17 bateria artylerii stałej BIAŁA GÓRA (1949-1954 r.)

Polska bateria, jeszcze do niedawna u

ż

ytkowana

przez wojsko. Zachowana została ogromna wi

ę

kszo

ść

wyposa

ż

enia (oczywi

ś

cie pomijaj

ą

c uzbrojenie).

Czytelny układ funkcjonalny cało

ś

ci zało

ż

enia. Kilka

budynków

koszarowych

daj

ą

cych

mo

ż

liwo

ś

ci

noclegowe. Perła w całym zało

ż

eniu

Ś

winoujskiego

Rejonu Umocnionego.

Fot. Artur Kubasik

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

10

2.4 Merytoryczny zakres opracowania

Prac

ę

zasadniczo mo

ż

na podzieli

ć

na dwie cz

ęś

ci : analityczn

ą

i koncepcj

ę

projektow

ą

, przy czym obie te cz

ęś

ci poprzedzone zostały wnikliw

ą

inwentaryzacj

ą

zasobu. (tj. zabytków architektury militarnej)

2.4.1 Inwentaryzacja zasobu

Podstaw

ą

opracowania jest dobra znajomo

ść

przedmiotu, samodzielnie wykonane

rozpoznanie zabytkowych budowli

Ś

winoujskiego Rejonu Umocnionego. Materiały

archiwalne zgromadzone najpierw do opracowania kart ankietowych o zabytkach, a
pó

ź

niej do kart ewidencyjnych, były podstawowym

ź

ródłem wiedzy o funkcjonowaniu

obiektów dzi

ś

nie u

ż

ytkowanych i w cz

ęś

ci zniszczonych.

Wiele obiektów nie jest skartowanych i ich precyzyjne umiejscowienie na mapie jest
niemo

ż

liwe. Dla niniejszego opracowania nie ma to decyduj

ą

cego znaczenia.

Dotychczasowe u

ż

ytkowanie przestrzeni zostało zdefiniowane na podstawie aktualnych

map ewidencyjnych oraz inwentaryzacji urbanistycznej wykonanej do planu
miejscowego zagospodarowania miasta

Ś

winouj

ś

cia.

2.4.2 Cz

ęść

analityczna

2.4.2.1 Analizy dotycz

ą

ce obszaru wyst

ę

powania obiektów arch. militarnej

- Analizy historycznego rozwoju

Ś

winouj

ś

cia i portu

ś

winoujskiego oraz wpływu tego

rozwoju na obiekty architektury militarnej

Ś

winouj

ś

cie powstało jako osada Wolinian. Po wcieleniu tego plemienia do pa

ń

stwa

Polskiego przez

Ś

win

ę

ruszył prawie cały transport handlowy z morza w gł

ą

b Odry. Od

tego momentu znaczenie

Ś

winouj

ś

cia ci

ą

gle rosło, a wraz z nim niebezpiecze

ń

stwo

najazdów. Pomi

ę

dzy rokiem 983 a 1184

Ś

winouj

ś

cie naje

ż

d

ż

ane było i niszczone

dziewi

ę

ciokrotnie. Przede wszystkim przez Du

ń

czyków. W ko

ń

cu, w 1185 roku

Bogusław I uznał si

ę

za lennika Knuta IV i

Ś

winouj

ś

cie przej

ę

li Du

ń

czycy. Potem

jeszcze wielokrotnie miejscowo

ść

ta zmieniała wła

ś

cicieli, byli nimi: Szwedzi, Francuzi

i Prusacy. Do naszych czasów zachowały si

ę

z tamtego okresu jedynie fortyfikacje

pruskie i nic dziwnego, skoro nowe fortyfikacje stawały zazwyczaj w miejscach
poprzednich, tyle

ż

e ju

ż

zniszczonych.

Od momentu przej

ę

cia

Ś

winouj

ś

cia przez Prusy (1715 rok), w rejonie uj

ś

cia

Ś

winy

zacz

ę

ły si

ę

wielkie inwestycje, maj

ą

ce na celu podniesienie rangi portu i jego

bezpiecze

ń

stwa.

Najpierw przez okres ok. 100 lat zal

ą

dowiano mielizny na wybrze

ż

u morskim

powi

ę

kszaj

ą

c w ten sposób potencjalne tereny inwestycyjne i zabezpieczaj

ą

c port oraz

miasto przed narowami Bałtyku (równie cz

ę

sto jak wrogie najazdy, niszcz

ą

cego

sztormami umocnienia i port). Inwestycje te zako

ń

czono w latach 1818-23 budow

ą

olbrzymich falochronów.

W latach 1848-1856 zbudowano po obu stronach

Ś

winy, na ł

ą

cznym obszarze 20

hektarów, nadbrze

ż

no-portowy kompleks warowny, w skład którego wchodziły cztery

forty:
- West-Batterie – zachodni fort artyleryjski
- Werk I – twierdza portowa na Warszowie
- Werk II / Ost-Batterie – wschodni fort artyleryjski
- Werk III – rotundowy fort Anioła w

Ś

winouj

ś

ciu

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

11

Do chwili obecnej nie przetrwał jedynie Werk I, który to w latach 70-tych XX wieku

został wysadzony i rozebrany w zwi

ą

zku z rozbudow

ą

Ś

winoportu.

W okresie przed I Wojn

ą

Ś

wiatow

ą

miasto i port bardzo si

ę

rozrosły, a technologia

prowadzenia wojny postawiła wielki krok do przodu. Fortyfikacje z okresu Pruskiego
stały si

ę

wi

ę

c niewystarczaj

ą

ce. Zbudowano szereg obiektów wzdłu

ż

linii wydm po raz

pierwszy odchodz

ą

c z umocnieniami od bezpo

ś

redniego kontaktu ze

Ś

win

ą

.

Kolejny wielki rozrost „tkanki militarnej” miasta nast

ą

pił tu

ż

przed II Wojn

ą

Ś

wiatow

ą

i

w jej trakcie. Obszar wyst

ę

powania obiektów militarnych słu

żą

cych obronie portu

zwi

ę

kszył si

ę

wtedy ponad trzykrotnie w stosunku do obszaru z czasów I Wojny

Ś

wiatowej.

WNIOSKI
Z analiz tych jasno wynika,

ż

e zmiany sytemu prowadzenia działa

ń

wojennych

zmuszały wojsko do zwi

ę

kszania ilo

ś

ci obiektów obronnych, urozmaicania funkcji

jakim miały sprosta

ć

poszczególne z nich oraz do lokowania tych obiektów w coraz to

szerszym pasie wzdłu

ż

brzegu Zatoki Pomorskiej.

Nale

ż

y zauwa

ż

y

ć

,

ż

e od okresu panowania Prus nad wej

ś

ciem do

Ś

winy, sie

ć

umocnie

ń

obronnych była ci

ą

gle modernizowana i uzupełniana o kolejne obiekty, a nie

zast

ę

powana przez nowe. Dzi

ę

ki temu zachowały si

ę

umocnienia z wszystkich trzech

okresów. Im bli

ż

ej wej

ś

cia do portu tym starsze obiekty, im dalej tym obiekty bardziej

współczesne (wł

ą

cznie z tymi zajmowanymi w dalszym ci

ą

gu przez wojsko)

- Analizy projektowanego rozwoju miasta i jego wpływu na obiekty architektury
militarnej

Podział tkanki miejskiej na strefy

(plansza 3)

:

- przemysłowo-portow

ą

– zawieraj

ą

c

ą

tereny: portowe, przemysłowe, produkcyjno

składowe i techniczne

)

- uzdrowiskowo-turystyczn

ą

– w skład której wchodz

ą

tereny: uzdrowiskowe, turysty-

czne, pensjonatowe i wypoczynkowe

- mieszkaniow

ą

– tereny: mieszkaniowe, centralne i dla potrzeb powszechnych

- terenów zielonych – tereny: le

ś

ne, parkowe, cmentarne, ogrodnictw, sadów, planta-

cji i ogródków działkowych.

Przy tych analizach zestawiłem na kolejnych mapach tereny obecnie zajmowane

przez poszczególne strefy funkcjonalne miasta i tereny przeznaczone w planie
zagospodarowania przestrzennego pod ich rozwój. Po nało

ż

eniu na to obiektów

znajduj

ą

cych si

ę

w poszczególnych strefach rozwojowych doszedłem do

nast

ę

puj

ą

cych wniosków:

WNIOSKI

•

Rozwój strefy przemysłowo-portowej – ze wzgl

ę

du na swój uci

ąż

liwy charakter i

znaczn

ą

ingerencj

ę

w zastan

ą

przestrze

ń

zagra

ż

a czterem obiektom: baterii Yorck,

dalmierzowi baterii Forst, baterii Mulnik i składnicy amunicyjnej Mulnik.

•

Rozwój strefy uzdrowiskowo-turystycznej – zagra

ż

a dwóm obiektom: bateriom

Ś

winouj

ś

cie i Henningen.

•

Rozwój strefy mieszkaniowej – nie zagra

ż

a obiektom architektury militarnej, gdy

ż

na

jej terenach rozwojowych obiekty takie nie wyst

ę

puj

ą

.

•

Strefa terenów zielonych – nie ma planowanych terenów rozwojowych, a jej

charakter podnosi dodatkowo walory czterech obiektów w bezpo

ś

redniej blisko

ś

ci

miasta: schronu amunicyjnego oraz baterii Forst, Warszów i Mielin

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

12

Niektóre z obiektów zagro

ż

onych przez rozwój poszczególnych stref, s

ą

chronione

prawnie poprzez wpis do rejestru zabytków. Inne powinny by

ć

według mnie tak

ą

ochron

ą

obj

ę

te ze wzgl

ę

du na swoj

ą

warto

ść

historyczn

ą

(„Kolizja rozwoju...”plansza 3-4)

- Analiza istniej

ą

cego zagospodarowania turystycznego rejonu

Ś

winouj

ś

cie-

Mi

ę

dzyzdroje

(plansza 5)

Zestawienie wszystkich elementów obecnego zagospodarowania turystycznego:

oficjalnych szlaków turystycznych: pieszych, rowerowych i wodnych, oraz elementów
obsługi turystycznej, takich jak: hotele, campingi, inne obiekty o funkcji noclegowej,
przystanie, parkingi strategiczne. Po nało

ż

eniu na to obiektów architektury militarnej

mo

ż

na wyci

ą

gn

ąć

nast

ę

puj

ą

ce wnioski:

WNIOSKI

•

Cz

ęść

obiektów znajduje si

ę

w bezpo

ś

rednim s

ą

siedztwie obszarów turystycznie

aktywnych co zwi

ę

ksza ich potencjał turystyczny.

•

Inne obiekty znajduj

ą

si

ę

przy szlakach turystycznych co równie

ż

ma znaczny wpływ

na ich atrakcyjno

ść

turystyczn

ą

.

•

Pozostałe obiekty znajduj

ą

si

ę

na terenach nierozwini

ę

tych turystycznie i bez

wprowadzenia dodatkowych tras turystycznych nie mog

ą

by

ć

zauwa

ż

one ani

udost

ę

pnione.

- Analiza powi

ą

za

ń

sieci komunikacji kołowej z obiektami „

Ś

RU”

(plansza 5)

Podział dróg na : drogi szybkiego ruchu, drogi główne, drogi zbiorcze oraz lokalne i

dojazdowe. Analiza poło

ż

enia obiektów „

Ś

RU” wzgl

ę

dem dróg prowadzi do wniosków:

WNIOSKI

•

Cz

ęść

obiektów le

ż

y w bezpo

ś

redniej blisko

ś

ci głównych arterii komunikacyjnych w

zwi

ą

zku z czym ich dost

ę

pno

ść

komunikacyjna jest bardzo dobra.

•

Cz

ęść

obiektów le

ż

y przy pozostałych drogach utwardzonych istniej

ą

cych lub

projektowanych, wi

ę

c równie

ż

s

ą

dost

ę

pne za pomoc

ą

komunikacji kołowej. Z tymi

obiektami wi

ąż

e si

ę

jedynie problem ich odległo

ś

ci od innych atrakcji turystycznych

lub miejsc noclegowych.

•

Pozostałe obiekty znajduj

ą

si

ę

poza sieci

ą

dróg utwardzonych, wi

ę

c w chwili obecnej

s

ą

trudnodost

ę

pne.

- Analiza uwarunkowa

ń

krajobrazowych rejonu

Ś

winouj

ś

cie-Mi

ę

dzyzdroje

(plansza 6)

Wyznaczenie podstawowych elementów kompozycji krajobrazu (dominanty

przestrzenne, dominanty powierzchniowe), elementów ekspozycji krajobrazu, wraz z
ich ocen

ą

: elementy harmonijne i dysharmonijne krajobrazu.

WNIOSKI

•

Obszar na którym wyst

ę

puj

ą

obiekty architektury militarnej ”

Ś

RU” jest obszarem

bardzo atrakcyjnym krajobrazowo, a co za tym idzie, równie

ż

turystycznie.

•

Obiekty „

Ś

RU” bardzo dobrze wpisuj

ą

si

ę

w teren. Wi

ę

kszo

ść

z nich (poza np.:

fortami pruskimi i „dzwonem”) z powodu swojej funkcji i konstrukcji jest ukryta przed
oczami obserwatora.

- Analiza poło

ż

enia obiektów „

Ś

RU” na tle jednostek geomorfologicznych

(plansza 6)

Przedostatnia z analiz przedprojektowych, maj

ą

ca na celu wyja

ś

nienie zasady

rozmieszczenia obiektów architektury militarnej w rejonie opracowania. Jednostki

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

13

geomorfologiczne wyznaczone zostały na podstawie pracy L. Starkel’a zamieszczonej
w wydawnictwie „Przyroda Pomorza Zachodniego”, Szczecin 2002 r.

WNIOSKI

•

Prawie wszystkie obiekty architektury militarnej „

Ś

RU” rozlokowane s

ą

w pasie

piaszczystej mierzei b

ą

d

ź

na kraw

ę

dzi moreny czołowej. Spowodowane to jest

zró

ż

nicowaniem wysoko

ś

ciowym tych dwu jednostek, a co za tym idzie, łatwo

ś

ci

ą

zabezpieczenia obiektów militarnych przed wykryciem.

- Analiza zdj

ęć

satelitarnych

(plansza 6)

Dała podstawy do okre

ś

lenia stopnia zadrzewienia obszaru pomi

ę

dzy granic

ą

pa

ń

stwow

ą

, a Mi

ę

dzyzdrojami.

WNIOSKI

•

Pomijaj

ą

c wysp

ę

Karsibór i rozlewiska delty wstecznej

Ś

winy, ok. 90% terenu

niezurbanizowanego poro

ś

ni

ę

te jest lasami, co daje temu obszarowi olbrzymie

mo

ż

liwo

ś

ci turystyczne. Przewa

ż

aj

ą

lasy o jednorodnym charakterze, li

ś

ciaste, b

ą

d

ź

iglaste, z przewag

ą

lasów iglastych w obszarach wyst

ę

powania opracowywanych

obiektów architektury militarnej. Bardzo rzadko wyst

ę

puj

ą

lasy mieszane.

Pomijaj

ą

c tereny Woli

ń

skiego Parku Narodowego, s

ą

to lasy po których wolno

porusza

ć

si

ę

pieszo i rowerem (jedynie po wyznaczonych szlakach i poza okresami

zagro

ż

enia po

ż

arowego). Problemem jest jedynie brak wytyczonych szlaków

zaakceptowanych przez Lasy Pa

ń

stwowe.

2.4.2.2 Analizy obiektów architektury militarnej

- Analiza warto

ś

ci historycznej obiektów architektury militarnej

(plansza 2)

Przy analizie wzi

ę

to pod uwag

ę

: unikatowo

ść

obiektu, jego atrakcyjno

ść

, wiek i

oczywi

ś

cie stan zachowania.

WNIOSKI
Poza fortami pruskimi, obiektami najbardziej warto

ś

ciowymi okazały si

ę

baterie:

Yorck, Forst, Goeben, Mielin, Przytór i Biała Góra oraz schron przeciwatomowy.

- Analiza mo

ż

liwo

ś

ci adaptacyjnych obiektów ze wzgl

ę

du na ich poło

ż

enie

(plansza 6)

Przy analizie wzi

ę

to pod uwag

ę

: dost

ę

pno

ść

komunikacyjn

ą

obiektu, atrakcyjno

ść

poło

ż

enia pod wzgl

ę

dem przyrodniczym i s

ą

siedztwa oraz mo

ż

liwo

ść

ingerencji w

obiekt i jego najbli

ż

sze otoczenie.

WNIOSKI
Najwarto

ś

ciowsze z tych wzgl

ę

dów s

ą

: wszystkie forty pruskie i baterie: Forst, Mielin,

Warszów, Przytór, Biała Góra oraz basen U-Bot’ów i schron przeciwatomowy.

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

14

- Analiza podatno

ś

ci adaptacyjnej obiektów

obiekt

cele noclegowe

cele muzealno-wystawiennicze

cele poligonu

paintballowego

cele kulturalne i

widowiskowe

D

o

ś

w

ie

tl

e

n

ie

p

o

m

ie

s

z

c

z

e

ń

d

o

s

ta

te

c

z

n

a

p

o

w

ie

rz

c

h

n

ia

ró

ż

n

o

ro

d

n

o

ś

ć

p

o

m

ie

s

z

c

z

e

ń

m

o

b

il

n

o

ś

ć

f

u

n

k

c

jo

n

a

ln

a

m

ie

js

c

e

n

a

p

a

rk

in

g

m

ie

js

c

e

n

a

b

iw

a

k

d

o

b

ry

n

s

ta

n

z

a

c

h

o

w

a

n

ia

d

u

ż

a

p

o

w

ie

rz

c

h

n

ia

m

ie

js

c

e

n

a

p

a

rk

in

g

w

y

s

o

k

a

r

a

n

g

a

h

is

tr

o

ry

c

z

n

a

o

b

ie

k

tu

p

o

z

o

s

ta

ło

ś

c

i

w

y

p

o

s

a

rz

e

n

ia

d

o

b

ry

s

ta

n

z

a

c

h

o

w

a

n

ia

d

u

ż

a

o

d

le

g

ło

ś

ć

o

d

m

ie

s

z

k

a

n

ió

w

k

i

d

u

ż

y

o

b

s

z

a

r

n

ie

z

d

e

w

a

s

to

w

a

n

y

p

rz

y

ro

d

n

ic

z

o

z

m

o

ż

liw

o

ś

c

i

ą

z

a

m

k

n

i

ę

c

ia

p

o

m

ie

s

z

c

z

e

n

ia

n

a

s

p

rz

ę

t

i

k

a

w

ę

p

o

z

o

s

ta

ło

ś

c

i

fo

rt

y

fi

k

a

c

ji

z

ie

m

n

y

c

h

d

u

ż

e

s

a

le

d

u

ż

a

p

rz

e

s

tr

z

e

ń

o

tw

a

rt

a

w

e

w

n

ą

tr

z

k

o

m

p

le

k

s

u

m

ie

js

c

e

n

a

z

a

p

le

c

z

e

FORT ANIOŁA

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

x

x

x

x

FORT WSCHODNI

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

FORT ZACHODNI

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

FORST

X

X

X

X

X

X

X

X

X

dalmierz - FORST

X

X

X

X

X

X

X

X

YORCK

X

X

X

X

X

X

WARSZÓW

X

X

X

X

X

X

X

HENNINGEN

X

X

X

X

PARKOWA

X

X

SWINEMUNDE

X

składnica - MULNIK

X

bateria - MULNIK

X

X

X

X

X

X

MIELIN

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

BASEN U-BOT 'ów

X

X

X

X

X

X

X

składnica - WERDER

X

X

X

MINTOWNIA MIN

X

X

X

X

X

X

X

X

X

ATOMMOWY

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

GOEBEN

X

X

X

X

X

X

X

X

X

dzwon GOEBEN

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

PRZYTÓR

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

ŁUNOWO

X

X

X

X

X

X

X

X

LUBIEWO

X

X

X

X

X

X

X

X

BIAŁA GÓRA

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

V 2

X

X

X

WNIOSKI
Na czerwono w tabeli oznaczono funkcje, na które mo

ż

na adaptowa

ć

poszczególne

obiekty.

2.4.3 Koncepcja projektowa

2.4.3.1 Zało

ż

enia budowy sieci turystycznej

- Wyznaczenie głównych i uzupełniaj

ą

cych l

ą

dowych tras turystycznych sieci

(plansza 5-6)

Trasy główne to takie, którymi przede wszystkim prowadzone s

ą

szlaki zwiedzania.

Wyznaczone zostały one tak by:

•

za ich pomoc

ą

istniała mo

ż

liwo

ść

dotarcia do wszystkich obiektów wł

ą

czonych w

sie

ć

turystyczn

ą

„

Ś

RU”

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

15

•

w miar

ę

mo

ż

liwo

ś

ci prowadziły po terenach atrakcyjnych przyrodniczo i

krajobrazowo

•

* ich długo

ść

po drogach utwardzonych nie przekraczała jednorazowo 3 km.

•

* mi

ę

dzy poszczególnymi przystankami (obiektami) prowadziły po mo

ż

liwie

najkrótszych trasach

(*)

wytyczne PTTK dla prowadzenia szlaków turystycznych

Trasy uzupełniaj

ą

ce słu

żą

turystom niezorganizowanym i nie korzystaj

ą

cym ze

szlaków tematycznych. Daj

ą

mo

ż

liwo

ść

omini

ę

cia niektórych obiektów i uło

ż

enia sobie

własnego planu zwiedzania obiektów architektury militarnej „

Ś

RU”.

- Wyznaczenie wodnych tras turystycznych sieci

(plansza 5-6)

Wodne trasy zwiedzania daj

ą

mo

ż

liwo

ść

urozmaicenia sposobów zwiedzania przez

dotarcie do niektórych obiektów od strony wody.

Daj

ą

równie

ż

mo

ż

liwo

ść

zwiedzenia portu od strony wody. Tego elementu miasta, dla

którego ochrony wszystkie te umocnienia przecie

ż

powstały.

*Trasy wodne daj

ą

równie

ż

mo

ż

liwo

ść

powrotu do punktów startowych tras

tematycznych bez potrzeby wracania trasami ju

ż

zwiedzonymi.

- Wyznaczenie obiektów w

ę

złowych i bazowych z nadaniem im odpowiednich funkcji

(plansza 5-6)

- obiekty bazowe – te spo

ś

ród obiektów w sieci turystycznej „

Ś

RU”, które dla jej

sprawnego działania maja najwi

ę

ksz

ą

warto

ść

. Zwykle s

ą

pocz

ą

tkiem lub ko

ń

cem

szlaku zwiedzania. Posiadaj

ą

jak

ąś

form

ę

bazy gastronomicznej i noclegowej,

b

ą

d

ź

znajduj

ą

si

ę

w niewielkiej odległo

ś

ci od istniej

ą

cych obiektów o funkcji

noclegowej.

- obiekty w

ę

złowe – to te które znajduj

ą

c si

ę

na szlaku oferuj

ą

zwiedzaj

ą

cym wi

ę

cej

ni

ż

tylko zwiedzanie, dodatkowe atrakcje lub mo

ż

liwo

ść

zjedzenia posiłku (np.:

„Mielin” - miejsce biwakowe z ogniskiem

„dalmierz Goebena” – zaplecze gastronomiczne i noclegowe
„Forst” – poligon painballowy

2.4.3.2 Projekt przykładowych szlaków turystycznych

- szlak „FORTÓW”

(plansza 5)

Szlak tematyczny, prowadz

ą

cy przez wszystkie zachowane forty Pruskie. Równie

krótki jak ciekawy. Adresowany jest przede wszystkim do turystów przebywaj

ą

cych w

Ś

winouj

ś

ciu jako dodatkowa atrakcja pobytu w miejscowo

ś

ci nadmorskiej. Alternatywa

dla pla

ż

y w mniej słoneczne dni.

Czas zwiedzania to ok. 3-4 h.

- szlak „TRZECH EPOK”

(plansza 6)

Szlak edukacyjny, skierowany przede wszystkim do uczniów i innych grup

zorganizowanych. Szlak zaczyna si

ę

i ko

ń

czy w Fortach pruskich (najstarszych

zachowanych obiektach fortyfikacyjnych

Ś

winouj

ś

cia). Prowadzi przez obiekty sprzed I

Wojny

Ś

wiatowej, do obiektów drugo-wojennych. Wspaniała mo

ż

liwo

ść

sprawdzenia

jak rozwijała si

ę

taktyka obronna na przestrzeni dwóch wieków. Dodatkowymi

atrakcjami s

ą

:

- pokonanie cz

ęś

ci trasy motorówkami,

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

16

- zwiedzenie portu handlowego i wojennego od strony wody,
- mo

ż

liwo

ść

sprawdzenia własnych umiej

ę

tno

ś

ci w paitballu,

- posiłek przy ognisku, lub w przypadku gorszej pogody w schronisku

młodzie

ż

owym w byłym schronie dalmierza optycznego baterii „Goeben”.

Czas zwiedzania to ok. 7-10 h.

- szlak „BAŁTYCKI”

(plansza 6)

Szlak liniowy, skierowany przede wszystkim do turystów rowerowych, ale równie

ż

pieszych pasjonatów militariów rejonu morza Bałtyckiego lub turystów po prostu
podró

ż

uj

ą

cych brzegiem morza.

Szlak zaczyna si

ę

(b

ą

d

ź

ko

ń

czy, zale

ż

nie od kierunku zwiedzania) przy granicy

polsko-niemieckiej. Prowadzi przez wszystkie obiekty ulokowane w linii wydm daj

ą

c

mo

ż

liwo

ść

noclegu w Forcie Wschodnim, schronisku młodzie

ż

owym w schronie

dalmierza baterii „Goeben”, b

ą

d

ź

na Białej Górze.

Trasa ta została wpisana w mi

ę

dzynarodowy szlak rowerowy „Wokół Bałtyku”

2.4.3.3 Koncepcja zagospodarowania wybranych obiektów

- Fort „ANIOŁA” – adaptacja na cele wystawienniczo muzealne

(plansza 9)

Główny budynek fortu Anioła jest zachowany w bardzo dobrym stanie technicznym,

zarówno pod wzgl

ę

dem konstrukcyjnym jak i wizualnym. Zaprojektowany jest tak,

ż

e

na wszystkich kondygnacjach posiada du

ż

e przestrzenie okalaj

ą

ce centraln

ą

klatk

ę

schodow

ą

. Jest wi

ę

c bardzo łatwy w przystosowaniu do funkcji wystawienniczo

muzealnej.

W projekcie zagospodarowania całego fortu, poza przystosowaniem obiektów

wewn

ą

trz wałów na funkcje pomocnicze, wymieni

ć

mo

ż

na cztery zasadnicze punkty :

- odtworzenie fosy,
- oczyszczenie pola ekspozycji od strony

Ś

winy,

- odtworzenie mostu zwodzonego w bramie fortecznej na wzór planów oryginalne-

go mostu zwodzonego jaki stał w tym miejscu,

- odtworzenie bruku na dziedzi

ń

cu fortecznym.

Wszystkie te zabiegi maj

ą

na celu dodatkowe podniesienie rangi obiektu i

uatrakcyjnienie go dla turystów. Przykłady zachodnie np.: du

ń

ski Kastellet w

Kopenhadze, pokazuj

ą

ż

e zabiegi takie wy

ś

mienicie zdaj

ą

egzamin. Poza tym Fort

Anioła stałby si

ę

wtedy jedynym fortem pruskim na polskim wybrze

ż

u, wyposa

ż

onym

we wszystkie elementy fortyfikacyjne.

- Bateria nadbrze

ż

na „FORST” – zagospodarowanie na poligon paintballowy

(plansza 9)

Bateria Forst jest jedyn

ą

tego typu bateri

ą

z okresu przed I Wojn

ą

Ś

wiatow

ą

, która

nie została wysadzona, rozebrana, b

ą

d

ź

cho

ć

by zmodernizowana. Poza schronami

bojowymi, wartowniczymi, koszarowymi i amunicyjnymi zachowały si

ę

równie

ż

konstrukcje ziemianek i zarysy okopów. Daje to niesamowite mo

ż

liwo

ś

ci

przygotowania poligonu painballowego, bez zbyt du

ż

ych nakładów inwestycyjnych.

Koncepcja zakłada ogrodzenie terenu poligonu, odtworzenie okopów po starym ich

zarysie i napraw

ę

ziemianek. Poza terenem poligonu znajduj

ą

si

ę

cztery obiekty

baterii udost

ę

pniane zwiedzaj

ą

cym w czasie gdy na poligonie toczy si

ę

„bitwa”.

Zwiedzaj

ą

cy mog

ą

równie

ż

zobaczy

ć

pozostałe obiekty baterii id

ą

c szlakiem

prowadz

ą

cym wzdłu

ż

ogrodzenia. Na wale schronu bojowego ogrodzenie wykonane

jest z poliw

ę

glanu (czarna linia na planie) zapewniaj

ą

c bezpiecze

ń

stwo turystów, a

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

17

pozwalaj

ą

c przyjrze

ć

si

ę

obiektom i rozgrywce painballowej. W czasie gdy poligon nie

jest u

ż

ywany, tury

ś

ci maj

ą

mo

ż

liwo

ść

swobodnej penetracji całego terenu baterii.

Dwa spo

ś

ród obiektów znajduj

ą

cych si

ę

w bezpo

ś

redniej blisko

ś

ci drogi, a b

ę

d

ą

ce

poza terenem poligonu, adaptowane s

ą

na sklep i informacj

ę

turystyczn

ą

(dla turystów

kieruj

ą

cych si

ę

na pla

żę

) oraz magazyn i zaplecze poligonu.

- Basen U-Bot”ów – zagospodarowanie na przysta

ń

jachtow

ą

Plan zagospodarowania zakłada:

- wykorzystanie istniej

ą

cych umocnie

ń

nabrze

ż

a jako kei dla jachtów (umocnienie

nabrze

ż

a jest zwykle najdro

ż

sz

ą

cz

ęś

ci

ą

inwestycji jak

ą

jest przysta

ń

),

- zagospodarowanie dawnego hangaru naprawczego wraz z terenem najbli

ż

szym

na stoczni

ę

remontow

ą

, budow

ę

nowego hangaru,

ż

urawia i pochylni do

wodowania łodzi,

- budow

ę

bosmanatu, kawiarni i sklepu na zamkni

ę

ciu kanału w południowej jego

cz

ęś

ci (tworz

ą

c równocze

ś

nie mini bulwar),

- zagospodarowanie wschodniego cypla basenu na pole namiotowe,
- zbudowanie w zachodniej cz

ęś

ci basenu trzech budynków obsługuj

ą

cych

camping (na obrysie istniej

ą

cych fundamentów): kuchni, sanitariatów i

ś

wietlicy,

- budow

ę

parkingu strategicznego przy drodze do Karsiborza dla korzystaj

ą

cych z

przystani.

- Bateria „MIELIN” – plan udost

ę

pnienia

Bateria obrony przeciwlotniczej Mielin, znajduje si

ę

na półwyspie, przez który nie

przebiega obecnie

ż

aden ci

ą

g komunikacyjny. Co za tym idzie półwysep ten mimo

wysokich walorów krajobrazowych jest bardzo rzadko odwiedzany przez ludzi. Dzi

ę

ki

poło

ż

eniu w bezludnym miejscu, obiekty baterii zachowały si

ę

w bardzo dobrym stanie

technicznym (oczywi

ś

cie jak w przypadku wszystkich innych obiektów trafili tutaj

„złomiarze”, wi

ę

c trudno jest si

ę

doszuka

ć

jakichkolwiek elementów metalowych). Nad

drzwiami wszystkich podziemnych pomieszcze

ń

, wci

ąż

czytelne, zachowały si

ę

niemieckie opisy funkcji jakim słu

ż

yły. Stało si

ę

tak dlatego,

ż

e nie trafiła tu nawet

Armia Radziecka.

Plan udost

ę

pnienia zakłada :

- oczyszczenie wszystkich wej

ść

i działobitni (patrz słownik) z dzikiej ro

ś

linno

ś

ci.

- zabezpieczenie wszystkich otworów w posadzkach
- poprowadzenie o

ś

wietlenia (niekoniecznie - po zabezpieczeniu wszystkich dziur

w posadzkach zwiedzanie przy pomocy latarek b

ę

dzie równie bezpieczne, a na

pewno ciekawsze – ka

ż

dy zwiedzaj

ą

cy poczuje si

ę

jak odkrywca nieznanego

nikomu miejsca)

- poprowadzenie

ś

cie

ż

ek mi

ę

dzy obiektami, a szlakiem pieszym oraz mi

ę

dzy

obiektami, a przystaniami polowymi, do których przybij

ą

tury

ś

ci zwiedzaj

ą

cy ten

rejon z wody.

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

18

2.4.4 Wpływ proponowanych zmian na rozwój funkcji turystycznej miasta

Jednym z zało

ż

e

ń

pracy jest uaktywnienie tych rejonów

Ś

winouj

ś

cia (przede

wszystkim prawobrze

ż

a), w których obecna aktywno

ść

turystyczna sprowadza si

ę

do

odwiedzenia latarni morskiej, Fortu Wschodniego oraz głównie do le

ż

enia na pla

ż

y

Projekt zakłada,

ż

e zbudowanie szlaków turystycznych mi

ę

dzy bardzo ciekawymi,

licznymi i tajemniczymi obiektami architektury militarnej oraz ciekawe zagospoda-
rowanie niektórych z nich, spowoduje o

ż

ywienie nieaktywnych turystycznie rejonów.

My

ś

l

ę

,

ż

e sie

ć

„

Ś

RU” wzbudzi nie mniejsze zainteresowanie ni

ż

pr

ęż

nie działaj

ą

cy

turystycznie „Mi

ę

dzyrzecki Rejon Umocniony – MRU”. By

ć

mo

ż

e zadziała nawet lepiej

gdy

ż

posiada dodatkowe walory niedost

ę

pne dla „MRU”: blisko

ść

morza i takich miast

jak

Ś

winouj

ś

cie i Mi

ę

dzyzdroje tłumnie odwiedzanych przez turystów w sezonie letnim.

Projektowana siec turystyczna kierowana jest w zwi

ą

zku z tym zarówno do turystów

przebywaj

ą

cych na urlopach w

Ś

winouj

ś

ciu i Mi

ę

dzyzdrojach, jak równie

ż

do tych,

którzy pojawi

ą

si

ę

tu specjalnie w celu poszukiwa

ń

obiektów militarnych. Dla nich

przygotowane zostan

ą

miejsca noclegowe w: Forcie Wschodnim, w dalmierzu baterii

„Goebrn” i na Białej Górze oraz campingi przy basenie U-Bot”ów i na Białej Górze.

3.

Ź

RÓDŁA DANYCH HISTORYCZNYCH O „

Ś

RU”

Na podstawie:

Laskowski P., Wro

ń

ski A.:

Ś

winoujskie fortyfikacje. Przewodnik. Wydawnictwo

Krajoznawcze Gryf.

Ś

winouj

ś

cie 1999

Konopka D., Op

ę

chowski M.: Studium warto

ś

ci kulturowych. Warunki ochrony

konserwatorskiej miasta

Ś

winouj

ś

cia. Szczecin 1998

Biranowska-Kurtz A.:

Ś

winouj

ś

cie. Studium historyczno-urbanistyczne. Szczecin

1988

Rozpoznanie obiektów militarnych rejonu

Ś

winouj

ś

cia i Mi

ę

dzyzdrojów.

Stowarzyszenie Na Rzecz Ochrony Dziedzictwa „Młyn Papiernia”. Szczecin 2003

Materiały archiwalne zgromadzone w zbiorach Towarzystwa Naukowego im, Karola

Estreichera, i TPF.

4.

Ź

RÓDŁA DANYCH PLANISTYCZNYCH

Ś

WINOUJ

Ś

CIA

Na podstawie:

projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta

Ś

winouj

ś

cia

– Jednostka I

Ś

ródmie

ś

cie,

miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta

Ś

winouj

ś

cia –

Jednostka III Wydrzany,

Ś

winouj

ś

cie 2004r

miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta

Ś

winouj

ś

cia –

Jednostka V Warszów,

Ś

winouj

ś

cie 2004r

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

19

5. SŁOWNIK OCHRONY ARCHITEKTURY MILITARNEJ

BARBETA – patrz „działobitnia”

BATERIA ARTYLERII STAŁEJ – ulokowana na wybrze

ż

u słu

ż

y niszczeniu okr

ę

tów

nieprzyjaciela i przeciwdziałaniu desantu

BATERIA P-LOT – słu

ż

y zestrzeliwaniu samolotów nieprzyjacielskich. Od baterii artylerii

stałej ró

ż

ni si

ę

wielko

ś

ci

ą

i kalibrem dział (bateria przeciw lotnicza u

ż

ywa zwykle

mniejszego kalibru) i co za tym idzie wielko

ś

ci

ą

i zło

ż

ono

ś

ci

ą

obiektów zaplecza

DALMIERZ OPTYCZNY – urz

ą

dzenie słu

żą

ce do uzyskania współrz

ę

dnych celu. Dwa

zestawy soczewek i luster, rozstawione na boki od okularu operatora, nastawia si

ę

tak,

by skierowa

ć

je na cel. Zadaniem obsługi jest wyliczenie odległo

ś

ci od celu za pomoc

ą

warto

ś

ci k

ą

ta odchylenia zestawów luster od k

ą

ta prostego. Poza odległo

ś

ci

ą

dalmierz

podaje od razu azymut

DZIAŁOBITNIA – ufortyfikowana b

ą

d

ź

ziemna. Miejsce posadowienia działa. Stabilne i

osłoni

ę

te przynajmniej od czoła.

SCHRON AMUNICYJNY – schron przeznaczony do przechowywania amunicji
(pomijaj

ą

c amunicje podr

ę

czn

ą

, której kilka sztuk zawsze znajdowało si

ę

w

bezpo

ś

redniej blisko

ś

ci działa). Zwykle o bardzo grubych

ś

cianach lub przekryty gruba

warstw

ą

ochronn

ą

gleby, w celu tłumienia wybuchów pocisków nieprzyjaciela.

SCHRON BOJOWY – element fortyfikacyjny posiadaj

ą

cy działobitnie i niezb

ę

dne

zaplecze do prowadzenia ognia.

SCHRON DOWODZENIA – zwykle oddalony od reszty obiektów baterii. Dzi

ę

ki temu

zmniejsza si

ę

niebezpiecze

ń

stwo przypadkowego trafienia w stanowisko dowodzenia

lub wykrycia przez oddziały piechoty wroga (schrony bojowe stosunkowo łatwo jest
zlokalizowa

ć

w czasie prowadzenia ognia, dzi

ę

ki dymowi unosz

ą

cemu si

ę

nad

barbetami). Zwykle w schronie dowodzenia zainstalowany był dalmierz st

ą

d cz

ę

sto

zamiennie u

ż

ywana nazwa /stanowiska kierowania ogniem/. Schron dowodzenia

posiadał z reszta baterii ł

ą

czno

ść

radiow

ą

(czasem jako dodatkowe uzywane były tuby

głosowe)

SCHRON KOSZAROWO-BOJOWY – obiekt ł

ą

cz

ą

cy w sobie funkcje pobytowe (schron

koszarowy) i bojowe. Zwykle wielokondygnacyjny / wzgl

ę

dnie, jednokondygnacyjny ale

wtedy bardzo rozległy.

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

20

6. ZAŁ

Ą

CZNIKI GRAFICZNE

1) Plansze 1 i 2 – „ANALIZA HISTORYCZNA”
2) Plansze 3 i 4 – „ANALIZA ROZWOJU MIASTA”
3) Plansze 5 i 6 – „POTRENCJAŁ TURYSTYCZNY”
4) Plansze 7 i 8 – „SZLAKI TURYSTYCZNE”
5) Plansze 9 i 10 – „ZAGOSPODAROWANIE OBIEKTÓW”

6) 14-

ś

cie „Ankiet informacyjnych dla zabytku militarnego” dotycz

ą

cych obiektów

„

Ś

winoujskiego Rejonu Umocnionego”

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO

Ś

WINOUJSKIEGO REJONU UMOCNIONEGO „

Ś

RU”

KRZYSZTOF TYMBARSKI - PRACA DYPLOMOWA

. Politechnika Szczeci

ń

ska. Instytut IAPP 2004 r.

21

7. BIBLIOGRAFIA

1. Biału

ń

ski G.: Fortyfikacje jako atrakcje turystyczne. Wydawnictwo Mazurskie Gi

ż

ycko 2003

2. Lokalne Programy ochrony i zagospodarowania zabytkowych zespołów obronnych. Materiały

pokonferencyjne. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”. Warszawa 1999

3. Laskowski P., Wro

ń

ski A.:

Ś

winoujskie fortyfikacje. Przewodnik. Wydawnictwo Krajoznawcze Gryf.

Ś

winouj

ś

cie 1999

4. Kozarski P.: Współczesne metody i techniki konserwatorskie zwi

ę

kszaj

ą

ce warto

ś

ci u

ż

ytkowe budowli i

terenów pofortecznych. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”. Warszawa 1999

5. Ochrona i konserwacja architektury obronnej. Praca zbiorowa. „Biutex” Sp. z o.o. Warszawa 1999

8. K

ę

dryna A., Jurga R.: Wyposa

ż

enie socjalne obiektów Fortyfikacji niemieckich 1933-1944.

Wydawnictwo „Donjon” Kraków

9. Przyroda Pomorza Zachodniego. Praca zbiorowa. Oficyna In Plus. Szczecin 2002

10. Konopka D., Op

ę

chowski M.: Studium warto

ś

ci kulturowych. Warunki ochrony konserwatorskiej miasta

Ś

winouj

ś

cia. Szczecin 1998

11. Biranowska-Kurtz A.:

Ś

winouj

ś

cie. Studium Historyczno-urbanistyczne. Szczecin 1988

12. Rozpoznanie obiektów militarnych rejonu

Ś

winouj

ś

cia i Mi

ę

dzyzdrojów. Stowarzyszenie Na Rzecz

Ochrony Dziedzictwa „Młyn Papiernia”. Szczecin 2003

13. Tołwi

ń

ski T.: Urbanistyka I-III. PWN Warszawa 1963

14. Uchwała Nr XXII/180/2004 Rady Miasta

Ś

winouj

ś

cia z dnia 29 kwietnia 2004 roku. Miejscowy plan

zagospodarowania przestrzennego miasta

Ś

winouj

ś

cia – Jednostka obszarowa III”

15. Uchwała Nr XX/158/2004 Rady Miasta

Ś

winouj

ś

cia z dnia 19 lutego 2004 roku. Miejscowy plan

zagospodarowania przestrzennego miasta

Ś

winouj

ś

cia – Jednostka obszarowa V”

16. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

17. Wallis A.: Miasto i przestrze

ń

. PWN, Warszawa 1997

18. Wróbel T.: Zarys historii budowy miast. Ossolineum, Wrocław 1971