tytuł
i autor
(wydawca)

Polskie
książeczki...


(Hieronim
Wietor)

Polonicae
grammatices
institution

Piotr Statorius-
Stojeński

Compendium
linguae
polonicae

Mikołaj
Volckmar

Grammatica seu
Institutio
Polonicae linguae

Franciszek
Mesgnien-
Meniński

Gramatyka polska
niemieckim jęz.
wyrażona

Maciej Dobracki

Compediosa
Linguae
Polonicae
Institutio

Jan Karol
Woyna

Gramatyka dla
szkół narodowych

Onufry
Kopczyński

Pierwsze zasady
gramatyki języka
polskiego

Józef Mroziński

Gramatyka
języka
polskiego

Antoni
Małecki

Gramatyka języka
polskiego


Adam Antoni
Kryński

narodowość

(Niemiec)

Francuz

Niemiec

Francuz

Niemiec

Polak

Polak

Polak

Polak

Polak

pierwsze wydanie Kraków 1541 Kraków 1568

Gdańsk 1594

Gdańsk 1649

Oleśnica 1669

Gdańsk 1690 Warszawa 1778

Warszawa 1822

Lwów 1863

Warszawa 1897

język opisu

niemiecki

łacina

łacina

łacina

niemiecki

łacina

polski

polski

polski

polski

charakter

rozmówki
pol.-niem.

podręcznik dla
obcokrajowców

podręcznik dla
obcokrajowc.

podręcznik dla
obcokrajowców

podręcznik dla
obcokrajowców

niedoskonały
opis systemu

podręcznik szkolny opisowy

opisowy

opisowy

informacje
gramatyczne

szczątkowe

duża wiedza
gramatyczna

często mylne

oryginalność,
uwzględnia inne
gramatyki

oryginalność

zwięzłe

rzetelne,
normatywne

nowatorskość,
przygotowanie
językoznawcze

opisowy,
uwzględnia
historię języka

charakterystyka

Skrócone
formy
odmiany.
Dużo
germanizmów
i czechizmów.

Mazurzenie.
Samogłoski
ścieśnione.
Spółgł. warg.
wygłosowe
miękkie jedwab’.
3 r. gram.(wiele
końc., brak
rozróżnienia
alternacji spółgł.)
Ablativus.

Opisuje litery,
nie głoski.
Ramy
gramatyki
łacińskiej (6
trybów)

Zanik l. podwójnej.
Usuwa łac. Abl. z
opisu.
Dominacja końc.
–ach w Ms.l.mn.
(obok dawnej -ech)

Ewolucja języka
(byłech>byłem).
Liczba podwójna
uznana za
gwarową.

Brak rozróżnienia głoski
i litery, tematu i końc.
fleks.
Kontrowersyjne
propozycje (końc. N. i
Ms.: -im(i)/-ym(i) w r.
m., -em(i) w r.n.; powrót
samo głos. ścieśnionych)
Polskie nazwy terminów
gramatycznych, np.
imiesłów, przyimek,
spójnik, wykrzyknik.
Rozpowszechnienie
polskich nazw
przypadków.

Rozróżnienie litery
i głoski.
Brak uzasadnienia
oboczności
językowych.
Góruje nad
Kopczyńskim
przygotowaniem
językoznawczym,
umiejętnością
formułowania
uogólnień.(krytyk
Kopczyńskiego)

Po raz
pierwszy
metoda
historyczno-
porównawcza,
uwzględnienie
zmian
językowych.

Najnowocześniejsza z
gramatyk, zbliżona do
współczesnych opisów
systemu języka
polskiego.

źródła; zakres

5 listów,
modlitwy

Język potoczny,
teksty Reja i
Kochanowskiego

Teksty oryginalne,
liczne cytaty z
literatury.

znaczenie

Charakter
normotwórczy
Dzieło
fundamentalne.

Skrócona
gramatyka
Statoriusa.

Gramatyka
oryginalna i
nowatorska.

Gramatyka
apodykty-
czna

Charakter
normotwórczy,
celem było
upowszechnienie
poprawnej polskiej
mowy w narodzie.

Zarys gramatyki
polskiej.

Gramatyka nagrodzona
przez Akademię
Umiejętności i
wielokrotnie
wydawana.

inne informacje

Nauczyciel w
gimnazjum w
Pińczowie, jeden
z tłumaczy Biblii
brzeskiej.

1668 - Goniec
gramatyki polskiej.

Kopczyński -
członek
Towarzystwa
Przyjaciół Nauk

Krytyka dzieła
Oblężenie i obrona
Saragossy
spowodowała, że
generał został
gramatykiem.

Żywot św.
Błażeja

Kryński pracował przy
wielkiej encyklopedii
powszechnej
ilustrowanej, przy
Słowniku
warszawskim, twórca
“Prac Filologicznych”.